In de schaduw van Haider
b
PZC
Oude wonden
in Triëst
reportage
33
Bericht
van Mirjam
Liften
zaterdag 4 maart 2000
Terwijl Europa op de barricade
ging tegen Jörg Haider, werd in
het Noord-Italiaanse Triëst de vlag
voor hem uitgehangen. Wij kennen
hem, geen gevaar te duchten, was de
boodschap die lokale en regionale
bestuurders richting Brussel en de
eigen hoofdstad Rome stuurden.
Onbegrip en woede daalden neer
over Triëst.
Even buiten het stadscentrum van
Triëst is een voormalige rijstpellerij
stille getuige van nazi-gruwelen. In de
ovens van La Risiere di San Sabba vonden
vierduizend joden, Slovenen, Kroaten, zi
geuners en partizanen de dood. Voor tien
duizenden anderen was San Sabba een
tussenstop op de doodlopende weg naar
de massa-vernietigingskampen in noor
delijker Europa.
De heer Jörg Haider, niet te beroerd om de
wandaden van Hitier en zijn SS-eenhe-
den te vergoelijken, wil maar wat graag
San Sabba, nu een nationaal monument,
bezoeken. Zo'n visite aan een voormalig
vernietigingskamp - op suggestie van een
lokale rabbi en officiële uitnodiging van
regionale bestuurders - biedt een prachti
ge kans om voor het oog van de publieke
opi nie het geweten te zuiveren van fascis
tische sympathieën.
Roberto Antonione, president van het be
stuur van de autonome regio Friuli-Vene-
zia Giulia, heeft zich diep in de nesten
gewerkt met zijn uitnodiging aan Haider.
Europa viel over hem heen, de landsrege
ring tikte hem op de vingers, president
Ciampi haastte zich vorige week naar
hoofdstad Triëst mede om op demonstra
tieve wijze te tonen dat Italië geen disso
nanten wil in het Europese politiek
correcte protestkoor tegen 'Haider-Oos-
lenrijk'.
Haider laat zich echter niet wegsturen.
„Die Italiaanse politici moeten niet zo ru
ziën. Ik ga in april of mei, liet hij de regio
nale krant II Gazettino opgewekt weten.
Zijn vriend Antonione ging vervolgens
bijna op de knieën om dit onheil te voor
komen. „Haider moet onze relaties niet
gebruiken om mij in conflict te brengen
met mijn regering. Er komt nog wel een
goede gelegenheid om elkaar in Triëst of
in Oostenrijk te treffen. Zijn houding is
een beetje provocatief."
Keppel
In de nog zeshonderd leden tellende jood
se gemeenschap van Triëst, eigenaar van
de grootste synagoge van Europa, komen
deze polemieken als mokerslagen aan. De
80-jarige voorzitter Weisenfeld raakt
zelfs geheel over zijn toeren als het onder
werp ter sprake komt. Op de dag van ons
bezoek heeft hij al tien, twaalf journalis
ten uit Europa en Amerika van zich af
moeten houden. Weisenfeld wil geen
woord over Haider zeggen, raakt zo uit
zijn doen dat hij zelfs vergeet ons een kep
peltje op het hoofd te drukken als we ver
volgens de prachtige synagoge bezichti
gen.
Verwonderlijk is zijn opwinding niet. Het
was de jeugdige rabbi Umberto Pipemo
die in een ondoordacht moment sugge
reerde dat Haider er goed aan zou doen
Sabba te bezoeken. Israël liet ongenoegen
blijken door een in Triëst verblijvende
handelsattaché demonstratief terug te
roepen. Vanuit alle delen van Europa re
gende het protesten.
„Ja, er wordt in de joodse gemeenschap
heel wat over Haider afgediscussieerd",
zegt 50-jarige Gianfranco Misan, bijna
geheel schuilgaand tussen de tienduizen
den boeken in zijn boekwinkel Tullio in
het voormalige joodse getto van Triëst.
Misan, een uit Griekenland afkomstige
jood met een martiale snor, vindt het
zwaar overdreven. „Ach, die Piperno is
een beetje een ongeleid projectiel", meent
hij.
Bovendien, Misan kent Haider persoon
lij k. Bij hun laatste ontmoeting, in het an
tiquariaat van een vriend in grensplaats
Villachparodieerde Haider met twee vin
gers op de bovenlip de Hitler-snor. Misan
reageerde op deze schalkse begroeting
door de Davidsster in luxe zilveren uit
voering die hij altijd bij zich draagt uit de
zak te halen. „Nou zeg, niet al te serieus
worden", grapte Haider.
Misan ziet geen enkel gevaar in de Oos
tenrijker. „Het extreem-rechts van voor
de oorlog bestaat niet meer. Bovendien,
wij joden kunnen ons nu verdedigen, heb
ben een eigen staat. Voor Misan zijn com
munisten en werkschuwe elementen een
veel groter maatschappelijk gevaar. „Wie
hier werkt heeft het goed, we houden niet
van onruststokers en handophouders",
zegt hij.
Wagner
In Triëst wordt nu eenmaal een beetje an
ders over buurman Haider gedacht dan
elders. Neem de progressieve burgemees
ter Riccardo Illy, die de koffie voor de pol i -
tiek heeft verruild en in '93 zijn eerste
ambtstermijn won met steun van links en
de grote Sloveense minderheid in Triëst.
De dag voordat Haiders Vrijheidspartij
zich in de Oostenrijkse regering wist te
wringen, vroeg hij Haider voor een
avondje uit met muziek van Hitiers favo
riete componist. In de barokke opera van
Triëst werd Wagner's Siegfried opge
voerd.
Onbegrijpelijk allemaal? Niet voor Triës-
tenaren en kenners van hun verleden.
Triëst voelt zich meer verwant met de
Oostem-ijkse dan de Italiaanse mentali
teit. Veel Triëstenaren voelen zich door
Rome verlaten, hebben het gevoel in een
land waar de staat toch al een afstandelij k
begrip is, in een vergeten uithoek te leven.
De stad, ruim 200.000 inwoners, heeft bo
vendien een vergrijzende bevolking, vol
gens Illy met 57 procent gepensioneerden
misschien wel de oudste ter wereld. Velen
herinneren zich nog uit verhalen de glo
riedagen van Triëst, toen het nog de
bruisende haven van de Oostenrijks-
Hongaarse dubbelmonarchie was. De
handels- en culturele relaties met buur
provincie Karinthië, waar Haider gou
verneur is, zijn intensief.
Triëst ruikt met zijn vele barokke en neo
klassieke gebouwen en standbeelden van
- - - n
Voormalig verniet igings- en doorgangskamp San Sabba. Kort voor het einde van de oorlog is het grootste deel van de voormalige rijstpellerij en verbrandingsoven vernietigd. De
restanten zijn in 1965 tot nationaal monument verklaard. foto's Hans Geleijnse
Oostenrijkse adel meer naar Oostenrijk
dan Italië. De koffiebars zijn er Grand Ca
fés zoals je ze ook in Wenen vindt.
En de Triëstenaren zelf zijn een menge
ling van bleke nuchtere Noorderlingen,
ontoegankelijk vaak, Slavische berus
ting, Oostenrijkse afstandelijkheid met
een vleugje extrovert Italiaans.
Voorniet-Triëstenaren is het hier moeilijk
aarden. „Ik werk hier nu al een tijdje,
maar ik slaag er niet in om hun mentaliteit
te begrijpen", klaagt de uit Genua afkom
stige havenmeester Maurizio Maresca.
Die mentaliteit is er een van met je eigen
zaken bemoeien. Buitenstaanders wor
den niet onvriendelijk bejegend, maar
wel met enige achterdocht.
Zuivering
Ook dat is uit de geschiedenis verklaar
baar. De Eerste Wereldoorlog bracht de
val van het Habsburgse rijk en de bezet
ting van het multi-culturele Triëst door
Italiaanse troepen. In de jaren twintig an
nexeerde de fascistische dictator Benito
Mussolini het achterland, delen van Slo
venië en Istrië (Kroatië). Sloveense en
Kroatische dorpen werden uitgeroeid. De
Italianen, ook zij die al langer in dit deel
van het Habsburgse rijk woonden, wer
den bezetters.
In de Tweede Wereldoorlog werd Triëst en
omgeving door de Duitsers bij het Reich
getrokken. Jodenvervolging, terreur te
gen Slaven en zigeuners, met assistentie
van Italiaanse fascisten. In 1945 nam de
Joegoslavische leider Tito wraak. Triëst
was veertig dagen lang onder Joegoslavi
sche bezetting, voordat de geallieerden
daar een einde aan maakten. En nog tij
dens de oorlog, tot 1947 aan toe, hielden
Tito's partizanen vreselijk huis onder de
Italiaanse gemeenschappen in Kroatië en
Slovenië. Onder het mom van anti-fascis
tische strijd vond etnische zuivering
plaats. Duizenden Italianen eindigden
hun leven in de foibe, locaal dialect voor
de honderden meters diepe spleten in het
Karstgebergte waar zij levend in werden
geworpen.
Pas in 1975 werd de uiteindelijke status
van Triëst als vrije Italiaanse havenstad
tussen Joegoslavië en Italië bij verdrag
geregeld. In 1954 hadden de Italianen het
nog resterende achterland bij Triëst al
moeten afstaan. Het zuidelijkste puntje
van het ijzeren gordijn liep hier. misschien
nog wel het treffendst gesymboliseerd in
de stad Gorizia op dertig kilometer af
stand van Triëst. In dit Berlijn van het
Zuiden scheidde een zwaarbewaakte
grens dwars door de stad de inwoners van
Nova Gorica van het Vrije Westen.
Anno 2000 vertaalt de historie zich in ver
schillende gemeenschappen die naast el
kaar levend het verleden moeten verwer
ken. De Italiaanse meerderheid in Triëst
moet samenleven met tienduizenden Slo
venen, Kroaten en Serviërs en een kleiner
aantal Albanezen, Turken en Grieken. Er
werd om politieke redenen - zoals het on
derhouden van goede relaties met Tito's
Joegoslavië - zo min mogelijk gesproken
over wat de ene partij onder de andere had
geleden en daardoor bleven conflicten
uit.
Integratie
Burgemeester Illy spreekt over 'conserva
tieve integratie', waarmee hij wil zeggen
dat er niets wordt afgedwongen en er geen
sprake is van gettovorming. Helemaal
waar is dat echter niet. „De gemeen
schappen leven niet door elkaar heen,
maar naast elkaar, in verschillende wij
ken", zegt Nicole, de hoogblonde dochter
van Gianfranco Misan. Ze is studente Ne
derlands aan de universiteit van Triëst.
Haar collega 'safkomstig uit andere delen
van Italië, is het opgevallen dat van inte
gratie nauwelijks sprake is. Integendeel,
Italianen „kijken een beetje op Slovenen
neer", zoals een van hen het formuleert.
Maar Illy houdt het erop dat Triëst een
voorbeeld kan zijn voor de zuidelijker ge
bieden in de Balkan„Zelfs tijdens de oor
logen in Bosnië en Kosovo hadden we hier
geen problemen tussen de verschillende
bevolkingsgroepen", zegt hij. En dat is
ook wat hem verontrust aan de Europese
polemiek met Oostenrijk. Als de tegen
stellingen overslaan naar zijn regio, kun
nen littekens die nog niet afdoende ge
heeld zijn worden opengehaald.
Een rit van een uur door het Karstgeberg
te brengt ons in een andere wereld. Slove
nië ademt nog het Tito-tijdperk, de kle
ding van de mensen is er eenvoudiger,
voor het stadhuis van Nova Gorica prij
ken nog de beelden van gespierde arbei
i iijju H <ii il
.1
v-SSC, '~t. I*.vi, tów *2
Stadsbeeld Triëst: een orthodox Servische kerk.
ders en boeren, de propagandistische rug
gengraat van het socialisme.
„Net als in Triëst werkten wij altijd nauw
samen met Haiders Karinthië", zegt de
43-jarige burgemeester Crtomir Spaca-
pan. „Samenwerking is een must, ook al
hebben we niet dezelfde politieke over
tuiging". Stapacan, tevens vice-voorzit-
ter van de Sloveense voetbalbond, weet
dat zijn kleine Slovenië - twee miljoen in
woners - gebaat is bij open grenzen, zo
snel mogelijk bij de EU wil. „Daarom is
Haider voor onze regering een probleem.
We willen geen boycot van Oostenrijk,
maar als de EU dat wel voorstaat zijn we
niet in de positie om dat te weigeren."
Spacapan ziet de gevaren van Haider wel
degelijk. „Haider roept angstgevoelens
op, hoe je zijn uitspraken ook interpre
teert. Veel mensen denken dan terug aan
de ellende van de Tweede Wereldoorlog,
ook al heeft zij n politieke programma nog
geen enkele praktische verandering ge
bracht."
Herdenking
Spacapan en Illy hebben beiden plannen
om het Haider-effect te neutraliseren en
historische tegenstellingen te overbrug
gen. „Ik zou willen dat Gorica een onge
deelde stad werd. Italiaans of Sloveens?
Gewoon, Europees, over de bestuursvorm
vinden we wel een oplossing", zegt de Slo
veense burgervader optimistisch. Illy
heeft voorgesteld om dit jaar, op Italiaan
se 'bevrijdingsdag' 25 april, de slachtof
fers van San Sabba en de foibe in één cere
monie te herdenken.
Maar gemakkelijk zal dat niet gaan. Illy
zelf geeft al toe dat „veel Italianen verge
ten zijn wat Mussolini's fascisme buiten
Italië heeft aangericht". Zo was er bij Go-
nars, 55 km westelijk van Triëst, een Itali
aans concentratiekamp waar honderden
Slovenen en Kroaten zijn omgekomen. De
Sloveense consul in Triëst, Jadranka
Sturm-Kocjan, zegt perplex te zijn over
lily's voorstel. „Alle partizanen en ex-ge
deporteerden zijn tegen. Dit kan de her
denking van San Sabba niet vervangen",
zegt ze.
Ook Weisenfeld is mordicus tegen. „Je
kunt de foibe, waar ook echte fascisten
zijn terechtgesteld, en San Sabba niet met
elkaar vergelijken", zegt deze voormalige
Buchenwald-gedeporteerde fel bij ons af
scheid van de synagoge.
Zo zorgt het complexe palet van heden
daags extreem-rechts en historisch fas
cisme in Triëst en wijde omgeving voor
onrust. „Eens in de vijftig jaar komen we
in het nieuws. Nu is dat dankzij Haider,
schertst de oude communist Stern, die
zich nog goed herinnert dat de Italiaanse
fascisten destijds alle 'buitenlandse' na
men in Italiaanse wilden omzetten.
Zelfs de organisatoren van de Sissi-ten-
toonstelling die deze zomer in Triëst moet
plaatsvinden in het zomerverblijf Mira-
mar dat keizer Maximiliaan voor zich liet
bouwen, raakten in de verdrukking. Sissi
lijkt opnieuw het loodje te moeten leggen
nu het fenomeen Haider schijnbaar be
graven tegenstellingen openscheurt. Ge
meente, provincie en het Oostenrijkse
culturele instituut in Milaan wezen plot
seling dat er te weinig voorbereidingstijd
is om de tentoonstelling te organiseren.
Regionaal bestuurder Sergio Dressi vindt
alle opwinding belachelijk. „Ik ken hem,
hij is geen xenofoob of een nazistische ra
cist, verzekert hij. Maar Dressi, gezegend
met een angstaanjagend opgeschoren
bokserskop, is dan ook lid van de rechtse
Nationale Alliantie, de erfgenamen van
Mussolini die van de Duitse bondskanse
lier Schroder nog niet tot netjes-rechts
mogen worden gerekend.
Dressi: „Die opmerkingen van Haider
over Hitier en de SS die moet je wel in een
wat bredere context zien. Toen hier in
1992 het grote corruptieschandaal Tan-
gentopoli losbrak heb ik precies hetzelfde
gedaan: er even aan herinneren dat er aan
die tijd behalve ellendige ook positieve
aspecten waren. Niemand heeft mij erop
aangekeken toen ik opmerkte dat er geen
geld uit Mussolini's zakken rolde toen ze
hem ondersteboven ophingen. Begrijp me
goed, daarmee wilde ik natuurlijk niet
zeggen dat het fascisme met zijn fouten
moet terugkeren. Maar corrupt was Mus
solini tenminste niet."
Hans Geleijnse
Na drie jaar van alles en nog
wat gestudeerd te hebben
vond Mirjam van Beijster-
veldt uit Terneuzen dat het
weer tijd was voor iets span-
nenders. Daarom besloot ze
om een halfjaar tot een jaar
te gaan reizen. Ze begint in
Mexico en hoopt uiteinde
lijk, na veel ervaringen en
vloeiend Spaans sprekend, in
Costa Rica uit te komen.
VERENIGDE STATEN
GOLF
VAN
MEXICO
GROTE OCEAAN
Liften, in m'n eentje zou ik
het niet doen. Ik zou het
gevoel hebben - terecht of
niet - dat ik binnen de kortste
keren onder een cactus of in
een ravijn zou belanden.
Maar, nu ben ik met Lucy en
Ben. En Ben is een héle grote
jongen. Dus: We gaan liften.
Eén dollar voor Rio Dulce
naar Guatemala-City. Het
eerste stuk is een makkie.
Duim omhoog, even glimla
chen en auto nummer drie
brengt ons met liefde naar
een stoffige kruising twintig
kilometer verderop.
Het tweede gedeelte gaat een
stuk moeilijker. Lucy en ik
begrijpen er niks van. Zijn
we soms niet aantrekkelijk
genoeg?
Vervallen wagens met krat
ten vol Pepsi, allerlei auto's
en fietsen en Gallo-bier-
wachtwagens schieten ons
voorbij. Net wanneer we be
sluiten over te gaan op ordi
nair lonken en knipogen,
plaatst een lieve meneer zijn
pick-up voor onze voeten.
Geheel volgens Guatemal-
teeks gebruik rijdt onze
chauffeur met een afgrijselij
ke snelheid. Achterin de
laadbak vervormen mijn
door de wind geteisterde
oogjes zich tot Chinees mo
del.
We overleven alle idiote in
haalacties, zelfs die door de
scherpste bochten. Talloze
kruisjes in de berm getuigen
van de vele keren, dat men
sen minder geluk hadden.
Guatemala-City binnen
twee uur, 260 kilometer.
Hippie-oord
Twee dollar voor Antigua
naar Panajachel. Drie dagen
later willen we van Guate
mala's voormalige hoofd
stad, Antigua, naar het
voormalige hippie-oord
Panajachel reizen. Avon
tuurlijk en arm als altijd, be
sluiten we de bussen te laten
voor wat ze zijn. We staan
vroeg op en al snel wijzen on
ze duimen richting de he
melsblauwe lucht. Voor we
het weten, stopt er een grote
vrachtwagen. Het duurt
even, voordat we onszelf en
de tassen naar boven gehesen
hebben. Achter de truck ont
staat een toeterende file,
maar de chauffeur lijkt zich
er niet druk om te maken.
'Hoe heten jullie? Waar ko
men jullie vandaan? Hebben
jullie een vriendje?', waagt
hij aan Lucy en mij. We heten
Lucy en Mirjam, komen uit
Engeland en Nederland en
natuurlijk hebben we allebei
al jaren een verloofde, die
thuis vol verlangen op ons zit
te wachten. Europa is ver
weg, redeneert de trucker.
'Vanavond ga ik jullie leren
dansen! Bailar, bailar,
bailar!roept hij.
We worden 'ergens' afgezet,
aan een weg bij wat come-
dors (eettentjes). Niet veel la
ter suizen we naar het vol
gende 'ergens', een plaatsje
met wat comedors, een bus
halte en wat winkeltjes. Na
dat we er even zijn, merk ik
dat één van mijn tassen ver
dwenen is.
Hulp
Gestolen? In de vorige auto
laten staan? 'Ergens' laten
liggen? Ik heb werkelijk geen
idee. We besluiten snel een
bus terug te nemen om te kij
ken of erbij onze vorige 'hal
te' nog wat te vinden is. Be
gaan met mijn leed, vertelt de
buschauffeur me, dat we niet
voor de rit hoeven te betalen.
Ik bedank hem hartelijk en
we stappen uit, begeleid door
een adios-in-koor.
Het kost niet veel tijd om te
beseffen dat er van mijn tas
geen spoor is. Helaas, dat
betekent dat ik heel wat
spulletjes verloren ben: mijn
wekker, mijn reisgids, mijn
handdoek, zonnebril, vita
mine-pillen, dat leuke gele T-
shirtje. mijn zeep, bidon en
bloemetjes-bikini.
Het doet even pijn, maar tijd
voor tranen is er niet, want.
ehdaar.eh is een.bus. We
kijken elkaar aan. Ja??"? Ja!
Tegenslag verdient luxe...
eh... toch?!
OOSTENRIJK
EUROPA
1- Bolzano
J t
Gar .fVicenza
aano. Verona Venet
Piacenza p
/enna
Corsica (Fra)
ADRIATISCHE
ZEE
ITALIË
Sardinië
Palermo
'Ccatania
Syracuse
MALTA
ALG. C TUNESIË
