Spreekt u Occitaans
Storm is een
opsteker voor
het Franse bos
PZC
Franse
streektalen
niet erkend
reportage
33
Bericht van
Mirjam
Dagelijkse
dingen
zaterdag 8 januari 2000
Een goede raad: vraag in Zuid-
Frankrijk nooit 'parlez-vous
patois (spreekt u dialect)?', maar
'parlez-vous occitan (spreekt u
Occitaans)?' Deze voorzichtige
aanbeveling staat in de jongste
editie van de Guide Michelin, nog
steeds de gerespecteerde
toeristische bijbel voor bezoekers
van Frankrijk. Dat is nieuw. In
klassieke encyclopedieën als
Larousse en Petit Robert werd in de
jaren tachtig het Occitaans nog
afgedaan als een Gallo-Romaans
dialect, als een 'patois' dus.
De subtiele mentaliteitswijziging te
kent de even verrassende als verheu
gende heropleving van de middeleeuwse
en bijna doodgewaande Occitaanse cul
tuurtaal. Wat echter voor historici, cul
tuurfilosofen en taalwetenschappers een
boeiend studieobject is, blijkt voor nogal
wat rechtgeaarde en chauvinistische
Fransen een doorn in het oog te zijn. Zij
denken al gauw dat de ene en ondeelbare
republiek en de 'unité linguistique' in ge
vaar zijn.
In de zomer van dit jaar ondertekende de
Franse eerste minister Lionel Jospin na
jarenlang touwtrekken in de Franse As-
semblée het Europese Handvest van de
Regionale en Minderheidstalen. Deze
handtekening verleende de zeven be
staande streektalen in Frankrijk, waar
onder naast het Occitaans ook het Bas-
kisch en Bretoens, officieel bestaansrecht
en opneming in het basisonderwijs.
Voor vele Fransen was het echter een
handtekening te veel. Heftige debatten
over het 'verraad' van Jospin vulden we
kenlang de krantenpagina's. Inzet van de
polemiek is artikel 2 van de grondwet, dat
bepaalt: 'In gans Frankrijk is het Frans de
officiële taal'. Jospin heeft met zijn goed
keuring van het Europese Handvest dus
tegen de Franse grondwet gehandeld, al
dus de teneur van vele commentaren. En
kort nadien besliste het Franse Grond
wettelijk Hof dat het Europese Handvest
inderdaad in tegenspraak is met artikel 2
van de Franse grondwet. Daarmee werd
de officiële erkenning van de Franse
streektalen eens te meer op de lange baan
geschoven.
Debat
Ook de machtige en door de staat gesubsi
dieerde 'Agence de la Francophonie', die
moet waken over de zuiverheid, het be
houd en de uitstraling van de Franse taal
overal ter wereld, beklemtoonde nog on
langs in een missive aan alle leraren Frans
dat Frankrijk een eentalig land is en
blijft.
Het verzet van het officiële Frankrijk te
gen het taaihandvest loopt dwars door de
politieke partijen. Een ongewone allian
tie van gaullisten, centristen, communis
ten en Le Pennisten neemt voor één keer
dezelfde argumenten in de mond. Het zo
geprezen 'Europa van de regio's' wordt
volgens hen op een slinkse manier mis
bruikt om via taalparticularisme de een
heid van de Franse natie te ondermijnen.
En zij vinden dat elk debat over de taal
kwestie het risico inhoudt van een politie
ke destabilisering en het regionale natio
nalisme in de hand werkt. Als bewijs
'Occitaans is onze taal', is de strijdkreet die steeds vaker opduikt in de Languedoc.
worden de onwillige en bommengooiende
Basken en Corsikanen opgevoerd.
Wellicht meer dan de andere regionale ta
len inFrankrijk is het Occitaans onlosma
kelijk verbonden met de niet altijd fraaie
geschiedenis van de eenmaking van de
Franse natie. Of zoals een afgevaardigde
van de Franse regio Languedoc-Roussil-
lon het uitdrukte op een recent congres
van de 'Associacion Internacionala d' Es-
tudis Occitans' in Wenen, veilig ver van de
Parijse pottenkijkers:Occitaans als uit
drukking van de identiteit en de cultuur
van Occitanië (zowat het huidige gebied
van de Languedoc), raakt blijkbaar nog
altijd het slechte geweten van Frankrijk."
Nadat de Romeinen in 27 voor Chr. heel
het zuiden van Frankrijk hadden ver
overd en het gebied de naam Gallia Nar-
bormensis had gekregen, groeide in de
daaropvolgende eeuwen een merkwaar
dige taalvermenging tussen het Latijn en
de Gallische dialecten. Die zou rond de
12de eeuw leiden tot het ontstaan van
twee afzonderlijke talen, de 'langue d'oc'
en de 'langue d'oil'. Oc en oil staan voor de
verschillende uitspraak van het woord
'oui' (ja). Het gebied waar de langue d'oc
werd gesproken kreeg de naam Occitanië
en strekte zich toen uit van de oostelijke
Pyreneeën tot de Rhöne-vallei en het zui
den van de Loire.
Het soepele en beeldrijke Occitaans ken
de een razendsnelle verspreiding tot ver
buiten het eigenlijke gebied van Occita
nië. In de 13de eeuw en de latere Middel
eeuwen ontwikkelde het zich niet alleen
als populaire volkstaal, maar ook als de
cultuurtaal van de intellectuele elite, van
diplomaten en dichters. Het Occitaans
werd de voertaal van de Zuideuropese
adellijke hoven van Noord-Italië tot
Zuid-Frankrijk en Noord-Spanje. De re-
Een kwart miljard bomen mocht in
Frankrijk het nieuwe millennium niet
in verticale staat halen. In twee dagen
velden de weergoden eind vorig jaar meer
bomen dan duizenden houthakkers in
jaren. Voor exploitanten van bos dreigt
economische misère. Maar een ecologische
ramp?
Met zijn 123 inwoners zou Ger-
maingoutte in iedere andere streek
van Frankrijk een dorp in laste zijn. Maar
de burgmeester in deze nederzetting be
schikt over drie ambtenaren, een gemeen
telijke bestelauto en een tractor. Ger-
maingoutte wekt cle indruk van een dorp
waar de bomen tot in de hemel, groeien.
Kransen van verse bloemen sieren het
oorlogsmonument, de oude wasplaats is
pas gerestaureerd, het gemeentehuis van
nieuwe deuren en ramen voorzien.
Germaingoutte ligt ook niet in het ver
armde noorden of het leeglopende mid
den van Frankrijk, het ligt in de groene
Vogezen. En zoals in de meeste dorpen
van dit departement is de bron van zijn re
latieve welvaart in één woord samen te
vatten: bos. Maar de bomen die tot voor
kort nog tot in de hemel groeiden, liggen
nu op de grond. ,,Het is een ramp", zegt
burgemeester André Bresson met een
wijds gebaar naar de wouden die zijn
dorp omzomen. ,,We hebben 30.000 bo
men verloren,"
'Verloren' is niet helemaal het woord,
want ook een gevelde woudreus valt nog
aan de man te brengen. Alleen, de prijs er
van ligt een ietsje lager.
De burgervader: „Germaingoutte was al
tijd een welvarend dorp. We hadden 234
hectare bos, ruim drie hectare per gezin.
gio Languedoc-Roussilon werd toen gere
geerd door de graaf van Barcelona en de
koning van Aragon.
In de literatuur waren het vooral de trou
badours die hun hoofse minneliederen in
het Occitaans componeerden. Het Occi
taans was een uniek voorbeeld van een
taal zonder standenverschil. Hier verte
genwoordigde de taal werkelijk gans het
volk, van hoog tot laag, van arm tot rijk,
van intellectueel tot ongeletterde. Deze
zeldzame verbondenheid via de taal zou
later een belangrijke rol spelen in de dra
matische geschiedenis van het gebied.
Die onzalige geschiedenis begon met de
kruistocht tegen de zogenoemde Ka-
thaarse ketters (1209-1229) of Albigen-
zen, zo genoemd naar de stad Albi waar zij
het sterkst vertegenwoordigd waren. Te
gen het verstikkend dogmatisme en de
wereldlijke dictatuur van de katholieke
kerk, en tegen de liederlij ke levenswandel
van vele geestelijken, predikte deze chris-
telijk-manicheïstische sekte een terug
keer naar een oerkerk zonder hiërarchie,
zonder sacramenten en zonder moralisti
sche hypocrisie en geleid door 'purs' of
zuiveren.
Toen zowel vele edelen als gewone bur
gers zich tot de nieuwe religie bekeerden,
werden zij een gevaar voor het kerkelijke
gezag en de kerkelijke instellingen, die
aan invloed begonnen te verliezen. Paus
Innocentius III riep de Franse katholieke
koning Lodewijk IX en zijn katholieke
edelen op om deze voor Kerk en staat ge
vaarlijke ketterij uit te roeien.
Etnische zuivering
Wat in de daaropvolgende, twintig jaar
durende kruistocht in de Languedoc ge
beurde, bestempelen sommige moderne
historici onomwonden als volkeren
moord. Hele steden en dorpen werden uit
gemoord en met de grond gelijk gemaakt
en er werden afschuwelijke wreedheden
begaan. De inquisitie stuurde duizenden
onschuldige mensen zonder enige vorm
van proces naar de brandstapel. De kruis
tocht kreeg het karakter van een etnische
zuivering waarbij een heel volk, zijn taal
en cultuur werden vernietigd.
Met de Franse Revolutie werd de totaal
verwoeste en verarmde Languedoc defi
nitief en volledig ingelijfd in de Franse re
publiek. Van het Occitaans en de Occi
taanse cultuur bleef vrijwel niets meer
over. Eeuwen Frans bestuur en culturele
dominantie herleidden het Occitaans tot
een taaltje van achterlijke wijnboertjes.
Die bleken echter nog altijd weerbaar te
zijn, want in 1907 brak de opstand van de
wijnboeren uit tegen de uitbuiting door
Parijs en de steeds lagere wijnprijs. De
gendarmerie sloeg de opstand met geweld
neer en er vielen honderden doden.
Eeuwen van repressie, oorlogen, uitbui
ting, achterstelling en minachting bleken
echter niet in staat de Occitaanse taal en
cultuur volledig te doen verdwijnen. In de
voor Parijs eeuwig dwarsliggende, op
standige en onbetrouwbare Languedoc
herontdekte een klein groepje Occitaanse
intellectuelen in de tweede helft van de
19de eeuw de cultuur van zijn middel
eeuwse troubadours. In 1869 verscheen in
Montpellier het nieuwe tijdschrift 'Revue
des Langues romanes'. Het vond gretig af
trek bij jonge universitairen en intellectu
elen die zich vol ijver op de Occitaanse
taal en cultuur wierpen. In 1919 werd in
Toulouse de 'Escola Occitana' opgericht,
in 1945 gevolgd door het Tnstitut d'Etu-
des occitanes'Voor het Occitaans voltrok
zich bijna eenzelfde wonder als voor het
Hebreeuws: een dode of sluimerende taal
foto G PD
werd opnieuw tot leven gewekt, ontwik
kelde een moderne grammatica en woor
denschat en een eigen literatuur. Er zijn
nu in Montpellier en Toulouse zelfs radio-
en televisieuitzendingen in het Occitaans
voor heel de Languedoc. En terwijl een
halve eeuw geleden de renaissance van
het Occitaans nog eerder een zaak van in
tellectuelen was, raakt de taal nu steeds
meer in gebruik in brede lagen van de be
volking.
Houding
Dat dit gepaard gaat met een groeiend be
wustzijn van de Occitaanse identiteit en
dus ook met een meer kritische houding
tegenover alles wat vanuit Parijs wordt
afgekondigd of beslist, valt in Parijse re
geringskringen niet altijd in goede aarde.
Daar neemt men vlug de woorden 'separa
tisme' en 'nationalisme' in de mond en dat
verklaart ook het verzet tegen het Euro
pese Handvest ter bescherming van de re
gionale talen. De graffiti met 'Oces la len-
ga nostra' en het Occitaanse kruis, die
steeds meer in de Languedoc opduikt, zijn
daarbij olie op het vuur van de Franse
unitaristen.
Er is echter in de Languedoc geen separa
tistische beweging die naam waardig.
„Parijs verwart bewust separatisme met
de rechtmatige wens naar een vreedzame
terugkeer en herwaardering van de eigen
geschiedenis, taal en cultuur. Een ge
schiedenis die trouwens ook die van
Frankrijk is, maar die Frankrijk blijk
baar nog altijd een slecht geweten be
zorgt", meent Estève Hammei, afgevaar
digde van de 'Lengadoc-Rossello' op het
congres in Wenen. „Wij oefenen gewoon
het indertijd door president Mitterrand
verdedigde 'droit a la différence' uit. En
sommige Parijse intellectuelen lopen in
hun verzet tegen het Occitaans dan ook
schromelijk achter op de praktijk, waar
bij in steeds meer universiteiten de Occi-
tanistiek nu een vast bestanddeel van de
studie Romaanse talen is geworden", zo
besluit Hammei.
Johan Lamoral
De exploitatie van dat bos leverde de ge
meentekas jaarlijks 400.000 francs op, 80
procent van onze inkomsten. Maar ik
vrees dat we voor elk van de komende
twintig jaar een inkomstenderving van
100.000 francs zullen hebben."
Er zijn in de Oost-Franse Vogezen duizen
den dorpjes als Germaingoutte. De helft
van het departement bestaat uit bos, en
dat bos werd eind vorig jaar door de stor
men onevenredig zwaar getroffen. Van de
270 miljoen bomen die in het land averij
opliepen, stonden er bijna 20 miljoen in de
Vogezen. In Bretagne en Midden-Frank
rijk viel, brak of versplinterde amper één
procent van de bomen, in de Vogezen ze
ven tot tien procent.
Voor de exploitanten van het Oost-Franse
bos, in hoofdzaak kleine dorpen, dreigt
rampspoed. Een omgehakte eik doet al
gauw 800 franc per m3, een omgewaaide
soms maar 35 franc. Vaak is de boom zo
beschadigd, dat er geen planken meer van
gezaagd kunnen worden. Hij kan dan al
leen nog aan de papierindustrie worden
verkocht. Zelfs voor intacte bomen zullen
de prijzen dalen. De 20 miljoen bomen die
in de Vogezen werden geveld, zijn het
equivalent van zeven jaar oogst. Daar
door komt een enorme hoeveelheid hout
op de markt, wat de prijzen drukt. Om dat
hout te kunnen bewarenmoet het worden
nat gehouden. Droog hout valt ten prooi
aan insecten, die de kwaliteit ervan aan
vreten. Dat vereist investeringen in
sproei-installaties en opslagplaatsen.
Zagerijen
Houtproductie en -verwerking zijn in
Frankrijk, dat voor eenderde met bos is
bedekt, serieuze bezigheden. De industrie
biedt werk aan 500.000 mensen, die ver
deeld zijn over 40.000 bedrijven. Van die
bedrijven is een kwart exploitant, en van
Een door storm gehavend bos in de Vogezen.
die exploitanten beschikt eenderde over
een eigen zagerij. In de komende maan
den zullen die zagerijen, waarvan de
meeste minder dan zes werknemers heb
ben, op volle toeren draaien om de geval
len bomen te verwerken. Daarna dreigt
werkloosheid.
Maar het nadeel van de exploitant is het
voordeel van de fabrikant. De Franse pa
pierindustrie, die goed is voor een jaar
omzet van 200 miljard francs, ziet zijn
grondstoffen van de weeromstuit goedko
per worden. Dat geeft die industrie, vorig
jaar reeds de zesde grootste ter wereld,
een voorsprong op de buitenlandse con
currentie.
Ministers die in helikopters over de ge
teisterde woeden vlogen, braakten de af
gelopen weken hun geijkte clichés over
het verwoeste milieu uit. Maar voor de
meeste experts is de balans niet puur ne
gatief. „Voor sommige diersoorten, zoals
de zeer zeldzame grote wouclhoen, is de
orkaan een nachtmerrie geweest", zegt
Philippe deNonancourt, directeur van de
DD AF (Direction de 1'Agriculture et de la
Forêt) in de Vogezen. „Deze grote vogels,
waarvan we er nog maar een dertigtal
hadden, zijn erg kwetsbaar. Het is goed
denkbaar dat het trauma van de storm
van invloed is op hun voortplanting.
Andere diersoorten, meent De Nonan-
court, profiteren echter van de ravage.
„Herten en zwijnen hebben open plekken
in het bos nodig; die hebben ze nu gekre
gen. Bovendien is de jacht tot nader order
verboden, omdat het bos te gevaarlijk is
geworden. Het zou mij niet verbazen als
hun aantal met sprongen toeneemt, zo
zeer dat ze een bedreiging gaan vormen
voor de nieuwe aanplant."
Er is nog een reden om de ecologische
schade te relativeren. Frankrijkis een van
de weinige landen in Europa waar de ont
volking van het platteland nog steeds
doorgaat. Land dat eeuwenlang' is be
werkt, komt braak te liggen en wordt door
bos overwoekerd. Zo krijgt Frankrijk er
foto Christian Lutz
jaarlijks 215 miljoen bomen bij. Dat is
maar iets minder dan het aantal dat op 26
en 27 december werd geveld.
Zelfs voor de Vogezen, het zwaarst getrof
fen departement, gloort er hoop. „Op
plekken waar meer dan 20 procent van de
bomen is gevallen, kun je niet meer spre
ken van een heilzame natuurlijke selec
tie", verklaart De Nonancourt. „Maar
natuurlijk zijn er hier ook uitgestrekte ge
bieden waar veel minder bomen zijn ge
vallen. Daar heeft de storm gewoon de
zwakste exemplaren geëlimineerd."
Een tragische aanblik in de Vogezen bie
den de talrijke rivierdalen, waar de wind
vrij spel had. Maar de directeur van het
DDAF zal geen traan laten om de bomen
die daar zijn gezwicht. „De mens heeft in
het verleden de oevers beplant met pijn
bomen. Maar pijnbomen horen niet aan
een rivier te staan; ze veroorzaken een
verzuring van het water".
Cees van Zweeden
VERENIGDE STATEN
MEXICO
ïs .-ri.jilv
GOLF
VAN
MEXICO
México^
stad
BELIZE
GTM.
GROTE OCEAAN'
Na drie jaar van alles en nog
wat gestudeerd te hebben
vond Mirjam Beijsterveldt uit
Terneuzen dat het weer tijd
was voor iets spannenders.
Daarom besloot ze om een half
jaar tot een jaar te gaan reizen.
Ze begint in Mexico en hoopt
uiteindelijk, na veel ervarin
gen en vloeiend Spaans spre
kend, in Costa Rica uit te ko-
Ja maar, waar sldap je dan,
hoe doe je dat dan met je
was, eet je wel gezond, vallen
de mannen je niet te veel las
tig? Enkele van de zorgen van
mijn lieve moeder. Om haar
'gerust' te stellen en u te infor
meren over de dingen van alle
dag: wat inside-information
over mijn Mexicaanse be
staan.
Het geld. Het geld vliegt er
door. Indiddels ben ik al be
gonnen aan de rekening be
stemd voor 'als ik later groot
ben'. Erg jammer, maar een ei
gen huis en een mooi servies
zitten er voorlopig niet in.
Mijn mede-travellers en ik
gaan soms erg ver in het zuinig
doen. We lopen liever drie
kwartier met een loodzware
rugzak over een hobbelpad,
dan dat we 2,50 neerleggen
voor een taxi.
Ook op het eten wordt bezui
nigd. Wanneer het hostel een
keuken heeft, isiedereen blij.
Zeker als je ergens een paar
dagen blijft, is het een stuk-
voordeliger naar een van de
kleurrijke markten te gaan. Je
koopt wat avocado's, tomaten,
wortels, aardappels en fruit en
maakt je eigen maal. Zelf heb
ik ook altijd een potje jam en
wat oploskoffie in mijn tas zit
ten. Een andere goedkope op
tie is 'eten op straat'. Meestal
erg lekker: tortilla's of taco's
met vlees en groente, warme
maïs met gesmolten 'kaas',
torta's(broodjes) met 'ham'.
Bij de eetstalletjes staat vaak
een kratje met flesjes Coca Co
la, Fanta en Spritë.Wil je toch
wat luxe, dan ga je naar
een restaurantje. Er staat
altijdvanalles op de menu
kaart: rijst, frijoles (bonen),
gebakken banaan, kip,gu-
acamole...noem maar op.
Meestal slaap ik met meerdere
mensen op een kamer, in een-
slaapzaal, hostel). Soms deel
ik met anderen een cabana.
Deze hutten bevinden zich
tussen cle palmbomen, op het
strand. In de cabana's staan
vaak niet meer dan een bed en
een kaars. De omgeving en het
ruisen van de zee maken ech
ter veel goed. Gisternacht
sliep ik in een groepscabana.
Er was geen plaats meer voor
mijn hangmat en dus ben ik
maar op de grond gaanl iggen.
Een gevatte Italiaan gaf me de
volgende geruststellende
nachtwens:Buenas noches
Mirjam, pas je wel op voor de
schorpioenen?! Gelukkig heb
ik toch lekker geslapen, 's
Ochtends zat er alleen een
krabbetje in mijnschoen.
De wc. Een ander aanspre
kend onderwerp. De we's zijn
hier meestal niet jevan het.
Vaak ontbreekt de bril en is er
geen papier. Dan is het maar
hopendat er een oude krant
ligt, of dat iemand je net een
toeristenfoldertjetoegestoken
heeft!
De was. In goede tijden breng
ik mijn was naar de wasseret
te. Meestal betekent het:
spierballen kweken. Vanoch
tend nog heb ik twee uur staan
beulefi.Ik moest een emmer
water uit een diepe, diepe bron
omhoog trekken.Vervolgens
heb ik me een halve hernia
staan schrobben met een blok
zeep en een plastic zakje. Niet
dat de vlekken er uit gaan
trouwens. Maar goed, ik
kwam sowieso al niet in aan
merking voor een titel als
best-geklede vrouw.
De mannen. De mannen zijn te
irritant om er veel woorden
aan vuil te maken.Ze maken
de volgende geluiden: pssssst,
pssssst, pssssst, sssssj, heee-
ee.smmmmak... en mmm.
mmm, mmm. Ze hangen uit
autoramen of staan op straat
en roepen: bonita, knapperd-
je, guapa, lekkertje, honey,
etc. Volgend jaar doe ik zeker
mee met de MissWorld-ver-
kiezingen. Dan kan ik tenmin
ste die titel nog in de wacht
slepen. Maar, dat is volgend
jaar. Nu moet ik opschieten. Ik
moet mijn rugzak noginpak-
ken. De bus naar de tempels
van Tulum vertrekt over twee
uur en het iseen uur lopen.
