Griezelen is toch
niet verboden?
tradities
Ode aan
De Füke is Fries filmpje met een boodschap
Wes Craven sluit
Scream-trilogie af
TVTp kunst
rijKe cultuur
Zhang Yang
16
Wes Craven: „Ik moet zeggen dat ikde Scream-films nooit als een parodie heb gemaakt." foto Rob de Kam
RegisseurZhang Yang
U lijkt de vooruitgang in Chin
te zien als een vernietiging vq\
het verleden...
„Ik woon zelf in Peking, en zj.
dat de stad een grote ontwikke I
ling doormaakt. Peking is eei
stad met een rijke geschieden!
en met veel historische gebou.
wen. Dat moet nu allemaal wi].
ken voor moderne architectuui
waardoor we ons verleden aai j
het uitwissen zijn. Want ik hel
het niet even over wat slopen,
maar echt over alles volledij
platwalsen. Dat is heel erg jam-
mer, en dat heb ik in Shotuer wil. g
len laten zien. Maar het lever Vi
tegelijkertijd een gevoel van te-
genstrijdigheid op. Want na- a,
tuurlijk is het onvermijdelijk
dat oude, aftandse gebouwei y
moeten wijken voor niéuwe ei K
functionelere. Maar de goeds 01
dingen uit het verleden zoude Vl
wel behouden moeten blijven j
Zoals de cultuur- en traditie 0
rond het badhuis."
Wat is de functie van een bad
huis in China
„Tot een jaar of tien geledei y
hadden de meeste Chinezen noi n
geen sanitaire voorzieningen ii
hun woning. Om zich toch dage £l
lijks te wassen ging men naai
een badhuis. Het was voor di
hygiëne noodzakelijk om daai 0
bijeen te komen, maar het is uit v
eindelijk verworden tot een so- g
ciale ontmoetingsplaats. Tegen- n
woordigligt de levensstandaard
in China hoger en hebben d( v
meeste mensen wel een badka- g
mer thuis. Daardoor zijn de tra- j,
ditionele badhuizen overbodig g
geworden. De laatste jaren ko-
men er wel weer moderne bad-1(
huizen op die vooral comfort ei v
luxe bieden. Daar kun je wor z
den gemasseerd, film kijken tl
muziek luisteren of schakens
U kiest er voor om uw film v
lichtvoetig te houden.
„Je kan filmen op een koude
harde manier om het publiek t(
doordringen van de sociale pro v
blemen die er zijn in China. Die v
serieuze afstandelijkheid zie ji g
bijvoorbeeld bij Zhang Yimou
Ik ben het eens met de constate
ring dat mijn films veel lichtei
van toon zijn. Ik wil er veel meei
mijn hoop mee uitdrukken c
Want het leven zit vol vrolijk
heid, en dat wil ik graag in mijt
werk laten zien.r
n de Verenigde Staten is Wes Craven een begrip. Aanbeden door filmfans om zijn
I vakkundige horrorwerk, gehaat door de moraalridders om zijn vermeende adoratie
voor geweld. De maker van films als 'Nightmare On Elmstreet' en de Scream-trilogie
mocht zelfs het Amerikaanse Congres als voorbeeld dienen van de onverantwoordelijkheid
van Hollywood. Maar Craven zegt zelf: „Ik zie geen verschil tussen mijn werk en dat van
Kafka."
De blonde deerne (Drew
Barrymore) is alleen thuis
in het donkere landhuis als een
onbekende man haar belt. 'Wat
is je naam', vraagt de
dwingende stem. 'Waarom wil je
dat weten?', reageert het meisje.
'Ik wil weten naar wie ik kijk.'
Verschrikt kijkt de blondine
door de ramen naar buiten, en
ziet slechts donkere, mistige
tuinen. 'Wat wil je van me?',
roept ze in paniek. Het
antwoord: 'Ik wil weten hoe je
ingewanden eruit zien!
Enkele minuten later heeft de
beller het woord bij de daad
gevoegd en niet alleen een mes
in de keel van het meisje gejast
maar ook haar vriendje met
flink wat steken aan de
tuinbank genageld. Deze
openingsscène van de
horrorfilm Scream (1996) is
smullen geblazen voor de
liefhebber en stond aan het
begin van de revival van het
genre in de bioscoop. Het is ook
de scène die werd vertoond in
het Amerikaanse Congres, als
voorbeeld van de
onverantwoordelijkheid van
Hollywood ten opzichte van de
Amerikaanse jeugd.
Scream is van de hand van Wes
Craven, een van de godfathers
van de Amerikaanse
horrorfilm. Al dertig jaar maakt
deze voormalige universitair
docent filosofie en humanisme
naam in het genre met titels als
'Swamp Thing', 'Deadly
Friend', 'People Under The
Stairs' en natuurlijk
'Nightmare On Elmstreet'. En al
die tijd is hij de boksbal van
conservatief Amerika die in
hem een grote inspirator ziet
van het kwaad.
Geen schietpartij op een
highschool of de vingers wijzen
naar Wes Craven, geen nieuwe
film van zijn hand of een lange
strijd met de filmkeuring ligt in
het verschiet. Craven is een
intelligente man, die zijn
oprechte woede hierover met
humor ventileert, vaak
evengoed binnen als buiten zijn
films. Zo laat hij in het vervolg
Scream 2 iemand filosoferen
over het plegen van een moord
om daarna simpelweg te gaan
roepen dat hij ertoe werd
gedreven door een horrorfilm:
'Neem ik toch gewoon Johnny
Cochran om me te verdedigen,
zet ik Bob Dole in het
getuigenbankje en laat ik de
christelijke coalitie mijn
verdediging betalen.'
Het staat voor de stelling van
Craven, zelf opgegroeid in een
christelijk-fundamentalistisch
milieu: 'iedereen kan roepen
wat hij wil, maar een gek heeft
mijn films niet nodig om een
moord te plegen'. En de kritiek
op zijn werk vind hij stukken
gevaarlijker dan de inhoud
ervan. „Je labelt iets als
kwaadaardig", licht de
grootmeester toe. „Het is
vergelijkbaar met het
McCarthyisme uit de jaren '50.
Het is niet volgens de
Amerikaanse waarden en
normen, dus kunnen we boven
elke wet gaan staan, films
verbieden en carrières
vernietigen. Mijn Scream-
cyclus heeft in zekere zin het
weerwoord van het genre in
zich. De trilogie is een
voorvechter van het recht om te
griezelen."
De vijand waar Craven (60) het
meest mee te maken heeft is de
MPAA, de Motion Picture
Association of America. Die
deelt de hlmratings uit en kan
mede daardoor een film maken
of breken. Want een label van 16
of 18 jaar en ouder sluit een
groot deel van de doelgroep uit
en daarmee een groot deel van
de inkomsten. Bovendien is het
voor een filmmaatschappij heel
kostbaar om films in
verschillende versies uit te
brengen in landen met een
verschillend keuringsbeleid.
Craven zag zich verplicht om
delen te verwijderen uit Scream
omdat de MPAA de film als 'te
intens' bestempelde. Een
compliment aan het adres van
de regisseur zou je zeggen, maar
die zat ondertussen wel met het
merkwaardige verzoek om zijn
film in overtuigingskracht af te
zwakken. „Want ze zeiden:
breng de intensiteit naar
beneden, het maakt ons niet uit
hoe", verklaart Craven. „Je mag
er shots uithalen, het beeld
Neve Campbell en David Arquette in Scream 3.
lichter, het geluid zachter, zie
maar. Zoiets maakt je als
filmmaker toch gek?"
Uiteindelijk werd de
keuringscommissie tevreden
gesteld met de verwijdering van
enkele beeldseconden van
verschrikte gezichten. Een
verminking die Craven in zijn
tweede en derde deel van de
Scream-trilogie graag wilde
voorkomen. Hij werd daarbij
geholpen door zijn vaste
vermenging van horror en
humor, die de mogelijkheid
openlaat om de Scream-films te
interpreteren als een parodie op
het genre.
De drie Screams gaan namelijk
over een moordenaar die is
getooid met een door De
Schreeuw van Edvard Munch
geïnspireerd masker. De
moordenaar heeft het gemunt
op de tiener Sidney Prescott
(Neve Campbell) en iedereen uit
haar directe omgeving. In die
omgeving zitten ook enkele
Beavis en Butthead-achtige
types die niks liever doen dan
horrorfilms kijken en zodoende
uitstekend op de hoogte zijn van
de conventies van het genre.
Zo komen ze als potentiële
slachtoffers op de vraag waar ze
nou heen moeten vluchten. Niet
naar de kelder, want dat doen ze
dus altijd in horrorfilms. Maar
de moordenaar blijkt zijn
horrorklassiekers evengoed te
kennen, waardoor de vraag rijst
of ze niet juist naar de kelder
moeten omdat de moordenaar
dat een veel te clichématige
sehuilplek vindt om te gaan 1
zoeken.
„Ik moet zeggen dat ik de
Scream-films nooit als een
parodie heb gemaakt", reageert
Wes Craven. „Maar wat heel
interessant is, is dat die
kwalificatie het tweede en
derde deel heeft bevrijd van de
censoren. Want die achtten het
een spoof, een vet aangezette
parodie op het genre. Zelfs de
studio heeft die term gebruikt
om de druk van de ketel te halen.
Maar het is echt geen spoof, het
gaat om serieus werk. Ik heb het
altijd gevoeld als een hele
handige misvatting. Want
mensen die kritisch staan ten
opzichte van horrorfilms zijn
een stuk minder kritisch
wanneer ze denken dat het als
parodie is bedoeld.
Jeugdtrauma's
Freddy Krueger is de bekendste
creatie die is ontsproten aan het
brein van Craven. Hij stelde het
monster uit 'Nightmare On
Elmstreet' samen uit de
trauma's van zijn jeugd. De
naam komt van Fred, zijn
plaaggeest, zijn bully, op de
lagere school, het uiterlijk van
een onbekende man die hem als
kleine jongen eens vreselijk aan
het schrikken maakte. De straat
Elm Street koos Craven uit
Potsdam, de stad waar hij
studeerde, met de gedachte dat
het zo ongeveer in Amerika is
wat de Kerkstraat is in
Nederland: ieder dorpje heeft er
wel een. En Craven zou Craven
niet zijn als er geen bizarre kant
aan zat: Elm Street is ook de
straat in Dallas waar president
Kennedy het leven liet.,D us het
had de ironie in zich van de
overbekende straat die een hele
zwarte bijsmaak heeft."
Marc Floor
Scream 3 draait in Cine City Vlissin-
gen, De Koning in Hulst en Cinem-
actueél in Bergen op Zoom
Nee, hij is geen familie van
Yuan of Yimou. Want in
China wordt de familienaam
het eerst genoemd en hij is al de
zoveelste Zhang die naam
maakt in de Chinese cinema.
Zhang Yang is 32 jaar, maker
van videoclips en winnaar van
de publieksprijs op de afgelo
pen editie van het International
Filmfestival Rotterdam met zij n
tweede speelfilm Xizhao (Sho
wer). Geen flitsende Chinese
versie van 'Trainspotting', maar
een teder eerbetoon aan de tra
ditie.
„Ik ben inderdaad jong en heb
met videoclips moderne dingen
gedaan"stelt schrijver en regis
seur Zhang Yang van Shower.
„Maar we maken in ons land te
genwoordig zulke snelle veran
deringen door dat we niet in de
gaten hebben dat oude dingen
verdwijnen. Zo kun je als natie
je identiteit verliezen zonder je
daar bewust van te zijn."
Shower brengt het verleden
liefdevol in beeld. Een oude
baas runt al sinds jaar en dag
een badhuis in Peking, samen
met zijn achterlijke zoon. De
waterleidingen zijn roestig en
de tegeltjes vallen van de muur,
maar de klandizie heeft er zo
ongeveer een tweede thuis ge
vonden. Het badhuis mag zijn
ingehaald door de moderniteit,
de sociale functie en de persoon
lijke behandeling compenseren
de gebreken ruimschoots.
Maar de vooruitgang is niet te
stoppen en het badhuis komt op
de slooplijst te staan om plaats
te maken voor een modern win
kelcentrum. De tweede zoon
van de badhuiseigenaar, die zijn
geluk elders heeft beproefd,
keert terug in de veronderstel
ling dat zijn vader is overleden.
Hij treft zijn vader nog in leven
de lijve aan en maakt zo de laat
ste dagen van het badhuis mee.
Evenals de filmkijker komt de
moderne zoon erachter dat het
badhuis een waardevol reliek is,
dat achteloos wordt geofferd
In het blauwig licht van het mortuarium
liggen op tafels lijken uitgestrekt, bedekt
door lakens. Bij een ervan staan een Duitse
soldaat, een inspecteur en een schamele vis
serman met bretels. Een laken wordt terug
geslagen. Roerloos ligt daar Steven de Jong,
acteur en regisseur van De Füke (de fuik).
„Ik kon mijn adem net lang genoeg inhou
den", fluistert De Jong als hij de scène te
rugziet; „Ik wist dat het shot dertig secon
den zou duren."
Gisteren, donderdag, is De Füke gaan
draaien in een reeks Friese steden, maar ook
in Groningen en Amsterdam. Heel anders
dus dan het geval was bij 'De Gouden Swi
pede vorige film van De Jong. Die film was
een regionaal succes, omdat hij in sportza
len en dorpshuizen in Friesland vertoond
werd en zo een publiek bereikte dat zelden
of nooit in de bioscoop komt. Volgens De
Jong kwamen er 40.000 bezoekers op af.
De 37-jarige cineast zit in het productie
kantoor van de televisieserie 'Westenwind',
waar hij ook bij betrokken is. Tegen de wand
staat de ingelijste poster van De Füke, een
barnsteenldeurige foto van Jelle Hun (Ren-
se Westra) en Germ (Steven de Jong), die een
net uitwerpen. „Zie je het hakenkruis",
vraagt De Jong. Ik tuur, maar zie het niet.
„We wilden het niet te vet doen, maar mis
schien had het toch iets vetter gemoeten.
Aan de andere kant, als je het een keer hebt
gezien, dan zie je het steeds weer. Dan kun je
niet meer anders."
Hij wijst waar het staat: in het water onder
de boot. Het hakenkruis is van belang, want
De Füke, gebaseerd op de roman van Rink
van der Velde, speelt zich tijdens de Tweede
Wereldoorlog af. „Dat schrale boekje",
noemt Van der Velde het bescheiden in zijn
bijdrage aan 'Film Füke', een vorige week
uitgekomen boek over het maken van de
film.
De Füke gaat over Jelle Iiün, een visser die
zijns ondanks een verzetsdaad pleegt: hij
weigert de namen van onderduikers te ver
raden.
De Jong laat een paar fragmenten zien. Het
zijn gelikte opnamen, gemaakt door Anton
Stoelwinder uit Gorredijk. Er is een nachte
lijke wapendropping die misloopt. Daar is
De Jong zelf in te zien, als Germ, de zoon van
Jelle Hün, die om het leven komt. Op de
vlucht neergeschoten, aldus de officiële le
zing. De al genoemde scène in het lijken
huis, met Peter Tuinman als barse inspec
teur. Een gevangeniscel waarin een deerlijk
toegetakelde Jelle zijn executie afwacht. In
een flashback zien we hem als jongere man,
met zijn zoontje (gespeeld door Leo de Jong,
de vierjarige zoon van de filmmaker). En de
slotscène.
„The end", zegt De Jong, wanneer 'Wa't ik
bin' van De Kast klinkt en de aftiteling be
gint. „Het laatste stuk raakt me wel, het is
heel emotioneel geworden. Ik had zelf ge
dacht, toen we het scenario schreven, dat de
emotie meer bij de scène zou liggen in het
mortuarium, als Jelle Hün ervoor kiest om
niks te zeggen. Maar ik heb nu het idee dat
de emotie aan het eind zit. Nou ja, er komt
nog een titelsong van vijf minuten, dus als
het je te machtig wordt, heb je nog even tijd
om het te verwerken."
De Jong houdt niet van pretenties, en aan
'kunst'heeft hij helemaal een broertje dood
(„Dat is een beladen woord, met veel status -
film is voor mij een ambacht") maar De Fü
ke heeft toch een boodschap.,Het gaat over
de grote dingen van het leven en de dood.
Over die momenten die iedereen heeft, dat je
je afvraagt: Wat heb ik met mijn leven ge
daan? Wat is er van mijn idealen geworden?"
Hij schrikt er zelf van. „Het klinkt wel
zwaar, hè?Terwijl ik helemaal niet zwaar op
de hand ben." En even later relativeert hij:
„Het is gewoon een Fries filmpje. Morgen is
er weer iets anders."
Na het draaien had hij een kater. Want de
opnamen die waren gemaakt, leken in zijn
ogen niet op de prachtige film die hij in zijn
hoofd had bij het schrijven van het scena
rio. „Ik was er chagrijnig van. Je gooit er je
hele hebben en houden in en uiteindelijk
denk je: Wéér niet gelukt! Filmen is com
promissen sluiten, water bij de wijn doen.
Je werkt samen met andere mensen en in dit
geval ook nog een hond. Daar heb ik last
van, daar word ik onredelijk van."
Het katterige gevoel ging over toen de film
in de montagekamer van Anton Stoelwin
der zijn vorm kreeg. „Dan zie je dat het
werkt, dat de essentie van het verhaal toch
behouden is. Uiteindelijk vind ik het draai
en het leukst, al komt de bevrediging pas la
ter. Wat dat betreft heb ik het leukste werk
van de hele wereld. Ik heb van mijn hobby
mijn werk gemaakt. Dus eigenlijk werk ik
niet."
Asing Walthaus
RegisseurSteven de Jong m«
ig opschijfvoorzijnfilm De Füke.
foto Jan de Vries
vrijdag 21 april 2000
