Ze was een lastige koningin Daan over Meertens Liefde bezwangerd door het verleden D7P ku,nsl r£j\j cultuur Biografie van Annie M.G. Schmidt Jessica Durlacher 13 i oen Annie M.G. Schmidt in het voorjaar van 1966 te gast was bij Mies Bouwman in haar televisieprogramma 'Mies en scène' werd haar gevraagd wat zij eventueel op een spandoek zou willen zetten, zo ze de straat op mocht willen gaan. De schrijfster hoefde niet lang na te denken. Ze zou maar een heel klein spandoekje willen. En daar zou dan op moeten staan: 'Lachen mag van God'. vertaald Eden Kobmson Vorstin van het noorden (oorspronkelijke titel Monkey Beach. Prometheus. 280 biz ƒ36.50. vertaald door Dons Reerink) De indiaanse fa milie Hill woont in het afgele gen stadje Kitamaal in Brits Co lumbia. Canada. De trots van de familie is de zeventienjarige Jimmy, een knappe ambitieuze wedstrijdzwemmer Bij een on geluk op zee blijkt de jongen spoorloos verdwenen Tèrwijl I.isamane. Jimmy's oudere zus. de waarheid achter de mysteri euze verdwijning probeert te achterhalen, registreert zij de wanhoop van haar dodelijk be droefde ouders, haar oom Mick en van haar grootmoeder, die vast vertrouwt op de signalen uit de wereld van de indiaanse goden Eden Robinson (1968) is van indiaanse afkomst Vorstin van het noorden is haar debuut roman. Hanaan as-Sjaikh Ik veeg de zon van de daken (De Gei. 251 blz.. geb 39.90. vertaald uit het Arabisch door Djüke Pop- pinga) In de verhalen van Ik veeg de zon van de daken be schrijft Hanaan as-Sjaikh (Li banon. 1945) de tegenstellingen tussen jeugd en volwassenheid, dagelijks leven en verbeelding Oosten West. traditie en moder ne wereld, erder verschenen Het verhaal van Zahra, Beiroet blues en Vrouwen tussen hemel en zand in vertaling Li Jensen I)r papiervreter (Bert Bakker, 272 bl/ 36.50. vertaald door Maaike Post en Arjen Mulder) Satirische toe komstroman waarin Jensen een wereld van buitenspong consu mentisme. blinde gehoorzaam heid en virtuele liefde schetst. No een schijnproces zit compu tergenie Harvey Nash sinds een jaar als Reiziger nummer 10087 gevangen op het voormalig cruiseschip De Zeeheld De re gen ng van Harveys geboorte- eiland Atlantica is overgeno men door het computerbedrijf Libcrtycare De vrouw van wie hij hield is spoorloos verdwenen Harvey lijkt geen schijn van kans te hebben, totdat zijn roep om ge rechtigheid ergens weerklank vindt Ze zei het op het hevigst van de jaren zestig. Het Westen was in beweging. Dat er een gevestigde orde bestond was allang niet meer vanzelfsprekend en ook in Nederland stroomden de straten en pleinen vol mensen die in allerlei toonaarden duidelijk maakten dat de wereld toe was een andere, ruimere orde. Annie M.G Schmidt stond toen zo'n beetje op het hoogtepunt van haar roem. Met 'Heerlijk duurt het langst' had ze Nederland voor het eerst een musicalhit geschonken, op radio en televisie had ze geschiedenis geschreven met 'De familie Doorsnee' en 'Pension Hommeles' en met haar kinderboeken was ze allang uitgegroeid tot de 'lees moed er des vaderlands'. Want meteen al na de oorlog was ze gaan schrijven. Verhaaltjes en gedichtjes waarmee ze mild, maar onmiskenbaar en onontkoombaar, met veel humor alle lezende kinderen van Nederland spelenderwijs leerde niet elk gezag zonder meer te aanvaarden. Die relativerende toon zat ook in haar immens populaire werk voor volwassenen. Dus toen ze in het veelbekeken programma haar spandoekje onthulde werd die boodschap dan ook meteen alom begrepen. Typisch Annie: zij hoefde niet zo nodig de straat op, maar huppelde niettemin een zoveelste deukje in het met Hollands calvinisme stevig gesteven nationale korset. Maar hoe relativerend was ze zelf en hoe star? Hans Vogel laat in zijn biografie Wacht maar tut ik dood ben zeker geen bescheiden rebellerende vrouw boordevol gevoel voor humor zien. Even schrikken dus. Tante Annie had bl ijkbaar heel andere kanten. Annie was een echt mens. Maar daarmee geeft Vogel wel aan dat hij een journalistiek eerlijk boek voor ogen had toen hij jaren geleden aan die klus begon. Hij sprak met familie, vrienden, collega's, artiesten en iedereen die ook maar een beetje met haar van doen heeft gehad. Vogel, die haar als kunstredacteur bij Het Parool had leren kennen, kreeg destijds toestemming dat boek te schrijven. Maar ze voegde daar wel aan toe: 'wacht maar tot ik dood ben'. Een uitspraak die hij gebruikte als titel voor het boek, dat na zijn eigen dood, vorig jaar, persklaar is gemaakt door Hans van den Bergh. Het is jammer dat Vogel niet zelf zijn boek heeft kunnen Annie M.G. Schmidt had ook andere kanten dan die van een bescheiden rebellerende vrouw vol humor. 10 wordt duidelijk uit de net verschenen biografie over de schrijfster. voltooien, want het zal nu een raadsel blijven hoe ver hij verder had willen gaan. Want hij serveert een enorme hoeveelheid informatie die tot dusver alleen bij intimi bekend was, maar kwam er blijkbaar niet toe de dramatiek in haar leven en de rijke oogst aan anekdotiek te laten rijpen tot het een echt duidend boek over de verstrengeling van leven en werk zou hebben kunnen worden. Zo had er meer verband mogen worden gelegd tussen de veranderende tijdgeest en Annie's wereld. Dat zou beter zichtbaar hebben gemaakt waarom naast veel tijdloos werk, gigantische successen van toen nu gedateerd zijn. Neem alleen al de veranderende rol van de media waarvoor zij werkte Want nu blijkt alleen tussen de regels door dat haar vaak aan actualiteit gebonden inspiratie ook haar zwakte blijkt te zijn geweest. Sprekend voorbeeld is de lang niet in alle opzichten geslaagde terugkeer, enkele jaren terug, in de theaters van haar eerste musical 'Heerlijk duurt het langst'. Al lezend blijkt dat duidelijk minder geslaagde projecten van haar toch welwillend werden aanvaard, domweg uit een door dankbaarheid voor de vele mooie herinneringen gevoed respect. Trouwens, vaak zag ze ook zelf maar al te goed dat iets niet goed was. Hoewel het boek iets onrijps heeft is er alle reden om dolblij te zijn. Alleen al omdat het allerlei achtergronden belicht van hetgeen ze schreef voor kinderen, radio televisie en theater. Maar ook omdat het toch ook een belangrijk aanzet geeft tot beter begrip van die bijzondere schrijfster die generaties Nederlanders plezier deed beleven aan hun moedertaal. Want Annie had een fascinerend leven dat veel van haar werk verklaart. Vogel begint het vlot, journalistiek geschreven verhaal, inclusief hoor en wederhoor, na de oorlog als ze in Amsterdam bij Het Parool het archief gaat opzetten. De jaren daarvoor slaat hij over omdat ze die al volop zelf beschreef. Vogel toont dan een jonge vrouw die het niet makkelijk heeft. Die volgens bekenden van de erotiek 'wel pap lustte' en dus menige verhouding had, niet zelden met getrouwde mannen, maar die nooit de ware kon vinden. In de musical 'Foxtrot'vertelt ze over een meisje dat zwanger raakt van een jongen van wie ze alleen nog weet dat hij een blauwe pet droeg. Het overkwam haar precies zo in 1946. Vogel vertelt ook wie de jongen achteraf moet zijn geweest en dat de Zeeuwse domineesdochter uiteindelijk onderweg naar een uiteraard illegale aborteur het voor de ingreep bestemde kapitaal van 400 gulden verloor en toen van de zenuwen een miskraam kreeg. Via een contactadvertentie leerde ze later Dick van Duyn kennen, directeur van het Rotterdamse Handels en Research Laboratorium, die een uitweg zocht uit diens al bij het begin tot mislukken gedoemde huwelijk. Al snel dringt zich de vergelijking op met het thema uit 'Heerlijk duur het langst'. Van Duyn en Schmidt hebben uiteindelijk een mooie tijd samen, al lijkt hij zich soms moeilijk te kunnen vinden in de rol 'meneer Schmidt'. Als hij op latere leeftijd ziek wordt en depressief, verzorgt ze hem letterlijk uitputtend. De lijdensweg duurt drie jaar tot ze dankzij bemiddeling van cabaretier Wim Kan hulp krijgt van enkele 'medische engelen' die haar aan tabletten helpen waarmee hij uit het leven kan stappen. Het uiteindelijke besluit valt met uitzicht op de met wat feministische relletjes omgeven première van de muical 'Madam' Op 2 januari 1981 wordt de show feestelijk ten doop gehouden en de volgende dag 'stapt Dick eruit' Natuurlijk was het ook met zoon Flip allemaal doorgepraat. Niettemin zei ze tegen hem dat met nog langer wachten het leven ondraaglijk zou zijn geworden. Het zijn gebeurtenissen die zich in 1979 al aandienen in haar toneelstuk 'Er valt een traan op de tompoes'. Daar tussendoor loopt het verhaal over haar werk. Blijkt uit al die privé-verhalen dat ze het zichzelf niet altijd even makkelijk heeft gemaakt, voor anderen was ze ook niet altijd even simpel in de omgang. De band met Conny Stuarteen van haar belangrijkste en toch ook favoriete vertolksters, is niet altijd zo goed is geweest als de buitenwereld wellicht aannam Willem Nijholt leerde haar bij diverse repetities kennen als een 'lastige koningin' en Leen Jongewaard zei:Je sprak niet met haar, daar nodigde ze niet toe uit." Het boek wordt vollediger naar mate Annie ouder wordt. Zeis bijna aandoenlijk als ze haar zoon Flip. die dan al een eigen gezin heeft, steeds meer begint te claimen als een soort plaatsvervangende echtgenoot. waarmee ze tussen Flip en zijn vrouw komt te staan Toch toont ze zich dan weer strijdbaar als ze in regelmatige gesprekken met een groep jonge vrienden dit soort problemen te lijf gaat. Tegen het eind van haar leven is de schrijfster bijna blind en te zwak om het leven nog waardevol te vinden Ze geeft dan aan waar ze wil 'nisten' en vraagt Harry Bannink, dit* onwaarschijnlijk veel van haar liedjes op muziek zette, wat muziek samen te stellen voor haar begrafenis. 'In een rijtuigie'. Opeen mooie Pinksterdag' en dan overgaand in 'iets klassieks' Al had ze liever een feestje gehad waar ze zelfbij zou zijn Vogel noteert dan dat Annie M.G. Schmidt overleed op de vroege ochtend van zondag 21 mei 1995. En daarmee eindigt een biografie die veel opheldert maar ook vragen oproept Misschien dat die worden beantwoord in een volgende biografie die Annejet van Zijl nu schrijft. Voorlopig is Wacht maar tot ik dood ben hoe dan ook een prachtig stuk geschiedschrijving van radio, televisie en theater m het naoorlogse Nederland, geconcentreerd rond het opmerkelijke leven van een echt mens Een boek dat haar echte publiek niet mag missen Hans Visser Hans Vogel Wacht maar tot ik dood ben - Annie M.G Schmidt, haar le ven en werk voor theater, radio en tv - bewerkt door Hans van den liergh. Uitgeven) Theater Instituut Nederland/Strengholt, Amsterdam - 414 pag 49.'J0 Igebonden) AnmeM.G Schmidt m gesprek over haar leven en werk. video Theater Instituut Nederland. 117 min f 29,90 In Het Bureau van J.J. Voskuil is de uit Middelburg afkom stige dr. PJ Meertens promi nent aanwezig A P Beerta. zo als Piet Meertens heet. is zelfs de titel van een deel. Voskuil komt bij hem solliciteren voor de af deling volkskunde. In de buurt van zijn bureau krijgt hij zijn werkplek, zodat hij in de kan toortuin dagelijks de eigenaar digheden van een van Zeelands grote zonen kan aanschouwen. Meertens kamt geregeld zijn haar. zet altijd zijn tas op de uit- schuifplank. heeft een bijzon der bureau Meertens draait een immer nieuw vel in zijn typema chine en gaat onverstoorbaar een van zijn ontelbare artikel tjes schrijven. Of de zoveelste brief. In alle eentonige treurig heid gaat dat dag aan dag door. Alleen onderbroken door de ve le vergaderingen en verplich tingen die Meertens buiten het instituut heeft. Trouwe lezers van Het Bureau kennen ook het hoofd van de af deling dialectologie Dó Haan. in werkelijkheid cjr Jo Daan. met bepaald de vriendin van Vos kuil Deze Daan heeft onlangs een boekje open gedaan. Over haar vak en de manier waarop dat aan het Meertens-instituut werd beoefend. Daar schrijft de hoogbejaarde dialectologe ge en ga geen! over en ze laat aardig zien hoe in Nederland de studie van de dialecten in de praktijk werd beoefend. Levendig en zonder blad voor de mond zoals ze college gaf. Toch is dat maar een kant van het verhaal. Ze heeft ook herin neringen opgeschreven en zo le ren we al die lui via haar ogen kennen. Meertens is er een van. De Middelburgse kruideniers- zoon Piet Meertens had in Utrecht Nederlands gestuurd - zijn ouders waren verhuisd om de kinderen te kunnen laten stu deren. Na zijn studie werd de jonge doctorandus leraar in Woerden en Doetinchem 'Uit beide betrekkingen ging hij weg na moeilijkheden', schrijft Jo Daan cryptisch. Van 1926 tot 1930 werkte hij in de Utrechtse Universiteitsbibliotheek, maar ook daar waren problemen Met collega's. Wat bij Voskuil wel staat, maar niet bij Daan is het feit dat Meertens veroordeeld werd tot enige maanden gevan genis wegens 'ontuchtige han delingen met minderjarigen'. De beschuldiging kwam kenne lijk van een jongeheer van net geen 21 Meertens, die niet al te openlijk homoseksueel was, heeft de beschuldigingen altijd ontkend. Niettemin maakte zo'n veroordeling het toen prak tisch onmogelijk dat iemand nog leraar werd en ook een uni versitaire functie zat er om die reden voor Meertens wellicht niet meer in Misschien waren er ook andere redenen, want wie zich in het wetenschappelijke werk van Meertens verdiept ziet toch at snel dat het geweldig veelzijdig is, maar weinig grensverleg gend. Dit is een eufemisme hij schreef onnoemelijk veel, maar zijn neerlandistisch werk bevat nauwelijks een originele ge dachte In nota bene 1943 pro moveerde hij op een groot over zicht van het letterkundig leven in Zeeland inde 16een 17eeeuw Het bevat enorm veel feitenma teriaal. maar is per saldo een sa menvatting van bibliotheekon derzoek Uit het boek van Daan komt Meertens naar voren als een ge mankeerde neerlandicus, met weinig creatieve belangstelling voor zijn vak En hij wist dat. Jo Daan vertelt dat zij met Meer tens eens door Amsterdam fiets te en hij haar toevertrouwde dat hij eigenlijk directeur wilde worden van iets. Van een groot instituut bij voorkeur Compen satie voor een gevoel van min derwaardigheid"' Als je hem m Middelburg zag lopen, maakte hij die indruk niet. Lopen was het niet trouwens, zeg maar schrijden Direct na de oorlog, in 1945, had hij uiteraard oude schoenen Zo wilde hij echter niet naar Mid delburg 'Ze zullen wel zeggen van die jongen van Meertens is ook niet vod terecht gekomen', zo tekent Daan op. Meer dan eens vertelde Meer tens tegen Jo Daan dat hij beter met 'hogeren' dan met 'lagcren kon omgaan Vergaderen met hoogleraren, omgang met cory- feeón - het beantwoorde kenne lijk bij hem aan een diepe wens. In de schaduw van hogeren moet hij zich op zijn plaats ge voeld hebben. Lo van Driel Jo Daan: Geschiedenis van de dia lectgeografie in het Nederlandse taalgebied, rondom Kloeke en het Dialectbureau - Uitgave van de Ko ninklijke Nederlandse Akadcmie van Wetenschappen P.J Meertens Na anderhalf jaar Hollywood is Jessica Durlacher (39) samen met haar man, de schrijver/filmproducent Leon de Winter, weer in Bloemendaal neergestreken. ..Lek ker in het groen", zegt ze en wijst naar het gebladerte dat zo ongeveer via haar keu kenraam naar binnen groeit. Of het voor goed is? Ze betwijfelt het ..Amerika blijft lokken Vooral vanwege het weirde karak ter van het land. Het onverzorgde, de rauw heid, waartegenover een waanzinnige luxe staat. En vanwege de mensen, natuurlijk. Vrijwel iedereen heeft een oorspronkelijk verhaal te vertellen, heeft in het verleden de meest waanzinnige switches gemaakt. Daarbij vergeleken is Nederland dan weer zo keurig, zoeh... saai. Een van die ontmoetingen in de Verenigde Staten vormde de basis voor De dochter, de tweede roman van Jessica Durlacher, die vanaf deze week in de winkels ligt. ,.Ik ont moette een jonge Duitse vrouw met een ou de. joodse man. Zij was zo lief, terwijl zij zich zoveel gezeur van zijn kant moest laten welgevallen Wat kon zij nou in hem zien als echtgenoot, laat staan als minnaar9 Ik moest onwillekeurig denken aan schuldver effening zij moest goedmaken wat de vori ge generatie niet kon voorkomen." Het idee hield haar dusdanig in de greep dat ze haar tijd in de Verenigde Staten vooral in de werkkamer doorbracht De dochter werd het verhaal van de jonge joodse geliefden Max. de ik-{M»rsoon in het boek. en Sabine Bij een toevallige ontmoeting voor het Anne Frankhuis slaat de vonk over en die lijkt niet meer te kunnen doven Totdat Sabine, net bij haar vriendje ingetrokken, van de ene op de andere dag huis en haard verlaat In de rest van het boek probeert Max wan hopig de reden achter Sabine's vertrek te vinden Hij volgt haar tot in Jeruzalem. Los Angeles en op de Frankfurter Buchmesse (waar Max. na een fikse sprong in de tijd in middels uitgever is en in gezelschap van een oude joodse studiobaas, en Sabint* een suc cesvol fotografe) Maar pas op de laatste tientallen pagina's van dvzeiewtective, zo als Durlachers zus het boek inmiddels al gekscherend omschrijft, wordt het grote ge heim van Sabine beetje bij beetje ontrafeld „Nee", zegt Durlacher beslist. ..Ik hou hele maal niet van thrillers Ik heb altijd de nei ging om na het begin meteen naar het eind door te bladeren om de afloop te weten Maar ik zie De dochter ook niet als thriller Voor mij is het in de eerste plaats een liefdes verhaal dat is bezwangerd door het verle den. maar ik wilde het zo effectief en schok kend mogelijk overbrengen De constructie van het boek, waarbij Sabi ne het geheim met zich meedraagt, beteken de dat de ik-persoon wel een man moest worden „Dat viel me mee' /egt Durlacher „Misschien voel ik mezelf wel een beetje een man - ik kon me in elk geval in deze goed verplaatsen In de omgang met vrouwen knjg ik vaak iets ongeduldigs Mannen zijn directer, m»i*r straight Al is de Max van mijn boek dan wel behoorlijk contactge stoord geworden, erg getekend doorzijn va der." Die vader kan slecht uit de voeten met zijn traumatische ervaringen in de Tweede Wereldoorlog. Het thema is thuis als ge spreksonderwerp taboe, waarbij Sabme al les bespreekbaar lijkt. Max en Sabine voe ren heftige debatten over hoe zij, als tweede generatie, met het verleden om moeten gaan. 'Weet je wat jij niet begrijpt?', bijt Sa bine Max al vroeg in het boek toe, 'Dat het geen schande is om van iemand te houden die het zwaar heeft gehad. Jij wil je va der onder die oorlog vandaan trekken Het thema wekt. bij een boek van Jessica Durlacher. niet al te veel verbazing. Ze is de oudste dochter van de in 1996 overleden schrijver G.L. Durlacher. die over zijn tijd in de Duitse vernietigingskampen indrin gende lioeken als Drenkeling en Strepen aan de hemel publiceerde ..Hoe onmogelijk het streven van Max ook is, het is een vraag die mij vaak bezighoudt", zegt Durlacher „Wat zou er van mijn vader zijn geworden als hij die oorlog niet had meegemaakt? En hoe zou ik dan zelf in het leven hebben ge staan7 Wat heb ik van mezelf, en wat heb ik er door de omstandigheden bijgekregen7 Het is het oude thema van nurture versus nature Verwant aan dat thema is de schuldvraag In hoeverre zijn kinderen verantwoordelijk voor de daden van hun ouders, in hoeverre kunnen ze zich ermee identificeren7 Hel is een kwestie die aan het slot van De dochter een verrassende wending krijgt Durlacher „Al te veel schuldgevoel wekt wrevel op. maar je kunt het verleden niet negeren Ik ben een tijd bevriend geweest met een vriend wiens vader fout was in de oorlog Dat leidde uiteindelijk tot een enorme clash. Door het verleden van onze vaders konden we onze vriendschap niet overeind houden Ik vond het heel treurig, maar het gebeurde toch." Was het voor haar, na de ijzingwekkende ro mans van haar vader als schrijver niet moeilijk onder zijn schaduw vandaan te ko men7 ..Het schrijven heeft me veel moeite gekost", zegt Durlacher „Inderdaad, wat heb je. afgezet tegen de verschrikkingen die mijn vader heeft meegemaakt, de wereld te melden7 De boeken van hem lijken zoveel urgenter Maar mijn vader heeft mijn schrij verschap altijd erg gestimuleerd Jullie, de tweede generatie, hebben je eigen proble matiek. die moet je niet verdoezelen zei hij altijd De schrijver heeft van de romans van zijn dochter geen kennis meer kunnen nemen. Vier jaar geleden reisde Jessica Durlacher met De Winter voor het eerst naar de Ver enigde Staten met het doel haar sluimeren de schrijfplannen daar verder uit te werken Durlacher „Binnen tien dagen ging de tele foon Mijn vader had een hartaanval gehad, we moesten onmiddellijk terug Dus het mocht toen nog niet, had God beschikt Maar de volgende dag ben ik harder dan (nut aan het werk gegaan Nog steeds heeft ze aarzelingen om zichzelf op verjaardagsfeestjes als schrijfster te pre senteren ..Het staat zo opschepperig Kijk, I .con, dat is een schrijver, die b er al vanaf zijn puberteit mee in de weer Maar mis schien moet ik er zelf nu ook maar eens aan geloven." Martin Hendriksms Jessica Durlacher De dochter - De Berige fit), 27» bh f 39.90 vrijdag 6 oktober 2000

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2000 | | pagina 13