kunst
Er zijn meer orakels
die prachtig schrijven
LllllUUI 12 13
Verdient Dylan de Nobelprijs voor literatuur?
15 16
Hij bracht
11
PZC
»vv. MV Win roil UB Btlliyciiww -
s~% 11 I -j"! lilt* van de ontvoerder
Het drama Gerrit-Jan Heijn Annie M.G. Schmidt was Dirigent Haenchen is niet van Rob Birza zorgt voor een circus
doordebrilvandeechtqenote bepaald geen doetje plan ten onder te gaan in in het Amsterdamse Stedelijk
Haagse bezuinigingsdrift
Bob Dylan is moeilijk te bereiken. Hij is al sinds
1986 bezig met zijn Never EndingTbur en geeft ge
middeld zo'n 125 concerten per jaar over de gehele
wereld. Interviews geeft hij zelden Dylan is mo
menteel op tournee in Schotland.
Hij heeft nauwelijks gereageerd in de pers nadat
bekend werd dat hij was genomineerd voor de No
belprijs voor literatuur Tegen Serge Kaganski van
het Engelse muziektijdschrift MOJO zei hij in
1998 ..Ja, dat heb ik gehoord. Jammer dat ik de
prijs niet kreeg. haha. Dat wil ik wel graag )ok al
weet ik niet wat voor prijs het is Ik weet dat het
een hoge. verheven eer is als je de prijs krijgt
Er is veel meer door anderen over Dylans werk ge
sproken dan door Dylan zelf. Billy Joel noemt hem
de allergrootste liedjesschrijver ooit. Toen Pete
Townshend van de Who werd gevraagd of hij was
beïnvloed door Dylan zei hij ..Dat is net zo zinvol
als vragen wat voor effect mijn geboorte heeft ge
had op mijn bestaan Bruce Springsteen zei ..El-
vis gaf rock 'n roll body. Dylan gaf net hersenen."
In een interview vertelde Dylan overal in huis
briefjes met krabbels en aantekeningen te hebben
liggen
..Soms neem ik me op bepaalde dagen voor om alle
regels die me te binnen schieten tip te schrijven
Het zijn de dingen die ik denk of die ik opvang Dat
probeer ik een bepaalde tijd vol te houden Soms
dwing ik mezelf ertoe me onder de mensen te bege
ven. van alles op te schrijven en vervolgens voor
mezelf na te gaan of het iets betekent En soms
houd ik inderdaad iets over Ik leg het dan terzijde
om het 1 ater in een 1 led te stoppenZo werkt het on -
geveer
..Wat ik doe is liedjes spelen", zegt Dylan ..Het zijn
liedjes, ook al noemen mensen het gedichten Ze
zeggen soms dat de muziek minder belangrijk is
dan de tekst Ik denk daar anders over. Mijnliedjes
kunnen niet worden geschreven zonder een of an
dere muziekvorm Sommige liedjes zijn wel ge
schreven als gedichten Maar neem gedichten van
Keats of Longfellow, als je die leest hoor je ook een
ritme in je hoofd
„Weet je. elk lied van mij zou beter geschreven
kunnen worden Er is een tijd geweest dat ik daar
problemen mee had. Maar het hindert mij niet
meer Niets is perfect, nergens, dus moet ik van me
zelf ook niet verwachten dat ik perfect ben."
Bob Dylans portret kreeg in 1995 een prominente plaats in de Rock and Roll Hall of Fame in Cleveland foto Terry Bochatey
ob Dylan heeft al
heel wat prijzen
verzameld.
Amerika nam hem op in de
Hall of Fame en gaf hem een
Grammy Award voor zijn
gehele werk, Frankrijk eerde
hem als Commandeur des
Arts et des Lettres en in
Zweden kreeg hij dit jaar de
Polar Music Award, wat het
muzikale equivalent van de
Nobelprijs wordt genoemd.
En nu? Gaat Bob Dylan
volgende week dan toch de
Nobelprijs voor literatuur
winnen? Vorig jaar drong hij
al door tot de laatste zeven.
Schrijft Dylan zijn teksten
als Homerus of kan Peter
Koelewijn het ook?
Als er een Nobelprijs was
voor
zanger/liedjesschrijver, dan
had Bob Dylan deze prijs al lang
in ontvangst kunnen nemen.
Maar zijn de songteksten van de
Amerikaanse muzikant wel te
kwalificeren als literatuur? Is
het schrijven van liedjes
hetzelfde als het schrijven van
gedichten?
Bob Dylan werd al in 1996
kandidaat gesteld voor de
Nobelprijs voor literatuur. Het
voorwerk werd verricht door de
Engelse Dylan-kenner John
Bauldie en de Amerikaanse
schrijver van de beatgeneratie
Allen Ginsberg. De doorbraak
werd bereikt toen een
Amerikaanse hoogleraar,
Gordon Ball van de Universiteit
van Lexington, Dylan officieel
voordroeg bij het comité in
Noorwegen. Hij schreef: „Sinds
het begin van de jaren zestig
heeft Bob Dylan in woord en
muziek een bijna ongelimiteerd
universum van kunst gecreéerd.
Hij heeft daarmee de wereld
veroverd en de geschiedenis
ervan veranderd Natuurlijk is
hij wereldwijd bekend als
musicus, maar het zou een
kolossale fout zijn om zijn
buitengewone prestatie op
literair gebied te negeren."
Ball vergelijkt het werk van
Dylan met grote dichters als
Rimbaud en Yeats. „De
buitengewone symboliek van
zijn werk verdient dat. Dylan
heeft meer dan welke dichter ter
wereld ook. bewezen dat je hele
generaties kunt bereiken met de
kracht van woorden en daarmee
levens en levenswijzen kan
veranderen."
Verschillende hoogleraren van
universiteiten in Engeland en
Amerika, waar het werk van
Dylan wordt gedoceerd tijdens
de literatuurcolleges, hebben de
kandidatuur schriftelijk
ondersteund Het dossier Dylan
telt inmiddels honderden
pagina's met loftuitingen op zijn
werk.
Tegenstanders hebben er moeite
mee dat Dylan als tekstschrijver
is genomineerd voor de
literatuurprijs. Maar dat is niet
uniek. In 1997 ontving de
Italiaanse toneelschrijver Dario
Fo de prijs. En al veel eerder, in
1953, ging de Nobelprijs voor
literatuur naar Sir Winston
Leonard Spencer Churchill.
Omdat zijn redevoeringen niet
alleen briljant waren, maar ook
de wereldopinie veranderden.
Dit jaar werd Dylans
kandidatuur plotseling weer
actueel, toen <*en lek in de altijd
zo gesloten Nobelprijsjury
meldde dat Dylan hoog stond
genoteerd. En daarmee laaide
de discussie over de zin en onzin
van de nominatie weer op.
De meningen lopen uiteen
Natuurlijk Je houdt van Dylan
of je haat hem. En zit je ergens
tussenin, dan ben je nauwelijks
interessant
Wouter van Oorschot, uitgever,
is enthousiast voorstander
„Dylan is een singer-
songwriter Dat is niet hetzelfde
als een dichter Maar je moet
hem Iwoordelen naar zijn beste
werk Uit zijn oeuvre van meer
dan vijfhonderd liedjes is
moeiteloos een fors aantal,
tussen de vijftig en honderd, te
halen, die, ontdaan van de
muziek en de stem van de man,
op papier overeind blijven. En
die zijn van grote poëtische
zeggingskrachtvan voldoende
literair wereldniveau
„Dylan is een belangrijk
politiek cultureel figuur
geweest Na de Tweede
Wereldoorlog vonden
geweldige verschuivingen
plaats Seksuele revolutie,
hippies, de feministische golf.
krakers, burgerlijke
ongehoorzaamheid Knerwas
Dylan. Hij had zijn tijd mee en
maakte er optimaal gebruik
van. Hij vertelde iedereen zich
te ontwikkelen als individu. Als
geen ander wist hij dat te
verwoorden. Soms door
orakeltaal, maar er zijn meer
orakels die prachtige literatuur
hebben gemaakt Hij verdient
de prijs Vanwege de grote
poëtische kracht van zijn songs
en zijn politieke en culturele
engagement. Wereldwijd heeft
hij miljoenen mensen
beïnvloed Dat verdient een
Nobelprijs."
Schrijver Thomas Verbogt
schreef in zijn boek My
Generation overeen bezoek aan
een concert van Dylan. Verbogt
„Grote kunstenaars veranderen
de tijdgeest, ja de wereld Maar
zij zijn slechts zelden schrijver
Ik denk dat The Beatles de
belangrijkste kunstenaars van
de vorige eeuw waren Kort
nadat zij begonnen, veranderde
de tijdgeest Voor The Beatles
bestaat geen Nobelprijs Sinds
de dood van Lennon bestaan ze
trouwens niet meer Bob Dylan
bracht de woorden voor de
veranderde en veranderende
tijdgeest Hij bracht
rockmuziek, de muziek van de
nieuwe generatie en literatuur
samen Dylan kende zijn
klassieken Zijn muziek was
Amerikaans, zijn taal stoomde
uit de Europese traditie omhoog
en mengde zich met de taal van
de straat Hij is een
onontkoombaar en wezenlijk
dichter, woordvoerder van een
groot deel van de veranderde
wereld
Toch is ook onder de Dylan-
liefhebbers niet iedereen
overtuigd van de
vanzelfsprekendheid om aan
prachtige songteksten de
Nobelprijs voor literatuur te
verbinden Sjoerd de Jong.
literatuur-journalist, schreef als
••«•rate Nederlander een
biografie over Bob Dylan Hij is
een groot bewonderaar van
Dylan, maar is geen
voorstander van toekenning
van de pnjs „Ik vind Dylan de
belangrijkste kunstenaar van
de vorige eeuw. En misschien
ook wel van de achttiende en
negentiende eeuw Hij is een
multimedia kunstenaar Hij
maakt poézie, muziek en
tekeningen Hij maakt hoge
volkscultuur. Niet zoals Johnny
Jordaan. maar in de geest van
Roliert Johnston »-n Woody
Guthne Maar de Nobelprijs
voorliteratuurpastniet Je kunt
de tekst niet los zien van de
zang. de stem. de dictie Deze
prijs is voor literut< >ren pur
sang Zoals Cees Nooteboom
Ja. die moet de pnjs hebben
René Boomken.v (deenige)
Nitlerlandse popprofesscc aan
de Universiteit van Amsterdam,
verkeert in tweestrijd.
Enerzijds vindt hij de nominatie
een erkenning van di-
popmuziek anderzijds de pnjs
niet (>assend bij het werk van
Dylan „Er zou «-en prijs voor
singer-songwntcrs moeten zijn
Een pnjs voor de hedjeskunst
Dylan heeft zoveel
indrukwekkende teksten
gemaakt Heel poëtische
teksten Maar ook liedjes die
Frans Bauer zou kunnen
schrijven Zoals op zijn elpee
Nashville Skyline, zo van 'Ga
nooit bij me weg léks ten die
ik ook zou kunnen schrijven.
Visions of Johanna is een van
zijn meest poëtische werken
Veel verwijzingen naar de
bijbel, naar mensen uit d«-
literatuur en de filmwereld
Andere teksten zijn een echte
aanklacht tegen de segregatie
van rassen in de Verenigde
Staten, veelzeggende teksten
die alleen verliezen aan
zeggingskracht als je Dylans
muziek weglaat."
„Ook zijn laten- werk van de
albums Blood on the tracks en
Street Legal is prachtig Hij was
toen zo sterk met zijn
haa tl lederen Boomkens
groeide op met de muziek van
Dylan. .Hij is nog een van mijn
helden. Vooral omdat hij tn de
jaren negentig zo grandioos
herstelde van een creatieve
inzinking Hij herontdekte rijn
roots en kwam fantastisch
terug Dat is uitzonderlijk voor
een artiest die tegen de zestig
loopt
Mans Righ.uthistoricus aan de
Universiteit Utrecht, deelt de
tweestrijd van Boomkens. „Als
ze Dylan deze prijs geven is dat
het einde van de rock 'n roll. Je
geeft Roel van Duyn toch ook
geen komnklijke
ondcrscheiding omdat hij zo
fijn tegen de republiek aan heeft
geschopt? Als historicus moet ik
Mgpa dat hij woorden IkMft
geven aan rock 'n roll. Hij heeft
de woordeloze opstand in iets
vertaald waardoor het een
intellectuele standing kreeg. Op
het gymnasium had je ernstige
jongeren in de hoogste klassen,
die vonden dat Dylan wel kon
Zelf zat ik in de eerste klas en ik
snapte niets van rijn muziek. Ik
vond de liedjes langdradig en
verstond ze niet. En wat ik wel
verstond, begreep ik niet De
waardering kwam pas toen ik
ouder werd
Literatuurcriticus Michael
Zeeman hoeft niet na te denken.
„Dit is een initiatief van oude
mannen, die hun
jeugdsentiment voelen
opborrelen. Ongevaarlijk hoor.
maar zoete onzin Het is vaker
gebeurt! dat vreemde mensen
zijn beloond. Om een
liedjeszanger een groot dichter
te noemen is wel lief, maai
onzinnig Ja, ik ben tegen Maar
niet in de mate dot ik me
opwind Bij grote literaire
dichters denk ik aan Wislawa
Szymborska, Seamus Heaney
en Derek Wallcott Als je Dylan
deze prijs geeft, dwing je
mensen zijn werk met deze
dichters te vergelijken Dan
maak je van Dylan een dichter.
Dut moet je niet doen
..Dylan zou een prijs moeten
krijgen voor zijn
melancholische stem, voor zijn
dubbeltalent, of zoiets. Voor
zijn verwevenheid van muziek,
tekst en presentatie Hij heeft
ook «*en cultuur-sociologische
betekenis en is wel degelijk een
fenomeen Maar die l>egrippen
moet je niet uit elkaar trekken."
Zeem.ms kritiek is nog mild
vergeleken bij de mening van
schrijver Jan Cremer „Ik ben
allergisch geworden voor drie
dingen" zegt Cremer „De geur
van hasj, de posters van Che
Guevara en de muziek van Bob
Dylan Als hij is genomineerd,
dan is dat te gek voor woorden
Is er een groep Nederlandse
schrijvers en journalisten die
dal ondersteunt? Dat moet dan
een gn>ep zijden sokken,
flippokof verdwaasde hippies
rijn
Cremer woonde tn de jaren
zestig in het Chelsea Hotel in
New York. waar Dylan ook
enige tijd verbleef „Dylan
woonde op de eerste, ik had mijn
atelier op de vierde verdieping
Hij zag mijn schilderijen in de
foyer hangen en vroeg mil er oen
voor hem te maken Het doek
moest Worlds Poet nr 1' heten.
Hij wilde het gebruiken voor
een album of voor een boek dat
hij aan het schrijven was.
Taranfuta. Is dat ooit
uitgekomen'' Hij was de «-erste
Amerikaan die een schilderij
van mij kocht
„Die man leefde zo in zijn eigen
fantasiewereld Ik werd niet
goed van die mensen om hem
heen The Band, later The Birds
Ik was goed bevriend met
Ramblin' Jack Elliot Leeft die
man nog? Doe hem de groeten
als je hem weerziet Hij was
Dylans grote voorbeeld Goh. ik
heb die mensen nooit m«-er
gezien Bobby Neuwirth liep er
«ik altijd omheen. We noemden
hem Taco Pronto, omdat hij
altijd de taco's haalde Hoe
heette die film ook alweer die hij
opnam. Don't look back? Bij do
opnamen was ik altijd in de
kleedkamer Hippies hielpen
hem dan met schrijven Het was
rijmwoordenboekwerk Je kan
Dylan het beste vergelijken met
Willy Alfredo Van Roept u
maar!'...?"
Willem Meuleman
Vblgende u-rek wordt bekend ge
maakt u-iv dit jaar de Nobetpnj»
voor Literatuur wtM
vrijdag 6 oktober 2000