Ook in 2047 blijven we lachen
De nieuwe eeuw is al begonnen
1
PZC
PZC
Humor heeft zo zijn plaats
in de geschiedenis
IN WELK JAAR LEVEN WIJ
MM
Moment en Duur
De LAATSTE krant
De EERSTE krant
1999/2000
vrijdag 31 december 1999
Kent u die van die man die een café binnenkomt? Vijftien jaar geleden konie
mand zich op een verjaardag zo nog van de aandacht verzekeren. Tegen
woordig lukt dat niet meer. Moppen vertel je alsof ze jezelf zijn overkomen.
Kom ik laatst een café binnen, in die trant. Stand-up comedians doen het
ook zo. Max Tailleur is al jaren uit.
Ook humor kent geschiedenis. De
mop bijvoorbeeld - het kleine ver
haaltje met een grappige clou - schijnt
pas begin 20e eeuw te zijn ontstaan.
Maar humor veroudert ook. Niets is er
ger dan een mop met een baard. En de
lach zelf dan. is die niet van alle tijden?
Dat lijkt een voor de hand liggende ge
dachte. Toch ligt het ook hier weer net
even anders. In de eerste plaats is de
lach niet hetzelfde als humor, en in de
tweede plaats is het waarom van de
lach ook veranderd in de loop der tij
den.
Er zijn eeuwen geweest dat lachen
ronduit onbeschoft gevonden werd,
agressief of dierlijk onbeheerst. De
lach is ook vaak in verband gebracht
met spot en hoon. Isaac, Abrahams
zoon, is vernoemd naar de lach van zijn
moeder Sarah, toen deze op hoge leef
tijd te horen kreeg dat zij toch nog
zwanger was geworden.
Umbeito Eco heeft in 'De naam van de
roos' aan de lach een hoofdrol toebe
deeld. De centrale vraag in deze histo
rische roman is: 'heeft Jezus gelachen?'
Alleen de vraag stellen is al godslaster
lijk, vindt de blinde, fanatiek vrome bi
bliothecaris uit dat verhaal. Je kunt net
zo goed een theologisch debat begin
nen over de vraag of Jezus ook winden
het. Want zo werd dat toen gezien.
Daarom heeft de bibliothecaris het
verloren gewaande deel van Aristote-
les' Poëtica, dat over de komedie gaat,
verstopt en moet ieder die daar lucht
van krijgt sterven.
De lach is niet alleen onbehoorlijk, zij is
ook agressief, zo heeft men tijden lang
gevonden. De historicus Jacques le
Goff weet dat de lach 'de meest af
schrikwekkende en obscene wijze' was
voor monniken om de stilte te doorbre
ken. Lachen is spotten en tarten. Als
Nietzsche ons halverwege de 19e eeuw
oproept te lachen om ons noodlot, dan
klinkt in deze lach van dit uitdagende
en spottende nog een echo door. De lach
is een wapen, een klap in het gezicht
van de tegenstander. En daarom in be
schaafde kringen hoogst ongepast. La
chen was, zoals gezegd, ook iets onbe
heerst, iets voor dames. Dames huilen
snel, dames lachen snel (al dan niet met
een verschrikt handje voor hun mond).
Nette heren laten hun emoties niet blij
ken, althans in hogere kringen. Waar
hei darmgas er aan de onderzijde van
het lichaam uitglipt, daar kan het ge
moed er aan de bovenzijde onverhoeds
uitborrelen. Een welopgevoed heer
weet zijn afvalstoffen op hun plaats te
houden. De Britse gentleman is daarom
een stiff upperlip en een aarsknijper te
gelijk.
Vanouds heeft de lach ook in inhoude
lijke zin met het winden en poepen te
maken. Gegierd hebben wij altijd om
de poepende medemens. De lol om het
onderlijf, waar dames en heren van el
kaar verschillen, de seksuele lach, is
misschien pas later gekomen, toen de
samenleving preutser en preutser werd
en Sigmund Freud ontdekte dat in
moppen de ganse trauma's van een cul
tuur verborgen lagen. 'Humor' is afge
leid van 'humeur'. Humeur heeft weer
te maken met het Latijnse woord voor
lichaamssap, bloed, zwarte gal, gele
gal, flegma.
De vraag of humor dus ook leuk is, is
helemaal zo raar nog niet. Een millen
nium geleden zou men er niet vreemd
van opgekeken hebben. Humor was
woede, was spot, hartstocht, of pret. En
die pret was meestal buitengewoon
hardvochtig. Men lachte zich halfdood
om een bultenaar of een oud vrouwtje
met een horrelvoet. Dat was pas leuk.
Pas de laatste eeuwen hebben wij ont
dekt dat humor niet alleen een stem
ming is, maar ook een instrument in de
sociale omgang. Lachen is het oplossen
van spanning. Het is niet langer alleen
de rauwe lach om het leed van anderen,
de holle lach van het spook, of de vreug
deloze lach van de zelfmoordenaar die
een stuk touw aan de hanenbalk beves
tigt. De lach kan ook door geestigheid
gewekt worden, ontdekken wij. Gees
tigheid ontstaat als iemand een onver
wachte wending in het denken neemt
en daarmee een spanning verbreekt.
Wie een grapje maakt door een onaan
genaam gesprek een kleine draai te ge
ven kan de gespannen sfeer zo even
ontscherpen. Het voordeel is dat dege
ne die dat doet, toch kan zeggen wat hij
wilde, maar nu zonder dat de ander on
middellijk in de tegenaanval gaat.
Dat je met geestigheid meer kon berei
ken dan met rechtstreekse kritiek of
spot hadden de clowns en de zottekap-
pen al ontdekt. De narren en dwazen
uit de late Middeleeuwen wisten dat. je
door de zaken op hun kop te zetten de
samenleving een spiegel voor kon hou
den. Maar helemaal zonder gevaar was
dat zeker niet. Tijl Uilenspiegel werd
door Vlaanderen van st ad naar stad ge
jaagd, weten wij. Maar met zotternij
kwam je in elk geval een stuk verder
dan met openlijke, ernstige kritiek.
Hoe zou het toch kunnen dat je met hu
mor in de zin van geestigheid, mits op
het goede moment toegepast, een situa
tie de baas kan, waar die anders uit de
hand zou lopen. Zeg iemand in volle
ernst de waarheid en hij vliegt u aan.
Zeg het zelfde met een knipoog en hij
zal op zijn minst even aarzelen. Is dit
echt gemeend? Iemand die vrolijk is
heeft het goede met mij voor. zal hij
misschien even denken. Dan realiseert
hij zich dat het wel menens was, maar
blijft de adrenaline-toevoer, nodig
voor actief verweer, achterwege.
Humor, 'echte' humor, is een stapje op
zij, even naast de realiteit.
Met dat stapje kunnen wij woede van
de ander voor zijn, maar ook ons eigen
leed relativeren of onze onmacht lucht
geven. Dat is de kracht van de grap en
de knipoog. Zo erg is het allemaal niet,
we kunnen er altijd nog om giechelen.
Wij leveren ons niet met huid en haar
over aan de ellende. Humor is uitstel,
vertraging, opschorting van de ernst,
een pauze in het noodlot. Dit is wat er
gebeurde in de vaak onbegrepen film
'La vita e bella', waar de joodse hoofd
persoon er met zijn zoontje en vrouw
een gezellige boel van maakt te midden
van de verschrikkingen van het con
centratiekamp
Alleen zo begrepen, humor als uitstel,
is humor misschien tijdloos.
Taboes
Het is een wapen tegen de terreur van
de ernst. Maar de inhoud van de humor
zelf verandert voortdurend. Waarom
vinden velen Youp van 't Hek leuk? Te
vrezen valt dat het antwoord op die
vraag meer zegt over het publiek dan
over de cabaretier. Zoals Youp kan
Dat wij aan het begin van
het derde millennium
staan, is 'toeval'. Het
wordt op 1 januari immers
alleen 2000 omdat wij Eu
ropeanen dat ooit hebben
afgesproken. Voor een
paar miljard mensen be
gint er helemaal geen
nieuwe eeuw; zij gebrui
ken een andere jaartel
ling. Zo is het voor joden
al 5760 en voor moslims
pas 1420, terwijl Japan
ners leven in het jaar 11.
Toch is onze (christelijke)
jaartelling de dominante;
maar vooral door eeuwen
lang westers kolonialis
me.
Na het succes van hun 'Mars
op Rome', die Benito Mus
solini aan de macht bracht, stel
den de Italiaanse fascisten voor
om van de dag van die mars, 28
oktober 1922, het begin van een
nieuwe jaartelling te maken. Als
zij hun zin hadden gekregen zou
Italië nu in het jaar 78 leven. En
waarom ook niet? Onze jaartel
ling is immers even willekeurig
tot stand gekomen, met de ge
boorte van Christus als uit
gangspunt.
Maar daar hebben mensen in
andere culturen en met andere
geloven natuurlijk geen bood
schap aan. Zij hebben dan ook
him eigen, afwijkende jaartel
ling. Toch kunnen ook zij niet
om het magische '2000' heen. Al
is het maar omdat ook hun com
puters volgens de westerse nor
men zijn geprogrammeerd of
omdat wij onze eeuwwisseling
bij hen komen vieren. Voor die
miljarden mensen heeft 1 janua
ri 2000 echter geen diepere bete
kenis.
Jaartellingen zijn mensenwerk.
Er werd een historisch moment
gezocht om ze te laten beginnen,
vaak met terugwerkende
kracht. Zo ook bij de onze. Het
was de Italiaanse monnik en.
wiskundige Dionysius Exigus
die - overigens pas in 525 - onze
jaartelling 'ontwierp' en daar
bij, niet vreemd voor een mon
nik die in opdracht van de paus
van Rome werkte, teruggreep
naar de geboorte van Jezus
Christus. Inmiddels weten we
echter dat hij daarbij een reken
fout maakte.
Dionysius bepaalde de geboorte
van Jezus op 25 december van
het 753ste jaar na de stichting
van Rome. Uit het Mattheüs-
evangelie weten we echter dat
hij werd geboren tijdens het be
wind van koning Herodes. En
die stierf vier jaar vóór het mo
ment dat vrij nu het begin van
Op 1 januari 2000 is het in China de 25e dag van de 11e maand
van het 16e jaar van de 78e cyclus. De Japanners leven in het
11e jaar van de Heisei-dynastie en volgens de joodse kalender
is het de 23e dag van de maand Teveth in het jaar 5760.
De christelijke jaartelling
45 vóór Christus:
Julius Caesar
introduceert de
753 vóór Christus
Stichting van Rome Het jaar 0
525 De grondslag voor onze (christelijke) jaartelling werd
in 525 gelegd door de monnik Dionysus de Mindere.
Hij deed dit in opdracht van Rome en liet de jaar
telling beginnen op de geboortedag van Jezus
Christus: de 25e december van het 753e jaar van de
stichting van Rome. Achteraf een foute berekening,
maar het jaar nul van Dyonisus is in de loop der
eeuwen het jaar nul van onze jaartelling gebleven.
Pas in de achtste eeuw werd de Dyonische jaartelling
door Rome in gebruik genomen. Daarna duurde het
nog vele eeuwen voordat de Gregoriaanse kalender
zoals die nu nog wordt gebruikt werd ingevoerd.
500
1582
Juliaanse kalender. gPegoHusxIlfwordt
de Juliaanse kalender
vervangen door de
Gregoriaanse
1701
De Gregoriaanse
kalender is in heel
Nederland ingevoerd
Andere jaartellingen
p 3761 vóór Christus: Begin van de Hebreeuwse jaartelling
543 vóór Christus: Begin van
de Boeddhistische jaartelling
16 juli 622: Begin van de islamitische jaartelling
(de reis van de profeet Mohammed van Mecca naar Medina)
1000
1500
2000 Christelijke jaartelling
5760 Hebreeuws
5101 Hindoeïstisch
2544 Boeddhistisch
1420 Islamitisch
GPD-graphics/Reinoud Sijtsma
onze jaartelling noemen. Dus is
Christus zeker vier jaar 'voor
Christus' geboren en volgens
sommige historici zelfs zeven
jaareerder.
Kalender
Historisch bezien leven we nu
dus al minstens in 2004 en is de
21 e eeuw allang begonnen. An
deren telden niet vanaf de ge
boorte maar vanaf de kruisiging
van Christus. Zou die tijdreke
ning zijn ingevoerd, dan was het
nu pas circa 197 0 en zou het mil
lenniumprobleem nog ver van
ons bed zijn.
Met andere woorden: er klopte
niet veel van. Maar dat weer
hield de christenen er niet van
het monnikenwerk tot de
grondslag van hun jaartelling te
maken. Rome nam de Dionysi
sche telling overigens pas in de
achtste eeuw over en pas drie
eeuwen later werd zij in West-
Europa gemeengoed.
De zaak werd nog gecompli
ceerder omdat de geleerden het
door de eeuwen heen niet eens
konden worden over de kalen
der, de invulling van het jaar
met maanden en dagen. De ka
lender is afgeleid van de draai
ing van de aarde om de zon, en
die van de maan om de aarde.
Omdat die omwentelingen niet
altijd even lang duren, werd in
de oudheid al 'gesmokkeld' en af
en toe een maand ingelast. De al
door Julius Caesar ingevoerde
'Juliaanse' kalender, met twaalf
maanden van 29 of 30 dagen,
was volgens astronomen on
nauwkeurig. In 1582 werd die
kalendersystematiek dan ook
op last van paus Gregorius XIII
vervangen.
Om die 'Gregoriaanse kalender'
wel te laten kloppen werden van
de ene dag op de andere elf da
gen overgeslagen. In Nederland
gebeurde dat trouwens in fasen:
in Holland, Zeeland, Brabant en
Limburg eind 1582, maar in
Groningen, Gelderland,
Utrecht, Overijssel, Friesland
en Drenthe pas begin 1701. De
kalender was tussen de zestien
de en achttiende eeuw in Neder
land dus maar een onoverzich
telijke boel.
Warboel
In veel landen is dat nog steeds
zo. De Hebreeuwse kalender
kent bijvoorbeeld maanden van
29 en 30 dagen, maar ook jaren
van twaalf of dertien maanden.
De joodse kalender houdt na
melijk nauwkeuriger rekening
met de duur van de omwentelin
gen van aarde en maan dan de
onze. Maar daardoor moet elke
twee tot drie jaar een extra
maand worden ingevoegd.
De Hebreeuwse telling begint
bij de schepping van het heelal,
volgens de schriftgeleerden in
de nacht van 6 op 7 oktober 3761
'voor Christus'. Op de joodse ka
lender is het nu dus het jaar
5760, en 1 januari 2000 is voor
de gelovige joden de 23e dag van
de maand Teveth.
De islamitische jaartelling be
gint bij de reis van Mohammed
van Mekka naar Medina op
(voor ons) 16 juli 622. Voor mil
joenen moslims is het op 1 janu
ari de 24e Ramadan van 1420.
Japanners gebruiken de wester
se kalender, maar beginnen hun
jaartelling opnieuw als er een
nieuwe keizer aan het bewind
komt. Zij leven nu in het jaar 11
van de Heisei-dynastie, die aan
ving met het aantreden van kei
zer Akihito in 1989.
Chinezen gebruiken 'onze' jaar
telling, maar hanteren een af
wijkende voor feestdagen, die is
Youp van 't Hek wordt gewaardeerd, omdat bij taboes aan de orde stelt. Over twintig jaar is de humor weer anders.
foto Phil Nijhuis
Enkele uren na het verschijnen van deze coura
zal een deel van de mensheid zich met vertex
van feestelijkheid overgeven aan een bruisei
begin van het jaar 2000. Voor anderen zal deze oversti
tot ingetogenheid en beschouwing leiden. Weer and
ren nemen nog een vol jaar de tijd om de werkelij
overgang naar een nieuw millennium te vieren. Voor,
len geldt dat ze in hoge mate betrokken zijn, of zich b
trokken voelen, bij het Moment. In het jachtige besta;
dat het Westen in het tijdbestek van een kleine eeuw-
gaan beheersen, ontstond een overdreven eerbied vq
het Moment. Kort geluk, pieken van exaltatie en gene
diep gevoeld verdriet en malheur: de mens leeft van mi
ment naar moment, in snel beleven en snel vergeten.
De loop van de geschiedenis bepaalt zich evenwel met
bij de Duur dan bij het Moment. De lange lijnen van et
ontwikkeling herkennen en erkennen niet de grenzf
van tijd. Cultuurstromingen, denkrichtingen en vo:
men van levensbeschouwing zijn zelden afhankeli
van de kalender. De natuur blijft, ondanks alle gemo:
rel, de natuur en eeuwig is de stroom.
De gebiedende momenten van de kalender zijn uitgi
vonden en kunstmatig. Hun reikwi j dte is beperktJaa:
tellingen zijn gebaseerd op aannames en afsprakei
Wat in de ene cultuur als zalig of heilig geldt, heeft voc
een andere cultuur nauwelijks betekenis. De boeddhis
tekent op zijn nieuwjaarsdag, als de westerling al
volle worsteling is met het jaar 2000, zonder zich all
zeer te verwonderen het jaar 2544. Beiden vinden hu
lijnen in het leven. Het markeert de beperkingen va
het belang dat aan een Moment kan \yorden toegekem
Het tijdstip moet het in de geschiedenis afleggen tege
het tijdvak.
schelden, zo zouden wij dat ook wel
willen maar wij kunnen het niet en dur
ven het niet. Daarom kopen wij een
kaartje en gaan naar hem toe om de
spanning weg te lachen. Is een man in
een invalidekarretje leuk? Bram en
Freek bouwden er een nummer om
heen. Het zou nu niet meer kunnenHu
mor heeft nu eenmaal met timing te
maken, niet alleen op de biihne maar
ook in de geschiedenis. Op de juiste wij
ze de gevoelige taboes weg laten la
chen.
Wat wordt er leuk in de toekomst? In
Brave New World van Aldous Huxley
nemen wij allemaal op tijd ons geluk-
spületje De lach om te ontspannen is
dan niet meer nodig, wij hebben geen
taboes meer. Maar stel dat Brave New
World onverhoopt niet door mocht
gaan. Dan blijven wij behoefte houden
aan een stapje opzij: even de werkelijk
heid terzijde, even het hoofd in de nek
voor een klaterende lach. Dat lucht op.
ook in 2047.
Jan-Hendrik Bakker
gebaseerd op zon- en maanstan
den en bestaat uit cycli van zes
tig jaar. Volgens die kalender is
het op 1 januari dag 25 (wu-wu)
van de elfde maand (bing-zi)
van het zestiende jaar van de
78e cyclus (Ji-mao) van de Dy
nastie van de Republiek. Dan is
er nog een boeddhistische jaar
telling (volgens welke het nu het
jaar 2540 is), een hindoe-kalen
der (5101), een Indiase (1921),
een Perzische (1378) en een
Koptisch-Ethiopische (1716).
Al met al een warboel, maar om
dat de niet-christelijke wereld
zich om praktische redenen
heeft neergelegd bij de veelal
door kolonisten opgelegde wes
terse jaartelling, zal straks toch
in de hele wereld het nieuwe
millennium worden begroet.
Hans de Bruijn
Meer over jaartellingen en kalen
ders op www.calendarzone.com
In de aanloop naar het jaar 2000 heeft ook de cultus va
de terugblik zich in onze streken meester gemaakt va
de mens en zijn media. In bijna elke categorie van d
menselijke soort is 'de beste, de sterkste, de beroemdst
benoemd. Of het nu gaat over grote sporthelden, de top
pers van kunsten en wetenschappen, de man/vroui
van het jaar of de Zeeuwen aller Eeuwen: elke klass
kent haar kampioenen, idolen en sterren. Ook daari
blij kt veel te steunen op de liefde voor momenten en -
het licht der eeuwigheid - incidenten. Het heeft de kien
van de positieve schittering: de gouden medailles zij
nog één keer opgepoetst. Aan de gewonen, de middé
matigen en de onderdrijvers valt - met zoveel feest voc
ogen - weinig glans te ontlenen. De mensheid blikt eu
forisch, sentimenteel en somtij ds een beetj e bitter ten;
op grote dagen en grootse daden. De praktische bezwa
ren die tussen droom en daad stonden, worden nog
maals gewogen. Maakt de mensheid zich op de drempe
van een nieuwe eeuw niet te sterk in de momenten va
haar verleden bij gebrek aan een duurzaam optimisme
De lezers zij - zonder omzien en voor onbepaalde tijd
de ontplooiing van al hun mogelijkheden in volle vri
heid en gezondheid toegewenst.
De Provinciale Zeeuwse Courant viert de millenniumwisse
ling met twee bijzondere uitgaven.
Voor u ligt De laatste krant van het jaar 1999, een speciale bij
lage van de PZC van vandaag, die ter gelegenheid van de mil
lenniumwisseling huis-aan-huis wordt bezorgd in de gehele
provincie. Deze uitgave staat stil bij de multi-culturele vie
ring van het millenniumfeest, ziet om naar de Grote Zeeuwen
van de afgelopen eeuw en kijkt vooruit met een inventarisatie
van wensen voor de toekomst.
Morgen vindt u het nieuws over de millenniumwisseling in De
eerste krant van jaar 2000. Hoe verliep de millenniumnacht
bij de feesten, in de crisiscentra, in de bedrijven, op straat?
De PZC zal dan opnieuw in heel Zeeland huis-aan-huis ver
schijnen met een speciale middag-editie.
Uitgever:
J C. Boersema
Hoofdredactie:
A. L Oosthoek
D Bosscher (adjunct)
A. L Kroon (adjunct)
Centrale redactie:
Oostsouburgseweg 10
Postbus 18
4380 AA Vlissingen
Tel (0118)484000
Redactiefax(0118) 470102
Vlissingen:
Postbus 18
4380 AA Vlissingen
Tel (0118)484000
Fax. (0118)472404
Goes: Voorstad 22
Postbus 31
4460 AA Goes
Tel (0113)273000
Fax (0113)273010
Terneuzen: Axelsestraat 16
Postbus 51
4530 AB Terneuzen
Tel (0115)686000
Fax (0115)686009
Hulst: 's Gravenhofplein 4
4561 AJ Hulst
Tel. (0114)373839
Fax. (0114)373840
Zierikzee: Grachtweg 23a
Postbus 80
4300 AB Zierikzee
Tel. (0111)454647
Fax (0111)454659
Opening kantoren:
Maandag t/m vrijdag
van 8.00 tot 17 00 uur
Zierikzee en Hulst
8 30-17 00 uur
Zaterdags in Vlissingen
van 8 00 tot 10.30 uur
Auteursrechten voorbehouden
Uitgeverij Provinciale Zeeuwse Courant BV Wegener Arcade NV
Internet (http://www.pzc.nl):
Postbus 18
4380 AA Vlissingen
redactie- redactie@pzc.nl
exploitatie, internet@pzc.nl
Bezorgklachten:
0800-0231231 of maandag
t/m vrijdag op de kantoren
gedurende de openingstijden:
zaterdags tot 14 00 uur
op de kantoren door de klacht in te
spreken op de band of de
verwijzing op te volgen
Overlijdensadvertenties:
tijdens kantooruren en
uitsluitend maandag-
t/m vrijdagavond van 20.30
tot 22 00 uur en zondagavond
van 20.00 tot 22 00 uur.
Tel. (0118) 484000
Fax(0118) 470100.
Abonnementsprijzen
bij automatische incasso.
(tussen haakjes prijs met acceptgiro)
per maand 36,70 (nvt.)
per kwartaal 100,00 101.65)
per jaar ƒ380,00 (ƒ381,65)
Voor toezending per post geldt
een toeslag.
Beëindiging van abonnementen
uitsluitend schriftelijk, 1 maand voor
het einde van de betaalperiode.
Losse nummers.
maandag t/m vrijdag: 1,80 per stuk
zaterdag: 2,60 per stuk
Alle bedragen zijn inclusief 6% BTW
Bankrelaties
ABN AMR0 47 70.65.597
Postbank 35.93.00
Advertenties
Alle advertentieopdrachten worden
uitgevoerd onder toepassing van
de algemene voorwaarden van
Uitgeverij PZC BV alsmede de
regelen voor het advertentiewezen
Tarieven kunnen tijdens kantooruren
worden opgevraagd
bij de advertentieorderafdeling
Tel-0118-484321
