Speedy J met klinkende kleuren
Operazang in
Teunn 's atelier
is liefhebberij
Zijdemuseum
in Grijpskerke
weer geopend
12
woensdag 30 augustus 2000
Oscar Wilde
oogt fris en
romantisch in
An Ideal Husband
14
Historische
prenten in
drie musea
14
Vrijdagavond presenteren beeldend kunstenaar Geert
Mul en geluidsontwerper Jochem Paap - die onder de
naam Speedy J wereldfaam heeft verworven als DJ - een
openluchtvariant van hun installatie Generating Live die
op het ogenblik te zien is in de Vleeshal in Middelburg. Op
de Markt verrijst een rond videoscherm van vijftien meter
doorsnee waarop Mul beelden projecteert. Speedy J voegt
daar geluid aan toe. „Wat we gaan doen heeft veel raak
vlakken met het project in de Vleeshal", zegt Paap. „Door
het hoge volume wordt het effect natuurlijk anders. En de
set is op de gelegenheid afgestemd. Het begin zal wat ab
stract zijn, met veel aandacht voor sfeer en gevoel. Daarna
volgen meer afgetekende ritmes en zal de muziek flink
dansbaar worden."
Speedy J: „Anders dan een muzikant heb ik geen melodietjes in
mijn hoofd, maar heel abstracte kleuren en vormen."
foto Michel Linssen
door Ernst Jan Rozendaal
Speedy J is geen DJ in de oor
spronkelijke betekenis van het
woord (discjockev). Hij draait
nooit platen. „In de loop der
jaren is de term DJ op vele ma
nieren gebruikt", legt hij uit.
„Toen ik begon was ik DJ in
een hiphop-bandje. Daarin
zaten altijd een paar rappers
en iemand die daar met ritmes
en samples geluid aan toe
voegde. Dat was de DJ. In die
zin was ik een DJ, maar anders
dan de meesten gebruikte ik
geen platen, laat staan dat ik
ooit als discjockey platen heb
gedraaid op de radio. Ik koop
geen platen, ik maak al mijn
muziek zelf. Daarom be
schouw ik mijzelf in de eerste
plaats als muzikant. Maar ik
ben ook geluidsontwerper, on
der meer voor games en com
mercials."
Gabberhouse
Met het beukende nummer
'Pullover' vestigde Speedy J in
1992 zijn naam in de alterna
tieve danswereld. Zijn compo
sitie markeerde min of meer
het begin van de gabberhouse.
Speedy J dacht er geen mo
ment aan zijn succes uit te mel
ken. Zijn hele carrière ver
raadt een nieuwsgierigheid
naar ongebaande paden. Met
behulp van de nieuwste elek
tronica zoek hij naar nooit ge
hoorde geluidspatronen. Niet
zelden blijkt hij daarmee een
voorloper op muziekgebied,
Eigenlijk was de succesvolle kunstschilder Teunn Nij-
kamp liever musicus geworden, maar het ontbrak hem
aan de muzikaliteit waarmee zijn moeder en zusje wel ge
zegend waren. Ter compensatie organiseert hij sinds 1996
regelmatig concerten in zijn ruime atelier in Kats. Ko
mende zaterdag is er een programma met liederen uit ope
ra's. „Ik verdien er geen cent aan, het is zuiver hobby."
door Frans Doeleman
„De vleugel die nu in mijn ate
lier staat, is van mijn moeder
geweest. Als ik vroeger thuis
kwam uit school, was zij er
meestal op aan het studeren.
Mijn moeder was een hele goe
de amateur, heeft op het con
servatorium in Lausanne ge
zeten. Door haar huwelijk en
het krijgen van kinderen is ze
nooit beroeps geworden. Bo
vendien kwam zij uit een nette
familie waarin het eigenlijk
geen pas had om artiest te wor
den, ook al was het in de klas
sieke muziek."
„Ze speelde romantische wer
ken, Mozart, Beethoven. Soms
ging ik onder de piano liggen
en dan overweldigde de mu
ziek mij helemaal. Dat was
heerlijk. Ik zat op een christe
lijke school waar een jongens
koor werd geformeerd om de
Matthaus Passion te zingen.
Dankzij het feit dat mijn moe
der met mij de partijen instu
deerde, kon ik daaraan mee
doen. Dus als klein jongetje
stond ik al op het podium van
het Concertgebouw, een enor
me belevenis Mijn zusje speel
de viool, vaak samen met mijn
moeder aan de piano. Toen ik
op de kunstacademie zat, nam
ik vriendjes mee naar huis om
te luisteren. Aan dat gevoel
van muziek maken heb ik ont
zettend gelukkige herinnerin
gen." Maar Teunn Nijkamp (57
werd kunstschilder. „Ik heb
nooit iets anders gedaan. Ik
kom uit de school van de ma-
gisch-realisten. Al heel jong
had ik behoorlijk veel succes
en toen ik 21 was, leefde ik van
het schilderen." Lang woonde
Teunn in Amsterdam en werk
te onder meer voor Vrij Neder
land. Zijn bijdragen aan dit
weekblad signeerde hij met
Teun N. Toen de zetter op zeker
moment de spatie wegliet,
werd het Teunn. „Dat heb ik
maar zo gehouden."
In 1992 verhuisde hij naar
Zeeland, waar hij in Kats een
huis kocht vanwege het mooie
atelier en de rust om er te wer
ken. „Toen kreeg ik die piano,
een Duitse Steinway, dus ei
genlijk Steinweg. Gezien de
goede akoestiek in het atelier
wilde ik er iets mee doen.
Doordat er nogal veel kunste
naars in Kats wonen, gingen
we culturele weekeinden hou
den en vroeg ik mensen om op
de piano te spelen." Dat was
het begin van de Ateliercon-
certen.
Nietzsche
Ook in Amsterdam was Teunn
betrokken bij de organisatie
van muziekavonden. „Mis
schien ben ik wel een soort
groupie of een snob, want ik
vind het ontzettend leuk om
met muzikanten om te gaan. Ik
Amateurdansers
tonen stijlen
tijdens Maand
van de Dans
13
Speedy J zorgde voor de muziek bij" de installatie van Geert Mul, die momenteel in de Middelburgse Vleeshal is te zien. Het 'beeldconcert' vrijdagavond op de Markt van Middelburg is opnieuw een
samenwerkingsproject van beide kunstenaars, waarbij beeld en geluid op elkaar reageren. foto Ruben Oreel
kunstenaars uit andere disci
plines. Voor regisseur Michael
Shamberg verzorgde hij de
soundtrack van de film Souve
nirhij maakte een voorstel
ling met de Japanse
videokunstenaar Daizaburo
Harada en trad op met het Ne
derlands Blazers Ensemble.
Met mede-Rotterdammer
Geert Mul creëerde hij het pro
ject Harbour, Sound Vision
in het Maritiem Museum in
hun woonplaats. Nu hebben ze
dus de krachten gebundeld in
de Vleeshal.
Gaat het in de monumentale
expositieruimte om een instal
latie van Mul die via een speci
aal ontworpen computerpro
gramma een eindeloze stroom
'speelfilms' van twintig minu
ten produceert - hetzelfde
stramien maar telkens andere
combinaties van beeld, tekst
en geluid - op de Markt werken
Mul en Speedy J'samen als le
den van één popgroep. „Geert
reageert op mijn muziek met
het creëren van beelden en an
dersom reageer ik op wat
Geert doet. Als we gaan spe
len, spreken we een aantal din
gen af, zoals de nummers en de
volgorde, maar de arrange
menten niet echt. Die hangen
af van het moment. Het pu
bliek speelt ook een rolAls we
merken dat iets overkomt, rea
geren we daarop. Elektronica
of niet,-live spelen is een vorm
van communicatie. Ik wil een
gevoel neerzetten, of een reac
tie trekken uit het publiek.
Speedy J is niet als een elektro
nische whizkid op de muzikale
toer gegaan, de muziek is altijd
zijn uitgangspunt geweest.
„Dat was mijn fascinatie.
Mensen denken vaak dat ik
een soort computerprogram
meur ben, maar mijn ideeën
zijn toch echt muzikaal en niet
technisch. Ik ben bezig met ex
pressie. Ik ben wel van een ge
neratie die op de lagere school
met computers in aanraking
kwam. Als wij gingen spelen
pakten we de Commodore 64
en niet een hoepel. Als middel
lag het dus voor de hand, ook
voor muziek. Daarbij komt dat
in de elektronica nog veel te
ontdekken valt."
Schaven
Geavanceerde opnametech
nieken hebben van de musicus
een kunstenaar gemaakt die
niet direct een uitvoering
hoeft te geven maar zijn werk
eindeloos kan perfectioneren,
aldus Speedy J „Ik kan blijven
schaven, net als een beeldhou
wer of een schilder. Op een ge
geven moment moet je een
punt aanwijzen waarop je
zegt: 'Dit is het Anders is het
werk nooit af." Daar tegen
over staat dat in de reproduc
tie van een muziekstuk einde
loos kan worden gevarieerd.
„Dat is waar de installatie in
de Vleeshal overgaat. Er is een
set van regels, afspraken die
wij als performer met elkaar
maken of die we aan de com
puter opdragen. Dan volgt een
audiovisueel resultaat dat ie
dere keer weer anders is. Daar
bij kun je elk detail in de hand
houden of het concept heel los
hanteren. Geef je te veel ruim
te, dan onstaat een gigantische
chaos. Sommige mensen zijn
ervan overtuigd dat dat goed
is. omdat het concept dat aan
draagt. Ik bl ij f liever aan de re
gels schaven totdat het resul
taat past binnen mijn smaak."
Beeldend
Ook zonder video als hulpmid
del is de muziek van Speedy J
zeer beeldend. Wie zijn laatste
cd A shocking hobby beluis
tert, zoekt in zijn hoofd van
zelf naar voorstellingen bij de
muziek. „Dat beschouw ik als
een compliment", reageert hij.
„Dat betekent dat mijn mu
ziek aanzet tot processen in
het hoofd van mensen. In die
kwaliteit van muziek ben ik
erg geïnteresseerd. Het beel
dende sluipt waarschijnlijk
automatisch in mijn muziek.
Mijn ideeën in de studio zijn
namelijk grafisch en niet mu
zikaal. Ik denk niet in noten,
maar meer in geluidsontwer-
pen die zijn opgebouwd uit
sfeer en contrasten. Een paar
jaar geleden realiseerde ik me
dat ik geen briljant muzikant
ben. Ik heb te veel muziek ge
hoord om te weten dat ik daar
geen reet in beteken. Meer dan
muziek is geluid daarom mijn
medium geworden. Mijn idee-
en zie ik voor me. Anders dan
een muzikant heb ik geen me
lodietjes in mijn hoofd, maar
heel abstracte kleuren en vor
men. In mijn muziek probeer
ik die zo goed mogelijk weer te
gevon. Ik kan in woorden niet
uitleggen hoe het eruit ziet.
Wie wil weten wat ik bedoel,
moet naar mijn cd's luisteren
of een concert bezoeken."
Concert: Speedy J Geert
Mul live - vrijdag 1 sept.,
Markt Middelburg, aan
vang: 22 uur.
maar op het moment dat an
deren volgen, is Speedy J al
weer een nieuwe straat inge
slagen.
De laatste jaren heeft hij zich
op zijn cd's steeds verder van
de dance-wereld losgemaakt.
In zijn vaak trage stukken
draait het om sfeer. Soms weet
hij met repeterende klankpa
tronen een hypnotiserend ef
fect op te roepen, dan weer
strijkt hij luisteraars tegen de
haren in met detonerende of
agressieve geluidsgolven.
Behalve in Nederland treedt
Speedy J regelmatig op in En
geland, de Verenigde Staten,
Australië en Japan. Meer en
meer werkt hij samen met
Kunstschilder Teunn Nijkamp: „Misschien ben ik wel een soort groupie of een snob, want ik vind het ontzettend leuk om met mu
zikanten om te gaan." foto Dirk-Jan Gjeltema
bewonder die mensen intens.
Ik vind ook dat de muziek de
moeder is van alle kunsten. De
filosoof Nietzsche schrijft in
zijn eerste boek Die Gebu rt der
Tragödie aus dem Geiste der
Musik dat de Griekse tragedie
uit de geest van de muziek is
ontstaan. Muziek is eigenlijk
de hoogste kunstvorm."
„Ik vertel wel het verhaal van
de achttiende-eeuwse Frans
man Ingres, die veel succes had
als portretschilder. Maar vi
oolspelen vond hij veel be
langrijker. Hoewel hij een ma
tig violist was, speelde hij vaak
bij tentoonstellingen en de
mensen luisterden uit een
soort beleefdheid. Daar komt
de uitdrukking un violon
d'lngres vandaan, wat wil zeg
gen dat je anderen lastig valt
met een hobby die niet zo erg
gewaardeerd wordt. Het lief
ste zou ik de mensen lastig val
len met mijn gebrekkige zang,
maar dat vind ik toch te pijn
lijk. Daarom neem ik maar he
le goede artiesten."
Zanger
Onder de musici die in het ate
lier, waar zo 'n 7 5 toeschou
wers een plaatsje kunnen vin
den, voor het voetlicht traden,
bevond zich ook Teunn's zoon
Gijs, die als zanger meewerkte
aan My Fair Lady. In deze mu
sical, met in de hoofdrol Paul
van Vliet, zong ook James
Hutchinson, die tweemaal
naar Kats afreisde voor een
concert. „Het zijn allemaal
mensen die ik min of meer toe
vallig ken. De Middelburgse
sopraan Saskia Gerritsen heb
ik ontmoet toen zij een hoofd
rol speelde bij de Goese Ope
rette Vereniging, waar mijn
partner in het koor zong. Zij
heeft de Argentijnse mezzoso
praan Alexandra d'Espinoza,
de tenor Sebastian Brouwer en
de Zeeuwse pianist Rien Bal
kenende overgehaald mee te
werken aan het operaconcert
van komende zaterdag."
„Ik heb als puber de jazz om
helsd, maar op een gegeven
moment keer je toch terug
naar waar je als kind mee bent
opgegroeid. De klassieke mu
ziek, vooral gezongen, heeft
mijn hartstocht. Ik heb hon
derden opera's gezien. Dat is
een feest. Cosi fan tutte van
Mozart bijvoorbeeld is een
nogal immoreel verhaal over
twee officieren die in vermom
ming eikaars verloofden het
hof maken om die vrouwen op
de proef te stellen. Er worden
verleidingsliederen gezongen.
Die vind ik eigenlijk heel ero
tisch, ze winden me zelfs fy
siek op."
„Nietzsche noemde muziek
een heel dionysisch gebeuren
en de schilderkunst een apol-
lonische aangelegenheid. Ik
denk dat ik dat met hem eens
ben. Daarom was ik liever mu
sicus geweest. Muziek pakt je
gemakkelijker bij je ziel.
Schilderen heeft een veel cere-
braler karakter. Ja, het organi
seren van deze concerten is een
liefhebberij die ik met harts
tocht bedrijf."
Operaconcert in Teunn's
atelier in Kats, zaterdag 2
sept. om 20.00 uur.
