Lockerbie wordt nooit meer gewoon
Schots dorp twaalf jaar
na de vliegramp
reportag© zaterdag 15 april 2000 33
Bericht
van Mirjam
Mid weekje
El Salvador
VERENIGDE STATEN
GROTE OCEAAN k'M.
EL SALVADOR
MEXICO
GOLF
VAN
MEXICO
México-
stad
Lockerbie. Een doorsnee Schots dorp
wil het zijn. Standaard Safeways
supermarkt, een golf- en ijsbaan, drie
kerken, twee Chinese afhaalrestaurants en
een handvol pubs langs het kruispunt dat
het centrum vormt. Maar opnieuw trekken
er de cameraploegen binnen, nu in mei het
proces begint tegen de twee Libiërs die
ervan worden beschuldigd dat zij op 21
december 1988 een Amerikaanse Boeing
boven het dorp hebben opgeblazen. Maar
al verstopt de plaatselijke bibliotheek haar
documentatie over vlucht Pan Am 103 op
de onderste planken, doorsnee wordt
Lockerbie nooit meer. Want waar nu
golfers op gladgeschoren velden om
narcissen zigzaggen, werden 60 van de 270
slachtoffers geborgen. De ijsbaan deed
dienst als mortuarium.
Na drie jaar van alles en nog wat
te hebben gestudeerd, vond Mi
rjam van Beijsterveldt uit Terneu-
zen dat het weer tijd was voor iets
spannenders. Daarom besloot ze
een halfjaar tot een jaar te gaan rei
zen. Ze begint in Mexico en hoopt
uiteindelijk, na veel ervaringen en
vloeiend Spaans sprekend, in Costa
Rica uit te komen.
Op het strand van Monterrico,
Guatemala, kom ik twee sur
fers tegen. Twee surfers met een au
to die naar El Salvador gaan. Nu
was ik eigenlijk van plan om rich
ting Honduras te vertrekken, maar
ja; twee surfers, een auto...
Ze vertrekken een half uur later, dus
ik ga snel naar m'n hotel, prop m'n
tassen vol en loop terug naar de
strandtent waar m'n nieuwe vrien
den, Ryan en Andrew, zich bevin
den. Na een laatste boottochtje tus
sen de mangroves, zit ik al snel
tussen een hoop bagage onder twee
surfplanken. De autoradio wordt
op volume 10 gedraaid en we racen
naar de grens. Daar, bij La Hacha-
dura, komen gelijk tien mannen en
jongens op ons afgerend. „Wèjoef-
om? Dollars wisselenColones voor
Quetzales? Hulp nodig?"
Stempels
Ondanks de hitte, draaien we de
raampjes voor hun bruine neuzen
dicht. We besluiten dat Ryan en ik
de hele boel gaan regelen. Andrew
mag saunaatje blijven spelen in 'on
ze surfcar'. Uit de auto stappend,
worden we meteen weer belaagd
door tig personen. Maar we werken
ons een weg door de opdringerige
menigte en regelen de stempels voor
onze Nieuw-Zeelandse, Australi
sche en Nederlandse paspoorten.
Het regelen van de autopapieren
neemt heel wat tijd in beslag. Van
het kastje naar de muur, van loket 2
naar balie 5, van handtekening zet
ten hier, naar kopietjes maken daar.
Gelukkig heeft Ryan, die vanuit Ca
lifornia naar hier is komen rijden,
z'n papieren allemaal netjes in orde.
Een uurtj e later rij den we het klein
ste landje van Centraal Amerika
binnen. Na een tijdje stoppen we in
een lange straat met winkeltjes en
groentekraampjes. Aangestaard
door de lokale bevolking doen we
onze inkopen voor de komende da
gen: groente, fruit, pasta, rijst, op-
loskoffie en brood.
Min of meer op goed geluk rij den we
dan een enorm slecht zandpad op.
De zoektocht naar een kampeer
plaats aan zee, waagt heel wat van
de auto. Hij maakt zeer ongezonde
geluiden en wordt gestenigd door
menige kei. Maar uiteindelijk zet hij
ons toch af bij een prachtige plek
aan het strand. We hangen onze
hangmatten op, bouwen een 'keu
ken', 'woonkamer' en 'open haard',
en binnen no time hebben we ons ei
gen huisje aan de oceaan. We delen
het weliswaar met tientallen joe
kels van mieren (hele enge, van bij
na twee centimeter lang, met gele
strepen), maar het mag de pret niet
drukken.
Voor vertrek douche ik de volgende
ochtend in de zee. Een grote rood-
oranje bol kruipt vanachter de
palmbomen omhoog, terwijl ik me
sta te wassen. Het leven is best wel
mooi, denk ik. De volgende dagen
word ik getraind in 'golven-kijken'.
Keer op keer stopt Ryan de auto om
te kijken of er goede surf-golven
zijn. Bij La Libertad worden ze ge
vonden. Terwijl de jongens met hun
planken de Pacific trotseren, doe ik
wat pogingen om te zwemmen in het
woeste water. Verder lees en schrijf
ik wat.
Machismo
Dan neem ik afscheid en ga ik weer
mijn eigen weg. En wel de weg naar
San Salvador, in een overvolle bus,
met m'n rugzak op m'n knieën. In de
hoofdstad aangekomen, zet ik m'n
spullen in de goedkoopste hotelka
mer die ik kan vinden en ga ik rond
lopen. Ik zal niet meer al te veel kla
gen over 'de Centraal Amerikaanse
manomdat ik dat al wel genoeg ge
daan heb, maar: Jémig: ook in El
Salvador viert het machismo hoog
tij. Laat ik alleen dit zeggen: Het is
niet leuk om als meisje alleen over
straat te lopen in San Salvador.
In al m'n onschuld ben ik ook nog zo
slim geweest m'n slipjes voor m'n
kamerdeur te drogen te hangen.
Goede zet Mirjam! De mannen in de
kamer naast me, raken er erg opge
wonden van en werpen een briefje
over de muur: 'Hallo meisje, je kunt
om negen uur langskomen, we
wachten op je.'
Ik ga niet, en sluip de volgende och
tend om half zeven langs hun ka
mer. Ik neem de bus richting El Poy.
Tot m'n grote vreugde blijkt dit een
wat rustigere grensovergang te zijn.
Stempeltje. Nieuwe bus in. Op naar
Copan Ruinas, Honduras.
KAMP VAN ZEIST
DE RAMP
21 december 1936
PanAm-vlucfil 103
explodeert in de lucht
boven het Schotse
Lockerbie
Lockerbie.
De toedracht
Op Malta wordt een
Semlex-bom aan
boord van een
Boeing 727 gebracht
De bom zit verborgen
fft een cassettespeler.
(3) Tussenlanding op
Frankfurt. Boeing 727
vertrekt met reizigers
voor de VS aan boord
naar Londen.
:rankfurt
Explosie rijt de romp
in het voorste
waardoor cockpit van
de rest wordt
gescheiden, waarna
de rest van het
vliegtuig in
brokstukken uit
elkaar valt
Amersfoort
Nieuw
hekwerk
(markering
Brits grond-
Boerna 747 van de
Amerikaanse maat
schappij PanAm
landt op Heatrow.
komend vanuit
de Verenigde
Staten.
Den Dolder
vliegveld
VERDACHTEN
Leusder-
heide
Passagiers uit
Frankfurt stappen,
met de bom, over op
Boeing 747, op weg
naar New York Bijde
explosie onderweg
komen alle 259
inzittenden en 11
mensen op de grond
Austertitz
Langholm
windrichting
Abdel Baset Ali Al Amin
Mohammed el-Megrahi Khalifa Fhimah
brokstukken PanAm-
.ockerbie: chronologie van de ramp en locatie van het proces
koker. Zuiver toeval, zegt Black, zijn Loc-
kerbie-verleden is niet de reden dat hij
betrokken is geraakt. Wel is het 'een van
de redenen' dat hij de zaak niet kon laten
rusten, toen een internationaal proces in
eerste in
stantie werd
wegge
hoond.
„Ik wilde
niet dat die
schoften er
mee weg
zouden ko
men." Hij
doelt op de
Britse en
Amerikaanse regeringen, die bewijs over
de aanslag zouden achterhouden en zelfs
ronduit over de toedracht zouden liegen.
De Libische connectie, voorspelt Black,
houdt tijdens het proces geen stand. ,,Je
kimt niet met de Lockerbie-zaak bezig
zijn zonder je bewust te worden van de sa
menzweringen." Vooral in de Verenigde
Staten wordt Black zijn 'heulen' met het
Libische regime aangewreven. Hij con
stateert het met zichtbaar genoegen, dist
het telkens opnieuw op voor vers gehoor.
Het proces moet de epiloog worden voor
het boek waaraan Black werkt over de in
ternationale implicaties van de ramp.
Maar of de waarheid over Lockerbie ooit
helemaal boven tafel komt? ..Daarvoor is
het nu te laat."
Black had het voorspeld: kom je in Loc
kerbie, dan duikt Jimmy op. Op alle beel
den van de herdenkingsdienst die op
4 januari 1989 werd gehouden in de Diy-
fesdale Church, steekt de geestelijk enigs
zins achtergebleven ex-klasgenoot van
Black zijn hoofd voor de camera. En hij
heeft een ingebouwde radar voor bezoek.
„Hallo Robbie", schiet hij de weg over
naar de parkeerplaats van hotel-restau
rant The
Kings Arms.
Wist Robbie
al dat 'The
Arms' van
eigenaar is
gewisseld?
En wist Rob
bie al van de
rel over de
plaatselijke
pedofiel?
Black is terug op de basis. De wekelijks
verschijnende Annandale Herald meet de
campagne van de 'bezorgde ouders van
Lockerbie' tegen de pedofiel breed uit,
geen woord over het speciale Schots ge
rechtshof dat zojuist in Kamp van Zeist in
gereedheid is gebracht.
Met ongeveer 4000 inwoners strekt de
laagbouw van Lockerbie, centrum van
foto's E PA
schapenhandel, zich uit tussen de heuvels
van Dumfries Galloway. Brokstukken
van het vliegtuig en menselijke resten
werden vele kilometers rondom het dorp
gevonden. „Het is een absoluut wonder
dat er aan de grond maar elf mensen zijn
omgekomen", zegt Black. „Het hele dorp
had kunnen exploderen met al die kerosi
ne." Onuitwisbaar is het beeld van de af
gebroken cockpit in een veld een paar ki
lometer ten oosten van Lockerbie, twee
lichamen onder oranje dekens, de rest van
de bemanning binnen in de stoelen vast-
gegespt.
Emoties
Er is een speciale herdenkingskamer in
gericht op het kerkhof, met gedenkplaat,
gastenboek en een namenregister van de
slachtoffers. „Ze hebben het gelukkig
simpel gehouden, geen doedelzakken of
orgels." Op de foto wil Black niet in Tun-
dergarth. „Ik heb er geen speciaal gevoel
bij. Ik niet." Bij nadere inspectie blijkt hij
wel het register te hebben opengeslagen
op Flora Swire, dochter van een van de
Britse nabestaanden die hem actief heb
ben gesteund in zijn bemiddeling met Li
bië. Langs het pad op het kerkhof een
kleine zwarte steen voor Helga Mosey,
dochter van nog een medestrijder. Loc
kerbie heeft meer van die onopvallende
tributen aan slachtoffers, een bank met
koperen gedenkplaatje voor een 22-jarige
verpleegster op de golfbaan, een moder
nistisch gravelparkje. Maar de jacht op
Lockerbie-monumenten dreigt grotesk te
worden, als Black halt houdt bij een ge
denkteken, dat een prijs blijkt voor de
plaatselijke wegenbouwers.
Alles aan Black straalt weerzin uit als hij
's middags de uitgestrekte Dryfesdale be
graafplaats betreedt. Hij is de morbide
dagtour moe en heeft geen zin emoties te
veinzen bij de herdenkingstuin die hier
voor de 'Lockerbie Air Disaster' is inge
richt. 'Gras glibberig in natte toestand',
waarschuwen bordjes her en der. „Zeker
voor de Amerikanen.Black-humor op de
automatische piloot: dat ze niemand aan
sprakelijk kunnen stellen als ze uitglij
den. Maar bij het monument zelf aange
komen wordt Black allengs zwijgzamer.
„Deze tuin is ter herinnering aan de 270
slachtoffers uit 21 landen wier leeftijden
varieerden van 2 maanden tot 82 jaar",
staat als uitleg bij de tuin. Professor Black
zwijgt.
Marjolijn de Cocq
Robert Black Foto boven: Verwoeste huizen in Lockerbie, 21 december 1988. Foto onder: De cockpit van de boven Lockerbie ontplofte Boeing.
Robert Black, gids voor één dag, zegt
het bijna verontschuldigend. „Er is
niet zo bar veel te zien in Lockerbie." De
hoogleraar Schots Recht uit Edinburgh is
praatgraag op het zelfgenoegzame af en
heeft een voorkeur voor extreme strop
dassen. Ondanks zijn dubbele band met
Lockerbie voelt hij niets van beklemming
in het dorp dat synoniem is voor de vlieg
ramp. Saaie witgepleisterde villa's in
Sherwood Crescent, de straat waar in
1988 twee huizen, met elf inwoners, com
pleet werden weggevaagd in een vuurzee
van brandende kerosine. Onaangedaan
inspecteert Black de gedenksteen, de
kaartjes bij de bossen bloemen in het
parkje waar, vlak langs de snelweg, de
vliegtuigvleugels een diepe krater sloe
gen. ,Het was geen ramp voor Lockerbie.
Het was een ramp voor de mensen die het
persoonlijk aanging: de slachtoffers en
hun families."
De krater werd na een korte herdenkings
ceremonie al in januari 1989 opgevuld om
de pers te verjagen. De monumenten en
monumentjes in en rond het dorp heeft
prof. Black (52) nooit eerder bezocht.
Geen behoefte. Hij werd geboren in Loc
kerbie, woonde er tot zijn zeventiende en
kwam er tot de dood van zijn vader vijf
jaar geleden met regelmaat. Maar ge
spreksonderwerp was de aanslag amper.
Black schetst het typisch Schotse flegma.
De inwoners die niks konden doen, ont
trokken zich aan de commotie. Ze vierden
thuis kerst en probeerden vooral niemand
in de weg te lopen. „De reactie van de
mensen was opmerkelijk omdat die zo on
opmerkelijk was." Geen drama, geen
stormloop op de traumateams. Alleen
moest Blacks vader zijn dagelijkse wan
delroute verleggen om de met lijken en
brokstukken bezaaide golfvelden te om
zeilen.
Toeval
„Lockerbie is voor mij niet de crash", be
nadrukt Black. Lockerbie is Lockerbie.
De woorden blijven opmerkelijke woor
den uit de mond van een man die van de
crash zijn carrière heeft gemaakt. Black
was zeer nadrukkelijk tegenwoordig in
het voortraject van het proces tegen de Li
biërs. Tweemaal werd hij bij hun leider
Khadaffi ontboden om het Schotse
rechtssysteem uit te leggen. En het plan
voor een Lockerbie-proces op neutraal
grondgebied - uiteindelijk stemde Libië
in met de voormalige vliegbasis Kamp
van Zeist bij Soesterberg - komt uit zijn
