Zimbabwe is toch
iets beter dan de rest
PZC
Tsvangirai,
uitdager
van Mugabe
reportage
31
Knak, knak
zaterdag 24 juni 2000
Is 20 jaar Mugabe genoeg of niet? Dat is
waar het vandaag en morgen (24 en 25
juni) om gaat in Zimbabwe. Hoewel de
presidentsverkiezingen pas voor 2002 op
het programma staan en de 5 miljoen
stemgerechtigden nu wordt gevraagd een
nieuw parlement te kiezen, is de echte
kwestie de positie van de 76-jarige
president. Mugabe voerde het land in 1980
naar de onafhankelijkheid, maar koos in
de loop der jaren steeds duidelijker voor
een een-partijstaat, die vandaag de dag
niet heel veel verschilt van een dictatuur.
Nu Zimbabwe's immer zo geroemde
economie in totale crisis verkeert vanwege
wanbeleid en een te rigoureus
saneringsplan van het IMF, is de roep om
verandering luid.
Zo luid, dat Mugabe besloten heeft tot
een gevaarlijk va banque-spel, dat tot
nu 31 doden en vele duizenden gewonden
en ontheemden heeft opgeleverd. Terwijl
de president stemmen hoopt te winnen
met intimidatie en de belofte zijn revolu
tie te voltooien door het bezit van de
blanke minderheid te verdelen onder de
zwarte meerderheid, praat de eerste echte
oppositie in Zimbabwe over sociaal-de
mocratie, investeringen en banen. Mor
gan Tsvangirai heet de man, die het met
zijn MDC (Movement for Democratie
Change) durft op te nemen tegen Mugabe,
maar door te winnen waarschijnlijk een
burgeroorlog zal veroorzaken.
Over één ding zijn alle Zimbabwanen het
nog steeds eens: Zimbabwe is beter dan de
rest. Het valt - letterlijk - uit elke mond op
te tekenen dat het land geen 'Afrikaanse
toestanden' waardig is. En het is begrijpe
lijk. Zimbabwe heeft altijd een van de
sterkste economieën gehad van het Afri
kaanse continent. Het is rijk aan gx'ond-
stoffen, heeft een goede infrastructuur en
een meer dan goed geschoolde bevolking.
De Britten deden een duit in het zakje
toen het land nog Rhodesië heette, maar
dat deed ook 'de kameraad', zoals Robert
Mugabe hier met een mengsel van liefde
en angst wordt genoemd.
„Hij heeft scholen en ziekenhuizen ge
bouwd en kleine boeren geholpen met hun
voedselproductie. Echt hij heeft veel voor
ons gedaan", zegt de jeugdige beheerder
van het Nationale Monument. Deze enor
me structuur is gebouwd door Noord-Ko-
reaanse hulpverleners volgens de beste
principes van het reëel bestaande socia
lisme op de hoogste heuvel van Harare.
Het bevat een museum gewijd aan de re
volutie en haar helden. De meesten van
hen liggen begraven tegenover een im
mens betonnen amfitheater. Er is ook een
graf van de onbekende soldaat, dat wordt
geflankeerd door reliëfs die het verhaal
vertellen van het volk dat is opgestaan on
der leiding van de bekende soldaat: Ro
bert Mugabe. De boven alles en iedereen
uittorende obelisk vertoont betonrot,
maar dat is toeval, zegt Billiard.
Begraven
Hier wordt het verhaal vexdeld van Zim
babwe, een naam die letterlijk 'groot ste
nen huis' betekent en ontleend is aan de
imposante overblijfselen van de Mwene
Mutapa en de Rowzi, twee Shona-rijken
die tussen de 13de en 19de eeuw in dit deel
van Afx-ika heersten. Billiard staat stil bij
een foto genomen rond de eeuwwisseling
met aan elkaar geketende mannen. „Onze
eerste vrijheidsstx-ijders", zegt hij. Het
zijn leden van de Ndebele-stam die voch
ten tegen de British South Africa Compa
ny van Cecil Rhodes.
Leden van dezelfde stam, oorsponkelijk
afkomstig uit Zuid-Afrika, zouden in de
zeventigerjaren onder leiding van Joshua
Nkomo vanuit het zuid-westen en Zam
bia het bewind van Ian Smith bevechten,
tex-wijl de Shona Robei*t Mugabe hetzelf
de deed vanuit het oosten en Mozambi
que. De twee mannen stonden aan de wieg
van Zimbabwe, maar de rivaliteit tussen
Shona (nu 80 procent van de bevolking)
en de Ndebele (19 procent) bleef. De
slachting die Mugabe en zijn in Noord-
Korea getrainde Vijfde Brigade in 1982-
1983 aanrichtten in Matabeleland
(20.000 mensen vonden de dood), wordt
hier niet verteld. Joshua Nkomo moest
vluchten, maar zou later mogen terugke
ren. Zijn partij, de Zapu, wei'd in 1989 ge
absorbeerd door de Zanu PF van Mugabe,
die zo zijn droom van een een-partijstaat
vrijwel realiseerde. Nkomo werd vice-
president, maar zijn rol was uitgespeeld.
Hij overleed vorig jaar aan prostaatkan
ker en ligt nu hier begraven als held van
een revolutie die volledig is geconfis
queerd door Mugabe.
Maar er is meer geschiedenis. Billiard laat
een kopie zien van de Land Apportion
ment Act vair 1930, symbool van onrecht
en tot vandaag bron van veel kwaad. Be
slist werd dat zwarten geen land mochten
foto Eelco van der Linden
Morgan Tsvangirai de mogelijke opvolger
van president Mugabe, foto Rob Keeris
je voor te stellen dat deze mensen een
winst zullën accepteren die toch een ver
lies zal zijn vanwege het voorrecht van de
gehate Mugabe.
„Tsvangirai is moedig, maar naïef". De
woorden snijden, zoals ook de rest van
wat Rita Makarau te zeggen heeft. Deze
charmante advocate was een van die 30
door Mugabe benoemde parlementariërs.
Ze is actief lid van de Zanu PF en staat te
boek als hervormingsgezind en progres
sief.
Ze is, zoals ze zelf zegt, vooral een realist.
„Een ovex*winning van de MDC sluit ik
uit, ook vanwege die achterstand in ze
tels."
Makarau moet lachen. Ondanks alles. Ze
beschrijft haar partij als een leger met de
discipline die daarbij hoort. „Het is een
pyramide met Mugabe aan het hoofd. Zo
lang de mensen leven die de bevrijdings
oorlog hebben meegemaakt, is er geen al
ternatief." De strategie is duidelijk. Ze
noemt de landkwestie een 'non-issue'.
„Zimbabwe heeft genoeg land - je hoeft
dat echt niet van de blanken af te pak
ken." De verkiezingen zullen volgens Ma
karau 'uiteraard niet eerlijk en vrij zijn'.
„Geweld en intimidatie zijn aan de ox-de
van de dag. Natuurlijk wordt alles door
onze partij georganiseerd!
„Zet je ideeën over democratie over
boord. Geweld hoort bij bevrijders en ie
dereen die militair denkt. Ik veroordeel
het, maar ik hoop dat het effect sorteert.
Want een overwinning van de MDC levert
een burgeroorlog op...
Echtals ze in het parlement komen met
15 of 230 zetels, zal dat een les zijn voor
onze partij en een stimulans voorvorming
van binnen ixit."
Makarau heeft geen illusies. „Dit is Afri
ka. Ik ben advocaat in een land waar de
wetten door de hoogste baas niet worden
gerespecteerd. Maar toch moet ik verder."
Over Mugabe is ze duidelijk. „Hij is kop
pig en hard, maar kan enorm charmant
zijn. Hij is nog volledig 'in command' en
zal nooit opstappen na een verkiezingsne
derlaag. Dat is ook Afrikaans. Hij heeft
vrijheid gebracht en vindt dat niemand
het beter kan dan hij. Denken dat presi
dent Mbeki van Zuid-Afrika invloed kan
uitoefenen op Mugabe, is waanzin. Nooit
zal hij iets van een 'broekie' - want jonger
- accepteren. Hij denkt zoals een stam
hoofd en die wil de baas blijven tot de
dood Ik verzeker je dat hij zich in 2002
weer verkiesbaar stelt."
Makarau is zich bewust van alle para
doxen en moet er zelf om lachen. Ze blijft,
zegt ze, ondanks alles optimist en komt
tot een opmerkelijke analyse. „Ik weet
ook dat de economie verwoest is, dat er
straks voedseltekorten zullen zijn, meer
werkloosheid. Maar misschien dat dat de
'drive' zal opleveren voor de echte op
stand. Als de bodem is bereikt, kunnen we
weer bouwen. Denk er aan: geen man zo
kwaad als een hongerige man." Dus toch
een Afrikaans scenario voor Zimbabwe,
met chaos, rebellen, nieuwe sterke man
nen? Makarau aarzelt en zegt dan dood
leuk: „De Zimbabwanen zijn intelligent,
goed opgeleid. Mensen zullen zich vragen
stellen en uiteindelijk goede keuzes ma
ken. We zijn Afrikanen, maar uiteindelijk
toch iets beter dan de rest.
Eelco van der Linden
j
Oppositieleider Morgan Tsvangirai (in leren jack, op de rug gezien) tijdens een verkiezingsbijeenkomst in een buitenwijk van Harare.
hardnekkige griep. De man die Mugabe
forse hoofdbrekens bezorgt, is 48 jaar
oud, klein van stuk en gezet. Goedaardige
ogen in een rond gezicht. Land is econo
my? De voormalige vakbondsleider
grijnst. „Zimbabwe heeft een landkwes
tie en dat lossen we op in goed overleg,
met respect voor eigendomsrechten en op
transparante wijze. Een commissie van
alle betrokkenen - zoals al twee jaar gele
den is besloten na een grote internationa
le conferentie over het landprobleem -
gaat de zaak ten uitvoer leggen. Maar
voordat er wordt toegewezen - en dat is
precies wat Mugabe niet doet - moeten er
infrastructeren zijn en de mensen trai
ning hebben gehad. Aan wild west-toe
standen hebben we niets".
Tsvangirai heeft het in wezen makkelijk.
Hij staat voor alles wat Mugabe niet doet
en wat de kritische internationale ge
meenschap vindt dat gedaan moet wox--
den. Zijn MDC, twee jaar geleden ont
staan, is een bonte verzameling van
vakbondsleden, mensenrechten
activisten en hervormers van uiteenlo
pende signatuur. Natuurlijk was 'het ge
constateerde failliet van Mugabe's cor
rupte bewind' de beslissende 'drive',
maar tegelijk zweex-t Tsvangix'ai dat er
meer is dan het anti-Mugabe-sentiment.
„We zijn een sociaal-democratische par
tij, zoals die van Blair en Clinton, met als
voornaamste doelen economische groei,
echte democratie en transparant be
stuur".
De economie staat voorop, en daar wordt
sinds vorig jaar onder verstaan, toen men
de nog sterk socialistisch getinte doelen
overboord zette: vrije markt, privatise
ring en budgettaire soberheid. Tsvangirai
benadrukt dat het internationale ver
trouwen moet terugkeren. „Dit land is
meer dan een bananenrepubliek".
Scholen
Hoe dan ook, Mugabe is het probleem.
Tsvangirai laakt de corruptie, de eindelo
ze rij buitenlandse reizen en de spilziekte
van Mugabe's tweede en erg jeugdige
vrouw, Grace. Het enige positieve aan De
Kameraad zijn de ziekenhuizen. „Muga
be heeft alles afgebroken in de jaren ne
gentig wat hij daarvoor heeft opge
bouwd", zegt Tsvangirai. „Zelfs scholen
en ziekerxhuizen zijn voor de gemiddelde
Zimbabwaan niet meer te betalen, maar
daar zal verandering in komen", zweert
de oppositieleider.
En het geld?We zitten met 12.000 solda
ten in Congo, een operatie die één miljoen
dollar per dag kost. Met dat geld kun je
veel betere dingen doen", meent Tsvan
girai. Hij laat maar even buiten beschou
wing wat die 12.000 man, een kwart van
het totale leger, na thuiskomst zullen
gaan doen. Ook is hij optimistisch over de
duizenden oorlogsveteranen en hun aan
hang van werkloze gelukszoekers die de
'blanke boei'derijen' bezet houden. „Na
de verkiezingen gaan ze gewoon naar
huis", zegt hij, zonder er echt in te gelo
ven.
Duizenden waarnemers zijn in het land,
maar voor Tsvangirai zullen de verkiezin
gen, gezien het geweld van de afgelopen
maanden, moeilijk 'free and fair' te noe
men zijn. „We zijn doorgegaan, omdat
stoppen eenvoudig geen optie was." Over
de mogelijke uitslag is Tsvangirai voor
zichtig. Volgens de enige redelijk geloof
waardige peiling die afgelopen week is
uitgevoerd zou de MDC glorieus winnen
en zeker 70 van de 120 te verdelen zetels
krijgen. Maar dat is niet genoeg want Mu
gabe heeft het recht er nog eens 30 toe te
wijzen.
Pas als de MDC in 76 kiesdistricten wint,
is het feest. Tsvangirai lacht grimmig om
die achterstand, maar belooft plechtig
dat als zijn partij ook maar één zetel te
kort komt 'we gewoon in de oppositie
gaan'Als ik hem even later gekleed in een
leren jasje en bijna zonder stem een uit
zinnige menigte hoor toespreken op de
'Berg van God', een park in een arme bui
tenwijk van Harare, lijkt het onmogelijk
bezitten in het vruchtbare en regenrijke
deel van het land, grofweg de helft van het
totale oppervlakte van toenmalig Zuide
lijk Rhodesië. Een andere wet uit 1934
verbood zwarten gekwalificeerd werk te
doen en veroordeelde hen daarmee tot
land- of fabrieksarbeider. De zwarte fa
milies moesten verhuizen naar onvrucht
bare reseiwa ten.
Toen Zimbabwe onafhankelijk werd be
zaten 6000 blanke boeren 45 procent van
het (meest vruchtbare) land. Vandaag be
zitten die boeren, nu 4500 in getal, nog
steeds 20,7 procent. Een kleine 10 procent
van hxxn land is in de loop der jaren ge
kocht door de staat voor herverdelings
projecten. Billiard wil geen kritiek uitoe
fenen op de oorlogsveteranen, die nu 1400
boerdex'ijen bezet houden en ook niet op
Mugabe, die de 'war vets' steunt, en heeft
aangekondigd na de verkiezingen alle
blaiike boerderij en te zullen inpikken. Hij
kiest voor retoriek en vraagt: „Waarom
kan er nu geen vreedzame oplossing voor
dit probleem gevonden worden? Veel
blanken hebben drie of vijf boerdeiijen,
ze kunnen er toch makkelijk een paar af
staan"? En weer: „Dit is een geweldig
land. Laten we niet die typische Afri
kaanse fouten maken."
Reservaat
Mugabe heeft vooral ten eigen bate de
landkwestie centraal gesteld, maar er is
ook werkelijk een landkwestie. Neem
Stephen Makoe, 42 jaar en boer in Mhon-
doro, een provincie 150 kilometer ten zui
den van Harare. Hij bezit zes hectare
grond, waarop hij 15 koeien houdt en tar
we, mais en pinda's vei'bouwt. Er moeten
15 mensen van leven. Zijn vader, 90 jaar
maar vandaag nog steeds met de knieën
op de grond voor de eenvoudige hut om
mais te sortex*en, kreeg dit stuk toegewe
zen als 'reserved area' - reservaat - van het
koloniale bewind. „Hier was bush en ver
der niets. We hebben het kaal gehakt en zo
goed mogelijk bewerkt", zegt hij vrolijk
vanonder zijn gele hoed.
Drie van de vier kinderen van zijn tweede
vrouw hebben dankzij zijn opofferingen
kunnen doorleren en werken nu in Hara
re. De vierde, Stephen, wil blijven boeren
én wil meer land. „We zitten met teveel
mensen boven op elkaar en met meerland
zou ik meer kunnen verdienen", zegt hij
met vexiegen stem. Uit de oude radio, het
enige contact met de buitenwereld, schalt
obsessief de verkiezingsleus van de Zanu
PF: 'Land is economie en economie is
land'. Maar dan is hij dus voor de landbe
zettingen door de oorlogsveteranen?
Stephen lacht nog verlegener en slaat de
ogen neer
De MDC, wat staat voor Beweging voor
Democratische Verandering, heeft haar
hoofdkwartier in een modern zakencen
trum in Harare. Binnen heerst chaos. De
ruimte naast het kantoor van Moi'gan
Tsvangix-ai oogt als de spreekkamer van
een dokter. Het gaat vooral over techni
sche zaken. Mensen willen weten hoe ze
nog op de stemlijst kunnen komen en hoe
ze hun lang overleden familieleden, wier
stemmen doorgaans aan de Zanu PF toe
vallen, er af kunnen krijgen. Mike, ver
trouweling en bodyguard van Tsvangirai,
trekt een vies gezicht als hij de krant The
Herald, spreekbuis van de regering op ta
fel ziet liggen en eet er zijn kippenpoot bo
ven. Vetvlekken vallen op de even enorme
als ridicule kop: Swaziland steunt Muga
be in grondbezettingen.
Morgan Tsvangirai is moe en heeft een
Peter Detmers - uitgezonden als waarnemer door de EU - vindt de voortekenen niet
gunstig. foto Eelco van der Linden
Knak, knak, knak. Gerou
tineerd loopt de taxi
chauffeur de gewrichten van
zijn wijsvinger na en laat ze
stuk voor stuk knakken.
Knak, knak, knak, dat was de
middelvinger. Het verkeers
licht springt op groen en als
een trage rups zet de file zich
in beweging om in een wolk
van rook en getoeter weer te
stranden voor het volgende
rode licht. 'Stress', moppert
de chauffeur en laat wex'k-
tuiglijk alle gewichtjes in zijn
ringvinger en daarna die in
zijn pink knakken. Als de ene
hand klaar is, volgt bij het
volgend oponthoud de ande
re.
Het laten knakken van ge
wrichten is in Indonesië een
nationale sport, die de bevol
king dan ook tot in de finesses
beheerst. Sta je ergens in een
rij, dan is het niet ongewoon
dat iemand zijn nekwexvels
even lekker ontspant door
met een abrupte beweging het
hoofd eerst op de linker- en
vervolgens op de rechter
schouder te leggen. 'Knak,
knak.' Niemand kijkt daar
van op.
Het hoofd kan ook nog in een
andere richting bewegen en
dus krijgen de atlas en de
draaier verlichting door de
muis van de hand tegen de kin
te plaatsen en even door de
weerstand heen te drukken.
Links: 'knak' en rechts:
'knak'. Lekker is dat! Zo ook
de ellebogen: je ontspant de
onderarm en slaat die met
enige kracht naar achteren:
'knak'. Hetzelfde geldt voor
de lendenwervels: een paar
flinke buigingen in zijwaartse
richting en alles voelt weer als
nieuw!
Misverstand
Ik meende dat westerse ge
wrichten te stug en te stroef
zijn voor dergelijke exerci
ties, maar dat bleek een mis
verstand. Een vriendin greep
me bij de hand, pakte een
stramme vinger beet en be
woog die alsof ze een bak dik
ke yoghurt moest doorroeren.
„Wel ontspannen hoor!" Na
nog wat roeren volgden on-
vex'wacht een paar vinnige
rukjes: 'knak..., knak...,
knak'.
Ook op ander vlak gebruiken
Indonesiërs hun lichaam an
ders. Wie iemand wenkt om te
komen, doet dat onderhands:
de palm naar beneden en dan
de vingers gelijktijdig laten
wapperen. Iemand de weg
wijzen, is vooral op Java al
leen geschikt voor de goede
verstaander. De hand blijft
waar die is: op heuphoogte
bijvoorbeeld en de duim, niet
zelden voorzien van een zorg
vuldig gemanicuuxrie maar
centimeters lange nagel,
priemt naar links of rechts.
En dat is het dan. De chauf
feur gaat die ene hoek om, zet
de auto stil en vraagt opnieuw
de weg. Met de hele arm wij
zen, zoals wij dat in Neder
land doen en met hand en vin-
gers de bochten en kronkels in
de route door de halve stad
nabootsen, kan niet. Da's on
beleefd.
Zelfs jongelui die zich stoei
end en trekkend over straat
bewegen in hun schoolunifor-
men, hebben gewoonten die
afwijken van Nedexdandse
jongeren. Stompen en duwen
tegen schouders zie je niet
veel. Daarvoor in de plaats
zetten ze de muis van de hand
tegen het voorhoofd van de
ander en geven vervolgens
een kx-achtige duw. 'Joh, lazer
op'! Ook moeders die hun kin
deren berispen, hanteren die
methode, zij het dat zij hun
kroost minder krachtig van
zich afduwen. In een gesprek
kan 'ja' gemakkelijk venne-
den worden door slechts de
wenkbrauwen op te tillen.
Ontspannen
Om te zitten, hebben veel In
donesiërs geen stoel nodig.
Met de voeten plat op de
grond gaan zij door de knieën
en hurken neer. Dat gebeurt
volkomen ontspannen. Zon
der er ook maar aan te denken
dat ze hun balans zouden
kunnen verliezen, nemen ze
de nieuwtjes van de dag door.
Er zijn maar weinig wester
lingen die hen dat nadoen.
Zelfs lopen doen veel Indone
siërs anders dan de gemiddel
de Nederlander. Degenen die
gewend zijn op blote voeten te
lopen, trekken bij iedere pas
de tenen zorgvuldig omhoog.
Dat gebeurt op een manier die
doet denken aan de danseres
sen bij de koninklijke palei
zen, de kratons, die him lange
vingers sierlijk naar achter
weten te krullen. Het optrek
ken van de tenen is dé manier
om pijnlijke botsingen met
losliggende stenen te vexmij-
den. Voeten die niet de hele
dag in schoenen gekneld zit
ten, lijken ook een stuk flexi
beler te zijn. Mijn hulp, die in
huis ook altijd op blote voeten
loopt, slaagt er zelfs in haar
grote teen totaal te ontspan
nen: 'knak, knak!
Theo Haerkens
ZAMBIA
MOZAMBIQUE
K0i)finioer
.QShar
Xhinhóyl
IMasvingo
jlawayo Zvishavahe
XGwahda
.OChlredzi
BOTSWANA
ZUID-AFRIKA
