Dino houdt
dorp in de ban
PZC
Totale chaos na ecologische catastrofe
Cruzy is interessante
paleontologische
vindplaats geworden
wetenschap en techniek
49
puzzel
postzegels
zaterdag 17 juni 2000
Reconstructie van een variraptor in het museum van Esperaza.
De werkelijkheid overtreft
vaak de verbeelding.
Daar weet het Zuidfranse
dorpje Cruzy van mee te
spreken. Een wijnbouwer ter
plaatse blokkeerde jarenlang
zijn trekker met wat hij voor
een versteende boomstronk
hield. Totdat werd ontdekt dat
het een reusachtige dijbeenbot
was van een der grootste
Europese dinosauriërs.
Daarmee was voor Cruzy het
hek van de dam. Het slaperige
wijndorpje werd een van de
interessantste
paleontologische
vindplaatsen in Europa.
Geleerden hopen' er het ant
woord te vinden op vragen als:
Hoe zagen de Europese ecosyste
men er rond het einde van de Krijt-
tijd uit? Kunnen fossielen in Cruzy
bewijs leveren dat vogels afstam
men van de tweevoetige dinosauri
ërs?
In Cruzy zijn niet alleen resten van
verscheidene soorten dinosauriërs
gevonden, maar ook van talrijke
kleine werveldieren zoals schild
padden, krokodillen en in het wa
ter en op het land levende amfibie-
en. Het zijn echter vooral een stuk
schouder- en dijbeen van een enan-
tiorniet, een primitieve vogel uit
het Krijt, die de onderzoekers fas
cineert. Deze voorloper van onze
vogels, die de grootte had van een
meeuw, verdween ongeveer 65 mil
joen jaar geleden op het einde van
de Krijttijd tegelijk met de dino
sauriërs.
Cruzy is de eerste vindplaats van
een enantiorniet in Europa. Uit
vergelijking met de overblijfselen
van de Archeopterix, de tot nu toe
oudste vogel met reptielachtige
kenmerken die in de Jurakalklagen
van het Duitse Solnhofen werd
ontdekt, leiden geleerden af dat de
enantiorniet een verre nakomeling
van de Archeopterix kan zijn.
Professor Eric Buffetaut, directeur
paleontologisch onderzoek aan het
befaamde Centre National de Re
cherches Scientifiques (CNRS) in
Parij sleider van de opgravingen in
Het staat vast dat de dinosaurussen van de
aarde zijn verdwenen rond het einde van
het Middentijdvak of het Secundair, het zoge
naamde Mesozoïcum. Het Mesozoïcum omvat
de geologische lagen van het Trias, Jura en
Krijt. Op het einde van het Mesozoïcum, in de
Krijttijd, blijkt de aarde een van de meest in
grijpende, ecologische catastrofen in zijn ge
schiedenis te hebben ondergaan. Talrijke plan-
ten- en diersoorten zijn toen plots van de aarde
verdwenen.
Na jarenlange felle discussies en talrijke theo
rieën over de oorzaak van deze omwenteling,
lijken de wetenschappers er stilaan van over
tuigd te raken dat de inslag van een reusachtige
meteoriet op het einde van het Krijttijdperk
verantwoordelijk moet zijn geweest.
Professor Buffetaut twijfelt niet meer aan deze
theorie. „Op een recent internationaal congres
in ons wetenschappelijk dino-centrum in Es
peraza, werden onomstootbare bewijzen over
legd dat de enorme meteoriet die 65 miljoen
jaar geleden in de streek van Chicxulub op het
Mexicaanse schiereiland Yucatan insloeg, een
vernietigende invloed had op het leven op aar
de en de bestaande ecosystemen volledig heeft
ontredderd. De meteoriet had een doorsnede
van ongeveer tien kilometer, woog naar schat
ting duizend miljard ton en knalde op de aarde
met een snelheid van tussen de 20 tot 70 kilo
meter per seconde. Als je weet dat de meteo
rietkrater van Chicxulub meer dan 200 kilo
meter breed is, kan je je voorstellen wat voor
een schok dat voor een kleine planeet als de
aarde moet geweest zijn."
„Biochemici, mineralogen, geofysici en pale
ontologen hebben aan de hand van al deze
gegevens dan ook moeten toegeven dat de
scheikundige vervorming en de ongewone
smeltvormen van een aantal mineralen op het
einde van de Krijttijd, alleen veroorzaakt kun
nen zijn door een enorme hitte en een nooit eer
der geziene atmosferische druk. Die kan enkel
afkomstig zijn van een groot hemellichaam dat
met reusachtige snelheid op de aarde is te
rechtgekomen of van een nucleaire ontploffing
die vele honderden malen sterker moet zijn ge
weest dan het gezamenlijk potentieel van de
bestaande nucleaire wapens op aarde."
„Onderzoek van sedimenten uit die tijd leert
ons dat plots een groot deel van het oceaan
plankton en van de fauna is vernietigd", stelt
Buffetaut. „Ook geen enkele dinosoort over
leefde. Reusachtige stof- en gaswolken dom
pelden de aarde maanden- en misschien wel ja
renlang in volledige duisternis en ijzige koude.
Door het ontbreken van licht werd de fotosyn
these van planten en dus van de voedselketen
stopgezet en verhongerden alle planteneters.
Door de inslag van de meteoriet blijken grote
hoeveelheden C02 en S02 en hete waterdamp
te zijn vrijgekomen. Na de aanvankelijke kou
degolf veroorzaakten die een broeikaseffect
dat voor een nieuwe ontreddering zorgde. Wij
hebben ook bewijzen gevonden dat er tegelij
kertijd een enorme vulkanische activiteit is
ontstaan, die tal van giftige gassen en zuren in
de atmosfeer heeft geslingerd. Er moet dus een
totale chaos hebben geheerst en men schat dat
de aarde mogelijk een miljoen jaar nodig heeft
gehad om weer leefbaar te worden.
Cruzy, hoopt meer aanwijzingen te
vinden voor de evolutie van dino
sauriërs naar vogels.
Fragmenten
„Cruzy is een ongemeen rijke en
boeiende maar ook moeizame site",
legt, Buffetaut uit. „Wij graven hier
niet in vaste en ongeschonden la
gen, maar in aangespoelde en gese-
dimenteerde leem- en zandgrond.
Je zal hier dus geen fossiele over
blijfselen in één stuk vinden, maar
honderden kleine fragmenten die
met monnikengeduld eerst gerei
nigd, geïdentificeerd en dan weer
in elkaar dienen gezet. Wij zijn hier
dus nog jaren bezig."
„De dinosaurusresten liggen me
ters uit elkaar verspreid en moeten
met scalpel en penseel losgemaakt
worden. Gelukkig bestaat er in
Cruzy een actieve archeologische
en paleontologische vereniging
waarvan de leden al hun vrije tijd
gratis aan het opgravingswerk wij
den Anders zou het werk niet te be
talen zijn. Het museum van Cruzy
stelt zijn ruimten beschikbaar en
functioneert als bureau, admini
stratief centrum, contactplaats en
voorlopige opslagruimte voor de
vondsten. Het hele dorp is betrok
ken. De postbode, de veld- en bos-
De variraptor was een vervaarlijke vleeseter.
wachter, enkele wijnbouwers en
gepensioneerden, allen steken zij
hun vrije tijd in de opgraving. En 's
avonds schuiven wij met z'n allen
aan voor de maaltijd die de vrou
wen van het dorp om beurten
klaarmaken, In zo 'n sfeer is het ui
teraard prettig werken.
„De dinosauriërs die wij hier vin
den vormen een ander verhaal",
vervolgt Buffetaut. „Het door de
wijnbouwer gebruikte dijbeen is
naar alle waarschijnlijkheid af
komstig van een variraptor, een
grote, vleesetende dinosaurus van
de familie van de Abelisauriden.
Maar verreweg de meeste over
blijfselen in Cruzy zijn afkomstig
van de Rhabdodon septimanicus,
een planteneter van ongeveer zes
meter. Hij is een relatief kleine
tweevoeter met bovendien twee
korte voorpootjes, die verwant is
met de Ampelosaurus en die tot nog
toe enkel in Europa is gevonden."
Voor de paleontologie is de grote
verscheidenheid van dezelfde ou
derdom - ongeveer zeventig mil
joen jaar - interessant. Volgens
professor Buffetaut biedt dat we
tenschappers de kans zich een
beeld te vormen van de ecosyste
men uit het Krijt.
Esperaza
„Opgraven is één ding", zegt Buf
fetaut, „maar zuiver wetenschap
pelijk is de verwerking en de evalu
atie van de vondsten belangrijker.
Dat veronderstelt een goed uitge
rust centraal laboratorium en een
staf deskundige medewerkers. Het
onderzoekswerk gebeurt dan ook
in het museum en studiecentrum
van Esperaza, even ten zuiden van
Carcassonne en vlakbij het beken
de wijnstadjeLimoux, het centrum
van de bekende schuimwijn 'blan-
quette'.
Het Zuidfranse Esperaza is tot nog
toe de belangrijkste vindplaats van
dinosaurusfossielen in Frankrijk.
Om het wetenschappelijk onder
zoek beter te coördineren werd
daar in 1992 een studiecentrum én
een museum opgericht. Het muse
um moet een deel van het weten
schappelijk werk financieren en
trekt jaarlijks zo'n 50.000 bezoe
kers, onder wie opvallend veel Ne
derlanders.
Afdrukken en afgietsels van de be
langrijkste dino-vondsten uit heel
de wereld worden hier op een fasci
nerende manier aan het publiek ge
toond. Voornaamste blikvangers
zijn de natuurgetrouwe recon
structies van onder meer de
vervaarlijke, elf meter lange Amp
elosaurus. Het publiek kan van
achter een groot raam kennisma
ken met de laboratoriumarbeid
van de wetenschappers, die gedul
dig de talloze opgegraven botten en
schedels reinigen, catalogeren en
reconstrueren.
Wie tijdens de vakantie een dino-
speurtocht wil ondernemen in deze
schilderachtige Aude-vallei, kan
beginnen bij het museum in Cruzy,
gelegen tussen Saint Chinian en
Béziers. De plaats van de opgravin
gen even buiten de dorpskom is niet
voor publiek geopend en wordt
daar slechts gedurende enkele
maanden van het jaar gewerkt.
Het museum van Esperaza daaren
tegen is voor dino-freaks van alle
leeftijden een must en is het ganse
jaar doorlopend open. Behalve in
juli en augustus is het museum "'s
middags gesloten van 12 tot 14 uur.
Johan Lamoral
Horizontaal:
1. Afdrukapparaat; 6. wapen; 12. ontkenning; 13.
Aziatisch land; 14. klaar; 16. grote schop; 18. zijde;
19. persoonlijk vnw.; 20. pausennaam; 22. bikkel
hard; 24. mosselnet; 25. teug; 27. compleet; 28.
tandkarpertje; 30. schel; 32. gelofte; 33. boom; 35.
Chinees gewas; 37. gekheid; 39. grondtoon; 40. au
thentiek; 42. bloem; 44. japon; 46. biljartstok; 48.
voorzetsel; 50. elektrisch geladen deeltje; 51kinder
juffrouw; 53. werpkoord; 54. Europeaan; 55. Chine
se legpuzzel; 58. gravure; 60. wier; 61. vruchtbaar
oord; 62. lofdicht; 65. levendig (muz.); 67. uitroep
van schrik; 69. koningin (Fr.); 70. genre; 71. bergpas;
72. kloosteroverste; 74. zoen; 76. klip; 78. arm van
een kruiwagen; 80. losplaats; 81. landbouwwerk
tuig; 82. onafgesloten; 84. eng; 86. voegwoord; 87.
maand; 88. sportterm (Eng.); 90. zeker; 92. heilige
vogel; 96. grauwe gele kleur; 98. begerig; 99. nacht
kleding; 103. mannelijkdier; 104. vogelproduct; 105.
opera van Verdi; 106. legerplaats; 108. muzieknoot;
109. kledingstuk; 110. verbindingsstuk; 112. straals
gewijze; 113. soort zwemvogel.,
Verticaal:
1Bepaalde knoop; 2. voorzetsel; 3. snavel; 4. hout
soort; 5. doen voortgroeien op; 7. noodsignaal; 8.
steenstof; 9. wilde haver; 10. rund; 11. bloed aftap
pen door het openen v.e. ader; 15. hevig; 17. muziek
noot; 18. bazige vrouw; 19. afgemat; 21. gezichtsor
gaan; 23. op welke wijze; 24. paardje; 26. strook land
langs de zee; 27. gentleman; 29. nachtspiegel; 30.
deel v.e. boom; 31. ovenkrabber; 32. oude lengte
maat; 34. deel van een film; 36. bevestiging; 38. bij
woord; 39. duikboot; 41. pacht; 43. deel van de
mond; 45. rivier in Frankrijk; 47. Europees land; 49.
plant; 52. gouden tiendollarstuk; 53. schoeisel; 54.
dochter van Cadmus; 56. troefkaart; 57. vis; 59. win
tersportartikel; 63. dor; 64. verharde huid; 66. rivier
in Duitsland; 67. zwaardwalvis; 68. muziekstuk; 71.
schuldeiser; 72. jongensnaam; 73. kampeerverblijf;
75. gevoel; 77. soort gebak; 78. voorzetsel; 79. fami
lielid; 80. metaal; 83. onmeetbaar getal; 85. bezitte
lijk vnw.; 87. soort brood; 89. nachtvogel; 91. plaag
geest; 93. kortstondige regenval; 94. gemalin van la-
son; 95. sierplant; 97. vervoermiddel; 99. moeras-
palm; 100. bevel; 101. persoonlijk vnw.; 102. struis
vogel; 105. liefkozing; 107. teer; 109. compactdisc;
111. Japans bordspel.
De letters uit de vakjes 23-2-29-83-9-63-76-10-37-87
en 107-7-72-103-63-58-84-80-32-51-99-33-57 vor
men twee sleutelwoorden.
Schrijf uitsluitend de gevonden sleutelwoorden op een briefkaart en stuur die naar onze puzzelredactie.
Uw briefkaart moet uiterlijk woensdagmorgen in ons bezit zijn op het volgende adres:
Puzzelredactie PZC
Postbus 18
4380 AA VLISSINGEN
Vermeld uw naam, adres en woonplaats.
De PZC stelt de volgende prijzen beschikbaar: eerste prijs een VVV-bon van 50,Tweede, derde en vierde
prijs een VVV-bon van 25,
De oplossing en de namen van de prijswinnaars vindt u in de PZC-bijlage 'Vrije Tijd' van vólgende week.
De prijswinnaars van de doorloper van vorige week zaterdag zijn: F.C. Moes, Kruitmolenlaan 29, Middelburg
(VVV-bon 50,=); de VVV-bonnen van 25,= gaan naar: M.C. van ISlieuwenhuijzen-Landheer, Oosthavendijk
53, Wilhelminadorp; J. de Reiger, Tuindorp 26, Arnemuiden en F.M. v.d. Sluis-Moerkerk, Sloestraat 44, Zierik-
zee. De prijzen worden zo spoedig mogelijk toegezonden.
Oplossing Doorloper vorige week:
kameraadspoedig
averijprotest et a
tolkkatrolzalig
onderriteselene
eterutkilokogel
nudistetsbenard
buretsleperstar
Uraniaklerktiro
riviereikoliein
eneskiireneleuk
adresnaastplomp
uitslagnerfedda
kartelanteovaal
uniedovenetelme
sapregelakoniet
Oscar Wilde (1854-1900) is ongetwijfeld één van
de grootste Ierse en wereldberoemdste schrij
vers. Daarbij dragen de gebeurtenissen rond zijn la
tere levenswandel er zeker toe bij dat zijn naam nog
heel lang in herinnering zal blijven. Zijn eerste grote
literaire succes was 'The Happy Prince and Other
Stories' (1888), gevolgd door zijn beroemde novelle
'The Picture of Dorian Gray'. Buitengewone succes
sen boekte hij met de komedies 'Lady Windermere's
Fan', 'A woman of No Importance', 'An Ideal Hus
band' en 'The Importance of Being Earnest'.
Ierland heeft op 22 mei de honderdste sterfdag van
Wilde herdacht met een blokje van 4 x 3Op-zegels
(oplage 1,6 miljoen), een velletje waarin vier blokjes
zitten en een minivelletje met een 2 pond-zegel (opla
ge 100.000). Op de vier 30p-zegels een portret van
Wilde en scènes uit 'The Happy Prince', 'The Impor
tance of Being Earnest' en 'The Picture of Dorian
Gray'. Op de 2 pond-zegel in het velletje hetzelfde
portret als op de 30p-zegel.
V. MPf
m
f.
1
Duitsland heeft op 8 juni behalve de reeds besproken
serie 'Für die Jugend' nog twee zegels uitgegeven.
Met een 110 pf.-zegel wordt herdacht dat in het jaar
1650 (350 jaar geleden) de Leipziger drukker en
boekhandelaar Timotheus Ritzsch (1614-1678) de
eerste dagelijks verschijnende krant van de wereld,
de 'Einkommenden Zeitungen' uitgaf. Op de zegel de
voorpagina van de 'Einkommenden Zeitungen' en
binnenpagina's van een tegenwoordige krant.
Blijft over een 300 pf,-zegel waarmee het 100-jarig
bestaan van de Handwerkskammern (gilden, gezel
len en ambachtlui) wordt gememoreerd. Motief: het
logo 'Das Handwerk'.
Frankrijk heeft 15 april (eerste dag van uitgifte; 17
april algemene verkoop) het eerste velletje gepresen
teerd van de reeks 'Le siècle au fil du timbre'. Het the
ma van dit eerste velletje is sport. Verder staan op het
programma (de reeks zal doorlopen tot 2002): La So-
cit (2), Les Sciences (3), La Communication (4), Les
Transport (5) en het zesde en laatste velletje heeft als
thema Les Styles de Vie.
Er zitten twee keer vijf zegels van 3,00 Ffr./0,46e. in
het eerste velletje dat gewijd is aan het WK-voetbal
in Frankrijk (1998), de vlucht van Charles Lindbergh
(1927), de successen van Carl Lewis, de Amerikaanse
atleet die in 1984 op de Olympische Spelen in Los An
geles vier gouden medailles won, Marcel Cerdan
(1948), een van de grootste Franse boksers en de skiër
Jean-Claude Killywinnaar van drie gouden medail
les (1968) en mede-organisator van de Winterspelen
in Albertville in 1992.
Ieiiand kwam 9 mei met de Europa 2000-zegel. In
twee uitvoeringen en twee waarden. Een 32p-zegel
(oplage 1,5 miljoen) en een zelfklevende zegel van
30p, waarvan 6 miljoen stuks zijn aangemaakt. De
32p-zegel is ook uitgebracht in een velletje (tien ze
gels) met op de linkerrand beelden van de Ierse Eu
ropazegels uit 1960 en 1984.
Begin mei is in Annecy de jeugdpostzegeltentoon-
stelling Philexjeunes 2000 gehouden. Ter gelegen
heid daarvan verscheen op 9 mei (eerste dag van uit
gifte) een velletje met daarop oldtimers waaronder
een Begatti 35, een Cadillac 62, een Citron Traction
en een Peugeot 2003. In het velletje, met op de rand de
namen van de afgebeelde auto's, zitten tien zegels: 5 x
1,00 Ffr./0,15e. en 5 x 2,00 Ffr./0,30e.
Verder gaf Frankrijk de volgende zegels uit: 9 mei,
Europa 200,0 (3,00 Ffr./0,46 e„ gemeenschappelijk
motief); 13 mei, driehonderdste geboortedag van de
botanicus/chemicus Henri-Louis Duhamel du Mon-
ceau (4,50 Ffr./0,69e, portret en bomenrij); 22 mei,
73e congres van de Fédration Francaise des Associa
tions Philatliques in Nevers (0,46e/3,00 Ffr., toren en
aardewerk uit Nevers); 1 juni, bonnes vacances (3,00
Ffr./0,46e., zon, zand en water); 3 juni, de verovering/
beklimming van de l'Annapurna/Hymalaya in 1950
(3,00 Fr./0,46e„ een groep bergbeklimmers op weg
naar de top).
Hero Wit
