De voorspellers zitten er naast
2000 brengt geen
spacemobiel of huisrobot
zc
vrijdag 31 december 1999
De kunstmatige intelligentie zit niet - zoals ooit is voorspeld - in een huisrobot maar in het speelgoed van nu. Bijvoorbeeld in het speelgoed van 1999, de Furby.
foto Phil Nijhuis
De magische klank van 2000 heeft
de afgelopen decennia een hele
boel toekomstvoorspellers en scien-
cefiction-auteurs het hoofd op hol
gebracht. Nu de eeuwwisseling bijna
in zicht is, is het zeer vermakelijk om
nog eens terug te blikken op al die vi
sionaire verwachtingen. Veel des
kundigen blijken de plank volledig
misgeslagen te hebben. Zo voorspel
de een studie van de Wetenschappe
lijke Raad voor het Regeringsbeleid
in 1977 dat rond de eeuwwisseling de
huizenmarkt in balans zou zijn. De
gekte op de woningmarkt is echter
groter dan ooit. Uit datzelfde jaar da
teert ook een roemruchte uitspraak
van Ken Olsen, oprichter van de ooit
toonaangevende computerfabrikant
DEC. Olsen zag geen reden om in de
toekomst in ieder huis een aparte
computer te plaatsen. Een volkomen
achterhaalde uitspraak in een tijd
perk waarin zelfs peuters al een eigen
computer krijgen.
Toekomstvoorspellingen blijken
vooral veel te zeggen over de tijd
waarin ze gedaan worden. Zo draaien
populaire voorspellingen inhet begin
van de jaren zestig rond straalmoto
ren en de televisie. Eind jaren zestig
domineert de ruimtevaart de toe
komstscenario's. Begin jaren zeven
tig staat de energie centraal, zoals in
het alarmerende rapport Grenzen
aan de Groei van de Club van Rome.
Media
Volgens G. Wierda, auteur van een
studie over de toekomst van weten
schappelijke informatievoorzienin
gen, is de invloed van de tijdgeest nog
steeds groot. „Zoals de media in het
begin van de jaren zestig vol stonden
met straalmotoren en tvs, zo staan de
media nu bol van de elektronische
snelweg", aldus Wierda. „De Ameri
kaanse overheid en de Europese
Commissie voorspellen dat de elek
tronische snelweg een oplossing zal
bieden voor de kosten van de gezond
heidszorg, de kwaliteit van het on
derwijs en de werkloosheid. Deze
voorspellingen geven eerder de be
langrijkste problemen van de betrok
ken regeringen weer dan de werkelij
ke capaciteit van die elektronische
snelweg.
Veel voorspellers zaten met hun be
spiegelingen wel een eind in de goede
richting, al konden ze vaak niet ver
moeden hoe snel sommige ontwikke
lingen zouden gaan. Zo werd in de ja
ren vijftig nog voorspeld dat er in het
jaar 2000 misschien wel duizend
computers zouden zijn.
Maar minstens zo vaak is de ontwik
keling van de techniek schromelijk
overschat. Dat geldt bijvoorbeeld
voor de toepassing van kunstmatige
intelligentie en het gebruik van ro
bots.
Muziek
Wetenschappers van het toonaange
vende Massachusetts Institute of
Technology, waar de wieg van de
kunstmatige intelligentie stond,
dachten in de jaren vijftig dat de
mens op z'n laatst rond het jaar 2000
zou zijn afgedankt door intelligente
computers. Ook Roy Mason beschreef
in 1983 hoe een intelligente woning
rondom de eeuwwisseling eruit zou
zien. Een huisbrein zou zich gedragen
als een huisgenoot, die allerlei moge
lijke gegevens bijhoudt en via de sa-
We flitsen niet door de lucht met space-mobiels, ons voedsel is niet vervangen door
wondermaaltijdpillen en onze woning wordt niet schoongemaakt door een bliepende huisrobot.
De Nederlander uit het jaar 1965 die met de teletijdmachine van prof. Barabas even in het jaar 2000
rondkijkt, zou beslist vreemd opkijken. Het jaar 2000 moet weliswaar nog aanbreken, maar nu al is
duidelijk dat een heleboel voorspellingen over onze leefwijze in dit jaar niet uitkomen.
Als toekomstvisie is Star Trek volkomen gedateerd.
teiliet met de hele wereld communi
ceert.
Anno 2000 zit kunstmatige intelli
gentie verborgen in CV-regelaars en
in speelgoed, zoals de Furby's en Ta
magotchi's. Ook wordt er in techni
sche laboratoria gestaag verder
gewerkt aan de ontwikkeling van
zelfdenkende systemen. Maar de
doorsnee nieuwbouwwoning wordt
nog steeds niet voorzien van dergelij
ke hoogstandjes, laat staan dat het
menselijk brein daardoor wordt
overtroefd. Slimme huissystemen
zijn nu vooral bedoeld voor trendset
ters. Zo bevat het huis van Microsoft-
baas Bill Gates een systeem dat per
sonen identificeert en daaraan direct
diens voorkeur voor muziek en tem
peratuur weet te koppelen.
Toch is het verrassend dat sommige
beoefenaars van de futurologie het
wel degelijk bij het rechte eind heb
ben gehad. J. Verschuure van de
Rijksplanologische Dienst deed in
het boekwerkje Nederland en de we
reld op weg naar het jaar 2000 in 1968
treffende uitspraken over de ingrij
pende gevolgen van de automatise
ring, de toename van vrije tijd, de
groei van het aantal echtscheidingen
en de vorming van een economisch
Groot West-Europa. Trends in de Ver
enigde Staten zetten hem daarbij
vaak op het juiste spoor.
Ook in kleinere details zocht Ver
schuure het in de goede richting. Zo
beschreef hij hoe in 2000 de automa
tische grasmaaier zelf zijn schuur
verlaat zodra het gras een bepaalde
hoogte heeft bereikt en niet te vochtig
is. Grasmaairobots die grotendeels
aan die omschrijving voldoen, blij
ken er inmiddels inderdaad te be
staan, al zijn grasvelden zelf niet zo
trendy meer. Ook de voorspelling dat
de onderwaterrecreatie een hoge
vlucht gaat nemen, is helemaal zo gek
nog niet. In Hawaï wordt op dit mo
ment het eerste onderwaterhotel ge
bouwd.
Het boekwerk van Verschuure maakt
eveneens pijnlijk duidelijk dat de
maakbaarheid van de samenleving
maar beperkt is. Het doen van de juis
te voorspellingen is één ding, maar
ongewenste ontwikkelingen keren of
bijsturen is een tweede. Verschuure
voorspelde bijvoorbeeld een grote
groei van het autoverkeer, al is die
groei nog veel fabelachtiger geweest
dan hij dacht. Dat heeft het verkeers-
infarct. waar Nederland bijna aan
bezwijkt, echter niet kunnen verhin-
deren. Voertuigen waarmee Ver
schuure ons het jaar 2000 in zag
rijden, zijn er overigens ooknooit ge
komen. De starrcar (een kruising tus
sen een auto en een railvoertuig), de
teletrans (aan elkaar gekoppelde
stadskarretjes die de gebruiker met
behulp van een ponskaart automa
tisch naar de juiste bestemming voert
en de hoovercraft-op-rails hebben
ons straatbeeld nooit verrijkt.
Ook pogingen om de ruimtelijke in
richting van Nederland in goede ba
nen te leiden, zijn veelal mislukt. Zo
heeft de rijksoverheid tientallen ja
ren gepoogd de groei van de woning
bouw te concentreren in en bij de
grote steden. Woningbouw in het lan
delijke gebied gaat echter gestaag
door. Beschermde gebieden die juist
open zouden moeten blijven, zoals
het Groene Hart en de Veluwe, vor
men daarop geen uitzondering. Ook
het vergroten van de landschappelij
ke verscheidenheid is mislukt. Het
Nederlandse landschap wordt steeds
eenvormiger.
Prijzen
De vraag is natuurlijk wat dit alles
betekent voor voorspellingen in de
toekomst. De roep om toekomstsce
nario's is immers zeker niet minder
geworden. Niet alleen de overheid
maar ook bedrijven willen graag
vooruit blikken om zoveel mogelijk
houvast te hebben voor hun beleid of
productontwikkeling.
Minister Pronk van ruimtelijke orde
ning stelt zich vooralsnog bescheiden
op als het om de toekomst gaat. In zijn
Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening,
die de komende zomer vex-schijnt, wil
hij alleen globale schetsen geven hoe
Nederland er rond 2030 uit moet zien.
Het ministerie heeft hai-dhandig ge
leerd van de effecten van de vorige
nota. de Vierde Nota Extra (Vinex).
Handige speculanten kochten precies
de gronden op die als bouwlocaties
waren aangewezen, wat de prijzen
enorm opdreef.
Het vertrouwen in de mogelijkheden
om de toekomst naai* onze hand te
zetten, is dus nogal getemperd. Maar
ook hierbij waax-t de tijdgeest rond.
Op de drempel van het derde millen
nium wagen we ons liever niet aan vi
sioenen over allerlei technische
hoogstandjes. We zijn er eerder bang
van, zoals de discussies over geneti
sche manipulatie en privacybescher
ming aantonen.
Het verlangen naar het verleden is
daarentegen groter dan ooit. In de
modernste dansmuziek klinken de
sterren van de jaren zeventig en tach
tig door. Architecten van nieuwe wo
ningen grijpen tex-ug op de bouwstijl
uit de jaren dertig. In de vensterban
ken staan weer sanseveria's en in het
Scheveningse Circustheater beleeft
keizerin Sissi haar comeback. En me
nigeen slaapt liever in een ouderwets
hemelbed dan in een ruimtehotel er
gens in het Melkwegstelsel.
De populariteit van klassieke scien-
cefiction-verhalen als Star Tx-ek past
daar ook bij. Wie bijvoorbeeld een
themafeest geeft om het jaar 2000 te
vex-welkomen in zilverkleurige ruim-
tepakken, is dan ook heel erg bij de
tijd. Als toekomstvisioen is Star Trek
volkomen gedateerd, maar daarom
juist weer erg modern.
Sigrid van Iersel
