Oude bronnen
smaragd ontdekt
PZC
Stamboom 2000 handig voor genealogen
Duitsland valt
voor whiskykip
cm
wetenschap en techniek
43
Edelsteen heeft
geologische
vingerafdruk
puzzel
CD-foongids in versie 2000
postzegels
zaterdag 25 maart 2000
De heldergroene edelsteen
smaragd was reeds in de
Oudheid een symbool van
eeuwige jeugd en macht. Het
is bekend dat de beruchte en
decadente Romeinse keizer
Nero de gevechten op leven en
dood van de gladiatoren, door
een smaragden monocle
bekeek, omdat de kleur van
bloed hem misselijk maakte.
En Lodewijk IX van Frankrijk
liet zijn koningskroon met een
reusachtige kostbare smaragd
versieren.
Smaragd is een mineraal dat
een door chroomverbindingen
diepgroen gekleurde variëteit van
beril is. Smaragden waren als
edelstenen tot het begin van de
zestiende eeuw vrij zeldzaam, om
dat er slechts enkele vindplaatsen
bekend waren. Tot voor kort was
de herkomst van sommige oude en
waardevolle smaragden onduide
lijk en zelfs omstreden. Franse
geologen hebben nu door een ana
lyse van de zuurstofisotopen hel
derheid geschapen.
Volgens de wetenschappers waren
smaragden tot de zestiende eeuw
hoofdzakelijk afkomstig uit de
Egyptische Cleopatra-mijnen en
uit het ontginningsgebied in het
Oostenrijkse Habachtal. Geolo
gen en historici vermoeden van
enkele edelstenen dat ze afkom
stig zijn uit niet meer bestaande
mijnen in Azië. Bij voorbeeld som
mige beroemde smaragden uit de
Nizamschat van de vorsten in het
Indiase Hyderabad, die waar
schijnlijk reeds tijdens de veld
tochten van Alexander de Grote
werden meegebracht.
Vorsers van het Institut de Recher
che pour le Développement en van
het Centre de Recherche Pétro-
graphique et Géochimique in
Nancy, onderzochten volgens hun
verslag in het wetenschappelijk
tijdschrift Science in de eerste
plaats het scheikundige ontstaan
sproces van smaragd. Smaragd
ontstaat, doordat een smeltmassa
op omringend gesteente kristalli
seert. Het verloop van dit kristalli
satieproces is afhankelijk van de
samenstelling van dit gesteente.
De Fransen constateerden dat
smaragden niet alleen scheikun
dig beïnvloed worden door de
aanwezigheid van andere minera
len, maar zij ontdekten ook dat
smaragden in verschillende vind
plaatsen een zeer specifieke ver
houding van de zuurstofisotopen
met de massagetallen 18 en 16 blij
ken te bezitten. Met andere woor
den: alle smaragden beschikken
over een eigen 'geologische vin-
In de juwelenindustrie wordt smaragd gebruikt als sieraad in ringen, oorhangers en halssnoeren.
gerafdruk', aldus onderzoeksco
ördinator Gaston Giuliani.
Dat stelde de vorsers in staat vrij
precies de herkomst van een
aantal historische en bekende
smaragden te achterhalen. Zij on
derzochten met dat doel 62 vind
plaatsen in 19 landen. Het resul
taat van hun speurwerk is een voor
geologen en historici uiterst inte
ressante en betrouwbare recon
structie van onder meer de han
delsroutes van de Romeinse tijd
tot de achttiende eeuw.
Tot de oudste smaragdmijnen ter
wereld behoren de Cleopatra-mij
nen, waar de Egyptische farao's
van 3000 tot 1500 voor Christus de
kostbare edelstenen haalden. De
Egyptenaren waren de eersten die
handel dreven met smaragden en
deze tegen de blauwe, halfedele
lapis lazuli of lazuurstenen uit het
huidige Afghanistan ruilden. De
Romeinen haalden hun smarag
den uit het Oostenrijkse Habacht
al, waar zij voordien reeds door de
Kelten werden ontgonnen. Ook de
grote edelsteen die kruisvaarder
Lodewijk IX of de Heilige in de
dertiende eeuw in zijn konings
kroon liet inzetten, stamt uit het
Habachtal.
De Franse wetenschappers kwa
men ook voor verrassingen te
staan. Een van de oudste smarag
den die in een gouden oorring uit
de Gallo-Romeinse tijd was gevat
en waarvan men vermoedde dat
hij uit het Habachtal afkomstig
was, bleek uit het Pakistaanse
Swat Mignora te stammen. Deze
Pakistaanse vindplaats, die pas in
de jaren vijftig van de afgelopen
eeuw werd ontdekt, bleek dus
reeds in de oudheid ontgonnen te
zijn geweest en werd om nog onbe
kende redenen later weer gesloten
of vergeten.
Oorsprong
Een andere ontdekking die ook
historici interesseerde, was dat
enkele smaragden uit de Indiase
Nizamschat een Afghaanse oor
sprong hadden. Zij blijken uit een
mijngroeve te komen die in de
laatste j aren zeventig door de Rus
sen opnieuw werd ontdekt, maar
die dus reeds in de Oudheid werd
uitgebaat.
De beroemde Zijderoute uit de
Oudheid, de eerste grote handels
weg tussen Azië en Europa, liep
langs het Pakistaanse Swat Mig
nora en langs de huidige Afghaan
se hoofdstad Kaboel. Het is dan
ook meer dan waarschijnlijk dat
Indiase handelaren zijde tegen
smaragden ruilden en dat deze
langs de Zijderoute naar Europa
werden gebracht.
Voor de smaragdhandel brak een
nieuwe tijd aan, toen de Spanjaar
den in 1545 in het pas gekoloni
seerde Columbia uitgebreide sma-
ragdvoorraden aantroffen. De
daar gewonnen edelstenen waren
door hun omvang, hun intensieve
groene kleur, hun zuiverheid en
hun kristalgrootte, van een veel
betere kwaliteit dan de edelstenen
uit de oude wereld.
De isotopentest van de Franse
vorsers bracht aan het licht dat
deze kwalitatief hoogstaande
smaragden niet alleen him weg
naar Europa en het Midden-Oos
ten vonden, maar zelfs tot in Indië
werden verhandeld. Enkele sma
ragden uit de Nizamschat blijken
inderdaad uit drie verschillende
Columbiaanse mijnen afkomstig
te zijn.
Meer bewijs voor de Spaanse sma
ragdhandel vond het team van
Giuliani bij ondex-zoek van een la
ding smaragd uit een in 1622 voor
de kust van Florida gezonken
Spaans galjoen. Ook deze edelste
nen kwamen uit verschillende Co
lumbiaanse vindplaatsen.
De Fransen willen nu met de iso-
topenmethode ook de herkomst
van de oudste robijnen opsporen.
Deze rode, doorzichtige edelsteen
is net als saffier een variëteit van
korund, een gekristalliseerde
vorm van zuiver aluminiumoxide,
die iets minder hard is dan dia
mant. Robijn gold in de Oudheid
en de Middeleeuwen als het zinne
beeld van de liefde.
Johan Lamoral
In rijks- of gemeentearchieven wemelt
het dikwijls van mensen die bezig zijn
met stamboomonderzoek. De
geschiedenis van onze voorouders blijft
menigeen intrigeren, blijkbaar. Aan de
reeks programma's die er al waren om
een familiestamboom te maken op de
computer thuis, heeft Denda
MultiMedia uit Oldenzaal er deze
maand weer eentje toegevoegd:
Stamboom 2000.
Aan wat lastige bugjes in het
programma wordt nog ge
werkt, maar er is inmiddels al een
patch beschikbaar. Zo zijn aan
vankelijk bepaalde invoervelden
eenvoudigweg niet in te vullen,
zonder foutmeldingen te genere
ren als 'invalid floating point ope
ration' en 'access violation at
address' huppeldepup. Na her
haaldelijk bellen met de helpdesk
belt zowaar de softwareprogram-
meur zelf terug: de foutmeldingen
blijven weg als er eerst maar min
stens twee personen zijn inge
voerd die 'een relatie' met elkaar
hebben: echtgenoten dus, of ou
ders en kinderen. En inderdaad:
dat werkt.
En als het eenmaal werkt, blijkt
Stamboom 2000 een uiterst ge
bruiksvriendelijk programma te
zijn, waarmee een schat aan gege
vens te beheren valt. Bijnamen,
haarkleur, gewicht, lengte, religie,
getuigen bij het huwelijk, opge
maakte akten: wie de juiste gege
vens heeft, kan ze naar believen
invullen.
Vele generaties kunt u erin kwijt,
mits het noeste spitwerk in regis
ters en archieven er al opzit na
tuurlijk, want dat doet het pro
gramma niet vanzelf. Wel zijn er
links naar interessante internetsi
tes opgenomen.
In het bijbehorende handboekje
worden verder tips gegeven voor
stamboomonderzoek, en worden
de beginselen van de genealogie
uitgelegd. De vervaardigde stam
boom kan op diverse manieren
worden weergegeven, afgedrukt,
of worden geëxporteerd in het
standaard GEDCOM-formaat.
Bestanden in dat formaat kunnen
vanzelfsprekend ook worden in
gelezen, zodat gegevens van ande
re stamboomonderzoekers kun
nen worden gebruikt.
Als extraatjes zijn de stambomen
van een aantal Europese vorsten-
horizontaal:
6. Goed dat het niet aankomt! (9);
8. Zo imposant moet een rustig
slot zijn (12);
10. De tijd voor een conferentie?
(7);
11. Die honkballer is een soort
echtgenoot (7);
13. Geschikt meubel voor een
conferentie (5,5);
14. Elastische oversteek (4);
15. Soort landtong? (6);
17. Net zo'n ogenblik (4);
18. Een gaatje in een sok? (10);
19. Dat waterdier maakt een on
aangenaam geluid (8);
21. Ordinair afwezig op eenvoudi
ge wijze (9).
Stuur het ingevulde cryptogram -
bij voorkeur per briefkaart - aan:
Puzzel redactie PZC
Postbus 18
4380 AA VLISSINGEN
Uw inzending moet uiterlijk
woensdagochtend in ons bezit
zijn. Vermeldt uw naam, adres en
woonplaats.
De PZC stelt de volgende prijzen
beschikbaar: eerste prijs een VyV-
-bonvan 50,-. Tweede, derde en
vierde prijs een VVV-bon van
25,-. De oplossing en de namen
van de prijswinnaars vindt u in de
PZC-bijlage 'Vrije Tijd' van vol
gende week.
verticaal:
1. Eerste macho? (7,2,7);
2. Hierdoor wordt een ramp nog
rampzaliger (8);
3. Hinderlijk aan het been (4);
4. Het schijnen kisten te zijn (17);
5. Geschenk in duplo? (9);
7. De mooiste voorstellingen
(7);
9. Dansend gebakje (9);
12. Minder gewichtige renegaat
(11);
16. In dit water komt een vis terug
(3);
20. Veel wind om een rund te stop
pen (4).
Oplossing
De sleutelwoorden van het kruis
woordraadsel van vorige week
zijn:
dwerghamster en reuzenpanda.
De prijswinnaar van de VVV-bon
van 50,- is:
D.J. van Klooster,
Rietdijk 27, Zonnemaire.
De WV-bonnen van 25,- gaan
naar:
A. de Krijger, Lyceumstraat 9,
Hulst; G. Stempher, v. Raalte-
straat 29, Vlissingen
Th. de Jonge-Capello, Jacob Valc-
kestraat 4, Heinkenszand.
De prijzen zullen binnenkort wor
den toegezonden.
Een tamelijk onbetekenend
computerspelletje, dat
aanvankelijk alleen was bedoeld als
reclame-item voor het whiskymerk
Johnnie Walker, is in Duitsland in korte
tijd een rage geworden, 's Avonds en in
het weekend thuis, maar ook overdag op
kantoor, besteden vele
honderdduizenden oosterburen uren
van hun tijd aan het aan flarden schieten
van een soort kip.
Das Moorhuhn', zoals het spel
letje heet, is razend populair.
Het is gratis binnen te halen vanaf
de website van het whiskymerk,
maar is ook op allerlei andere
plekken op het internet te vinden.
De Moorhuhn - de Duitse bena
ming voor korhoen - is om op te
schieten. Althans, dat is in het spel
de bedoeling. Het beest duikt in
allerlei situaties op en moet stee
vast worden bejaagd. Gek veel
meer omvat het spel niet en de be
diening is dan ook uiterst simpel;
je hebt alleen de linker en de rech
ter muisknop en de spatiebalk van
het toetsenbord nodig om het te
kunnen spelen.
Waarom de-Moorhuhn bij onze
oosterburen zo populair is, is niet
erg duidelijk. Toch is dat onmis
kenbaar het geval, want inmid-
huizen opgenomen, en kan er wor
den gezocht in welke plaatsen een
bepaalde familienaam voorkomt.
Typ gewoon je eigen achternaam
in en zie: daar verschijnen de
woonplaatsen van alle ooms en
tantes, onbekende bloedverwan
ten, en al dan niet verloren ge
waande neven en nichten.
Ronald Hooijenga
Stamboom 2000, Denda MultiMedia.
Prijs: 69,95. Minimum systeemeisen:
Pentium 90, 32 MB RAM, 24 MB vrije
ruimte, Windows 95.
dels zijn er tientallen mensen die
op hun eigen webpagina aandacht
aan de jacht besteden. Het publi
ceren van je hoogste score is
daarbij een van de belangrijke ele
menten. Van veel van dergelijke
homepages is het spel eveneens te
downloaden.
Varianten
Hiermee is echter tegelijkertijd
een probleem ontstaan, want
naast de officiële versie van het
spel circuleren er andere Moor-
huhn-varianten op het internet,
die niet helemaal kosjer zijn. Ge
bleken is dat een van die spelvor
men besmet is met een schadelijk
computervirus. Dit zogenaamde
CIH-virus, dat op 26 april actief
zou worden, is in staat om de harde
schijf van de computer onbruik
baar te maken. Dat virus wordt
overigens wel herkend door de
meeste anti-virusscanners.
De introductie van de Moorhuhn
door Johnnie Walker is overigens
een lokaal initiatief in Duitsland.
Een Nederlandse website van dit
whiskymerk is er nog niet; daar
wordt wel aan gewerkt.
Voor wie wil spelen:
http://www.johnniewalker.de/
Paul Houkes
De nieuwe CD-foongids van
KPN Telecom is uit: in versie
2000.
De jongste editie, die ruim 7 mil
joen telefoonnummers bevat, is
ten opzichte van de vorige versie
uitgebreid met een persoonlijk
adressenboek. Daarmee kunnen
eenvoudig overzichten van vrien
den en kennissen worden geprint,
ook in etiketvorm.
Nieuw is ook de gratis update, die
in het najaar verschijnt. Na het te
rugsturen van de registratiekaart
valt de ververste cd-rom in sep
tember in de brievenbus.
Naast de telefoonnummers zijn
ook adressen, postcodes, faxnum
mers, mobiele nummers en servi
cenummers opgenomen. De route
planner is zo uitgebreid, dat nu
ook een tussenbestemming kan
worden ingevoerd.
De CD-foongids werkt'op pc's met
minimaal Windows 3.11 en op
Macs en kost 59. GPD
Het 200-jarig bestaan van
het Rijksmuseum in Am
sterdam wordt op 14 april door
PTT Post gevierd met de uitgif
te van een velletje, dat als titel
draagt 'Tien uit het Rijksmuse
um'. Op tien zegels van 80 cent
worden (tien) topstukken ver
beeld uit diverse collecties, die
alle in het Rijksmuseum zijn
tentoongesteld. Het centrale
thema van de afbeeldingen is
'De verbeelding van de emotie'.
De ontwerpers (het bureau Jo
seph Plateau in Amsterdam)
hebben de serie zegels een dui
delijk gezicht gegeven door op
de kunstwerken in te zoomen
en daarna delen van de beelden
te isoleren tegen een witte ach
tergrond. De verbeelde emo
ties, zoals vreugde, verdriet,
devotie en verlangen worden
dan ook duidelijk geaccentu
eerd.
Net als bij het velletje 'Hoogte
punten uit de 20e eeuw' maakt
ook nu de velrand deel uit van
de zegels. Op de rand staan na
melijk nadere gegevens over de
afgebeelde kunstwerken. Het is
dus zaak bij het frankeren en
bij het verzamelen zegel en
rand niet te scheiden.
het Sesamstraatvelletje (sep
tember 1996) vraagt de handel
al ongeveer tien keer de nomi
nale waarde.
:;y3
TIEN UIT HET
RIJKSMUSEUM
Faroer heeft 'duizend jaar
Christendom' op 21 februari
gememoreerd met de uitgifte
van vier zegels. Op de zegels in
waarden van 4,50, 5,50, 8,00 en
16,00 kr. wordt de aankomst
van het schip van de viking Sig-
munder Brestisson, die het
christendom bracht verbeeld,
alsmede het katholieke tijd
perk, de reformatie, de lutherse
kerk en de toekomst
Het 100-jarig bestaan van de
Foroya Fólkahahasküli (volks
hogeschool) werd 21 februari
herdacht met twee 4,50 kr.-ze
gel waarop beelden van de op
richters en onderwijzers; op de
achtergrond gebouwen. De ze
gels zitten ook in een boekje
van tien stuks.
De volgende kunstwerken
staan op de zegels: Geveinsde
droefheid van Troost, een pas
tel uit 1743; Harlekijn en Co-
lombine van Kandler, Meissen
porselein (1744); de acteur
Ichikawa Ebizo IV van Shara-
ku, houtsnede (1794); Hemelse
schoonheid van een Indiaanse
beeldhouwer, zandsteen (10e
eeuw); St. Vitus, beeldsnijder
uit Ulm, beschilderd hout (ca.
1500); Vrouw in Turks kostuum
van Liotard, pastel uit 1755; J.
van Speyk van Schoemaker
Doyer, olieverf op linnen (1834
Koning Saul van Van Leyden,
gravure (ca. 1508); L'Amour
menacant van Falconet, mar
mer (1757) en Document Ne
derland 'Zondag' van Arins, fo
to (1998).
Van het velletje zijn 2.050.000
stuks aangemaakt en het is tot
uiterlijk 1 mei 2001 verkrijg
baar. Dat lijkt veel en dat lijkt
lang. Maar vergis u niet. Het
velletje 'Hoogtepunten uit de
20e eeuw', dat 25 oktober ver
scheen is al enkele weken uit
verkocht, zelfs bij PTT Collect
Club in Groningen. De handel
vraagt voor dit velletje (nomi
naal acht gulden) al het dubbe
le. Ik raad u dan ook aan niet te
lang te wachten met de aan
schaf van dit nieuwe kunstvel
letje. Voor de eerste uitgifte van
Zweden is op 17 maart met de
derde en laatste serie 'Onze 20e
eeuw' gekomen. Ook deze keer
zitten de zegels in een boekje;
tien brev-inrikeszegels (50 kr.)
met tien verschillende afbeel
dingen, waaronder zeker zes
waarvoor thema/motiefverza-
melaars belangstelling zullen
hebben.
In elk boekje zitten twee strips
van elk vijf zegels. In de eerste
strip van boven naar beneden:
Openbare kunst, metrostation
Kungstrdgarden; Zweden op
zijn post in de wereld, Zweedse
VN-militairen in de Sina en op
Cyprus en het VN-embleem;
Zweedse uitvindingen, de com
putermuis en de grafische kleu-
renweergave voor computers
van Hakan Lans en de mobiele
telefoon van Ericsson die met
de stem bestuurd kan worden;
Zweeds vertier, de revuewe
reld; Zweedse vormgeving, het
station van Jönköping en de
hogesnelheidstrein X2000.
In de tweede strip: Jongeren
cultuur, ABBA en punk; Zwe
den inEuropa, de kaart van Eu
ropa met de EU-landen in
groen en de EU-vlag; Moeder
Aarde, scène uit de film Appel-
kriget; Sporthelden, Björn
Borg, die Wimbledon vijf op rij
won en de skirs Ingemar Sten
mark en Pernilla Wiberg; De
ruimtereiziger, in hun rode
baarmoederkapsel zweven
mqnselijke embryo's in de kos
mos.
Hero Wit
