Beleving zonder einde
Frisse gezichtjes van de Gouden Eeuw
Rob Birza in
het Stedelijk
ie
TVTp kunst
i lj\j cultuur
Frans Halsmuseum
toont het kind
Wheels of Fortune, 1992
Als er een tentoonstelling is waarmee je jongeren
enthousiast voor het museum kunt maken, dan is
het wel Cold, Fusion van de Utrechtse kunstenaar
Rob Birza. Je betaalt een kaartje voor het Stedelijk Museum
in Amsterdam en je krijgt een circus. De verduisterde erezaal
is door hem gevuld met monsters, kleurbeelden, slingers, een
dump head in waterbassin, video en geluiden van
yoorbijrazend verkeer, monsters, vogels en olifanten. Wat
een fantasiewereld en wat verbindt de kunstenaar dat
sprookjesachtig mooi met de echte wereld.
Birza wordt beschouwd als
een van de interessantste
Nederlandse kunstenaars van
een jonge generatie. Tien jaar
geleden debuteerde hij in
hetzelfde Stedelijk Museum
met zijn eerste schilderijen Het
was nog voordat hij in een
Ralerie exposeerde en
federlands meest
gerenommeerde galerie Fons
Welters hem voorgoed
binnenhaalde In het Stedelijk
Museum vult Birza zeven zalen
Samen geven ze het tot nu toe
meest volledige beeld van dit
complexe, want in zoveel
verschillende stijlen uitgevoerd
werk
Birza staat bekend als de
kunstenaar van de
positiewisselingen, de
stijlhopper Hij schildert, maakt
keramiek, video, beelden en
installaties en houdt zich
daarbinnen nergens aan.
Figuratief, abstract, expressief,
met Mondriaan of Magritte als
achtergrondje, maar ook Walt
Disney, horrorstrips, kitsch en
de rommelmarkt als
inspiratiebron Birza lijkt een
alleseter, doet alles.
Ook z'n atelier ziet eruit als een
malle Pietje. Tbch vindt de
kunstenaar nu de tijd rijp af te
rekenen met zijn kameleon
etiket ..Ik zou willen dat mijn
werk nu eens niet op die
verschillende
verschijningsvormen getoetst
wordtmaar dat er gekeken
wordt naar het gevoel erachter.
Alles heeft met eenzelfde
concentratie te maken. Cold
Fusion betekent voor mij het
koud aan elkaar plakken van
tegenstellingen. Dat gaat niet
alleen over technieken, maar
ook over inhoud." Birza's kunst
gaat over alles wat hem in het
leven bezig houdt. ..Kunst die
alleen naar zichzelf verwijst is
niet interessant Wie lang kijkt
zal de tegenstellingen en de
verdraaiingen in de kunst van
Birza vanzelf ondergaan.
Bij de entree moeten twee
metershoge wachters
gepasseerd worden om Birza's
kunstwereld te betreden
Dubbel bewapend en met ogen
op staafjes zien ze er griezelig
uit Maar het zijn ook je
begeleiders door de kunst",
verzekert de kunstenaar.
Videoprojecties op de wanden
tonen beelden van
voorbij razend verkeer
tegenover subtiel zingende
vogeltjes, een armzalig ratje
tegenover een wuft
beschilderde olifant.
Ze strijden om decibellen.
Videokunst heeft een hogere
status dan keramiek. Om de
lariekoek daarvan aan de kaak
te stellen plaatst Birza z'n
nieuwste keramieken maskers
onder de videobeeldenZe staan
op sokkels waarin moderne
lichtbeelden de mooiste kleuren
tevoorschijn toveren. De zeven
Dumb Heads (nr.2), 1999
maskers ogen primitief, hebben
in de verte iets met een reis naar
Mongolië te maken. Een
keramieken monster op de
voorgrond mag elke dag een
Rob Birza lijkt een alleseter: Figuratief, abstract, expressief, met Mondriaan of Magritte als achtergrondje, maar
ook Walt Disney, horrorstrips, kitsch en de rommelmarkt als inspiratiebron. foto Peter Boer
electriciteitssnoercn en een
paar opgezette dieren. Het is
alsof je voor de etalage van een
lampenwinkel staat. Er gaat
iets verstikkends vanuit. De
natuur wordt gestoofd? Kijken
we straks alleen nog door een
etalage naar wat de natuur ooit
was? Een tentoonstelling van
Birza is een beleving zonder
einde, wat door het Stedelijk
Museum is vertaald in een
zogenaamd 'couplet' van
tentoonstellingen. In
aangrenzende zalen zijn
verbindende tentoonstellingen
ingericht die Birza nog verder
de hemel inzingen.
Zijn kunst wordt er gekoppeld
aan werken van Bruce Nauman,
Jorg Immendorff, A R. Penck.
Roos Theuws en choreograaf en
fotograaf Hans van Manen. De
absoluut niet bescheiden
gebleven kunstenaar had het
spannender gevonden met werk
van Picabia, Fontana en
Mondriaan. .,Dat couplet was
niet nodig."
ander masker opzetten, vindt de
kunstenaar. De aardige tot en
met venijnige koppen zijn op te
vatten als allegorisch voor
Birza's veelzijdige
kunstenaarschap.
Tegenstellingen ontmoeten we
ook in de andere zalen in
schilderkunst van 'Cosy
monsters trom inner space' en
bloemstillevens of 'Power
Flower Portraits'. Het
bloemstilleven is het minst
gewaardeerde genre in de
schilderkunst en wordt door
Birza nieuw leven ingeblazen.
In de schilderkunst is de
kunstenaar overigens het meest
honkvast. „Ik kom er steeds bij
terug, voel steeds de behoefte
daar series te maken." Het
meest trots is hij ook op een
apart zaaltje 'abstract',
schilderijen die hij in 1991 en
1992 maakte. In deze vroege
schilderijen zien we de eerste
sporen van collages.
Stukken tapijt zijn nog redelijk
braaf aan elke compositie
toegevoegd. Later gaan er
meters tapijt, lampen en
meubels in. De lampen
flikkeren aan en uit. (Overbodig
te vragen wie zich dan ook als
hoofdsponsor voor deze
tentoonstelling aandiende.
Maar in een later schilderij Kill
the flame' gaat het licht uit. Hier
gaat het weer om een gewoon
rood geschilderd doek met
daarin een magenta vlamvorm.
Wat de vlam moet killen staat
voor het schilderij. Het is een
jaren zestig, smoezelig rood
stoeltje.
Het licht komt weer terug in zijn
installatie 'Buddha's
Horizon/View of Lights'.
Achter glas staan diverse
brandende designlampen
opgesteld met daartussen
Thea Figee
Expositie Cold Fusion van Rob Bir
za, t/m 26 november in het Stedelijk
Museum, Paulus Potterstraat 13,
Amsterdam; dagelijks 11-17 uur
Wie zou denken dat anno 2001 de trots
van ons vaderlands erfgoed, de 17e-
eouwse schilderkunst, van onder tot boven
is doorgeploegd door de heren en dames
kunsthistorici, heeft het mis Een even toe
gankelijk als voor de hand liggend genre in
de Noord- en Zuid-Nederlandse schilder
kunst is tot op heden braak blijven liggen
het kinderportret Als Doornroosje slapend
gehouden, maar nu wakker gekust door het
Frans Halsmuseum in Haarlem en het Ko
ninklijk Museum voor Schone Kunsten te
Antwerpen De twee musea stelden geza
menlijk een smultentoonstelling samen vol
mooie plaatjes waar iedereen zich mee kan
Identificeren
Wie de kleine man met driftige pasjes door
de zalen van het Frans Halsmuseum ziet be
nen, aanschouwt een perfectionist die meer
dan betrokken aan het werk is Vertrekkend
directeur Derk Snoep wil zijn zwanenzang
zo mooi en zo waardig mogelijk laten klin
ken, zoveel is duidelijk De aanlevering van
de bruiklenen, afkomstig uit de hele wereld,
en de inrichting verloj>en geolied als ging
het hier om een militaire operatie
De hele tentoonstelling is eerst virtueel uit
gedokterd in de computer Waarna schilde
rij voor schilderij op schaal, zaal voor zaal
in de juiste setting is uitgeprint Het ophan
gen is dus een eit je Vandaa r dat de expositie
ruim een week voor de opening al voor drie
kwart 'staat' Snoei) ..Dit zal ik nog het
meestemissen Ik heb destijds de Schutters-
tentoonstelling ingericht, de herinrichting
van de vaste collectie begeleid en nu dan de
ze expositie Inrichten is heerlijk om te
doen. 't werkt verslavend."
Het idee dateert van 1986 Tijdens de voor
bereidingen van de tentoonstelling Portret
ten van Echt en Trouw in het Frans Halsmu
seum werd al gesproken over een logische
opvolger kinderportretten Na veertien
Paulus Moraelso: Portret van twee kinderen tn pastorale kleding, 1662
jaar broeden, komt het Frans Halsmuseum
weer eens prestigieus voor de dag met Por
tretten op hun mooist Vergelijkbaar in
grootte en belang met de expositie Judith
Leyster 1993), de grote Frans Halstentoon
stelling (1990) en Schutters in Holland
(1988)
Aanvankelijk werd gedacht aan een samen
werking met het Fries Museum. Toen
directeur Rik Vos de overstap maakte van
Leeuwarden naar het Instituut Collectie
Nederland werden die plannen afgeblazen.
Misschien maar goed ook, want het Ant
werpse Museum voor Schone Kunsten zou
een veel aantrekkelijker partner blijken,
omdat het thema kinderportret in de Noor
delijke én de Zuidelijke Nederlanden kon
worden samengevoegd
Snoep „Precieshet gebied waar het kinder
portret als genre floreerde Tja, en Haarlem
met zijn Vlaamse inborst en Antwerpen zijn
dan de meest geéigende steden. Ook al om
dat beide steden welvarend als ze toen wa
ren, belangrijke portrettisten hebben voort
gebracht als Rubens. Van Dijck (Antwerpen
Frans Hals en Jan de Bray (Haarlem!
Dat het Frans Halsmuseum de expositie
binnenhaalde, heeft ook te maken met het
feit dat het portret in het algemeen een
speerpunt in het beleid is van het museum.
Denk aan de schutterstukken van diverse
17e-eeuwsc kunstenaars en de vele portret
ten van kunstenaars uit de omgeving van
Frans Hals en andere Haarlemse meesters
die het museum bezit.
Snoep: „Pas toen we - en daar gingen jaren
overheen - al het geld binnen hadden. Haar
lem door sponsoring en Antwerpen uit eigen
budget, hadden we het go-moment voor de
schrijvers van de catalogus: erkende autori
teiten op het gebied van de portret kunst als
Katlijne Van der Stighelen, hoofddocente
aan de Katholieke Universiteit Leuven. Jan
Baptiste Bedaux, werkzaam aan de Vrije
Universiteit en Rudi Ekkart, directeur van
het Rijksbureau voor Kunsthistorische Do
cumentatie, en niet te vergeten Saskia
Kuus, kenner van het historische kinder
kostuum. Het was ook het moment om de
bruikleenlijsten samen te stellen. Nou ja, en
dan krijg je een genereus bruikleen van het
Rijksmuseum Elf topstukken' Als dan
zo n vet schaap eenmaal over de dam is,
wordt het bij elkaar krijgen van de rest van
de bruiklenen een stuk makkelijker, kan ik
je zeggen We hebben dan ook bijna alles ge
kregen wat het hart begeerde."
Niet alle portretten met kinderen kwamen
in aanmerking voor de expositie. Snoep:
„Er moet bij het begrip portret gedacht
worden aan. eh hoe luidt de definitie ook al
weer? Een voorstelling die in opdracht, of
bij portretten van de kinderen van de schil
der zelf, op eigen initiatief werd vervaar
digd om de gelaatstrekken van een bepaald
kind vast te leggen Ogenschijnlijk voor de
hand liggende werken als Rembrandts Ti
tus, zijn zoontje, vielen af, aangezien onze
beroemdste schilder uit de Gouden Eeuw
het portret als studiekop had geschilderd,
wat je in de kunstgeschiedenis een tronie
noemt
Naast de vele, soms onvoorstelbaar mooie,
individuele portretten werden ook groeps
portretten. familiegroepen waarin kinde
ren een zwaarwegende rol speelden, opge
nomen in de expositie Fraai voorbeeld is
het schilderij van de Zuid-Nederlandse
schilder Cornelis de Vos van Anton Rey-
niers, Maria Le Witer en hun vijf kinderen.
En uit de Noordelijke Nederlanden, het ver
bluffend knap geschilderde werk van de
Haagse schilder Jan Mijtens. Mr Willem
van den Kerckhoven en zijn gezin Deze
kunstenaar, van wie bekend is dat hij tien
tallen families portretteerde, bedacht een
elegante oplossing voor de kinderen die al
waren overleden voor het portret tot stand
kwam 1652-1655). Hij gaf ze weer als putti,
als engeltjes.
Het is geen geheim dat veel kunstenaars i
grote problemen hadden met het weergeven
van kinderen. Michelangelo, dé grootheid I
van de Renaissance, bakte er volgens zijn 1
critici bijzonder weinig van. In die zin toont
de tentoonstelling aan dat het kinderportret j
in de zestiende en zeventiende eeuw al op
een veel hoger plan stond dan in de Renais
sance, maar dat er onderling, ook al beleef
de het genre zijn hoogtepunt in de Gouden
Eeuw. toch nog veel verschil in kwaliteit is
Zelfs het portret, van Rubens Het kind met
de vogel valt tegen. Toppers zijn daarente
gen Cornells de Vos. Het meisje in het blauw.
Jongen en Slapende jongen in Kinderstoel
van Johannes Verspronck en Dirck Dircksz
Santvoort en de bijna Goya-achtige por-
tretten van Jacob van Oost de Ouden-
Aart van der Kuijl
Expositie Kinderen op hun mooist - Het kinder
portret in de Nederlanden 1500-1700 Frans Halt-
muitum, Groot Heiligland, Haarlem Te zien t an
7 oktober tot en met .11 december 'atalogus, soft
cover 59,50 en hard cover f 75,- Open maan- j
dag tot en met zaterdag van 11 tot 17 uur, zon - en
feestdagen 12 tot 17 uur Van 14 oktober t/m 16 de- j
cember diverse lezingen op de zaterdagmidda- J
gen Telefoon 023-5115775
Van 21 fan t/m 22apnl2001 u de expositie te zie* j
in het Koninklijk Museum 00«r Schone Kunsten j
in Antwerpen
vrijdag 6 oktober 2000
