golflengte
Op jacht naar nog meer luxe, genot en status
PZC reportage zaterdag 4 maart 2000 Tl
RUDEN RIEMENS
FOT. OGRAFIE
De ooit zo spaarzame Nederlanders kopen
zich een gat in de hand. Het geld komt met
bakken binnen, maar wordt even makkelijk
weer uitgegeven. Om nog meer spullen te
vergaren leven miljoenen op krediet. Op jacht
naar nog meer luxe, genot en status. Ofwel: hoe
evenaar of overtref ik de buurman? Met een
tweede mobiele telefoon of juist helemaal geen?
Rust en ruimte als nieuwe statussymbolen.
Een mevrouw met kinderwagen rekent
bij de Hema voor ruim honderd gul
den een papierversnipperaar af. Een ap
paraat dat tot voor kort alleen in kantoren
te vinden was. Maar nu dus bij de Hema en
thuis bij de mevrouw met de kinderwa
gen. „Die hadden we nog niet", licht zij
haar aankoop toe.
Marco en Miranda moeten het zonder ver-
snipperaar stellen. Het is niet het nieuwe
huis dat hen heeft genekt. Met twee inko
mens was de huur goed op te brengen. Er
was zelfs geld over voor een nieuwe eet-
hoek en een 'wel heel gaaf bankstel. Voor
de wintersport hebben ze een lening afge
sloten. De inrichting van de slaapkamer
redden ze op afbetaling. Die van de kin
derkamer niet meer. Zij zitten tot over
hun oren in de schulden en denken voor
het eerst in hun leven na over elke gulden
die ze uitgeven.
Nederlanders leven massaal op krediet.
Schaamden we ons tien jaar geleden nog
voor rood staan of moeten lenen, nu is het
hebben van schulden doodgewoon. Het
Centraal Bureau voor de Statistiek meld
de onlangs dat een huishouden gemiddeld
1500 gulden rood staat. Daarnaast heeft
het 4500 gulden geleend om spullen te ko
pen. Keukens, badkamers, tuinhuisjes,
computers, scooters, wasdrogers, vaat
wassers, broodbakmachines, papierver
snipperaars, hogedrukspuiten. Het is al
lemaal te koop en bereikbaar voor steeds
meer mensen.
En wat kan, moet. „Mensen willen alles.
Iedei'een wil overal aan meedoen", ver
zucht directeur A Tijdhof van Planprak
tijk, een bedrijf in schuld-hulpverlening.
Naarmate mensen meer verdienen, hou
den ze niet meer over, maar geven ze meer
uit. Meer dan ze hebben. „De verleidingen
zijn ook zo groot en voor bijna iedereen
bereikbaar. Alles is op afbetaling te koop.
Niet alleen meer via postorderbedrijven
maar ook via het Internet."
Tijdhof ziet de toekomst met zorg tege
moet. „Als je ziet wat mensen aan huizen
kopen. Sommige banken geven tot zes
keer het bruto jaarsalaris aan hypotheek.
Iemand die 3500 gulden bruto per maand
verdient kan dus bijna drie ton lenen. Drie
ton! De eerste jaren vinden mensen het
Bij veel van de ooit zo spaarzame Nederlanders komt het geld met bakken binnen. Het wordt snel weer uitgegeven. Dure auto's, com
puters, elektronica, het is allemaal te koop; desnoods met een lening. foto Jeroen Poortvliet
niet erg om alles in hun nieuwe huis te ste
ken. Dan gaan ze even met op vakantie.
Maar dat huis wordt ook weer gewoon en
dan willen zij weer mee in de maalstroom
naar meer. Er kloppen nu nog weinig hui
zenbezitters aan om hulp, maar ik weet
zeker dat het over enkele j aren een nieuwe
doelgroep is."
Kort geluk
Kopen, kopen, kopen. Thuis achter de
computer, op de bank uit een catalogus,
's avonds in de winkel en zelfs op zondag.
Het vertrouwen van de consument in de
economie is groot. Maar dat alleen is nog
geen reden om geld uit te geven. Waarom
kopen we? Nog meer spullen maken niet
gelukkiger, blijkt uit onderzoek van de
Rotterdamse professor R. Veenhoven.
Sinds 1975 is ons inkomen verdubbeld,
maar is ons gevoel van welbevinden met
een score van 7,6 onveranderd gebleven.
Kopen kan wel een opleving van ons ge
luksgevoel geven, maar die is doorgaans
van korte duur. Het bezit van de zaak is
het einde van het vermaak.
Mensen kopen om te laten zien hoe goed
het met ze gaat. „De mens wil vooruit
gang. En j e gaat vooruit als j e vooruit gaat
ten opzichte van een ander", verklaart so
ciologe W. Aarts. Een voorbeeld. „Vanwe
ge de uitbreiding van dit kantoor zou ik de
kamer van de directeur kx'ijgen. Lekker
gx-oot. Fantastisch, dacht ik. Maar toen
kreeg iedereen een andere, ruime kamer,
en nu is het net of ik er nauwelijks op
vooruit ben gegaan."
De zucht naar meer neemt waanzinnige
vormen aan. Bij de hoofdprijs van 18,5
miljoen gulden in de Staatslotex-ij werden
vorig jaar bijna de helft meer loten ver
kocht dan een maand eerder, toen voor die
ene winnaar 13 miljoen klaar lag. „Prij
zengeld is aan een enorme inflatie onder
hevig. In 1992 werd in Nederland voor het
eei'st een miljoen uitgekeerd. Nu komen
mensen pas uit hun stoel voor een hoofd-
px-ijs van tien miljoen of meer", zegt een
woox-dvoerder van de Staatsloterij.
De bomen lijken tot in de hemel te groei
en. Geld op? Geen px-obleem. Talloze be
drijven staan in de rij om kx-ediet te ver
strekken. Nog maar weinig Nederlanders
schrikken terug voor het afsluiten van een
pee-elletje (persoonlijke lening). Ze beta
len terug als het beter gaat. En beter zal
het gaan, want zo gaat het al vijfentwintig
jaar. Vooral jongeren wanen zich in het
walhalla. Ze hebben nooit schaax-ste ge
kend en veel ouders hebben hun niet ge
leerd met overvloed om te gaan. Dus zijn
veel jongeren dik en blut. Volgens het Na
tionaal Instituut voor Budgetvooxdich-
ting (NIBUD) vormen jongeren onder de
25 de groep met de meest risicovolle
schulden.
„Ze zijn van huis uit een luxe leventje ge
wend. Zakgeld en inkomen uit baantjes
gaan op aan leuke dingen, aan uitgaan,
cd's, kleren, vakantie. Als ze zelfstandig
gaan wonen, blijkt plotseling dat ze dat
luxe leventje niet kunnen voortzetten. Ze
hebben huurschuld, betalingsachter
standen bij verzekeringsmaatschappijen,
energiebedrijven of familie", zegt B. van
Dam van het NIBUD.
Volgens het instituut leren jongex-en niet
meer met geld omgaan. Ouders zijn week
en meegaand als het gaat om de wensen
van hun kindex*en. „Het principe van het
zakgeld vervaagt. Kinderen vragen daar
naast ook geld voor iets leuks dat ze heb
ben gezien, en ouders durven geen nee te
zeggen. Dat is misschien wel lief bedoeld,
maar het leereffect van zakgeld is zo nihil.
Ouders waarvan de kinderen werken,
moeten ook gewoon kostgeld vragen. Dat
is niet alleen eerlijk, maar ook educatief.
Jongeren moeten leren dat ze niet alles
kunnen uitgeven aan 'leuk'."
In de drang ons te onderscheidengaan we
juist steeds meer op elkaar lijken. Verre
reizen, golfen, design meubelen, gouden
horloges en duur uit eten zijn gemeengoed
geworden. De allerrijksten en snobs moe
ten steeds creatiever worden om zich nog
te kunnen onderscheiden
Wat is nog luxe? Alles wat schaars is. Tijd,
ruimte, rust. Geen tweede gsm dus, maar
helemaal geen. Dan heb je het echt ge
maakt. Onbereikbaar zijn, doen wat je
wilt, los van de maalstroom. De chic van
een hotelkamer zonder televisie. Niet lan
ger zappend door het leven, maar de diep
te in. Nee zeggen tegen de snelle verlei
ding. Acht dagen Mexico als ordinair
bestempelen. Want je gaat niet of je dom
pelt je helemaal onder.
Als de elite voor deze nieuwe leefstijl
kiest, krijgt soberheid prestige en zullen
meer mensen dit navolgen. In Vlaanderen
zijn de geesten er rijp voor, meent DGeld
of, socioloog en wethouder van Antwer
pen. Hij gelooft dat we aan de vooravond
staan van een omslag. In zijn x-ecente boek
'Niet meer maar beter' schrijft hij dat
mensen nu stuiten op pex*verse effecten
van de consumptiemaatschappij: files,
luchtvervuiling, criminaliteit, stress, op
voedingsproblemen, verontreinigd voed
sel. Volgeixs Geldof leven we in een risi
comaatschappij, waarin het niet meer
gaat om verdeling van de goederen, maar
van de risico's. Kortom, wie heeft nog toe
gang tot rust, ruimte en veiligheid. Dat
zijn de luxe goeder-en van de 21e eeuw.
Jongeren, hooggeschoolden en tweever-
dieners geven in enquêtes aan dat ze veel
waarde hechten aan deze zogenoemde
postmoderne waarden.
Soberheid
In Nederland ageren columnisten als
Youp van 't Hek tegen „de koopzieke hor
de, laverend tussen Intertoys, Blokker,
Hema en Albert Heijn." Kees van Kooten
pleitte vorig jaar voor de terugkeer van
De Tussentijd: de week voordat de zwart
wit foto's klaar waren, de prikkeling van
een brief onderweg.
Een brede groep mensen wordt zich be
wust van de koopziekte. Zij vertellen niet
langer trots, maar beschaamd over de
veertig knuffelbeesten die ze hebben ge
kregen bij de geboorte van hun kindje. En
„dat van die varkens" is ook erg. Vaker
scharrelvlees dus. Zelfs de drempel naar
de natuui*voedingswinkel is geslecht.
Maar het blijft een beperkte groep die
kiest voor matiging. Waar bovendien wei
nig status vanuit gaat, zegt dr. W. Aarts,
die onlangs promoveerde op een onder
zoek naar 'De status van soberheid'. „Het
is niet prestigieus om matig te leven en
dus zullen weinigen dit gedrag navolgen"
vermoedt Aarts. De klanten van natuur
voedingswinkels worden gezien als een
zijdig, wereldvreemd en geobsedeerd
door milieuzaken. „Soberheid loopt het
risico te worden aangezien voor gebrek
aan geld en macht."
De tijdschriften Genoeg en Omslag tim
meren aan de weg. En het Haagse 'Vrek-
kenechtpaar' van de Stichting Zuinig-
heid met Stijl geeft het ene na het andere
boek uit. Maar zij hebben te weinig aan
zien om te worden nagevolgd. Iemand als
Youp van 't Hek zou uitdrager kunnen zijn
van een nieuwe leefstijl, „maar dan moet
hij zich er ook naar gedragen", vindt
Aarts.
„Maar het is niet makkelijk om uit de
tredmolen te stappen. Ik heb behoefte aan
rust en verdieping. Er is veel te veel ver
strooiing en afleiding van waar het eigen
lijk om gaat. Maar ook ik heb net een nieu
we computer gekocht. En binnenkort ga
ik met 155 collega's vier dagen naar Grie
kenland om het 20-jarig bestaan van het
bedrijf te vieren. Met het vliegtuig. Bui
tensporig, maar de verleiding is te groot
om nee te zeggen. Dus zeg ik ja, en voel me
bezwaard. Je komt voor zoveel dilemma's
te staan. Ik heb geen gsm. Dat is bijna een
statement. Je moet je verantwoorden dat
je iets niet hebt. Geen afwasmachine?
Meid, de tijd dat je afwast kun je toch wel
beter besteden? Je moet een zekere onaf
hankelijkheid en vrijheid in je hoofd heb
ben om uit te stappen."
Hanneke van Veen en Rob van Eeden (het
Vrekkenechtpaar) deden dat tien jaar ge
leden al. „Het is een bevrijding", zegt Van
Eeden, die vroeger altijd geld tekort
kwam en een doorlopend krediet had van
tien-, vijftienduizend gulden. Nu gelden
zij als rolmodellen van een spaar-zaam le
ven en wordt hun gedrag door het minis
terie van VROM geanalyseerd.
Dat wil weten wat de 'consuminderaars'
zoveel voldoening geeft. Achter het door
knippen van de tube tandpasta gaat meer
schuil dan louter spaarzaamheid. „Het is
ook de creatieve bevrediging van een foef
je. Het niet naar de winkel hoeven gaan
omdat je nog wat tandpasta uit de tube
weet te halen. Dat geeft een zeker gevoel
van onafhankelijkheid."
Monique de Knegt
