ABC's
in dialect van Beekerke toet Tholen
PZC
buiten gebied
Naar herkomst
wordt geraden
Koudekerke
^EK\
woensdag 14 juni 2000
>1
M
foto Aero Lin Photo
Ligging: in het zuiden van Walcheren, ten noordwesten van Vlissingen
Ontstaan: in de twaalfde eeuw werd in documenten over Koudekerke gesproken
Inwonertal: 3732, inclusief Koudekerkse bewoners uit het buitengebied
Monumenten: woonhuizen en korenmolen De Lelie
Voorzieningen: sportzaal en multifunctioneel gebouw De Couburg, VW-kantoor en toeristische accommodaties.
door Miriam van der Schot
Bijna geen enkel Walchers dorp is de laatste vijftig jaar zo
veranderd als Koudekerke. Oude bebouwing is
verdwenen, de ringweg is verloren gegaan en door het dorp
kwam de doorgaande weg richting Biggekerke. Ook op de
recente luchtfoto is deze ontwikkeling te zien. Want de kavel
waar eens Hotel Walcheren stond, ligt tot op de dag van
vandaag braak.
Duidelijk zichtbaar is het dorpsplein met in het midden de
kerk. Voor de Eerste Wereldoorlog was Koudekerke een
rustig dorp waarin hoofdzakelijk landbouw werd bedeven.
Het dorp bestond uit de kerkring en enkele straten die daar
op uitkwamen,
Daarbuiten lagen verschillende buurtschappen en
buitenplaatsen zoals Ter Hooge, Der Boede, Steenhove en De
Parel. Veel van de buitenplaatsen werden gesloopt met de
groei van het toerisme en met de inundatie zijn verschillende
buurtschappen verdwenen.
Tot 1942 was Koudekerke een uitgestrekte gemeente. De
Middelburgse wijk 't Zand behoorde destijds nog tot het
dorp, evenals de westelijke buitensingels van Middelburg.
Door de verwoesting van de Middelburgse binnenstad in
1940 was de Koudekerkse grond nodig voor het bouwen van
nieuwe woningen. Zo werd het grondgebied van het dorp
steeds verder terug gedrongen.
Met de wederopbouw kreeg Koudekerke een nieuwe
indeling. De gesloten kerkring werd aan de westzijde
doorbroken en daarachter verrees een geheel nieuw dorp.
Ook het toerisme nam toe waardoor verandering van het
duingebied noodzakelijk werd. Er kwamen hotels en
kampeerterreinen.
In de oude rondweg, die vroeger karakteristiek was voor
bijna ieder dorp, zijn door de bebouwing en herinrichting
gaten geslagen. Eind jaren zeventig werd opgemerkt dat in
veel Walcherse dorpen de ringweg verloren is gegaan, Die van
Biggekerke kon toen nog net op tij d gered wordenmaar voor
Koudekerke was het te laat.
Kerkmuurtje
Naast al het nieuwe is er toch nog oog voor historische
details. Oud-burgemeester Plomp heeft er bijvoorbeeld voor
gezorgd dat eind jaren tachtig het stenen kerkmuurtje in ere
is hersteld. Omstreeks de Middeleeuwen dienden de
kerkmuurtjes als grens. Misdadigers konden naar het terrein
tussen het muurtje en de kerk vluchten. Daar mochten zij niet
opgepakt worden omdat er de kerkvrijheid van kracht was.
In 1880 liet een rijke weduwe het kerkmuurtje afbreken en
het vervangen door een gietijzeren hekwerk. De kosten
daarvan zijn nog bekend: 1625 gulden. De reden voor
vervanging was waarschijnlijk dat een gietijzeren hek
chiquer was dan zo'n stenen muur.
In tegenstelling tot de details over de plaatsing van dat hek, is
over het ontstaan van Koudekerke weinig bekend. Wel weet
men dat het dorp in de twaalfde eeuw al bestond. Maar ook
naar de herkomst van de naam Koudekerke kan enkel
geraden worden. Dat zeggen ook de samenstellers van het
boekje Ons Dorp Koudekerke. Daarin staat dat men eens
gedacht heeft dat Koudekerke, evenals vele Walcherse
plaatsnamen die eindigen op 'kerke', genoemd is naar een
persoon. In dit geval wordt gesproken over de oude
Walcherse naam Kodde. Maar wie dat was, blijft gissen.
Wie 'bekaaid' was, was dus
gestenigd, met stenen bekogeld.
Ook geeft hij nog een andere
verklaring voor het woord 'stuit'.
Boogert vermoedt dat het een
verbastering is van 'stonde', maar
vind dat nergens bewezen.
Tenslotte nog een toegift uit de
brief met het ABC van mevrouw
De Wolf: Toe, kiek jie es even wat
vo weer a me zei de schipper
tegen z'n nie at te snuggere
knechtje. Het ventje riep: ,,'t Is
doenker en 't stienkt nï
kemienekaes."Mè die stak z'n kop
in 't bröödkasje in plekke van deu
't raem.
Toet een volgend ABC.
Reacties op deze rubriek zijn
loelkom. Indien u wilt
reageren, of wanneer u een
tip voor ons heeft, kunt u
schrijven of faxen naar de
PZC, Postbus 18, 4380 AA
Vlissingen, fax 0118-
470102, onder vermelding
van streektaal.
door Engel Reinhoudt
Voor de vierde keer volgt hier
een AlBC van mooie Zeeuwse
woorden. Ook afgelopen weken
kwamen er nog enkele binnen. Om
te beginnen nu dat van mevrouw
De Wolf-Mol uit Biggekerke. Eén
met een Walchers tintje dus.
Anstrant, brutaal. Dat koopventje
was vee anstrant, a je nie drek wat
kocht, zette 'n z'n voet tussen de
deure. Andere variaties van
anstrand zijn onstrant, en astrant.
Het is een vervorming van het
Franse assurant.
Biro, bureau. As gröötevaoder in
z'n biro moch weze, mochte ons as
guus dae nooit in kieke. Ie
bewaerde dae z'n geld.
Cerdoens, op de Bevelanden
meestal kerdoenze. Deu de
cerdoens betekent dat je van meer
zijden op je kop krijgt, letterlijk of
figuurlijk. Het komt van het
Franse cordon. Een cordon is een
groep soldaten. Als lijfstraf moest
je tussen twee rijen soldaten
doorlopen, die dan met de kolf van
hun geweer tegen je mochten of
moesten stoten. Een prachtige
uitdrukking.
Druzig, ongelikt, schuw. Doe toch
nie zo druzig. In de Bevelanden
wordt het woord ook gebruikt,
maar dan meestal in de betekenis
van ongedurig, driftig.
Ellèle, uitroep van verbazing. Ook
wel belbel.
Fiestere, prutsen. As 't er wat in of
deu mekaore gaet, geeft het dan
mae an Mietje, die kan di wè een
ure an zitte fietsere, mè ze kriegt
het vo mekaore.
Gröös, blij, trots. Bure ei een
nieuwe beuk, z'is machtig gróös.
Impei'sant, ondertussen. In het
vorige ABC ook al genoemd. De
heer Huib Boogert wees in een
reactie op het interessante
verschijnsel dat zich in dit woord
een betekenisverandering heeft
voorgedaan, zoals dat wel vaker
Ruig, stormachtig weer: 't is ruuzebuuzig op de boulevard in Vlissingen. foto Ruben Oreel
voorkomt in levende talen.
Impersant komt van het Franse
'en passant'dat 'in het
voorbijgaan' betekent.
Jenievers, jeneverbessen. Je krieg
't waeter in je mond a je die zure
jenievers ziet.
Kakkestoelemeie, twee kinderen
dragen op hun gekruiste armen
tussen hen in een derde kind.
Kakstoel staat voor kinderstoel,
maar waar de toevoeging 'meie'
vandaan komt, is mij niet bekend.
Ik meen dat er ook een versje bij
hoorde, dat gezongen werd tijdens
het dragen, maar meer dan een
vage herinnering is dat niet. Wie
het weet mag het schrijven.
Mevrouw De Wolf geeft ook nog
een tweede, al even mooi, woord
bij de k: klaerantie maeke, je
gereed maken voor vertrek. Hier is
niet een woord overgenomen uit
het Frans, maar een Nederlands
woord 'klaar' heeft een Frans
tintje gekregen.
Liendewies, leidselwijs. Een
uitdrukking die volgens het
Zeeuws woordenboek vooral op
Walcheren voor komt. Het wordt
gebruikt voor een jong paard dat^
nog niet voldoende geoefend is om
allerlei werk uit te voeren. Het
wordt ook overdrachtelijk
gebruikt om aan te duiden dat
iemand niet vaardig genoeg is om
een karwei te doen. Die jongens
bin nog nie liendewies.
Mens, dat mens. Mevr. De Wolf
merkt op dat met 'dat mens' immer
een vrouw wordt bedoeld, terwijl
in Brabant met 'dieën mens' een
man wordt aangeduid. Verder vult
ze nog aan dat muuten, de
'óenders bin an't muuten ook wel
een mooie is voor de 'm
Oprêê, netjes maken, ook wel
opruimen. Nae de mirreg gieng
buure d'r eige oprêê.
Pront, degelijk, fatsoenlijk,
netjes. Ze zag t'r pront uut toen a
ze d'r eigen op'erêêd ao.
Ruuzebuuzig, ruig. 't Weer is vee
ruuzebuuzig, 'k zou mae binnen
bluve.
Schoefwild, onbesuisd. A de guus
zö schoef bin, krieg je in de regel
ruuzebuuzig weer Schoef
betekent ook schuw. Dien oudste
kaerel is schoef. A t'r eên op d'oeve
komt, fienkelt 'n gauw nï
achter.Nog een fraai woord met
een 's' is 'strêêksel'. D'rstrêêksel
ziet ook nae de wind. Haar kapsel
ziet er niet uit.
Toere, kuif. D'r strêêksel ziet nae
de wind en d'r toere staet op allef
zevene.
Uut'aele, schoonmaken. Dae was
vroeger een grööte schoonmaek in
't voorjaer. In de baemisse (herfst)
konde ze d'r ook nog wat van en
dan ai je tussendeur nog een paer
keer uutaele, dat was nie zo
ingriepend mae de bedden gienge
toch wè nae buuten.
Vosse soppen, streekgerecht.
Vosse soppen werd gemaakt en
gegeten na de slacht. Stoofperen
(ongeschild), rapen, oren en poten
van 't varken werden in een
emaille schotel gestoofd in de
oven. Het wordt ook wel gebruikt
als aanduiding van heel lekker
eten: zo lekker ete dat 't vet langs
je kinne druupt.
Wannut, slordig, vuil. Wannutten
bêêst da je bin, 't liekt wè of je deur
de dulleve gekrope bin. Mevrouw
De Wolf schrijft verder dat ze een
keer een moeder tegen haar kind
hoorde zeggen, toen die vlak bij de
achterdeur tegen een bosje stond
te plassen: „Wraekten bêêst doe
nie zö wannut."
Uit Tholen
Tot besluit nog een kort ABC dat is
ingestuurd door mevr. Blaas uit
Tholen. Ze schrijft erbij dat het
nog niet mee viel, ondanks dat ze
een geboren Thoolse is. Ze gaf
haar ABC de titel mee ,,In hesprek
miem'n eihe""
Accerdere doe 'k zeker mie dat
ABC.
Boezeloenen kan ik merrege oak
strieke.
Citroenen bin toch a zo zuur.
Derrie zat wêêr onder Dirk z'n
laezen.
Elfder uure most 'k ze nog afpoese.
Fiblefors d'r tegenan aor,
foeterend in wel.
Goeiegrut nog toe, oak dat nog.
Habbekrats is 't'rniks bie.
Ieselijk wat kraoit dien 'aen weer.
Juule doet den 'ond van de buren
d'r van.
Kolder zou je d'r van in je kop
kriege.
Lanterfante is oak werke.
Moei Merija kon d'r oak mie uut de
voete.
Niennaegels ad ze oak altied.
Obsternoat was ze at het onweer
was.
Peuzele kon ze as de beste.
Raepolie kreeg ze van Renier.
Schoffele doe je d'n tuun.
Teute doe je mè thuus.
Uust, uust, stille even.
Verheme, maek noe nie zo'n
lawaai.
Watjeko ka je voo je kop kriehe.
Xa je op je ziele komme.
Yzegrim da je dï bin.
Zult komt van 't verreke.
Bekaoid
De eerder genoemde heer Huib
Boogert uit Goes reageerde op
enkele woorden uit het vorige
alfabet, waarin ik betoogde dat
het woord bekaoid komt van 'naar
de kade gedreven'. Ik baseerde mij
op het etymologisch woordenboek
van Jan de Vries. Boogert wijst
erop dat Van Dale zegt dat het niks
met kade te maken heeft, maar dat
de oorspronkelijke vorm '(be
)keyen' is, met stenen gooien naar.
