Antares speurt op zeebodem
Fifa 2000 lijkt
meer op een
poppentheater
wetenschap en techniek
47
postzegels
Op zoek
naar
neutrino's
Info over
huisdieren
op cd-rom
puzzel
u
E
I
E
E
I
T
zaterdag 8 januari 2000
Sinds medio september
afgelopen jaar is het op de
Middellandse Zee, dik 40 kilometer
uit de kust van Marseille, een en al
bedrijvigheid. Op de zeebodem, op
ruim twee kilometer diepte,
verrijzen drie bijna 40 meter hoge
raamwerken, dicht bezet met voor
licht supergevoelige detectoren. De
constructie heet Antares. Taak: het
opsporen van neutrino's; deeltjes
met een geweldig
doordringingsvermogen, afkomstig
van bijzonder woeste processen in
het heelal. Deeltjes waarvan nog
maar bitter weinig bekend is. Eind
vorig jaar begon het onderzoek te
draaien.
Neutrino's zijn belangrijk voor
de deeltjesfysica: de natuur
kunde van de kleine deeltjes. Het
wetenschappelijk onderzoek
daarnaar heeft de laatste tiental
len jaren een heel scala van deel
tjes, meer dan 200 tot dusverre,
opgeleverd die zijn getooid met
exotische benamingen als muo
nen, tau-deeltjes, pionen, quarks
en neutrino's.
Elementaire deeltjes worden ze
genoemd en de meeste 'bestaan'
maar superkort. Maar ze zijn wel
van fundamenteel belang voor de
deeltjesfysica, want er kunnen
veel verschi j nselen die zich tij dens
kernonderzoek voordoen, mee
worden beschreven en verklaard.
Hoewel nog lang niet alle elemen
taire deeltjes onomstotelijk zijn
aangetoond, zijn aan de hand van
waargenomen verschijnselen wel
al eigenschappen van een aantal
elementaire deeltjes bekend ge
worden. Die betreffen hun massa
(sommige deeltjes hebben zelfs
geen massa!), hun 'levensduur' en
hun elektrische lading.
Snelheid
Van neutrino's is men aan de weet
gekomen dat ze geen lading heb
ben, in 'ruste' ook geen massa
en dat ze reizen met de snelheid
van het licht (300.000 kilometer
per seconde). Ze 'bestaan' dus in
feite enkel en alleen door hun snel
heid. Met deze eigenschappen be
zitten ze echter een enorm door
dringingsvermogen; ze kunnen
dwars door de aarde vliegen zon
der noemenswaardig te worden
gestopt of afgebogen. Dit houdt in
dat onderzoekers zich in allerlei
technische bochten moeten wrin
gen om neutrino's aan te tonen.
Langs directe weg gaat dat niet.
Men maakt gebruik van het feit
dat door sommige neutrino's licht
verschijnselen veroorzaakt wor
den tijdens de passage dwars door
de aarde. Een neutrino heeft daar
maximaal maar 0,04 seconde voor
nodig.
In de vaste steenmassa van de aar
de zijn die lichtverschijnselen
natuurlijk moeilijk zichtbaar te
makenBeter geschikt zijn de don
kere diepten van de zee. Men richt
zich daar op neutrino's die daar de
aarde weer 'verlaten', om uit te
sluiten dat lichtverschijnselen
van andere deeltjes worden gede
tecteerd. Alles wat daar in zee aan
supersnelle lichtflitsjes optreedt
kan alleen maar worden veroor
zaakt door neutrino's, die immers
als enige in staat zijn dwars door
de aarde te schieten.
„De lichtsensoren van Antares
kijken zowel naar de zeebodem,
als recht vooruit en naar boven,"
Een artistieke impressie van Antares, de mini-onderzeeër Nautilus zorgt voor de onderzeese uitvoering van het project.
zegt professor Susan Cooper van
de universiteit van Oxford. „Dus
naar lichtsporen door neutrino's
die min of meer van onderaf naar
boven schieten. Soortgelijk on
derzoek naar neutrino's wordt ook
elders gedaan. Zoals bijvoorbeeld
in het Japanse onderaardse vloei
stofreservoir, de Super-Kamio-
kande, dat geheel gevuld is met
vloeistof en van boven tot onder
bezet met vele honderden senso
ren."
„Tot dusverre zijn daar geen dui
delijke resultaten mee verkregen,"
zegt Cooper. „Als alle sensoren
van Antares straks zijn aange
bracht kunnen we bijna anderhal
ve kubieke kilometer zeewater in
één keer in de gaten houden. Dat is
veel meer dan in bijvoorbeeld de
Super-Kamiokande. Hoe groter
het volume dat je in de gaten
houdt, des te groter de kans zo'n
flits eindelijk eens goed te regi
streren."
Volgens Cooper is echter niet pre
cies bekend wat men kan ver-
wachten. Zo zijn de intensiteit en
de duur van de lichtflitsen alleen
bij benadering bekend. Dat maakt
het bepalen van de meest geschik
te gevoeligheid van de sensoren,
het calibreren daarvan dus, moei
lijk.
Licht
„Het is als bij het diafragma van
een camera," aldus Cooper. „Die
moet precies de juiste hoeveelheid
licht op de film laten vallen, omdat
de foto anders over- of onderbe
licht is. Dan zie je ook weer te wei
nig. Om dat te ondervangen laten
we, als Antares straks helemaal
compleet is, een bol afzinken die
naar alle kanten een heel zwakke
maar bekende dosis licht uitzendt.
Daar kunnen we precies mee cali
breren, maar de vraag blijft dan
toch of dat voor de flitsjes afdoen
de is."
„We zijn de registraties in decem
ber begonnen met wat er nu bene
den opgesteld staat," zegt Cooper.
„Dat zijn drie 40 meter hoge, op
de hoekpunten van een denkbeel
dige, ongeveer gelijkzijdige drie
hoek opgestelde zuilen van detec
toren. Als blijkt dat deze opstel
ling toch niet het gewenste resul
taat oplevert laten we zuilen
afzinken met veel gevoeliger sen
soren. Maar dat zal, gezien het be
schikbare budget, niet eerder kun
nen gebeuren dan in 2002. In zeke
re zin zou Antares dan pas af zijn."
„Als er lichtsporen van neutrino's
worden geregistreerd, kunnen we
ook achterhalen waar ze uit de
kosmos vandaan komen," zegt
Cooper. „Mogelijk schept dat dan
weer wat meer duidelijkheid in de
processen waarbij neutrino's wor
den gegenereerd. Met andere
woorden: hoe ziet de kosmos er
door een neutrino-bril uit? Dat
zou wel eens een vreselijk vreemde
kosmos kunnen zijn. En daar zijn
we nu juist zo vreselijk benieuwd
naar."
Ben Apeldoorn
EA-Sports brengt al vanaf
1996 de serie FIFA voetbal
spellen uit. De schijfjes voor PC
en Playstation zijn van meet af
aan een kassucces. Dit ligt aan de
realistische spelweergave, de ge
stroomlijnde motoriek van de
spelers, het echt juichende pu
bliek en het op sommige momen
ten schitterende commentaar
van Mare Lawrenson.
FIFA '99 was de overtreffende
trap van alle voetbalspellen, en
voor de versie 2000 koesterde
men de allergrootste verwach
tingen. Die zijn helaas maar ten
dele uitgekomen en op sommige
punten is er zelfs sprake van een
achteruitgang in vergelijking
met eerdere edities.
Met het nieuwe millenium in het
achterhoofd, wilde EA de zaak
groots aanpakken. Er waren
brieven gekomen uit Grieken
land, Noorwegen, het Midden-
Oosten en Australië om ook de
nationale competities uit die
landen op te nemen.
Rapid Wien
Ook fans van grote clubs als Ra
pid Wien, Colo-Colo en ploegen
uit lagere divisies zijn opgeno
men in het selectiemenu om mee
te spelen. Aan de oudere voetbal
liefhebber is ook gedacht. Vaak
vertelt vader op een verjaardag
dat het gi'ote Real Madrid of het
Ajax van Cruijf -tig maal beter
was dan het huidige Nederlands
Elftal.
Nu kan dit getest worden in een
history-mode. Geheel in stijl,
zwart wit-beelden, ouderwetse
broeken, het Wankdorfstadion
van 1954, kun je Hongarije van
Puskas en Koscic revange laten
nemen op West Duitsland, en
bestaat de mogelijkheid om een
sterrenelftal aller tijden samen
te stellen. Helaas blijkt het dan
droevig gesteld te zijn met het
historisch besef van EA-Sports.
Je kunt spelers selecteren uit
voetbalgrootmachten zoals Li
banon, Thailand en Canada, ter
wijl het Uruguay van de jaren
'30, het Oostenrijkse Wunder-
team uit diezelfde periode en het
Benfica van Eusebio en La
Coluna niet oproepbaar zijn. Dat
is jammer, want tijdens de schit
terende openingstune kun je dui
delijk lezen dat er teams te zien
zijn uit de hele twintigste eeuw
en niet alleen maar van de twee
de helft daarvan.
Desalniettemin; via een indivu-
duele kiesmode kan het sterren
team met Andrade, Yashin, Mat
thews, Beckenbauer, Cruijff,
Pele, Maradona en van Gobbel
de wei in gestuurd worden om
een prachtige historische wed
strijd te spelen.
Andere verbeteringen zijn de
grotere mogelijkheden met cle
spelers zélf. Er kunnen meer
schijnbewegingen gemaakt wor
den, zoals schouderduwen en de
'schaar'. Ook het mechanisme
om corners en vrije trappen te
sturen is verbeterd.
Europacup
Aan het einde van een seizoen is
het niet afgelopen, zoals in de
oudere versies. Je favoriete club
kan degraderen, meedoen aan
het nationale bekertoernooi en
zelfs Europa ingaan. Een gerou-
tineerde bespeler van Fifa 2000
wint met Sparta de Europacup
tegen Barcelona. Daar hoeft hij
tegenwoordig geen dure spelers
meer voor te kopen en allerlei an
dere listen met het manage-
mentsscherm voor uit te voeren.
Met de nieuwe opwaarderings
mode kunnen Siemen Zijm en
Michel Langerak worden omge
toverd in topspelers die beter
zijn dan Beckham en Ronaldo.
Ook is het mogelijk om de wed-
strijdduur in te korten tot vijf
minuten, wat de snelheid ten
goede komt.
Voor al deze mogelijkheden heeft
EA-sports wel een aantal veren
moeten laten. Zo is de weergave
van de spelers minder realistisch
dan in Fifa '99. Het lijkt nu meer
op een poppentheater dan op de
zeer realistische simulatie in eer
dere versies.
Alles lijkt meer op circus-attari;
de echte stadions van vroeger
zijn er helaas ook niet meer. In
plaats van San Siro of Wembley
wordt er nu in een nep-arena ge
speeld met publiek wat maar één
liedje kent.
Ook de samenstelling van de se
lecties is slordiger Tsjeu La Ling
is allang met voebalpexxsioen en
ook Eddy Pi eters Graafland
staat xxiet meer onder de lat bij
Feyenoord. En wie Van der Me,
Van der Li en Van der Le van
Sparta zijn, weet men ook op het
Kasteel niet te vertellen. EA-
Sports had beter even kunnen
wachten, voor een echt verbeter
de versie.
Ben Oerlemans
Fifa 2000 voor Playstation kost
129,50. De prijs voor PC varieert
per winkel.
De fabrikant van dierenacces-
soires Altranet heeft een cd-
rom laten maken met veelge
vraagde informatie over honden,
katten en paarden.
Uitheemse, exotische en kwetsba
re dieren die mensen er beter niet
op na kunnen houden, worden
buiten beschouwing gelaten, - al
zijn er wel adressen te vinden van
organisaties die dergelijke dieren
opvangen.
Veel aandacht wordt besteed aan
medische zaken, maar er staan
ook adi'essen van fokkers op de
Dierendisk. Handig is dat via links
kan worden doorgeklikt naar al
lerlei websites over dieren.
De populair-wetenschappelijke
cd-rom is gemaakt onder leiding
van de dierenarts van Artis en be
doeld voor baasjes die meer over
hun hxxisdier te weten willen ko
men.
Er is een geneeskundig woorden
boek opgenomen en er wordt zelfs
het een en ander vermeld over ho
meopathie bij dieren.
De Dierendisk wordt verkocht
door dierenspeciaalzaken en kost
ƒ44,95. (GPD)
Info: Altratiet BV, Beesd, tel. 0345-
683804.
Verzamelaars van millennium-
en/of twintigste eeuw-zegels
krijgen het ook dit jaar nog be
hoorlijk druk. Niet alleen hebben
nogal wat landen rond de eeuw
wisseling (plotseling) nog één of
meer zegels uitgegeven, ook gaan
tal van landen door om reeksen,
die al op de rails staan verder af te
werken. Denk maar aan België,
Noorwegen, Ierland, Groot-Brit-
tannië en de Verenigde Staten.
Hoewel België voor dit jaar, voor
2001 en voor 2002 een velletje van
twintig zegels op het programma
heeft staan (titel: Een reis door de
20ste eeuw in 80 zegels) verscheen
3 januari ook nog een 17 Bef./0,42
e.-zegel met als titel Welkom 2000.
De zegel toont spetterend vuur
werk met, als een slinger die de
lucht doorklieft, een feestelijke
voorstelling van het jaartal in cij
fers.
zie zegel 1
Denemarken memoreert in de
loop van dit jaar met vier series
van vier zegels aan gebeurtenissen
in de twintigste eeuw. De series
zijn gebaseerd op vier thema's:
voorpagina's van kranten, illu
straties uit kranten, de Deense
film en communicatie. Op de ze
gels van de eerste serie die 12 j anu-
ari verschijnt staan de voorpagina
van de Aftenposten van 26 juli
1901 met het bericht (een foto) dat
Johan Hendrik Deuntzer (1845-
1918) er in was geslaagd een nieuw
kabinet te vormen (4,00 kr.): een
politieke prent (1903) ter gelegen
heid van de verkiezing van Jens
Jensen (1859-1928) tot de
eerste sociaal-democratische
burgemeester van Kopenhagen
(4,50 kr.); een scène uit de film 'The
Abyss' (1910) met Asta Nielsen en
Poul Reumeii (5,25 kr.) en een affi
che uit 1914 waarop een vrouw
aan de telefoon (5,75 kr.).
Aan deze eerste serie zijn gekop
peld: een postzegelboekje met 10 x
4,00 kr.-zegels (S105), een boekje
met lOx5,25 kr.-zegels (S106), een
bijzonder mooi presentatiemapje
(SM36, prijs 19,50 kr.), een post
kaart (CP28) en uiteraard eenfdc.
Deel II van deze twintigste-eeuw-
reeks verschijnt 9 mei, deel III op
23 augustus en het laatste deel 8
november.
Op 3 januari werd ter gelegenheid
van een tariefsverhoging de per
manente reeks koningin Margre-
tha II uitgebreid met een blauwe
5,75 kr.-zegel. Met deze aanvulling
wordt de reeks, die hiermee uit elf
zegels bestaat, tevens afgerond,
want voor 12 april staan acht per
manente zegels met een nieuw
portret van Margretha II op het
programma. Op die dag verschij
nen tevens twee zegels ter gelegen
heid van haar zestigste verjaar
dag.
De nu op zijn einde lopende reeks
omvat na de jongste aanvulling ze
gels van 3,75, 2 x 4,00, 4,25, 4,50,
4,75, 5,00, 5,25, 5,50, 5,75 en 6,75
kr.
Groot-Brittannië heeft 6 januari
een permanente millennium-zegel
van 1ST uitgebracht. De goud
kleurige zegel (in vellen van 200
stuks en in boekjes van tien) ver
vangt alle lST-zegels.
Jersey begon het millennium op 1
januari op een heel bijzondere wij
ze en wel met een 10 pond-zegel
met een 22 karaat gouden laagje.
Het is de eerste 'gouden' zegel in
Europa. Op de zegel het wapen
van Jersey met daarnaast de tekst
'Millennium' en '22 carat gold'.
Zwitserland kwam op 23 novem
ber met een 90 rp.-millenniumze
gel. Het jaartal 2000 omspant de
wereldbol. Er zitten steeds twee
zegels - aan de uiteinden - in een
strip. Tussen de zegels twee vig
netten met op de ene La Poste, Die
Post en La Posta en op de andere
in vier talen 'Met de beste wensen',
zie zegel 5
Na de vierjarige cyclus 'dieren in
en rond het water' zijn de komen
de vier jaar de afbeeldingen op de
Zwitserse Pro-Juventutezegels
ontleend aan kinderboeken. Op de
eerste serie die 23 november ver
scheen ti-eedt Nicolo op, de klein
ste clown van het circus. Afge
beeld wordt Nicolo voor de tent
(70 35 rp.), Nicolo in de armen
van zijn vader (90 45 rp.) en Ni
colo omannt een ezel 110 5 5 rp
De traditionele kerstzegel (70 35
rp.) maakt ook deze keer deel uit
van de serie. Op de zegel de
sneeuwpop uit het boek 'Hinaus
aufs Land'. Net als vorig jaar gaf
Zwitserland ook nu een extra
kerstzegel uit zonder bijslag (90
rappen). Hierop een kerstbal.
Hero Wit
Woordzoeker
K
G
N
I
L
L
E
N
S
R
E
V
L
E
G
S
T
N
E
D
N
A
B
G
E
E
O
U
T
H
K
I
L
T
N
N
S
G
I
H
R
O
C
O
M
S
0
I
E
A
L
W
E
B
E
U
E
E
X
R
I
R
E
R
K
I
K
L
L
O
A
D
A
B
P
N
R
A
T
R
L
E
p
G
A
S
R
M
A
D
B
K
C
K
E
N
K
S
E
U
A
B
N
R
A
E
C
O
T
R
T
U
L
R
E
E
B
H
T
R
W
N
Z
T
P
E
R
F
S
U
A
N
E
L
E
N
S
O
T
A
F
A
T
E
I
L
R
R
E
K
H
V
O
S
T
G
T
R
U
E
B
E
B
C
E
K
U
N
E
T
R
A
T
S
O
A
G
U
O
L
A
A
D
E
P
M
E
R
T
R
B
T
O
L
S
T
C
A
N
0
C
achterbank
contactslot
roest
asbak
diesel
ruitenwisser
auto
garage
starten
banden
gevarendriehoek
startkabel
bekeuring
kofferbak
stoel
benzine
koplamp
stuur
beurt
lucht
toerenteller
bougie
pech
versnelling
brug
rempedaal
wiel
claxon
In deze mengelmoes van letters zijn al de genoemde woorden verstopt.
Ze zijn te lezen van links naar rechts, van rechts naar links, van boven naar
beneden of omgekeerd of schuin.
Sommige letters worden dubbel gebruikt. Streep alle woorden door. De
resterende letters vormen dan regel voor regel van boven naar beneden
nog een woord.
Stuur dit woord uitsluitend op een briefkaart naar:
Puzzelredactïe PZC
Postbus 18
4380 AA VLISSiNGEN
Uw briefkaart moet uiterlijk woensdagmorgen in ons bezit zijn.
Vermeldt uw naam, adres en woonplaats.
De PZC stelt de volgende prijzen beschikbaar: eerste prijs een VVV-bon
van 50,.Tweede, derde en vierde prijs een VVV-bon van 25,-.
De oplossing en de namen van de prijswinnaars vindt u in de PZC-bijlage
'Vrije Tijd' van volgende week.
