Rotterdams aanzoek valt goed
Voor Joop Frohwein betekent
verval altijd een nieuw begin
Scoop haakt in op textieljaar 2000
zeeland dinsdag 4 januari 2000 14
Studenten Orkest
speelt in Middelburg
kunst cultuur
Geen mooier mens
dan een tevreden mens
99 C#j
ROC Westerschelde
luidt de noodklok
Zeeland Seaports en Moerdijk positief over nauwere samenwerking
door Ernst Jan Rozendaal
MIDDELBURG - Het Ne
derlands Studenten Orkest
(NSO) doet in het kader van
zijn Tournee 2000 op 22 janu
ari de Concertzaal in Middel
burg aan. Op het programma
staat werk van de Russische
componisten Rachmaninov
en Stravinsky en een speciaal
voor het orkest geschreven
compositie van Caroline Ber
kenbosch.
Sinds de oprichting in 1952
wordt het NSO elk jaar op
nieuw samengesteld uit stu
denten van Nederlandse uni
versiteiten en instellingen
voor hoger beroeps onder
wijs die muziek als hobby be
oefenen. Door het enthousi
asme van de studenten en de
goede muzikale leiding ont
staat een orkest van een ni
veau dat vergelijkbaar is met
dat van de regionale beroeps
orkesten.
Voor de vierde keer zal diri
gent Roland Kieft het orkest
leiden. Hij heeft onder meer
ervaring opgedaan bij het
Residentie Orkest, het Rot
terdams Philharmonisch Or
kest, Het Nederlands Phil
harmonisch Orkest en het
Concertgebouw Kameror
kest.
Monument
Het NSO reist in de loop van
januari langs elf grote con
certpodia in Nederland. Het
programma opent met Mo
nument 11, een compositie
van Berkenbosch die speci
aal voor deze tournee in
opdracht van het NSO is
geschreven. Berkenbosch
(1968) schrijft sinds 1997
muziek voor symfonieorkes
ten. Al haar stukken dragen
de titel Monument. Ze ziet ze
als persoonlijke gedenkte
kens.
Monument 11 is geschreven
voor bijna dezelfde bezetting
door Mieke van der Jaqt
Vandaag is het donderdag,
staat er in grote letters bo
ven het bed. Vanuit haar stoel
bij het raam kan Jacomina Kos-
ten-Koster het goed lezen. De
zusters van het Gasthuis in Goes
slaan elke ochtend het blaadje
om en dat is maar goed ook. Zelf
kan ze zich er namelijk niet
meer zo geweldig druk om ma
ken welke dag het is. Maar het is
natuurlijk wel handig om te we
ten hoe laat je naar beneden
moet voor het eten.
Voor andermans oog onder
scheiden de dagen van mevrouw
Kosten zich niet. Ze zit in haar
stoel, kaai'srecht, glimlachend
en mooi. Ze heeft zicht uit het
raam, op de kleurentelevisie en
op het keukentje maar vooral op
de 99 jaren die ze in de vorige
eeuw heeft geleefd. Het bezoek
kan een klein beetje meekijken,
aan de hand van de foto's aan de
muur: de trouwfoto's van haar
kinderen, portretten van twee
kleinzoons, een uitvergrote an
sicht van de Kureweg in Katten-
dijke en zij en haar man, samen
in een lijstje. Van toen ze vijftig
jaar getrouwd waren.
Haar eigen trouwfoto ontbreekt
wantin 1932 had je dat nog niet;
zeker niet als je geen centen had.
Maar de doek en de beuk, die ze
maakte voor haar trouwen, van
een prachtig lapje jacquard-zij
met ingeweven bloemen, heeft
ze altijd zuinig bewaard. Voor
de foto heeft ze ze aangetrok
ken; haar gouwen stikken, haar
goeie kralen en haar mooiste
zwarte schort ook. Met veel
moeite en hulp van haar schoon
dochter, die de zondagse kap,
nog door mevrouw Kosten zelf
geplooid en gesteven, zorgvuli
dig thuis bewaart.
En wat is nu de belangrijkst*
verworvenheid van de eeuv;
voor de vrouw die in het prilst*
begin ervan in Baarland werd
geboren? Niet de wasmachine,
niet het pokken-vaccin en zekei
niet de televisie, al zet ze dit
weieens aan om naar het Gast
huisprogramma te kijken. Nee,
het is de vriendin met wie ze
ging fietsen, sinds ze samen in
dienstbetrekking kwamen bi;
Kakebeeke in Goes. Het is de
man van haar leven, die ze op
één van die tochtjes in Katten-
dijke tegenkwam. De landar
beider met wie ze een leven van'
keihard werken, op het land en
in de huishouding bij een ander
deelde. Het zijn de kinderen, die
op Kattendijke opgroeiden en
goed terecht kwamen. De klein
zoons voor wie hetzelfde geldt.
En natuurlijk het Gasthuis,
waar ze zich met haar man, 26
jaar geleden, meteen thuisvoel-
de.
Over de armoede, de oorlog, het
verlies van haar man, de gebrol
ken heup, zul je mevrouw
Kosten niet horen. Aan de bin
nenkant van haar ogen is alles!
positief. Geen beter leven dar
een eenvoudig leven. Geert
mooier mens dan een tevreden!
mens.
Dit is de eerste aflevering van
een honderddelige serie oven
Zeeuwen die in de loop van hei
jaar door kunstenaars zullen
ivorden geportretteerd.
door Ernst Jan Rozendaal
MIDDELBURG - De Stichting
Kunstuitleen Zeeland (SKZ)
heeft in het kader van Textiel
2000 vier kunstenaars de op
dracht verstrekt een tafelkleed
te ontwerpen. De Zeeuwse kun
stenaars Arie Berkulin en Anne-
Marie van Sprang en LAM de
Wolf uit Amstelveen en Peter
Klashorst uit Amsterdam pre
senteren hun tafelkleed vanaf
Jacomina Kosten-Koster. foto Lex de Meester
door Lilian Dominicus
TERNEUZEN - Het Regionaal
Opleidingen Centrum (ROC)
Westerschelde in Terneuzen
luidde maandagavond tijdens
de traditionele nieuwjaarsre
cepties in Zeeuws-Vlaanderen
de alarmbel.
Groepjes medewerkers van de
diverse ROC-werkloosheids-
projecten togen naar de diverse
gemeentehuizen om aandacht
te vragen voor de financiële ma
laise waarin de projecten sinds
kort verkeren. Alle gemeenten
kregen een symbolische 'nood
klok' aangeboden.
„Het is nu vijf voor twaalf voor
veel deelnemers", verklaarden
de leden van het onlangs opge
richte actiecomité ESF en het
college van bestuur van het
ROC. „Zo'n vijfhonderd deelne
mers staan in het jaar 2000 op
straat. Het betreft hier stukvoor
Auto van de dijk
GOES - Op cle Kattendijksedijk
even buiten Goes is maandag
ochtend rond tien uur een 39-ja-
rige automobiliste in een slip
geraakt en van de dijk gereden.
Er was alleen materiële schade.
Drankrijder
KRABBENDIJKE - Op de Oude
Rijksweg ter hoogte van Krab-
bendijke is in de nacht van zon
dag op maandag een 43-jarige
automobilist uit de gemeente
Reimerswaal aangehouden. De
man bleek bijna drie keer zoveel
te hebben gedronken als toege
staan. Hij moest zijn rijbewijs
inleveren en zal zich binnenkort
voor de rechter moeten verant
woorden.
stuk cursisten voor wie een
plaats in één van onze projecten
de laatste strohalm is." Met de
actie deden ze een beroep op de
Zeeuws-Vlaamse gemeenten,
die donderdag 6 januari overleg
voeren over de problematiek
van de projecten.
Het comité zal de volgende week
nog vaker van zich laten horen
middels de zogenaamde 'vijf
voor twaalf-acties'. Maandag
10 januari valt het onderwijs in
het ROC om vijf voor twaalf tij
delijk stil voor een 'plenaireper-
soneelsvergadering'. De dag
daarop meldt het voltallige per
soneel van de werklozenprojec-
ten - ruim vijftig man - zich op
hetzelfde tijdstip bij Arbeids
voorziening om zich in te schrij
ven als werkzoekende. Woens
dag bezetten de werk- en
deelnemers de computerruimte
in het ROC en wordt 'iedereen
die in Den Haag maar iets te
zeggen heeft' vanaf vijf voor
twaalf bestookt met e-mail-
noodkreten.
Noodgreep
De toekomst van de Zeeuws-
Vlaamse werklozenprojecten
hangt aan een zijden draadje
sinds bekend werd dat de Euro
pese subsidies per ingang van
het jaar 2000 worden stopgezet.
Door een noodgreep van de
Zeeuws-Vlaamse gemeenten is
het PIBWL-p.roject (Project In
tensieve Begeleiding Langdurig
Werklozen) in elk geval voor ja
nuari gered. Deze maand ge
bruiken de gemeenteraden om
te beslissen of ze de begrote ge
meentelijke bijdragen voor de
projecten - zo'n veertig procent
van het totale budget - willen
aanwenden om de werkprojec
ten de eerstkomende zes maan
den te behoeden voor de onder
gang.
als nodig is voor het uitvoe
ren van De Vuurvogel van
Igor Stravinsky. Dat is de
compositie die het NSO na de
pauze uitvoert. Het is een
muziekstuk voor ballet dat,
op basis van oude Russische
sagen, het verhaal vertelt van
de jonge prins Ivan die in een
tovertuin op zoek gaat naar
een vuurvogel.
Solist
Eerst is voor de pauze nog
een stuk van een andere Rus
aan de beurt: het derde pia
noconcert van Sergei Rach-
maninov. Vanuit een simpele
openingsmelodie op piano
ontwikkelt die compositie
zich tot een groots laat-ro-
mantisch orkeststuk. Solist
is pianist Bas Verheijden.
De opbrengst van de tournee
gaat deels naar de Stichting
UAF voor studenten op de
vlucht en naar gehandicapte
studenten.
Concert: Nederlands Studenten
Orkest, Concertzaal Middel
burg, zaterdag 22 januari, 20 uur.
Dirigent Roland Kieft van
het Nederlands Studenten
Orkest.
Bedrijvigheid in de haven van Terneuzen.
door Alexander Bakker
ROTTERDAM - De havens van
Moerdijk en Zeeland zijn posi
tief over een nog nauwere sa
menwerking met het gemeente
lijk Havenbedrijf Rotterdam.
Als het aan Rotterdam ligt wor
den de havens in Zuidwest-Ne
derland nog voor de komende
zomer onder één noemer ge
bracht.
Directeur J. Philippen van ha
venschap Zeeland Seaports is al
zeer te spreken over de bestaan
de samenwerking in de Exploi
tatiemaatschappij Schelde
Maas (EMS) en voorziet mini
maal een 'EMS-plus'. Directeur
N. van der Pool van havenschap
Moerdijk is positief en spreekt
van 'een goede grondslag'.
Rotterdam heeft in 1994 samen
met Vlissingen de Exploitatie
maatschappij Schelde Maas
(ESM) opgericht, waarin beide
voor vijftig procent participe
ren. ESM is vooral bedoeld voor
de ontwikkeling van de hon
derdveertig hectare grote Scal-
diahaven in Vlissingen-Oost,
waar vooral stukgoed en neo-
bulk moeten worden overgesla
gen. Aanleg van de Scaldia-ha-
ven heeft de afgelopen jaren
tweehonderd miljoen gulden
gekost. Het Rijk heeft daaraan
dertig miljoen gulden bijgedra
gen. Vorig jaar is de eerste grote
klant gecontracteerd, Verbrug-
ge Terminals. Binnen EMS zorgt
Rotterdam voor de marketing
en de uitgifte van terreinen.
Vlissingen is verantwoordelijk
voor het beheer.
Hessenatie
Eind vorig jaar heeft Vlissingen
een contract getekend met de
Antwerpse containerstuwa
door Hessenatie voor de exploi
tatie van de nieuwe Wester
schelde Container Terminal, die
door Zeeland Seeports en ESM
is ontwikkeld. De terminal
krijgt een capaciteit van 1,5 mil
joen containers. ESM neemt de
foto Charles Strijd
helft van de aanlegkosten, die in
totaal ruim één miljard gulden
bedragen, voor haar rekening.
Goede zet
Directeur Philippen van Zee
land Seaports is goed te spreken
over de bestaande samenwer
king met Rotterdam. „EMS be
valt uitstekend. Het is een goede
zet geweest. Meer samenwer
king tussen havens is noodzake
lijk, want ook onze klanten bun
delen de krachten. Tegenover
die machtconcentratie moeten
we als havens ook iets stellen.
EMS is commercieel gezien een
heel bijzondere samenwerking.
Het is nog nergens anders ver
toond dat havens zo samenwer
ken."
Over waar gesprekken over na
dere samenwerking tussen ha
vens in Zuidwest-Nederland
toe moet leiden wil Philippen
zich niet uitlaten. „We praten op
basis van gemeenschappelijke
belangen. Waar we uitkomen,
wordt voor een deel bepaald
door het politieke bestuur, dat
uiteindelijk toch plaatselijke
autonomie moet gaan inleve
ren."
Philippens baas, havenschaps
voorzitter en gedeputeerde voor
economie D. Bruinooge (PvdA)'
zei zaterdag in de PZC al dat hij
die autonomie wil houden om
dat de havens tevens de ontwik
kelingsmaatschappij voor Zee
land zijn. Hij is wel voor meer
samenwerking, maar wil (nog)
niet horen van een fusie.
Philippen vindt het een goede
zaak dat nauwere samenwer
king vooralsnog beperkt blijft
tussen de havens in Zuidwest-
Nederland. „We moeten het
proces niet moeilijker maken
dan het al is", verduidelij kt hij.
Havengelden
De Rotterdamse samenwerking
met het industrie- en haven
schap Moerdijk dateert van
ruim 25 jaar geleden en bestond
destijds uit nautische, techni
sche en commerciële ondersteu
ning. Op dit moment wordt
slechts samengewerkt op het
gebied van havengelden. Een
ruim tien jaar geleden gesloten
commercieel convenant heeft
Moerdijk niet echt geholpen.
„Een nauwere samenwerking
moet, als het aan mij ligt, leiden
tot een gemeenschappelijk zee-
ha venbeleid", zegt directeur
Van der Pool van het haven
schap Moerdijk. „Het gaat
daarbij dan vooral om een ge
meenschappelijke aanpak van
het ruimtegebrek en van logis
tieke knelpunten. Ook moet
worden gedacht aan een duur
zame ontwikkeling van nieuwe
havengebieden."
Alle beschikbare grond in het
havenschap Moerdijk, 1.190
hectare, is inmiddels vergeven.
Wel wordt nog geprobeerd nieu
we bedrijven onder te brengen
op terreinen van bestaande con
cerns die vooralsnog ruimte
over hebben. Moerdijk hoopt op
korte termijn een onderzoek te
starten naar de mogelijkheden
om in het gebied Moerdijkse
Hoek, ingeklemd tussen de
rijkswegen Al6 en Al7, nog
eens ongeveer duizend hectare
te annexeren. Hier zou ongeveer
netto vijfhonderd hectare ge
schikt gemaakt kunnen worden
als bedrijfsterrein.
Holding
Over de vorm waarin de samen
werking tussen de havens in
Zuidwest-Nederland zijn be
slag moet krijgen is nog niet veel
duidelijk. De Rotterdamse bur
gemeester I. Opstelten sprak in
zijn oudejaarsrede voor de Rot
terdamse Havenvereniging over
een holding-constructie. Het
Rotterdamse Havenbedrijf en
het havenschap Moerdijk be
schikken beide over een naam
loze vennootschap waarin alle
commerciële activiteiten zijn
ondergebracht. Het üjkt Moer
dijk-directeur Van der Pool
'zinnig' om van daaruit deel te
nemen in 'iets Zuidwest-Neder
lands'.
11 februari in de loggia van het
provinciehuis in Middelburg.
Elk tafelkleed wordt geprodu
ceerd in een oplage van 35 stuks.
Het jaar 2000 is door het Neder
lands Textielmuseum in Tilburg
uitgeroepen tot textieljaar. In
Zeeland heeft de stichting
Scoop daarop ingehaakt met de
vervaardiging van een leskist
voor het onderwijs. Daarin wor
den ook de tafelkleden opgeno
men.We vonden het leuk om op
het textielj aar in te haken", zegt
directeur Mieke Con ij n van de
SKZ. „Vooral het idee dat kun
stenaars zich daardoor met een
andere discipline kunnen bezig
houden. Alleen LAM de Wolf is
een textielkunstenares. Peter
Klashorst is een schilder, Arie
Berkulin maakt groot monu
mentaal, ruimtelijk werk en
Anne-Marie van Sprang zee-
drukken en klein ruimtelijk
werk. Nu kunnen ze zich eens op
een ander genre richten."
De tafelkleden van Berkulin en
Klashorst worden zeefdrukken,
Van Sprang en De Wolf hebben
gekozen voor damast, wat wil
zeggen dat van hen een patroon
wordt ingeweven. Ze maken
daarbij gebruik van de machi
nes van het Textielmuseum.
Vanaf 11 februari zijn de tafel
kleden te zien in de loggia van
het provinciehuis. Daarna wor
den ze tentoongesteld in het ge
meentehuis van Terneuzen, sa
men met ander werk van de vier
kunstenaars. De tafelkleden
worden ook nog geëxposeerd in
de Vierschaar van het voormalig
stadhuis van Zierikzee.
doorErnst Jan Rozendaal
MIDDELBURG - De Middel
burgse kunstenaar Joop
Frohwein heeft zich vijfentwin
tig jaar lang toegelegd op het
maken van grafiek, totdat hij
gegrepen werd door de schilder
kunst. Sinds twee jaar schildert
hij als een bezetene, twaalf uur
per dag. Na enkele exposities in
Antwerpen toont hij zijn werk
in februari voor het eerst in Zee
land, bij Galerie T in Middel-
buig.
Er valt geen link te ontdekken
tussen zijn keramiek en zijn
schilderijen, aldus Frohwein. In
zekere zin heeft hij beide disci
plines altijd gelijktijdig beoe
fend. „Ik heb een grafische op
leiding genoten in Den Haag en
ben altijd blijven tekenen. Maar
pas de laatste jaren komt dat
echt tot uiting in schilderijen.
Langzamerhand was het teke
nen steeds meer toegenomen.
Tot het echt tijd was voor iets
nieuws. Toen ben ik fulltime
gaan schilderen."
Magisch
Frohwein is een fijnschilder.
Zijn uiterst precies geschilderde
voorstellingen herinneren
enigszins aan het magisch rea
lisme van Carel Willink en Sal
vador Dali, maar de Middel
burgse schilder benadrukt dat
hun invloed zich vooral doet
gelden op het gebied van de
techniek. Zijn voorstellingen
noemt hij gedachten! andschap
pen, ze vormen zich bijna auto
matisch zo in zijn hoofd. „Ik
borduur niet voort op de stijl
van iemand anders. Als ik ga
schilderen, komt dit eruit. Dit is
de stijl die bij mij hoort. Ik zou
beslist niets willen kopiëren."
Frohweins schilderijen zijn
licht van kleur. Hij gebruikt
vaak motieven uit de oudheid -
ruïnes van tempels, zuilen,
standbeelden en mythologische
figuren. Die worden neerge-
het verval de ultieme schoon
heid heeft aangetast van een
cultuur uit het verleden. Uitein
delijk vervalt een tempel weer
tot zand. Maar daaruit ontstaan
weer nieuwe dingen. Het verle
den draagt iets nieuws in zich.
Ik denk wel eens dat mijn schil
derkunst de weerslag is van een
midlife crisis. Ik kijk terug op
mijn leven en moet een nieuw
begin maken. Zo kijk ik op mijn
schilderijen ook terug, maar
met het vizier op de toekomst."
Frohwein heeft zijn atelier ver
plaatst van de bovenverdieping
van zijn Middelburgse woning,
waar hij volop de ruimte had,
naar zijn huiskamer. Dat stelt
hem in staat constant bezig te
zijn, desnoods met de televisie
aan. „Gestoord word ik niet,
want als mensen zien dat ik de
tl-buizen aan heb, weten ze dat
ik a an het werk ben. Ik heb nooit
een apart atelier willen hebben.
Een combinatie van woon- en
werkplek is voor mij ideaal. An
ders heb ik op weg naar mijn
atelier steeds het idee dat ik
naar mijn werk ga. Nu kan ik
hele dagen blijven doorwerken.
Leven is voor mij schilderen."
Door zoveel uren in zijn kunst te
stoppen, is de productie van
Frohwein hoog. Hij hoopt dit
jaar op een aantal plekken in
Zeeland te exposeren, te begin
nen in februari in Galerie T. Ui
teraard. wil hij zijn werk ook
verkopen, maar daar is het hem
niet om begonnen. „Er zijn wei
nig galeries die dit soort schilde
rij en exposeren. Dus wat dat be
treft heb ik geen enkel zakelijk
vooruitzicht. Als ik werk, denk
ik ook nooit aan de verkoop
baarheid. Dan zou het schilde
ren niet lukken. Veel van mijn
werk wil ik niet eens verkopen.
Daar zit zoveel van mezelf in,
dat ik dat nooit kwijt wil."
Zondag 6 februari begint in Galerie
T een expositie van Joop Frohwein.
De kunstenaar is bij de opening aan
wezig.
Eén van de werken van Joop Frohwein.
plant in een vreemd, verlaten
landschap. Ze lijken op het doek
te zweven, Frohwein heeft op
geen enkele manier geprobeerd
ze in het landschap in te passen.
„Het is alsof een grote hand ze
ergens heeft neergezet waar ze
niet horen", bevestigt hij. „Dat
is bewust. Doordat de gebou
wen en de mensen niet in over
eenstemming zijn met het land
schap waarin ze zijn geplaatst,
ontstaat een vervreemdend ef
fect. Dat heeft denk ik alles te
maken met mijn visie op het le
ven. Ik geloof dat de meeste din
gen niet zijn wat ze lijken te
zijn."
Verval
De herinnering en het verleden
zijn belangrijke thema's in het
werk van Frohwein. Hij schil
dert dingen die zijn vervallen,
die verloren zijn gegaan. Toch is
zijn werk niet pessimistisch.
„Bij mij betekent verval altijd
een nieuw begin. Ik schilder hoe
Samenwerking havens
in Zuidwest-Nederland
totale oppervlakte
oppervlakte
bedrijfsterreinen
oppervlakte water
aantal zeeschepen
per jaar
totale overslag
per jaar
directe werk-
gelegenheid
10.500 ha
4.800 ha
3.500 ha
29.551
303,9 miljoen ton
60.374
totale oppervlakte
oppervlakte bedrijfsterreinen
oppervlakte water
aantal zeeschepen per jaar
totale overslag per jaar
directe werkgelegenheid
2.043 ha
81 ha
199 ha
2.058
10,9 miljoen ton
6.825
arbeidsplaatsen
cijfers per 1-1-1999
totale oppervlakte
oppervlakte bedrijfsterreinen
oppervlakte water
aantal zeeschepen per jaar
totale overslag per jaar
directe werkgelegenheid
2.359 ha
496 ha
448 ha
3.454
14,5 miljoen ton
6.229
arbeidsplaatsen
totale oppervlakte
oppervlakte bedrijfsterreinen
oppervlakte water
aantal zeeschepen per jaar
totale overslag per jaar
directe werkgelegenheid
1.190 ha
600 ha
1.451
4 miljoen ton
7.000
arbeidsplaatsen
2.600 ha
