Onder zeil komt het schip tot leven
Rust aan boord
van Zeeuwse tjalk
^trömen
Vaar mee op de Scaldis
41
Schipper Tako van Dipte van de Scaldis.
Voor een uitstapje met de personeelsver
eniging, teambuilding en cursussen
wordt de bruine vloot meer en meer inge
zet. En toeristen stappen in de maanden
juli en augustus veelvuldig aan boord
voor de speciale vaartochten van het zo-
merprogramma.
Toch gaat het de chartervaart in Zeeland
niet geheel, voor de wind. Met een scheef
oog kijken de schippers van de Zeeuwse
Stromen naar de positie die de charter
vaart rond het IJselmeer en de Waddenzee
in de plaatselijke toeristensector in
neemt. In dat gebied varen momenteel
430 klassieke zeilschepen tegen negen in
Zeeland.
Volgens Van Dipte spelen de kenmerken
van de Zeeuwse wateren hierin een be
langrijke rol. Van zijn collega's op de
Waddenzee en het IJselmeer hoorde hij,
dat de vele bruggen en sluizen het varen
op de Zeeuwse wateren 'erg lastig' maken
„Kijk bijvoorbeeld naar de Zeelandbrug.
Het is een prachtige brug maar voor ons
erg onhandig. Hij ligt net buiten het ha
venkanaal van Zierikzee en wanneer we
naar Veere of bijvoorbeeld de oesterput
ten bij Yerseke gaan moeten we er onder
door. Daarbij moeten we gebruik maken
van de beweegbare brug, maar daar mag
je niet op de zeilen onder door. Keer op
keer moeten de zeilen gehesen, gestreken
en gezet worden hetgeen een enorm kar
wei is." Bij een dagtocht blijft de Scaldis
daarom geregeld 'aan deze kant' van de
brug.
Ook de gestage uitbreiding van de na
tuurgebieden in de Zeeuwse delta maken
het de schippers van de Zeeuwse Stromen
niet gemakkelijk. „Wanneer je op een
kaart alle gebieden waar je inmiddels niet
meer mag komen, rood zou kleuren, dan
zal je zien dat het schrikbarend groot ge
worden is", legt Van Dalsen uit. Het vaar-
gebied wordt voor de zeilende onderne
mers steeds kleiner.
Drinkwater
Maar niet alleen de aard van het vaarwa
ter is de oorzaak van de - in verhouding -
kleine bruine vloot van Zeeland. De ha
vens aan het IJselmeer en de Waddenzee
zijn aanzienlijk beter toegerust voor de
chartervaart. Delen of soms zelfs hele ha
vens zijn speciaal voor de traditionele
vloot aangelegd. Steigers zijn ingericht
voor de oude zeil-vrachtschepen: water
en electriciteit zijn aangelegd en de opva
rende gasten kunnen gemakkelijk aan
boord stappen.
Terug in de tijd: de hut van de Scaldis.
Dat is in Zeeland wel anders. Wie in Zie
rikzee wil aanmonsteren moet via een
ladder langs de hoge kade naar beneden
klauteren om via de reling aan dek te
stappen. „In Zeeland wordt gewoon am
per rekening gehouden met de traditione
le zeilvaart", klaagt Van Dalsen. De
schippers van de Zeeuwse bruine vloot
hebben de afgelopen jaren alle zeilen bij
moeten zetten voor erkenning bij provin
cie en gemeente. In de thuishaven Zierik
zee is zodoende volgens Van Dipte al veel
verbeterd. De voorzieningen als stroom
en drinkwater zijn speciaal voor de oude
schepen aangelegd.
Maar nog altijd stuiten ze op onbegrip en
tegenwerkende havenmeesters en sluis
wachters. „Nog niet zo lang geleden ge
beurde het in Kortgene dat we voor een
ligplaats in de haven de jachtenprijs
moesten betalen, dus per meter en per
dag. Ik vertelde hem dat mijn schip onder
de regels van de binnenvaart valt, maar
hij zag dat anders."
De schippers zijn nog altijd verbaasd over
deze starre houding. De Bruine Vloot is
immers een enorme trekpleister voor toe
risten en bedrijven 'die eens een dagje het
water op willen'. En de opvarenden zor
gen voor de ondernemers en horecagele
genheden op de wal voor extra inkom
sten.
Wijntje
De klassieke schepen zelf, maar ook de
sfeer aan boord zorgen voor een grote pu
blieke belangstelling voor de tochten.
„Aan boord ontstaat een soort saamho
righeidsgevoel", legt Kees Jan Steger-
hoek de charme van het verblijf op een
oud zeilschip uit. Samen met een aantal
collega-schilders uit Engeland en Neder
land heeft hij de klipper Marinus van Jo-
han Nieuwenhout voor twee weken ge
huurd.
De hele dag zijn de schilders individueel
Zierikzee ingetrokken om stadsgezichten
op het doek vast te leggen. Rond etenstijd
komen de meeste schilders weer aan
boord. Onder het genot van een wijntje
worden aan de lange tafel ervaringen van
die dag uitgewisseld. Hun eigen kok, die
het gezelschap de hele reis zal vergezel
len, serveert allerhande borrelhapjes.
De groep schilders hebben in overleg met
het boekingskantoor een programma ge
heel naar eigen wens samengesteld. Na
een paar dagen in Zierikzee aan de kant
gelegen te hebben, zal de Marinus koers
zetten richting Veere en Yerseke. Volgens
In Zeeland is het water prominent aanwezig. Dat heeft de PZC-redactie doen
besluiten om - evenals drie jaar geleden - de verslaggeving voor de jaarlijkse
vakantierubriek vanaf het water te verrichten. Verslaggevers van deze krant be
vinden zich vanaf maandag 3 juli, vijf weken lang op de tjalk Scaldis en kruisen
op de Zeeuwse stromen. In de vakantierubriek zullen ze dagelijks, met uitzonde
ring van maandag, verslag doen van de zaken die ze tegenkomen. Daarbij komen
zaken aan de orde als de visserijde recreatie, de scheepvaart, de natuurwaarden,
maar ook de industrialisatie langs bijvoorbeeld het kanaal van Gent naar Ter-
neuzen. Zo komt heel de provincie aan bod.
De journalisten zijn niet de enigen aan boord van de Scaldis. Ook deze keer stelt
de PZC abonnees in de gelegenheid mee te varen. Aanmelden: zie de bon die van
daag (pag. 30) en komende week in de PZC te vinden zal zijn.
vrije tijd
zaterdag 24 juni 2000
Wie vanaf de Oosterschelde door het
havenkanaal naar Zierikzee vaart wordt bij
binnenkomst getracteerd op een prachtige aanblik:
tegen de achtergrond van de oude monumentale stad
liggen ondermeer de Scaldis, de Bracksand, De
Marinus en de Keindert afgemeerd aan de kade bij 't
Luitje. De traditionele zeilschepen van de Zeeuwse
Stromen met daarachter de contouren van Zierikzee
zorgen voor een haast nostalgisch plaatje.
Tako van Dipte, schipper van de
Zeeuwse tjalk Scaldis, vertelt in een
kleine ruimte achter de machinekamer:
„Nu is het moeilijk voor te stellen maar dit
was vroeger de woning voor een heel
schippersgezin." Wie de kleine hut onder
het achterdek van het schip binnenstapt
reist terug in de tijd. De tweepersoons
kooi, die deels opklapbaar isstaat nog al-
tij d op zijn plek en ook de orgininele hou
ten kasten langs de wand hebben de tand
des tijds doorstaan. Achter één van de
deurtjes bevindt zich nog het oude wasta
feltje. Alleen de stoofkachel heeft Van
Dipte weggehaald, nu hij van de hut zijn
slaapkamer heeft gemaakt. Sinds zeven
maanden is Van Dipte de trotse eigenaar
van de Scaldis, een 23 meter-lange
Zeeuwse tjalk, die in 1902 in Papendracht
van stapel liep. Onder invloed van de
vooruitgang werd het schip halverwege
de 20ste eeuw omgebouwd tot motor
schip Nadat ze in 1974 als vrachtschip uit
de vaart genomen werd is de Scaldis weer
in haar oorspronkelijke staat van zeil
schip hersteld. Vijftien jaar voer het schip
in de chartervaart van Enkhuizen en sinds
een half jaar doorklieft de boeg van de
Scaldis nu het Zeeuwse water.
Romp
De platbodem van Van Dipte verzorgt
zeiltochten voor chartermaatschappij de
Zeeuwse Stromen. De oude klippers en
tjalken van de Zeeuwse Bruine Vloot zijn
bijna allemaal afkomstig uit Holland,
Friesland en Groningen. „De Scaldis is
wel een originele Zeeuwse tjalk", vertelt
haar schipper trots. Hij legt uit dat het bij
zondere de vorm van de romp van het
schip is: 'op de waterlijn is hij iets breder
dan op het potdeksel'.
Veel Zeeuwse schepen zijn echter verlo
ren gegaan. Volgens John van Dalsen,
schipper van de klipper 'Bracksand' en
beheerder van het boekingskantoor, zijn
de Zeeuwen in het verleden niet zuinig ge
noeg geweest op hun maritieme erfgoed.
Met verbazing heeft hij geconstateerd dat
'in België meer oude Zeeuwse schepen te
vinden zijn dan in Zeeland zelf'.
Door middel van de chartervaart wordt de
maritieme geschiedenis nu lavende ge
houden. De oude schepen zijn zo veel mo
gelijk teruggebracht naar hun oude staat.
De tjalken en klippers zijn terug onder
zeil gebracht en hebben een andere roef en
mastdek gekregen. „Maar je hebt natuur
lijk wel te maken met de huidige veilig
heidseisen. Zo zat er oorspronkelijk geen
reling op het schip, maar nu is dat vanwe
ge de veiligheid van de passagiers ver
plicht", legt Van Dalsen uit.
Naast deze kleine concessies maken de
schippers uit praktische overwegingen
dankbaar gebruik van de vooruitgang die
geboekt is in de zeilwereld. Zo zijn de zei
len nu van modern zeildoek gemaakt ter
wijl de originele 'bruine zeilen' van ka
toen waren. „Die soort katoen is ten eerste
moeilijk te krijgen en zodoende erg kost
baar. Daarbij komt dat de oude zeilen ei
genlijk altijd droog opgeborgen moeten
worden; het natte katoen kan snel gaan
rotten."
Om het traditionele beeld van de bruine
zeilen in tact te houden zijn een aantal
schepen voorzien van bruin-rode zeilen.
Volgens Van Dipte is dat juist onzin. De
katoenen zeilen waren oorspronkelijk
wit, maar tegen het rotten werden ze inge
smeerd met allerlei soorten olie waardoor
die bruine kleur ontstond.
Uiterlijkzijn de schepen weliswaar tradi
tiegetrouw gerestaureerd, maar dat
neemt niet weg dat ze van alle gemakken
voorzien zijn. Onderdeks is het laadruim
volledig ingericht naar de moderne wen
sen van de gasten. Waar honderd jaar ge
leden de turf lag opgeslagen kunnen de
opvarenden nu samen borrelen, koken en
eten. Donker hout en oude instrumenten
brengen de passagiers onmiddelijk in
nautische sferen. Zo hangt in de
Bracksand het stuurwiel aan het plafond
en het oude boegbeeld heeft nu een mooi
plaatsje in het gastenvertrek gekregen.
Lastig
De traditionele zeilvaart in Zeeland ge
niet inmiddels grote bekendheid onder
het publiek. Bijna dagelijks monsteren
bedrijven en verenigingen aan op één van
de schepen van de Zeeuwse Stromen om
eens lekker een dagje op het water te zijn.
foto's Marijke Folkertsma
van Dalsen is dat juist de kracht van de
charterzeilvaart: voor ieder is er wat wils.
Gedurende de maanden juli en augustus
kunnen toeristen een middagje aanmon
steren bij één van de schepen. Het hele
jaar door kunnen groepen een geheel-ver
zorgde dag- of meerdaagse zeiltocht boe
ken.
Bij de meeste tochten staat uiteraard het
genot van het zeilen vooropWe zetten ze
gewoon aan het zeilen en laten ze de
schoonheid van het water zien", legt Van
Dalsen de bedoeling van de tochten uit.
Gasten kunnen eenmaal op het water de
handen uit de mouwen steken bij het zet
ten van de zeilen en het neerlaten en opha
len van de zwaarden. Afhankelijk van de
kwaliteit van de groep en de weersom
standigheden bepaalt de schipper in hoe
verre de gasten kunnen helpen„Van baby
tot bejaard vaart mee op de schepen. Daar
moet je wel rekening mee houden."
Wachten
Het merendeel van de gezelschappen
staat eenmaal aan boord te popelen om de
schipper een handje te helpen, maar ook
het andere uiterste komt voor. Schipper
Van Dipte herinnert zich een team van een
volleyball vereniging dat op zijn schip
meevoer. „Die groep kwam aan boord en
ging zitten wachten op wat er zou gaan
gebeuren. Zelf deden ze helemaal niets."
Al snel sloeg daarom de verveling toe on
der de volleyballers en op verzoek van de
groep werd twee uur eerder dan gepland
weer koers richting de thuishaven gezet.
Bij het boekingskantoor hebben ze ver
volgens hun beklag gedaan over de hou
ding van de schipper 'die de hele dag maar
aan het stuur bleef staan'Van Dipte moet
er nog wel om glimlachen als hij daar aan
terug denkt. „Een groep moet zo'n dag
zelf maken. Ik bedoel, ik ga geen zee
mansliedjes of zo zingen."
Het verhaal van de volleyballers is echter
een uitzondering. Over het algemeen is
het volgens de schipper gezellig aan
boord. Het verblijf op het water aan boord
van een oud schip straalt een soort rust
uit. Het bijzondere van de zeiltochten
vindt Van Dipte dan ook de verandering
die de mensen ondergaan. „Je ziet ze dan
druk en uitgelaten aan boord komen maar
binnen korte tijd zie je ze ontspannen",
vertelt hij tevreden.
Zelf geniet Van Dipte van het zeilen en
vindt hij het leuk deze passie over te bren
gen op zij n passagiers. Volgens een Engels
gezegde is een zeilschip het enige door
mensen gemaakte object dat tot leven
komt. De schipper van de Scaldis sluit
zich daar helemaal bij aan. „Je kunt het
een beetj e corrigeren maar zodra de zeilen
gehesen zijn gaat het met jou aan de haal."
Famke van Loon
De Scaldis (voor) in de haven van Zierikzee.
Met Do-objecten
'moet je zelf aan de
slag
Vleesetende
planten beperken
overlast van
muggen
Overzicht
hypotheken
Einde van het
mode-uniform
Kropsla levert een
groene basis
Chocola is goed
voor de gezondheid
China staat aan het
begin van het auto
tijdperk
Punto met een
slimme en snelle
versnelling
Stoere motor van
Honda
Rabobank
stimuleert digitaal
bankieren
Vleermuis helpt
blinden op weg
Puzzel en
postzegels
