Goede molentijden lijken voorbij
Fietstocht
langs kerken
als educatief
verzetje
PZC
Tuinen in weekeinde
op volle sterkte open
m
DUJierjgebi
Zeeland in de vorige eeuw
ONDERWEG
woensdag 14 juni 2000
fam. Jacobs, Voorstraat 1, Groede.
door Ondine van der Vleuten
Eind negentiende eeuw telde
Nederland zo'n negenduizend
windmolens. Daarvan zijn er op 1
februari 1959 nog 993 over. Zeeland komt
met 76 op de zevende plaats als het gaat
om molenbezit. Maar, zo waarschuwt de
vereniging De Hollandsche Molen, als er
niet snel veel geld vrijkomt voor herstel
van dit erfgoed, zal het aantal in rap
tempo verder afnemen. Naast geldgebrek
is er ook het tekort aan goede
windmolenmakers. J. van den Hamer uit
Bruinisse figureert op 24 mei 1958 in de
PZC in de serie Uitstervende Beroepen.
Op dat moment heeft hij nog voor drie,
vier jaar werk liggen.
Voor de molens zijn de goede tijden
voorbij, al hebben de Zeeuwse op de
valreep nog net een paar vette jaren
mogen beleven. De grote meelfabrieken in
Rotterdam en wijde omgeving, die tijdens
de oorlog stil kwamen te liggen, begonnen
pas in de jaren vijftig weer te produceren.
Al die tijd gingen er scheepsladingen meel
en bloem naar de Randstad.
Maar als de fabrieken het weer
overnemen, is de neergang
onafwendbaar. Van de roemrijke
Zeeuwse molenaarsgeslachten zullen er
maar een paar telgen het nieuwe
millennium halen als mulder. Zoals de
familie Brasser in Biggekerke, die sinds
1852 de wieken onafgebroken heeft laten
draaien. Als de molen steeds gebruikt
wordt, vallen mankementen snel op en
raakt hij nooit ernstig in verval. Dat is dan
ook één van de argumenten die de
vereniging De Hollandsche Molen en,
vanaf 1975, de provinciale tegenhanger
De Zeeuwse molen, steeds aanhalen voor
het in gebruik houden van molens. Mede
dank zij hun inspanningen is het aantal
molens sinds 1958 vrijwel constant
gebleven. En als her en der wat rompen
weer netjes van kap en wieken worden
voorzien, zullen er nog zo'n tien bijkomen
ook.
Fam. Westera, Scherpbierseweg
11, Groedé.
Fam. Cijsouw, Kruisdijkweg 2,
Groede.
Fam. Becu, Rijksweg 9, Groede.
Fam. Schutte, Parklaan 19,
Breskens.
Fam. Vermet, Parklaan 16,
Breskens.
Fam. de Vriend, Parklaan 25,
Breskens.
Molenmaker J. van den Hamer voor de molen in Oosterland, die in 1958 Windmolenmaker J. van den Hamer uit Bruinisse en knecht C. de Mun-
werd gerestaureerd. nik uit Zonnemaire, 1958 foto's archief PZC
Zeeland Natuurmaand, nu
halverwege, trekt zijn sporen
in het excursiewezen.
Staatsbosbeheer,
Natuurmonumenten en de
Zeeuwse Schaapskudde
bijvoorbeeld hebben tal van
activiteiten georganiseerd.
Bovendien is er komend
weekeinde een piek in tuinen, die
door hun eigenaren worden
opengesteld voor het publiek.
Excursies
Vandaag - woensdag - en dinsdag
20 juni is er een wandeltocht door
het Dijkwater, een natuurgebied
datinl954 werd afgesloten van de
Grevelingen. Een gebied vol
singels en water, waar onder meer
de dodaars, de bruine kiekendief,
de boomvalk en de zilverreiger
voorkomen. Vertrek: vandaaglO
uur, dinsdag 19 uur aan de Weg
door Dijkwater (begin
stevensluiswandeling)
Op Schouwen-Duiveland staan
twee wandelingen naar de
meeuwenkolonie in de
dynamische Meeuwenduinen op
het programma, morgen -
donderdag - en volgende week
dinsdag. Beide beginnen om 19
uur vanaf de uitkijktoren aan de
A. v.d. Weijdeweg in
Westenschouwen.
Vrijdagavond 22 uur: een
vollemaanwandeling door
Schelphoek op Schouwen, een
gebied met kreken en geulen als
overblijfsel van de ramp van 1953.
Vertrek bij restaurant De
Schelphoek (Serooskerke).
Zaterdag zijn er twee excursies,
allebei om 10 uur: een natte
laarzentocht op Tholen en een
fietstocht langs de zuidkust van
Schouwen. Deze laatste start bij
de Plompe Toren aan de
Oosterscheldedijk bij Burghsluis.
Datzelfde vertrekpunt geldt voor
de wandeling in het gebied van de
Plompe Toren, zondag om 10.30
uur.
Op Goeree is er zaterdag een
excursie naar het afwisselende
natuurgebied De Kwade Hoek.
Vertrek om 10 uur vanaf de
parkeerplaats bij de ingang
Kwade Hoek, Oostdijkseweg
Goedereede. Laarzen aanbevolen.
Tuinen Beveland
Komend - lange - weekeinde
worden de Bevelandse open
tuindagen gehouden. Acht
deelnemers bieden bezoekers
donderdag, vrijdag, zaterdag en
zondag tussen 10 en 17 uur de
gelegenheid hun tuin te
bezichtigen. Zij hebben aan hun
open dagen het motto Kunst en
Planten meegegeven. Het
betekent, dat in samenwerking
met verschillende kunstenaars
ook allerlei kunstobjecten te
bekijken zijn. De acht te bezoeken
tuinen zijn:
Hofstede Heuvelhof van Arend
Jan van der HorstOude
Hoeveweg 8 inBaarsdorp.
Plantlust van Diny Melissen en
Henk Bleuze, Kerkring 13, 's Heer
Abtskerke.
De Vijverhoeve van Adrie van den
Berg, Kerkring 13 in 's Heer
Abtskerke.
De stadstuin van Janny en Frits
Duijnhouwer, Kleine Kade 25 in
Goes.
De Nederlandse hervormde kerk in Hoedekenskerke. foto J. de Ruiter
Tweede Wereldoorlog verwoest.
De folder verschaft uitleg over
bouwkundige constructies,
orgels, doopbekkenhouders en
preekstoelen worden besproken
en er wordt geattendeerd op de
aanwezigheid van grafzerken. In
de wandelkerk van Nisse liggen
zelfs 23 grafzerken tussen de
plavuizen.
Torenklokken
De torenklokken vormen een
verhaal apart: de bezetter pikte de
metalen instrumenten in tijdens
de Tweede Wereldoorlog om ze om
te smelten in oorlogstuig. In een
aantal gevallen kwam het niet
zover. De klokken van Nisse
werden na de oorlog op een
verlaten haventerrein in
Groningen aangetroffen. De
oudste klok in de Zak, die nu in de
toren hangt van de Nederlands
hervormde kerk in 's
Gravenpolder, werd na de oorlog
aangetroffen in een bij Urk
gezonken en na de oorlog
geborgen schip.
Het gegeven dat in de kerk van
Ovezande nog een ooit bij toeval
ontdekte fresco is te bewonderen,
dat het fraaie 18e eeuwse orgel in
de kerk van Baarland in zijn
oorspronkelijke staat behouden is
gebleven en dat in de toren van
Nisse een wel zeer krap bemeten
gevangeniscel is uitgespaard doet
de passant likkebaardend
verlangen naar een blik in het
interieur. In het verleden kon je op
een bordje bij de ingang van de
kerk lezen dat daarvoor bij de
koster op nummer zoveel de
sleutel gereed lag. Dat gaf in de
zomer zoveel geloop aan des
kosters deur dat dat inmiddels in
onbruik is geraakt.
Zo af en toe zwaaien de deuren ook
wanneer er geen dienst is open.
Wanneer het op zaterdag 1 en
zondag 2 juli tijd is voor de open
atelier en monumentenroute
Borsele, zullen ook diverse
kerkinterieuren in de Zak te
bezichtigen zijn. Het zijn de kerk
in Baarland, die van Driewegen,
het gotische gebouw in 's
Gravenpolder, de kerk van 's Heer
Abtskerke, de driebeukige
neogotische kruisbasiliek in 's
Heerenhoek en die van
Heinkenszand en de nog vrij jonge
Bonifatiuskerk in
Kwadendamme. Ter plekke ligt
dan nog meer informatie gereed:
over de geschiedenis van de kerk,
de bouwstijl en bijzondere
kenmerken in het interieur.
De terptuin van Ton van Weele,
Jachthuisstraat 10 in Kloetinge.
De intieme tuin van Tilly Quinten
aan het Geertseplein 18 in
Kloetinge.
De Engelse tuin van Janny
Schrijver aan de Lenshoieklaan
12 in Kloetinge.
Het Kloetings Tuincafé van
Hennie Menken en Fien van
Schijndel aan het Marktveld 15 in
Kloetinge.
't Hof Overwellinge aan de
Kerkweg 14 in Wemeldinge houdt
een open tuindag aanstaandee
zaterdag, van 10-17 uur.
Zaterdag en zondag (10-17 uur) is
ook de tuin van de fam. Van de
Doorkijkje in een deel van de tuin
van Hetty van Baaien in Oostka-
pelle.
Vrie, Polderweg 32, 's Heer
Abtskerke. Tuin met oude
Zeeuwse bomen, grote planten,
vijver en boomgaard.
Walcheren
Op Walcheren zijn komend
weekeinde in Middelburg,
Biggekerke, Koudekerke en
Oostkapelle verschillende tuinen
geopend voor bezoekers.
Vijf eigenaren stellen onder de
noemer Walcherse Tuindagen
2000 hun tuinen vrijdag en
zaterdag open stellen van 10 tot 17
uur. Het zijn:
Familie Adriaanse, Generaal
Eisenhouwerlaan 54 Middelburg:
gemengde borders met vaste
planten, veel knipwerk, vijver en
schaduwhoek met varens en
bladvariatie.
De Blommenhof van fam.
Vermaat, Michaelsdreef 10
Middelburg: strakke vormen,
weelderige beplanting, verdeeld
in rozen-,bloemen-, vijver-,
kruiden- en moestuin.
Het Blauwe Hof van de fam. Bil,
Breeweg 11, Koudekerke:
ecologische boerderij tuin,
gemengde borders, boomgaard
met bloemenwei, moestuin, vijver.
Ook zondag geopend van 12-17
uur.
Fam. Lavooy, Koudekerkseweg
35, Biggekerke: gevarieerde
borders, gazon, rozenplan met
ouderwetse rozen, kruiden- en
kweektuin, natuurtuin met vijver.
Zwanenhof van fam. Zwaan,
Klaassesweg 2, Biggekerke:
landschapstuin met uitzicht op
duinen, natuurlijke vijver en
beplanting, bloemenborders en
bosplantsoen.
Op Walcheren zijn vrijdag van 15-
21 uur en zaterdag van 10-17 uur
voorts geopend de tuinen van:
Hetty van Baaien, Duinweg 32
Oostkapelle; tuinkamers met
eigen sfeer, veel geurende rozen.
Thea van Maldegem, Noord weg
51, Oostkapelle: tuin loopt uit op
natuurlijk deel met heem- en
stinzeplanten, veedrinkput met
salamanders.
Tiny Adriaanse, Wijkhuisweg 5,
Oostkapelle: door hagen omsloten
tuin, borders op kleur.
Voorts is zaterdag en zondag de
rotstuin van Rob Wondergem en
Ben Polderman geopend,
Dorpsstraat 38, Biggekerke, van
10-18 uur.
W-Z-Vlaanderen
Ook in West Zeeuws-Vlaanderen
zijn aanstaande weekeind tal van
tuinen open voor het publiek:
zaterdag en zondag van 10.00 tot
17.00 uur. De tuinen zijn:
Fam. Cornelis, Nieuwvlietseweg
41, Nieuwvliet.
Fam. Cusee, Nieuwvlietseweg 29,
Nieuwvliet.
Fam. Blokland, TerMoere 7,
Nieuwvliet.
Fam. Kokke, Nieuwstraat 15,
Groede.
door Jacques Cats
Je zou zo'n ornament eerder op
een kerk in Arnemuiden
verwachten maarniet in 's
Gravenpolder. Daar valt de
buitennissige versiering op de
toren van de Nederlands
hervormde kerk te aanschouwen:
een windwijzer in de vorm van een
vis. Een zeldzaamheid in
Nederland. En niemand die kan
vertellen hoe dat zo komt. Ook
Robbert Jan Swiers niet, de
samensteller van de bx'ochure over
Middeleeuwse kerken in de Zak
van Zuid-Beveland.
Een groot gemis is dat niet want
Swiers heeft, mede op basis van
wat de Borselse oud-
gemeentevoorlichter en
amateurhistoricus Jan de Ruiter
hem aan informatie wist aan te
reiken, een boel weetjes over de
kerken mededeelzaam
opgeschreven. Alles bij elkaar
ruimschoots voldoende om, met
zo'n folder op zak, van een
fietstocht door de Zak een
educatief verzetje te maken. Zo
beginnen dingen op te vallen waar
je anders nietsvermoedend aan
voorbij zou peddelen. Of het zou
zo in het oog moeten springen dat
je er gewoon niet omheen kunt.
Neem nou de scheve toren van de
Nederlands hervormde kerk In
'sHeer Abtskei'ke. Die begint de
toren van het bedehuis in
Meliskerke al aardig na te apen.
Het bouwsel staat op het uiterste
randje van de kreekrug. Door het
gewicht is de grond weggedrukt in
de veenlaag waardoor de toren nu
1,5 graad uit het lood staat.
De folder Middeleeuwse kerken is
er een uit een gestaag groeiende
reeks, waarin de bijzondexe
natuur- en landschapskenmerken
woi'den uitgedragen van het als
Waardevol Cultuurlandschap
(WCL) aangewezen gebied van de
Zak van Zuid-Beveland. In het
vouwblad is de mededeling
opgenomen dat bij de VW-
kantox-en in de omgeving
'kerkepaden' verkrijgbaar zijn die
per kerk ingaan op de
geschiedenis.
Foutje
„Dat is helaas een foutje", meldt
W.C.L.-gebiedscoördinator Jaap
Leendertse. Er is wel een folder in
de maak over alle kei'ken die sinds
de Middeleeuwen in de Zak zijn
opgetrokken. Ook is het de
bedoeling aandacht te besteden
aan het bestaan in vx'oeger tijden
van speciale routes waarlangs de
kerkgangers zich naar hun
bedehuis begaven. „Het mooiste
zou zijn", meldt Leendertse
enthousiast, „dat
teiTeinkenmerken die herinneren
aan het bestaan van die
kerkepaden in oude luister
worden hersteld
Voorlopig moet het publiek het
doen met de handzaam door
Robbert Swier bijeen gebrachte
informatie over de kerken, die
vóór de Reformatie van 1574 zijn
gebouwd. Lang niet alle
gebouwen hebben het tot nu toe
weten te rekken. Sommige kerken
zijn afgebroken of verdwenen in
zee. Ellewoutsdijklijkt een oude
kerk te hebben, maar het is een
weropbouwkeiik uit 1949. De
vorige werd op het eind van de
In een nis boven de ingang van de toren in Baarland hangen twee witte
flesvormige schandstenen. Kwaadsprekende vrouwen werden ermee te
kijk gezet bij het gemeentehuis. foto C. J. Nijssen
