Door het oog van Brasaï
Goya en Picasso spelen met Rembrandt
Expositie in
Centre Pompidou
Monument voor
levende mensen
)<7p kunst
£t\é cultuur
Tvi f
Eli Content
15
Bconciërge, 1946
ij schreef,
beeldhouwde,
schilderdeen
lmde. Maar Brasaï ging
ooral de geschiedenis in als
en begenadigd fotograaf. In
et Centre Pompidou in
'arijs is voor het eerst een
root deel van zijn oeuvre
oor een expositie bijeen
ebracht.
)icasso begreep niets van
Brasaï. „Je hebt de
eschikking over een goudmijn,
laar je bent bezig een zoutmijn
exploiteren", zei de schilder
ii 1940 tegen hem. De goudmijn
'aar Picasso op doelde, was de
childerkunst. Vanaf de dag
raarop Brasaï zijn atelier
innenliep, wist Picasso dat
leze Franse Hongaar een
legenadigd schilder kon
rorden. Maar in plaats van
oud koos Brasaï zout: de
otografie.
iet zou lang duren voordat
Irasaï van zijn werk kon leven,
laar bij zijn dood was hij een
legrip geworden. Hij had de
leelden gefotografeerd die
ïcasso in zijn Parijse periode
lad gemaakt. Hij had tal van
otoboeken gepubliceerd. Hij
lad voor het befaamde
ijdschrift 'Harper's Bazaar' de
lalve wereld afgebeuld. En hij
ras onderscheiden met de
erste Grand Prix voor de
otografie.
ioewel het Museum of Modem
irt in New York hem reeds in
met een bescheiden
xpositie bewierookte, zou
irasaï pas postuum recht
vorden gedaan. Op de zesde
'erdieping van het pas
[erestaureerde Centre
'ompidou in Parijs zijn sinds
leze week 530 werken bijeen
'ebracht, die een volledig beeld
(even van de kunstenaar.
Iet grootste deel van de
xpositie bestaat uit foto's,
naar Brasaï was meer dan een
otograaf. Hij tekende,
leeldhouwde, schreef, filmde.
Pot de geëxposeerde werken
Brasaï, zelfportret. 1932
behoort ook de film waarmee
Brasaï in 1956 een gouden palm
oogstte op het festival van
Cannes Tant qu'il y aura des
bêtes).
Brasaï werd in 1899 als Gyula
Halasz geboren in Brasso, een
plaatsje in Transylvanië, dat nu
tot Roemenië behoort maar toen
Hongaars was. Als 5-jarig
jongetje zette hij voor het eerst
voet in Parijs, in het kielzog van
zijn vader, een leraar Frans.
Na de Eerste Wereldoorlog
wilde hij terug naar Parijsmaar
als onderdaan van een
vijandelijke natie werd hem een
visum geweigerd. Hij ging kunst
studeren in Berlijn, maar de
School voor Decoratieve Kunst
in die stad vond hem te
begiftigd. Brasaï werd
doorgestuurd naar de Academie
voor Schone Kunsten in
Boedapest, waar hij echter na
drie dagen ook al weer op de
stoep stond. Zijn leraar wilde
dat hij gezichten tekende door
enkele aanvechting om de
werkelijkheid te verdraaien, om
te liegen of om te prediken."
Na een vrijage met de schilders-
en beeldhouwkunst dreef die
voorliefde voor het realisme
hem naar de fotografie. In '30
maakte hij een reportage over
nachtelijk Parijs, die twee jaar
later in boekvorm gepubliceerd
werd onder de titel Paris de
nuit.
Het was in datzelfde jaar dat
Gyula Halasz het pseudoniem
Brasaï aannam.
Oorlog
De oorlog bracht leed en
verdriet. Hij verloor zijn jongste
broer, die zijn leven liet op de
verschroeide aarde van
Rusland. En hij kon niet
publiceren, omdat hij weigerde
aan de Duitse bezetters
toestemming te vragen te
fotograferen. Maar in 1943
vroeg Picasso hem de beelden in
zijn Parijse atelier te
f
jfr <5
met de ogen te beginnen, maar
Brasaï had toen al een eigen
mening.
Hij arriveerde in 1924 in Parijs,
waar hij al snel Breton,
Giacometti en Picasso tot zijn
intimi mocht rekenen. Maar
anders dan zij hield Brasaï zich
verre van het surrealisme. Hij
meende dat niets zo surreëel
was als de gewone
werkelijkheid.
De cineast en schrijver Henry
Miller, die hem goed kende,
noteerde ooit: „Brasaï bezit dat
zeldzame talent dat veel
kunstenaars zo minachten: een
normaal oog. Hij heeft geen
fotograferen, een opdracht die
Brasaï ruim drie jaar bezig zou
houden.
In zijn beginjaren te Parijs had
Brasaï de kost verdiend met
schrijven. Hij schreef
reportages voor Duitse en
Hongaarse tijdschriften. Maar
na de oorlog kwam zijn
loopbaan als fotograaf in een
stroomversnelling. Hij begon
voor 'Harper's Bazaar'
fotoreportages te maken in de
verste uithoeken van de wereld.
Maar zijn geprefereerde
jachtterrein bleef de Franse
hoofdstad.
In 1960 baarde hij opzien met
Verliefd paar in café, circa 1931
een expositie van foto's van de
leproze muren van Parijs,
opgesmukt met graffiti.
Hij zei: „In Ménilmontant
stuitte ik op Mexicaanse kunst
op muren, in Lilas trof ik
Russische kunst aan, in het 14de
arrondissement Griekse... Ik
heb gestaan tegenover een Klee,
een Miro, een Picasso." Maar
Brasaï bleef ook de pen
hanteren. In 1949 publiceerde
hij een boek zonder één foto,
Histoire de Marie, het relaas van
een werkster. Voor Picasso was
de inktpot gewoon een andere
zoutmijn, maar Samuel Beckett
was onder de indruk. „Ik heb het
Het monument voor de
slachtoffers van nazi-
Duitsland dat in hartje Berlijn
moet verrijzen, doet denken aan
een begraafplaats. Het ontwerp
van de Amerikaanse architect
Peter Eisenman is een veld met
2700 betonnen zuilen van ver
schillende hoogte. „Waanzin
nig", vindt beeldend kunste
naar Eli Content. „Wat moet je
nou bedenken bij zo'n monster
lijk monument? Gedenken doe
je niet op die manier, mensen
moeten daar bescheiden in
zijn."
Als een antwoord daarop ont
wierp Content zijn Monument
voor de levenden, dat tot en met
17 september in het Joods His
torisch Museum te Amsterdam
staat. „Ik zoek juist geborgen
heid, want gedenken doe je naar
binnen toe", zegt de kunstenaar
en docent aan de kunstacade
mie in Kampen.
Eli Content vertelt het verhaal
van een rabbijn. „Aanhemwerd
gevraagd wat het verschil is tus
sen goed en kwaad. 'Kwaad',
vroeg de rabbijn, 'wat is dat?'
Hij wilde ermee zeggen dat je
van het leven geen tranendal
moet maken, want dan eindig je
daar ook in. Ik wil ook het ande
re omarmen, het paradijselijke
zoeken. In mijn monument mag
je ook met je geliefde zitten."
Het monument dat de joodse
kunstenaar heeft gemaakt is te
verplaatsen. Een huisje met
draagpalen, dat je kunt meene
men.
„Een soort vogelhuisje", relati
veert Content. „Bij monumen
ten sta je altijd buiten, hier kun
je in zitten. Het is een plek om je
gedachten te laten gaan. Een
monument voor de levenden,
dus ook bedoeld om na te den
ken over nu. Ik heb hierbij niet
alleen maar aan de oorlog ge
dacht. Er is meer onder de zon.
Het is fout om alleen de misère te
willen zien. Je kunt in de krant
een bericht lezen dat een leeuw
een kind heeft gedood, maar een
leeuw doodt nooit alle kinderen.
Je moet relativeren. Dit werk is
natuurlijk doordesemd van de
Tweede Wereldoorlog, maar dat
betekent nog niet dat ze gewon
nen hebben. We zijn niet ge
knakt, we zijn als riet dat zich
na een storm weer opricht. Dat
sombere werk kan ik niet ma
ken. Ik ben geen Armando, ik
zou het ook niet willen. Het is
eenlevenshouding, ja. Kijknaar
het chassidisme, dat is ook ont
staan in de grootste misère,
maar daar wordt God geprezen
met dans."
Alfabet
Van buiten is de hut van een
nachtelijk blauw, van binnen is
het monument even rustgevend.
Het Hebreeuwse alfabet komt j e
van alle kanten tegemoet; hier
wordt een verhaal verteld. Het
plafond is als een hemel die net
genoeg 'goddelijk' licht geeft,
om het vertoeven er aangenaam
te doen zijn.
„Dit huisje is de wereld", er
vaart de kunstenaar, zittend op
één van de bankjes. „Het is de
wereld in het klein, het heelal,
de schepping en bovenal een lof
lied daarop. Het is mijn wereld
en door het hier neer te zetten is
het ook van de rest, ik geef het
aan de mensen. Ik wil het leven
prijzen, terwijl we tegenwoor
dig alleen nog de zwarte kanten
zien. Wij prijzen niks meer. In de
joodse religie heb je voor alles
een dankgebed, voor de schoon
heid, voor als je voor het eerst
weer de zee ziet, of een dankge
bed voor als je een mooie vrouw
ziet. De religie heb ik een beetje
naast me neer gelegd, maar ik
kan nog wel als jood de schep
ping eren."
Keuze
Eli Content werd geboren in
Zwitserland, 1943. „WelNeder
landse ouders hoor, rasechte
Amsterdammers. Toen het kon
zijn ze meteen teruggegaan." De
Amsterdammer werd niet opge
leid tot kunstenaar, hij groeide
er naartoe. „Wel geloof ik dat je
zo'n keuze al als kind maakt. Op
de schoolradio luisterde ik naar
het programma De muze ver
teld, daar werd ik door gegre
pen. Als kind heb ik ook al de
keuze gemaakt om heel bewust
jood te zijn. Ik ben positief over
wat ik ben, mijn joods zijn heeft
ook altijd meegespeeld in mijn
kunst.-Al is dat heel wat anders
dan joodse kunst maken. Je
kunt natuurlijk niet van alle
schilderijen die ik maak zeggen
dat mijn joodse identiteit erin
zit."
Vele j aren al is hij als docent ver
bonden aan de Hogeschool voor
de Kunsten Constantijn Huy-
gens in Kampen en Zwolle. „Ik
probeer daar te vertellen wat
het kunstenaarschap is. Dat je
het kunt zijn, maar dat je er heel
veel voor moet doen, dat je pijn
zult hebben, dat je je moet ver
dedigen tegen deze wereld. Een
kunstenaar heeft een functie,
een morele taak. Kunstenaars
zijn de redders van de wereld,
die Letzte Hoffnung. Vroeger
waren kunstenaars een soort to
venaars, magiërs. In de Roman
tiek waren het gepassioneerde
types die een extra verantwoor
delijkheid voelden. We moeten,
vind ik, terug naar dat idee; een
kunstenaar is meer dan zomaar
een buurman. Ik vind dat je een
soort droom moet hebben, dat je
de platheid te lijf moet gaan.
Stel je voor dat de kinderen van
vandaag denken dat wat ze op
televisie zien het leven is
Dick Laning
Expositie: Eli Content, Monument
voor de levenden - Joods Historisch
Museum Amsterdam, t/m 17 sep
tember.
gelezen met een trieste lach"zei
de schrijver.
Brasaï stierf op 7 juli 1984 in
Beaulieu-sur-Mer.
Cees van Zweeden
Expositie: Brasaï in het Centre
Pompidou, tot 26 juni (dinsdags ge
sloten).
Eli Content: „Mijn monument is een soort vogelhuisje,
je altijd buiten, hier kun je in zitten. Het is een plek om
gaan."
Bij monumenten sta
je gedachten te laten
foto's Cor Mulder
'n het Rembrandthuis in Amsterdam buigt
.de Romeinse oppergod Jupiter zich twee
;eer over het bed waarop de aantrekkelijke
tiope, dochter van de Thebaanse vorst
fycteus, naakt ligt te slapen. Hij zal haar
'erleiden, waarna ze vol schaamte de ber
en invlucht.
embrandt verbeeldde deze episode uit de
assieke mythologie in 1659 op een ets die
aar erotische subtiliteit dankt aan zijn
eesterlij ke weergave van licht en scha-
uw. Daarnaast hangt de ets die Picasso in
936 van hetzelfde thema maakte. Dat hij
embrandts werk kende is meteen zicht-
aar aan de compositie, maar als groot kun-
tenaar maakte Picasso van 'zijn' Jupiter en
Picasso: Faun die een slapende vrouw ontsluiert.
Antiope een spannende scène van eveneens
uitzonderlijke kwaliteit.
Op de expositie Rembrandt, Goya Picas
so. Het grafische geheugen wordt aan de
hand van ruim honderd prenten getoond
hoe Goya (1746 - 1828) en Pablo Picasso
(1881 -i973) het werk van de grootste Hol
landse kunstenaar uit de Gouden Eeuw ge
bruikten om tot grotere artistieke prestaties
te komen. „Slechte kunstenaars kopiëren,
goede stelen", vatte Picasso zijn teruggrij
pen op het verleden eens samen. Zolang de
kunstenaar aan het verleden maar zijn ei
gen artistieke lading geeft, leidt dat 'stelen'
tot het inspirerende nieuw werk dat zo'n on
misbare rol in de estafetteloop van de
kunstgeschiedenis vervult.
Van de Spaanse kunstenaar Goya is de uit
spraak overgeleverd dat hij maar drie leer
meesters had: de natuur, Velazquez en Rem
brandt. Hij kende diens werk voornamelijk
via prenten omdat tijdens zijn leven alleen
Rembrandts schilderij 'Artemisia' in Ma
drid te zien was. Isadora Rose de Viejo, de
Spaanse wetenschapper die verantwoorde
lijk was voor de samenstelling van de sectie
Rembrandt-Goya op deze expositie, licht in
de catalogus toe dat ze om te beginnen alle
geschreven bronnen over Goya's werk ter
zijde legde en zich beperkte tot 'kijken, kij
ken en vergelijken'.Omdat hij een groot
kunstenaar was, is Goya op deze expositie
net zo'n vaardige 'dief' als zijn wereldbe
roemde collega uit de twintigste eeuw. Als
briljante leerling maakte hij zich snel Rem
brandts meesterschap in het opzetten van
heldere composities, licht-donker effecten,
stofuitdrukking en dramatische etstech
niek eigen. Diep aangegrepen door schrij
nende maatschappelijke tegenstellingen in
het Spanje van de achttiende eeuw en de
verschrikkingen van de Napoleontische be
zetting van zijn land, gebruikte Goya Rem
brandts lessen in de aangrijpende prenten
waarmee hij wereldfaam verwiei'f
Een prachtig voorbeeld op deze expositie is
de ets 'Chiton' uit zijn Los Caprichos-serie
uit 1799, de reeks waarin Goya met grote
verbeeldingskracht huiveringwekkend ex
pressief satirische en fantastische onder
werpen etste. Op 'Chiton' fluistert een
vrouw wier gezicht grotendeels is verbor
gen achter de kap van een zwarte mantel een
waarschijnlijk heel smerige roddel in het
oor van een gebocheld oud vrouwtje dat
oogt als een heks. Daarnaast hangt Rem
brandts ets 'De Spaanse zigeunerin Precio-
sa' uit omstreeks 1642, waarop ook twee
smoezende vrouwen met een onguur uiter
lijk staan. Vooral dankzij zijn expressieve
etstechniek liet Goya de wereld net zo'n uit
zonderlijk kunstwerk na als zijn grote voor
beeld.
Frangoise Ledeboer
Expositie: Rembrandt, Goya Picasso. Het gra
fische geheugen - Museum het Rembrandthuis
Amsterdam; t/m 16 juli. Geopend maandag tot en
met zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur en op zon- en
feestdagen van 13.00 tot 17.00 uur. Catalogus
f 39,95 (Engelstalig).
vrijdag 21 april 2000
