Ik ben eigenlijk
behoorlijk mild
PZC
Officier van Justitie
Valente mist zitvlees
reportage
27
Recherche
speelt
niet voor
cowboy
zaterdag 25 maart 2000
Officier van justitie J. Valente (52) verlaat zijn post in Middelburg. Hij is benoemd tot
hoofd van de landelijke helpdesk die leden van het Openbaar Ministerie zal
adviseren over de toepassing van de sinds een maand in werking getreden Wet
bijzondere opsporingsbevoegdheden (BOB). De aanbevelingen van een naar Maarten
vanTraa genoemde parlementaire enquêtecommissie vormden de basis voor de wet.
De bevindingen tijdens het onderzoek naar de IRT-affaire hadden duidelijk gemaakt
dat er nieuwe wetgeving nodig was om aan te geven welke opsporingsmethoden van
justitie en politie wèl en welke beslist niet door de beugel kunnen. Valente speelde een
geruchtmakende rol in de IRT-affaire. Dat maakt de aan hem toegewezen taak des te
saillanten de officier moet nu OM en politie helpen behoeden voor ongeoorloofde
praktijken zoals die bij het onderzoek naar de IRT-zaak aan het licht kwamen.
Niet alleen het uit de jaren zes
tig daterende staatsieportret
van koningin Juliana verhuist
mee. Ook het ingelijste T-shirt met
daarop een karikatuur van de
staande magistraat krijgt op de
nieuwe standplaats weer een
plekje aan de wand. 'Gezocht we
gens inkijken, dealen, liegen en
verdraaien van de waarheid', luidt
de tekst onder de spotprent. „Wel
een beetje weinig", schampert Jo
Valente als hij attendeert op de
25.000 gulden beloning die de ver
spreiders van de T-shirts in het
vooruitzicht hebben gesteld.
Het achter glas gevatte stukje tex
tiel herinnert aan de acties waar
mee politie en Openbaar Ministe
rie in Amsterdam in de eerdere
jaren negentig worden geconfron
teerd. Met name de dan bij het ge
recht in de hoofdstad werkende
Valente moet het ontgelden. De of
ficier van justitie heeft grote be
kendheid gekregen doorzijn door
tastende aanpak van forse zaken
rond criminele organisaties. In
zijn verbeten strijd tegen grote
drugshandelaren wordt hij danig
gehinderd door heden die hem be
dreigen, intimidatiepraktijken
toepassen en bij de OM-vertegen-
woordiger thuis diskettes met on
derzoeksinformatie stelen.
Minder rumoer
De justitiële top besluit de aange
slagen magistraat in de luwte te
zetten. Valente verkast naar het
beduidend kleinere parket in Mid
delburg. Daar blijkt hij niets van
zijn krachten te hebben verloren.
Hij blijft misdadigers stevig op de
huid zitten. Eigenlijk doet Valente
in Middelburg zaken die niet min
der zwaar zijn dan in zijn Amster
damse dagen. 'Ik zie daar dezelfde
advocaten verschijnen', meldt hij
in Opportuun, het tijdschrift voor
het Openbaar Ministerie. ,Maar
dan is er geen landelijke pers, dus
veel minder rumoer. Middelburg is
te ver, het interesseert ze niet'.
De intensivering van de opsporing
in de Randstad brengt volgens Va
lente met zich mee dat sommige
criminelen verkiezen hun activi
teiten of een deel daarvan naar de
buitengewesten te verplaatsen.
Zeeland heeft vanwege de ligging
tussen de havens van Rotterdam
en Antwerpen, de vele kilometers
kustlengte en de nabijheid van de
Belgische grens alle potenties voor
lucratieve smokkelpraktijken in
huis.
Justitie en opsporingsdiensten
doen op jaarbasis gemiddeld vijf
grote onderzoeken naar zaken die
in deze provincie hun oorsprong
vinden. „Daarmee laten we de cri
minele wereld weten dat we er ook
zi j n en kordaat kunnen optreden.
In de onderzoeken werken diverse
opsporingsdiensten nauw samen.
Ze beperken zich in hun operaties
niet tot haventerreinen, maar zul
len ook controles uitvoeren op
plaatsen waar veel jachten wor
den afgemeerd
De aandacht voor de georgani
seerde criminaliteit zal zeker blij
ven bestaan, maar komt op een
wat lager pitje te staan omdat het
noodzakelijk is gebleken een deel
van de beschikbare capaciteit te
benutten voor de bestrijding van
de middencriminaliteit. Het be
treft hier activiteiten die tussen de
eenvoudige lokale criminaliteit en
de georganiseerde criminaliteit in
liggen. Zoals autodiefstallen en
inbraken op grote schaal, het ple
gen van snelkraken en geweldda
digheid in groepsverbandvergrij
pen waar de burgers meer last van
hebben dan van een groot drugs
transport.
Houdgreep
Niet zonder voldoening kijkt Va
lente terug op het 'Houdgreep'-
project ter beteugeling van het
dealen van drugs in de binnenstad
van Terneuzen. Hij spreekt in dit
verband over een terugbrenging
van het probleem tot beheersbare
proporties,Het is nooit de bedoe
ling geweest om het dealen volle
dig uit de binnenstad te halen. Dat
is fysiek onmogelijk. Dan zou je
voor elke tien burgers een politie
man moeten hebben."
Ook wijst de OM-vertegenwoordi
ger op de succesvol gebleken aan
pak van de smokkel van drugs die,
verstopt in containers, in Zeeland
aan land wordt gebracht. Het gaat
hier om bliksemacties die erop ge
richt zijn naast de drugs ook de
mensen die zich bij de containers
ophouden te pakken en eerst daar
na een diepgaand onderzoek te
starten naar de achtergronden.
In de Zeeuwse jaren heeft Valente
zich gemanifesteerd als een magi
straat die zich met grote vasthou
dendheid in grote zaken kon
verdiepen. Zelf zwakt hij die ge
drevenheid af door gewag te ma
ken van slechts 'een ambtelijke
felheid'. Deze opstelling brengt
Valente in een zaak rond wereld
wijde transporten van verdovende
middelen tot een eis van vijftien
jaar cel. Nooit eerder heeft hij zijn
requisitoir afgesloten met het vra
gen van zo'n hoge straf. „Dat is
maar één keer in mijn twintigjari
ge carrière als officier van justitie
gebeurd", stelt de magistraat daar
tegenover. „Ik ben dus eigenlijk
behoorlijk mild."
Frituurvet
Bij het vangen van boeven geeft
Valente er soms blijk van over een
vindingrijke geest te beschikken.
Van enig vernuft is duidelijk spra
ke bij de aanvoer, via de haven van
Vlissingen van een uit Suriname
afkomstige partij van 57 kg cocaï
ne. De douane treft de narcotica
aan bij een controle in een contai
ner. Op last van Valente worden de
drugs vervangen door bedrieglijk
sterk gelijkende pakjes frituurvet.
Vervolgens wacht het opsporings
apparaat af of er afhalers komen
opdagen.
Dat blijken vier broers uit Eind
hoven te zijn. Om meer zicht
achter de organisatie te krijgen
worden de mannen tijdens het
transport van het frituurvet, dat
zij voor drugs houden, gevolgd en
in Eindhoven aangehouden. De
Hoge Raad bepaalt dat de mannen
niet strafbaar zijn omdat ze alleen
maar frituurvet hadden vervoerd.
„Daar hebben we nu iets anders op
gevonden", doet Valente geheim
zinnig. Hoewel de nieuwe wetge
ving de mogelijkheid van een door
de officier van justitie bevolen ge
controleerde aflevering heeft ge
creëerd, acht hij het onder om
standigheden verstandiger om die
verdovende middelen door andere
middelen te vervangen. „Onze
voorraad frituurvet is nog niet
weggegooid."
Op drugshandel en smokkel staat
niet alleen een straf. De daarmee
opgestreken gelden dienen ook in
de staatskas terug te vloeien. Va
lente heeft de Terneuzense drugs
baron Sjef Faas onlangs een reke-
Officier van justitie J. Valente: „De democratie is beter geworden van de IRT-affaire."
foto Lex de Meester
ning gepresenteerd van 32 miljoen
gulden. Of het tot die betaling
komt staat nog te bezien want de
zaak loopt nog.
Valente is over het algemeen dik
tevreden met de activiteiten om
criminelen hun drugswinsten te
ontnemen. Het parket in Middel
burg stond in 1996 nog bekend om
de minste resultaten. In 1999 is
echter de top-drie bereikt van ar
rondissementen waar via de Pluk-
ze-wetgeving het meeste succes is
behaald met het afromen van on-
MustratieCorde Jonge
rechtmatig verkregen vermogens.
De nieuwe wet 'bijzondere opspo-
ringsbevoegheden (BOB)' vloeit
voor uit het onderzoek van de
commissie Van Traa naar de IRT-
affaire, „De democratie is beter
geworden van die affaire", stelt
Valente terugkijkend vast. Tege
lijkertijd wil hij er op wij zen dat de
IRT-kwestie zich beperkte tot een
kleine kring. „Heel veel opspo
ringsambtenaren en officieren van
justitie hebben zich keurig aan de
regels gehouden."
Valente houdt het er zelf op dat hij
smetteloos uit het onderzoek van
de commissie Van Traa is geko
men. Hij wenst geen ouwe koeien
uit de sloot te halen en beperkt
zich liever tot de kanttekening dat
door de weinig heldere vroegere
wetgeving ad hoe geregelde zaken
niet altijd even scherp zijn vastge
legd. „We hebben met de BOB een
heldere wetgeving, die zich welis
waar nog moet uitkristaliseren.
Per concreet geval uit de praktijk
zal de jurisprudentie daar een
kleur aan gaan geven."
De wetstekst verzet zich niet tegen
het inzetten van criminele infil
tranten. Maar de minister van jus
titie heeft inmiddels laten weten
dat dit, behoudens zeer hoge uit
zonderingen, niet toegestaan is.
Doorlaten van drugs, wapens en
allerlei andere criminele goederen
is in het algemeen verboden. Maar
ook hier kan, met toestemming
van het college van procureurs
generaal en de minister, in bijzon
dere gevallen van de regels wor
den afgeweken.
Strafadvocaat Gerard Spong
heeft laten weten dat het integer
handelen van opsporingsambte
naren niet bij wet is af te dwingen.
Het fenomeen dat ze verder gaan
dan de wet toestaat zal blijven be
staan. Valente: „Als politieambte
naren in het verleden tever zijn ge
gaan is dat grotendeels te wijten
aan het feit dat de wetgeving niet
helder was." Hij acht de kans op
nieuwe IRT-affaires met de nieu
we wet 'zeer, zeer, zeer gering,
maar niet onmogelijk'. Zoals in
extreme situaties, waarin mensen
zonder controle op erigen initia
tief bepaalde zaken gaan doen.
„Als je iets niet ziet kun je dat als
Openbaar Ministerie ook niet con
troleren."
Kanttekening
Tot de belangrijkste veranderin
gen in het Wetboek van Strafvor
dering behoort de introductie van
het 'verkennend opsporingson
derzoek', in gevallen waar er aan-
wijzigingen zijn dat een bepaalde
groep personen bezig is een mis
drijf te beramen. De Goese advo
caat D. J. Olie heeft zich nog niet
ernstig verdiept in de consequen
ties van de nieuwe wet. Maar hij
plaatst al wel de kanttekening dat
het verkennend onderzoek de mo
gelijkheid in zich bergt dat vol
strekt onschuldige personen en
niet-verdachten ernstig in hun
privacy worden aangetast. Valen
te deelt die vrees niet. Juist door de
opname van het verkennend on
derzoek in de wet beschikt de
rechter over mogelijkheden om bij
een eventuele schending van de
privacy maatregelen te treffen.
De scheidende officier wil graag
gezegd hebben dat zijn vertrek uit
Zeeland absoluut niets te maken
Bij de politie zijn ze min
stens zo blij met de nieu
we opsporingswetgeving als
bij Justitie. „Advocaten za
ten daar altijd op te hame
ren", weet Bram de Nood,
hoofd van het rechercheap
paraat bij het Zeeuwse
korps. „Is het wel toege
staan? Is er wel een wettelij
ke basis? Nou, die is er nu.
En die past ook nog goed in
het internationale opspo
ringsinstrumentarium.
Het Zeeuwse rechercheap
paraat heeft zich al enige
tijd geleden gevoegd naar de
opvattingen van de commis
sie Van Traa. Die vond dat er
bij de politie een einde moest
komen aan een organisatie
structuur met een versnip
pering van verantwoorde
lijkheden over diverse
afdelingen. De honderd re
chercheurs in Zeeland wer
ken nu onder één paraplu.
Dat heeft geleid tot slag
vaardig opereren en tot een
flexibeler inzet van de be
schikbare capaciteit. Bij een
accuut probleem kan er on
middellijk actie worden on
dernomen. De Nood noemt
het een hele vooruitgang dat
nu bij wet doorzichtig is ge
worden wat er bij de opspo
ring aan methodieken wordt
benut. Zoals het inzetten
van informanten en het ge
bruik van een videocamera
bij een observatie. Werken
met burgerinfiltranten is uit
den boze. „Daar gaan wij
absoluut niet mee in zee",
stelt De Nood nadrukkelijk.
„Voor je het weet kan dat een
ongeleid projectiel wor
den."
Het aftappen van telefoon
gesprekken en radioverkeer
mocht al. Het oor te luiste
ren leggen of werken met
richtmicrofoons is met het
in werking treden van de
BOB nu ook toegestaan. Di
rect afluisteren, wordt dat in
opsporingskringen ge-
npemd. Niet voor elk wisse
wasje worden microfoons in
kroonluchters en naai
mandjes verstopt. Toepas
sing van deze middelen is
met een zware procedure
omgeven. Daar komen zelfs
de hoogste bazen aan te pas,
zoals het college van Procu
reurs Generaal. „Terecht",
vindt het hoofd van de
Zeeuwse recherche, „Want
het is een hele grote inbreuk
op de privacy." Aanvanke
lijk wilde de Tweede Kamer
het direct afluisteren in
huiskamers verbieden.
Maar na een bezoek van een
delegatie aan Amerika wa
ren de Kamerleden om. En
nu is geen enkele ruimte uit
gezonderd. De Nood: „Al
leen geldt er voor een huis
kamer weer een zwaardere
procedure dan voor een ga
rage."
Randje
De nieuwe wet moet de on
derzoekende politieman er
van weerhouden om al te
enthousiast achter het ge
boefte aan te gaan. „We
gaan geen cowboy spelen",
belooft de recherchechef.
„Dan zet je je baan op het
spel en je gaat zo ook tegen
de democratische regels in.
Toch zullen we altijd de situ
atie blijven houden of iets op
het randje van de wet zit of
niet. Daar zal ook wel juris
prudentie over gemaakt
worden. Wij zullen daar ze
ker geen zaken voor opoffe
ren."
De Nood beseft het: crimi
nelen zitten ook niet stil.
Wat zetten die weer voor
nieuwe stappen om de poli
tie te glad af te zijn? Hoe in
ventief ze ook zijn, het hoofd
van de Zeeuwse speurders
blijft een lichtpunt zien:
„Waar mensen werken ma
ken mensen fouten. Ik ben
de perfecte crimineel nog
niet tegen gekomen."
heeft met enige onvrede over zijn
huidige werkkring. „Ik heb het
hier nog steeds geweldig. Alleen:
ik heb gebrek aan zitvlees. Wat ik
ga doen is nieuw. De toepassing
van de nieuwe wetgeving brengt
veel vragen met zich mee, die juri
disch beantwoord moeten wor
den. Door een bundeling van de
opsporingsmogelijkheden kan
éen zekere expertise op dit terrein
ontstaan." Dat aan Valente is ge
vraagd de leiding te nemen van de
nieuwe afdeling op het landelijk
parket heeft mede te maken met
zijn ervaringen uit het veld. De pe
riode is overzichtelijk. „Ik ga dit
werk voor drie jaar doen. Daarna
zie ik wel weer."
Bij alle drukte wil het er maar niet
van komen: van dat boek over
zichzelf en over zijn werk.Ten tij
de van de inbraak in zijn woning
raakte de magistraat een eerste
aanzet tot een manuscript kwijt.
Met zoveel aan zijn hoofd gaat Va
lente in zijn schaarse vrije tijd mo
menteel liever zeilen. „Maar dat
boek is niet van de baan."
Jacques Cats
