Van de DDR in de drup
Ook koorzangers verdienen respect
D7P ku,nst
Twee ccTs aangenaam klassiek
Zingende zeelui aan de wal
Hartmut Haenchen
chef-dirigent
Superkitsch van Jan Vayne
iLv cultuur
ft
Nederlandse
Opera
15
Hartmut Haenchen: „Een overheid die de kunstwereld iets voorschrijft, wie verzint dat?"
foto CeesZorn
De jaarlijkse actie Aangenaam
Klassiek is inmiddels zo n suc
ces dat er nu een schepje boven
op is gegooid. Tót nu toe ver
scheen rond 1 oktober, voor nog
geen tientje, een cd met een
greep uit de talloze opnamen die
de diverse platenmaatschappij
en op klassiek gebied graag wat
extra aandacht willen geven.
Altijd goed voor een dik uur
aangenaam klassiek verpozen
Dit jaar biedt het doosje zelfs
twee cd's, met alweer een gou
den greep En ook nu zijn al die
fragmenten van al die cd's weer
gekoppeld aan een bundel kor
tingsbonnen van minstens
twintig gulden per stuk. Die
bonnen horen dan bij de cdls
waarvan stukken op de uitgave
van Aangenaam Klassiek zijn
verschenen.
De verkoop van deze cd haalde
vorig jaar bijna de 200 000
exemplaren, waardoor de CPG
(de Stichting Collectieve Pro
motie Geluidsdragers) ver
wacht dat dit aantal de komen
de drie en een halve maand
wordt overschreden De prijs
hoeft in elk geval geen beletsel
te zijn. nog geen vijftien gulden
voor een boordevolle dubbcl-
cd
Het uitgeven van een verzamel-
cd met kortingsbonnen zet zo
den aan de dijk, leren de ver
koopcijfers van vorig jaar. Zo
werden dankzij de !>onnenactie
van een cd van cellist Pieter
Wispelwey 9500 stuks verkocht
en gingen van al wat oudere op
namen van Cecilia Bartoli en
Wibi Soerjadi toch nog ettelijke
duizenden exemplaren over de
toonbank.
Ton Koopman en Yo-Yo Ma de
den het met hun gepopulari
seerde versie van 'geliefde
Bach-werken' ook niet slecht.
Vandaar dat er een nieuw album
verschijnt onder de veelzeggen-
cd
de titel 'Simply Baroque 11', dat
met een onderdeel op de nieuwe
Aangenaam Klassiek is verte
gen woordigd Voor de puristen
is dat wellicht even slikken, zo
als die ook niet echt verheugd
zullen ziin over de aanwezig
heid van het stemgeluid van het
Britse tienernachtegaaltje
Charlotte Church Maar hoe
klassiek is eigenlijk de Portuge
se fad<>-zangeres Amalia Rodri
guez? Haar bijdrage is in elk ge
val niet te versmaden.
Hoe dan ook. er valt weinig in te
brengen tegen een stukje 'Zau-
berflöte' gezongen door Oelze,
onder Gardiner en Chopin ge
speeld door de onovertroffen
Kissin, wiens Carnegie-Cho-
pin-concert nu compleet op
dubbel-cd staat. Over Chopin
gesproken Pieter Wispelwey
laat een stukje horen van zijn cd
vol cellobewerkingen van Cho-
pincomposities. Ook joodse lie
deren doen het altijd goed op
een cello, zo blijkt uit de opna
me van Sonia Wieder-Atherton
Een mooi voorproefje is op de cd
te vinden van de schitterende
manier waarop pianist Murray
Perahia de Goldberg Variaties
van Bach speelt Zijn collegu
Christian Zacharias. die het ko
mende seizoen veelvuldig op
treedt met het Nederlands
Kamerorkest speelt hier beeld
schoon Mozart en Scarlatti
Splinternieuw is de opname van
de opera 'Paljas'. Een primeur,
want het is de eerste keer dat het
Koninklijk Concertgebouwor
kest een complete opera op de cd
zet. Het gebeurde met Jos Cu ra
en Riccardo Chatlly had uiter
aard de leiding. Nieuw is ook de
bijzonder mooie registratie van
de Mi sa Cnolla met Mercedes
So sa Charlotte Margiono laat
zich bij de Amsterdamse Bach-
solisten horen met een reeks on
bekende aria's uit minder be
kende Mozartopera's.
Hans Visser
artmut Haenchen, chef-dirigent van het
Nederlands Philharmonisch Orkest, stapt op als
staatssecretaris Rick van der Ploeg definitief
besluit het Nederlands Kamerorkest op te heffen en de 140
musici van het NedPhO, waarvan het kamerensemble deel
uit maakt, niet de inmiddels al drie keer gevraagde 10
procent salarisverhoging krijgen.
In mei adviseerde de Raad voor
Cultuur aan de
staatssecretaris om het
Noordhollands Philharmonisch
Orkest, het Radio Symfonie
Orkest en het Nederlands
Kamerorkest op te heffen. In
zijn vorige week verschenen
Cultuurnota zegt Van der Ploeg
dit advies op te volgen. Wel laat
hij nog een commissie van
deskundigen de gevolgen
onderzoeken. Maar veel
vertrouwen heeft Haenchen
daar niet in.
„Die commissie heeft
uiteindelijk toch als taak 7,6
miljoen gulden te bezuinigen
Onbegrijpelijk, nu het met
Nederland financieel zo goed
gaat. Eigenlijk is het
Nederlands Philharmonisch
Orkest juist dringend toe aan
meer geld. Allereerst zouden de
salarissen van de musici met
tien procent omhoog moeten.
We zijn allang geen provinciaal
orkest meer, maar staan op een
niveau dat past bij een orkest
dat in het Amsterdamse
Concertgebouw speelt."
„Maar in plaats van daarvoor te
worden beloond, worden we nu
bestraft. Bovendien wordt de
prestatiedrang van de musici
kapot gemaakt. De salarissen
voor musici in Nederland zijn
toch al laag. Zelfs de leden van
het Koninklijk
Concertgebouworkest
verdienen eenderde van wat ze
bij de Philharmonie in Berlijn
krijgen. En dan heb ik het nog
niet eens over de gastdirigenten
en solisten die we wegens
geldgebrek niet kunnen
uitnodigen. Ik heb dus alle
reden om boos te zijn."
Haenchen kwam veertien jaar
geleden als een soort
vluchteling voor het rigide
communistische regime van de
DDR naar Nederland. Het
Nederlands Philharmonisch
Orkest, dat een jaar daarvoor
was ontstaan uit een fusie van
drie orkesten, bouwde hij op tot
een internationaal
gewaardeerd orkest, dat met
stijgend succes een groot deel
van de voorstellingen van de
Nederlandse Opera begeleidt.
Makkelijk was dat niet. eerder
gaf Edo de Waart er al na een
jaar de brui aan. Verder dwong
de vorige staatssecretaris Nuis
alle orkesten minstens 7 procent
Nederlandse muziek te spelen.
„Maar net als het
Noordhollands Philharmonisch
Orkest is ons dat gelukt. We
spelen zelfs meer. Niet omdat
het is gevraagd, maar uit
overtuiging. Én intussen is ons
publiek blijven groeien. Daar
ben ik trots op."
„En nu hebben we een
staatssecretaris die zegt dat hij
zich niet met de inhoud van de
kunsten wil bemoeien, maar dat
indirect toch doet. Een
gevaarlijke zaak. Ik dacht juist
dat ik wegens die
staatsbemoeienis met de
cultuur uit de DDR was
weggegaan. Een overheid die de
kunstwereld iets voorschrijft,
wie verzint dat? Natuurlijk wil
ook Van der Ploeg een jong
publiek. Wij ook en daar slagen
we in Maar intussen wordt de
gemiddelde leeftijd in Europa
steeds hoger. Zo
langzamerhand begint dat
jongerenbeleid ten opzichte van
ouderen iets discriminerends te
krijgen. Het advies om die drie
orkesten af te schaffen is ook
financieel ondoordacht. Je
krijgt niet alleen te maken met
vechten tot het eind, maar als
het Kamerorkest echt
verdwijnt, ga ik hier weg
Over een andere nieuwe functie
zijn de gesprekken al in een
vergevorderd stadium. Het ziet
er naar uit dat hij in Dresden de
leiding krijgt van een drie
weken durend festival, met
zeventig concerten en opera-
uitvoeringen. „Ik ga daar ook
dirigeren, maar het wordt zeker
geen Haenchen Festival. In 2003
bestaat het een kwart eeuw en
dat jaar zal het voor het eerst
helemaal onder mijn
verantwoordelijkheid vallen."
In Amsterdam dirigeerde hij de
afgelopen maand bij De
Nederlandse Opera 'Capriccio'
van Richard Strauss. ..Prachtig
voorbeeld van hoe het NedPhO
een duur sociaal plan, maar je
zit ook met de conservatoria,
waar jaarlijks zestig musici
vandaan komen. Waar moeten
die straks naartoe?"
„Met wat ik hier heb
meegemaakt met Nuis en nu
weer met Van der Ploeg, het is
alsof ik na al die jaren in
Nederland weer terug ben bij de
situatie die ik ken van de DDR.
waarde staat zich bemoeide met
wat er werd gespeeld, hoeveel
en door wie. Ik kan daarom echt
niet aanzien dat iets waar ik zo
veel van mezelf heb ingestopt nu
wordt afgebroken. Ik zal
functioneert als het meest
economische orkest van
Nederland Bij 'Capriccio' heb
ik op het toneel een stnjksextet
zitten, maar in de bak zit er,
naast het NedPhO. nog een. Dat
is alleen maar te doen als je zo'n
grote organisatie hebt Stel je
voor dat je die twaalf extra
strijkers moet inhuren. Dat zou
ook een verschil in klankkleur
opleveren. En juist in die
eenheid schuilt onze kwaliteit."
„En wat zou De Nederlandse
Opera moeten zonder ons
Kamerorkest? Het inhuren van
zulke ensembles is erg duur,
helemaal als je die uit het
buitenland zou moeten halen,
want het is maar de vraag of
Nederlandse ensembles tijd
hebben voor opera Als ze dat al
zouden willen
Er wordt inmiddels ook al hier
en daar gesproken over
eventuele fusies, maar daar wil
Haenchen niet van horen. Hij
weet maar al te goed wat het is
om uit de leden van drie
orkesten een geheel nieuw te
moeten vormen „Welk
alternatief scenario je ook
schetst, het blijft een verlies.
Vandaar dat ik weiger om over
wat voor scenario dan ook te
praten
„Nederland heeft nu twaalf
symfonie-orkesten Vergeleken
met andere Europese landen,
zoals Duitsland, is dat niet veel
Daar heb je zelfs zestig tot
zeventig operahuizen met een
orkest en hier in Nederland
tweenhalf. zonder eigen
begeleiding. Die orkesten
hebben we in Nederland dus
echt nodig. Niet alleen voor het
publiek, maar ook om ervoor te
zorgen dat er een natuurlijke
doorgroei is van de provinciale
naar de landelijke orkesten en
het KCO
„Er zou er zelfs een bij moeten.
Dat zou dan ook veel aan de
educatie van kinderen doen.
Niet voor jongeren van 15. 16
jaar. En zeker niet verplicht,
want dan komen ze nooit meer
terug. Maar concerten voor
kinderen van een jaar of zes. Ik
heb dat vaak gedaan en ze
vinden dat leuk Ze staan er nog
voor open, dus krijg je ze stil
Maar helaas zijn er ook al bijna
geen goede kinderkoren meer.
En ook de kwaliteit van de
volwassen amateurkoren is niet
meer wat die is geweest
Nederlanders hebben altijd veel
en graag gezongen over de zee
en de zeelui Maar het is toch
aardig te zien hoe de zeelui aan
de wal soms een vreemde kijk
hadden op het leven op en aan de
zee. Dat leren de 24 liedjes, ge
zongen op oude opnamen, op cd
gezet door het Theater Instituut
Nederland
Een curieuze collectie die veel
zegt over de manier waarop ar
tiesten aan de wal het leven van
zeelui tiezongen. Neem nou 'Als
de klok van Arnemuiden Maar
Arnemuiden had helemaal geen
klok, laat staan dat 'welkom
thuis voor de heren van de zee
zou luiden.
En ach, wat werd er altijd met
veel 'hojo hojo' over meisjes m
havens gezongen. Maar hoe
triest was soms het leven van de
meisjes die in Holland achter
bleven. zoals m 'En altijd komen
er schepen aan Katendrecht
voorbij' Het werd ooit gezon
gen door Frans van Schaik, de
Zingende Zwerver, die zo onge
veer het ultieme zeemanslied
'Ketelbinkie' onsterfelijk
maakte
Nationale cultuurgoed zijn ze
ker de liedjes uit 'De Jantjes'.
'Nou tabé dan', gezongen door
de tekstdichter Louis Davids
zelf is nog altijd van een ontroe
rende oprechtheid. Verder bevat
de cd voor nu soms verbazing
wekkende liedjes uit het reper
toire van onder anderen Koos
Speenhoff, Bob Scholtc. Piet
Muyselaaren Ernst Busch.
H.V.
Sou tab* dan, zeemansklassieken
FAV1-95205
De verantwoordelijke platen
maatschappij heeft het in een
begeleidende brief opgewonden
over 'één van de meest bijzonde-
re en prestigieuze projecten in
de geschiedenis van de Neder
landse muziek' Dat lijkt me
nogal gedurfd, gezien het feit
dat alles wat Jan Vayne en zijn
vrienden hier laten horen van de
eerste tot de laatste noot bij el
kaar gestolen is. Hij doorbreekt
alle grenzen binnen de klassieke
en populaire muziek, zegt de
brief, door de mooiste klassieke
thema's op ongeëvenaarde ma
nier een muzikale synthese te
laten aangaan met moderne
L
Hans Visser j»n Vayne
stromingen binnen de popmu
ziek Waar hebben we dat toch
eerder gehoord7 O ja. in de jaren
van F.kseption Bach met eigen
tijdse ritmische begeleiding, dat
gaat zelfs al terug tot de jaren
dertig Ik geef toe: toen hadden
ze nog niet de opnametechnie
ken van het jaar 2000, waardoor
alles wat Vayne samen met toet
senist/producer Tom Salisbury
hier doet z<> ongelooflijk ruim
telijk en gelikt op de cd staat
Prachtige strijkers en blazers,
overt!onderend orgel, swingen
de percussie, een schitterende
vleugel: technisch is alles dik in
orde
Er zijn vast veel mensen die er
gezellig kippenvel van krijgen
op de manier die Vayne beoogt
Maar mij bezorgt zijn grensver-
leggend muzikaal concept kip
penvel op een heel andere ma
nier, alsmede klamme handen
en plaatsvervangende géne: su
perkitsch.
René de Cocq
Jan Wiynv Metamorphogis Dtno
Music UNCI) 20704
Openingssc6ne van de opera Król Roger uit 1924 van Karol SzymanowsJ" foto Diedenk van der Laan
Bij de opera lijkt altijd alles te draaien om
de grote stemmen, de sterren. Maar het
koor, wanneer gaat het nu eigenlijk om het
koor? Uit recent marktonderzoek blijkt
niettemin dat bij De Nederlandse Opera
juist het koor voor menig operabezoeker een
grote aantrekkingskracht heeft Dit koor
heeft dan ook de reputatie niet alleen be
hoorlijk te zingen, maar ook mee te kunnen
gaan in de spelregie. Deze maand speelt dit
koor een hoofdrol bij de première van de zel
den uitgevoerde opera Król Roger uit 1924
van Karol Szymanowski.
„Wij zijn acterende zangers", vindt Michaè-
la Karadjian, sopraan in het koor van De
Nederlandse Opera. „Zolang je op het to
neel staat moet je laten zien dat je bet rokken
bent bij het verhaal in de voorstelling. Er
hoeft er maar eentje even in gedachten een
andere kant op de kijken en de illusie is weg
Ook al sta je met nog zo veel mensen op het
toneel, het publiek ziet alles. Daarom alleen
al verdient het koor respect Wij zijn geen
kudde Wij spelen een rol.
„Natuurlijk is het niet altijd bekoorlijk als
je een productie hebt waarin je alleen maar
achter het toneel iets mag zingen", reageert
haar collega, de tenor Frank Nieuwen-
kamp, die net als zij een kleine rol in deze
nieuwe productie heeft „Ook voor het pu
bliek niet Want de opkomst van het koor
brengt altijd extra leven in een voorstelling
Hot publiek wordt daardoor aangenaam
verrast. Daarom was het jammer dat we het
vurig seizoen Atda moesten zingen in een
Lis Vegas-achtige gokhal
„Veel is inderdaad afhankelijk van de regis
seur", vindt de sopraan. „De manier waarop
we in Atda moesten optreden was werkelijk
beschamend. Want wat die gokkasten op
het toneel met dat verhaal van doen had
den? Onze rol begint met een goed contact
tussen ons en de regisseur Want als wij be
grijpen wat hij l>e<io<*lt. bepaalt dal vooreen
groot deel de magie van de voorstelling Ook
het publiek zal dan ook veel beter de bood
schap begrijpen
Een ideale regisseur vinden beiden de niet
temin vaak omstreden Peter Sellars. Voor
zijn voorstelling Bijbelse stukken, naar
werken van Stravinsky, ontwierp hij een
verrassende gigantische choreografie,
waarmee het koor haast vanzelfsprekend
uit de voeten kon. „De man legt ons alles uit
Hij legt ook persoonlijk contact Als artiest
ga je dan met hem mee. Het is echt goed als
ze je duidelijk maken hoe elk woord zijn ei
gen tielekenis heeft", vindt Michaéla Ka
radjian.
Maar meningsverschillen met een regisseur
zullen er altijd zijn. Dat vindt ook koordiri
gent Winfried Maczewski „Dat ts dan altijd
weer een spannende confrontatie, maar die
hoeft lang niet elke keer negatief uit te pak
ken Daarom spreek ik iedereen altijd aan
op zijn verantwoordelijkheid ten opzichte
van het kunstwerk. Want als wij de /.aak se
rieus aanpakken en de regisseur laat zien
hoe we het moeten doen en ook waaróm, dan
scheelt dat al enorm. Maar voor die andere
mening moet wel ruimte zijn en die probeer
ik te scheppen. In wezen is dat mijn werk.
het scheppen van ruimte."
Over de verhouding tussen de leiding en de
anderen gaat in wezen ook de opera Krol
Roger .Je ziet als het ware mensen die in
hun afgelegen dorp niet veel gewend zijn en
dan opeens in een Amsterdamse coffeeshop
terecht komen De psychologische verande
ring die dan bij hen optreedt moet de com
ponist hoorbaar maken met muzikale mid
delen
„In het begin klinken de zangers samen als
een Byzantijns kerkkoor, als mensen die
vastzitten in een bestaande orde Maar als er
dan een man verschijnt die het volk verleidt
met allerlei bedwelmende, verslavende,
haast erotische ideeén tot een onder soort
leven, dan moet hun gezamenlijke, sombere
klank op den duur als het ware kunnen
openbreken Szymanowski laat ze clan zin
gen alsof ze dromen zonder woorden En om
dat te bereiken zoek ik uit de totaliteit van
mijn koor van zo'n honderd zangers de voor
die klank geschikte stemmen
Dat het koor zich onder zijn nu elfjarige lei
ding zo sterk indic richting van het zingend
acteren heeft ontwikkeld vindt Maczewski
niet meer dan logisch .Een operakoor moet
vandaag nu eenmaal kunnen meegaan in de
wensen van een regisseur Een koor dat al
leen maar stilstaat, is uit de tijd Hij praat
vrij bescheiden over zijn aandeel m die
groei. „Maar ik ben dankbaar dat ik overal
ter wereld nog steeds l>cwonderend word
aangesproken op de rol van dit koor in Mo
ses und Aron van Schönberg
Een succes dat ook ia toe te schrijven aan de
volgens hem kritische maar loyale manter
waarop het koor met elke opera en regisseur
omgaat „Een mens behoort nu eenmaal niet
te handelen zoals dat wordt voorgeschre
ven. maar naar eigen geweten, als een mon
dig individu Dat is ook de enige voorwaar
de om te behoren tot mijn koor
„En daarom ben ik van Polen naar Neder
land gekomen. Want met elke nieuwe ope-
raproductic ga je om als met het leven kik
daarvoor ben je verantwoordelijk, ook dat
neem je voor 100 procent serieus Daarom
maakt het mij ook niet uit of de rol van het
koor in een productie nu groot ts niet Mijn
favoriete opera's zijn dan ook de opera's
waaraan ik werk
En wat vindt het koor inmiddels van Król
RogerFrank Nieuwen kamp noemt het
werk een uitdaging „Wel een sobere regie,
maar niet altijd makkelijk om te zingen, ze
ker niet voor de solisten. Vandaar dat hij
maar zelden worden gespeeld Michaéla
Karadjian vindt het beslist een voorstelling
„waarin je helemaal kunt opgaan met alles
wat je in je hebt Ook al is het geen muziek
die je beluistert terwijlspaghetti kookt
Waarna Nteuwenkamp vaststelt „Als Je er
maar lang genoeg mee bezig bent, begon je
zo'n opera op den duur toch als vanzelfspre
kend te fluiten."
Hans Visser
Roger, opera ran Kan»/ Szymanoxcskt door
De Nederlandse Opera Muziektheater Amster
dam. nogterien 9. 11. 14. 17. 20. 24. 27. 31 okto
ber
vrijdag 6 oktober 2000