Vernieuwend, maar niet overdreven
Oe is 't noe toch mee d'n èrpelkapper?
PZC
buitengebied'"
cf^EK\
32
i
woensdag 8 december 1999
Het eerste ontwerp van Fred Sijnesael was een woning in Vogelwaarde, tien jaar geleden. Een recente woning naar een ontwerp van Fred Sijnesael staat in de wijk Nieuw Othene.
^ARCHITECTUUR
door Richard Hoving
TTVed Sijnesael (44) is architect
-F en houdt kantoor aan huis in
Westdorpe. ..Goede architectuur
kun je overal maken." Sijnesael
bouwt vernieuwend, maar weet
dat hij niet moet overdrijven.
Begin jaren tachtig begon hij voor
zichzelf, op de eerste verdieping
van een huurwoning.
Sijnesael is geboren en getogen in
Westdorpe. Na zijn studie aan de
Technische Universiteit van
Eindhoven ging hij terug naar
Zeeuws-Vlaanderen. Een eigen
bureau was zijn droom. En dat in
een tijd dat er niet veel werd
gebouwd.
De eerste jaren waren zwaar
„Zeker. Het ging niet goed met.de
economie. De hypotheekrente
schommelde tussen de acht en
negen procent. De opdrachtgevers
stonden niet in de rijHet was hard
werken om overeind te blijven."
En dan ook nog eens in Westdorpe
(fel) „Hoezo?"
Toch niet een omgeving met veel
inspirerende voorbeelden?
„Oké, ik ben grotendeels
aangewezen op boeken en
tijdschriften over architectuur. En
ook een Architectencafé zoals ik
dat in Eindhoven kende, is hier
niet. Natuurlijk is dat een gemis,
maar ik denk dat goede
architectuur overal kan worden
gemaakt."
Fabriekje
Zijn eerste woning ontwierp hij
voor een vriend in Vogelwaarde.
Door de rechthoekige vorm en het
zinken dak kreeg het tijdens de
bouw al de bijnaam 'het
fabriekje'. De ruimten in de
woning lopen nagenoeg naadloos
in elkaar over. Volgens Sijnesael
was het tien jaar geleden een
vernieuwend ontwerp. „Niemand
in Vogelwaarde begreep er iets
van. Anders dan in een stad waren
er in Vogelwaarde geen
voorbeelden waar de woning
tegen af kon worden gezet."
'Het fabriekje' leidde nieuwe
opdrachtgevers naar Westdorpe.
Een recente woning van Sijnesael
staat aan de Margarethadijk in de
wijk Nieuw Othene. In de
volksmond wordt het aangeduid
als "Airport Othene'. Aan het
Koopmansvoetpad in Oost-
Souburg zijn twee ontwerpen van
hem in aanbouw. In Westdorpe
nam hij samen met een aannemer
de basisschool onderhanden. Het
meest opvallende aan het
schoolgebouw is de kajuitachtige
aanbouw. Voor de plaatselijke
manege van de familie Baecke
heeft Sijnesael onlangs een
uitbreidingsplan gemaakt.
Heeft u een eigen stijl ontwikkeld
in de loop van de tijd?
„Nee. Er zijn elementen die
telkens terugkeren in mijn werk.
Ik maak veel gebruik van
rechthoekige vormen, ronde
ramen, gebogen daken en
stucwerk. Daarnaast streef ik
naar lichtheid in presentatie en
zijn doorgaans ook snel op hun
teentjes getrapt. Je hoeft maar
naar iemands werk te wijzen of je
hebt een probleem."
Sijnesael werkt alleen. Een
bewuste keuze, zegt de architect.
„Bij een groot bureau maakt een
architect een schets en laat de
details over aan een tekenaar: Ik
vind het prettig om alles in eigen
hand te houden."
Volgens Sijnesael zijn er nog maar
weinig zelfstandige architecten in
Zeeland. Het handjevol dat het
hoofd boven water probeert te
houden, heeft het moeilijk weet
hij. De architect uit Westdorpe
heeft extra inkomsten uit
advieswerk voor provincie en
gemeenten. Van zijn ontwerpen
alleenkan hij niet leven. „Vooreen
architect die geen rommel wil
maken, is het moeilijk om zich
staande te houden."
Hoe kijkt u tegen het niveau van
de architectuur in Zeeuws-
Vlaanderen aan?
„Het gaat de goede kant op. Een
stad als Terneuzen is goed bezig
met een wijk als Nieuw Othene.
Daar is sprake van variatie en
niveau doordat meerdere
architecten woningen hebben
ontworpen.Maar helaas wordt
niet over elke uitbreidingswijk
even zorgvuldig nagedacht. Kijk
maar naar de Grote Kreek in
Hulst. Bouwen met en architect is
daar niet verplichtHet wordt ook
nauwelijks gestimuleerd. Het
gevolg is een verzameling
Belgische villa's. Ik vind dat een
gemiste kans. Aan de overkant
pakken ze dat veel beter aan. Wie
aan het Koopmansvoetpad in
Oost-Souburg een architect in de
arm neemt krijgt een beloning van
vijftienhonderd gulden."
materiaalgebruik. Maar dat is nog
geen eigen stijl. Dat mijn
woningen op elkaar lijken komt
doordat ik nieuwe klanten vaak
langs bestaande ontwerpen stuur.
Zij komen dan vervolgens terug
met het verzoek om een dergelijke
woning te ontwerpen."
Hoe kijken collega's in de regio
tegen u werk aan?
„Dat weet ik niet."
Upraat toch wel eens met elkaar?
„Zelden. Het is ieder voor zich.
Dat is een beetje zo gegroeid in
Zeeuws-Vlaanderen. Architecten
Architect Fred Sijnesael (voor de door hem ontworpen basisschool in Westdorpe): „Ik vind het prettig alles in eigen hand te houden."
foto's Peter Nicolai
door Rinus Willemsen
Wat voorovergebogen komt hij
aangestapt, met in zijn
rechterhand een klein houweeltje
en in de andere hand houdt hij
krachtig een zak aardappels op
zijn rug. Een stevige man van
middelbare leeftijd, met een
vastberaden blik in zijn ogen. Zijn
stevige haardos is naar achter
gekamd. We hebben het hier over
D'n èrpelkapper, naam van een
beeldje in Axel én de bijnaam van
de Axelaars.
Eigenlijk is t glad gêên
schelnaome", zegt Kees Witte, de
heemkundige van het Land van
Axel. Als geen ander kent hij zijn
streek, niet alleen wat de
gewoonten van de laatste jaren
betreft, maar ook in de
geschiedenis van zijn woonplaats
is hij thuis als geen ander. „Me
binn'n d'r eigenlijk best gróóts op.
t Is 'n 'êêl andre naome dan
Stoepeschieters of
Maoneblussers. Da binn'nnaomen
voo mèns'n waomee de spot wor
gedreev'n, mao bie ons is dat
anders. Wudder voel'n die naome
van Èrpelkapper eigenlijk toch
niet als iets slechts. Bel nêê,
'êélmao nie.
Van oorsprong is het Land van
Axel een landbouwgebied, dat
zich tot na de laatste oorlog sterk
richtte op Terneuzen en Axel.
Daar vond de handel plaats, daar
werd de koop gesloten en daar
werd ook de prijs bepaald. Op de
Axelse markt op zaterdag en de
Terneuzense markt op woensdag
in de Nieuwstraat.
De arbeiders en knechten kwamen
daar niet. Die waren op het land
bezig. Hun wintervoorraad
aardappels werd in de late uren
van september en oktober op het
land bijeengezocht. „As d'èrpels
uutgedaon waor'n, dan kwaom'n
d'r 'êêle horden mee mèns'n op t
land om de rest uut te doen en mee
te neem'n naor uus. Da waor'n
d'èrpelkappers"gaat Witte
verder.
Eigenlijk is het een beeld van
armoede, maar ook van
zorgzaamheid. Op welke manier
moesten de arbeiders anders de
winter doorkomen? En
aardappelen waren ook een
belangrijk onderdeel van de
voeding die de varkens dagelijks
kregen. En dat varken was weer
nodig om het voorjaar te halen.
Het beeld van hele groepen
mensen op de pas geoogste akkers
is trouwens niet iets, dat alleen in
het Land van Axel te zien was. Dat
zag je in heel Zeeland. Trouwens
de afgelopen herfst sjouwden
Vlamingen van net over de grens
over het érrepel- enjuunland.
want over de grens moet je dat niet
doen: daar staat al snel het bordje
Privaat naast de dam als de
rooimachines zijn verdwenen.
Onmisbaar
Zo'n kappertje is voor onze
Axelaar een onmisbaar
gereedschap. Het wiedmes heeft
een ijzeren steel van ongeveer
dertig centimeter. Het is een
enorm handig werktuig om de
achtergebleven èrrepels uit de
grond te koteren. Vooral op het
eind van de ruggen, waarin de
aardappelen bedolven lagen, is
het goed krauwen. Heel handig is
het dan een emmer of een
stêênmande in de buurt te zetten,
waarin de oogst gegooid kan
worden. In een plastic zak van
bijvoorbeeld kunstmest gaat dat
ook goed, maar werken met zo'n
baole, da's pas echt muggel'n.
„Jao, je kan z'ook opraop'n en op
n 'ööpje góói'n en dan laoter in
z'öön jutezak steek'n. Da gaot
ook. Maoraje ze dan op je rik naor
'uus moe draog'n, net als dien
Axelaor dao bie 't Kastêêltje, da's
bienao nii te doene. Die èrpels
prikk'njoeng'n, net onder je
schouwers. Dan kan je ze beter
achterop je fiets zett'n", zegt een
andere Axelaar, die zich ook in het
gesprek mengt als we bij het
beeldje staan, naast het
Kennedyplein. Ook hij vindt, dat
het monumentje de goede
eigenschappen van een Axelaar
naar voren haalt. Terloops zegt
hij, dat op het gemeentehuis de
beeldjes in verkleinde vorm
worden verkocht als
representatiegeschenk en dat er al
honderden van zijn verkocht.
Schüüne petatten
Èrpel is de dialectische benaming
voor aardappel in het Land van
Axel. Een woord dat trouwens in
bijna heel Zeeland bekend is. Joe
stomm'n èrpel is een gebruikelijk
uitdrukking voor iemand die iets
heel doms doet. Soms wordt er
tegen iemand schampertjes
gezegd: Jie bin ook 'n zonnenèrpel
en dan wordt eigenlijk hetzelfde
bedoeld, want 'n zonnenèrpel is
een aardappel die in de loop van de
zomer boven de grond is komen te
liggen en groen is geworden en dus
ongeschikt is om op te eten. En wat
te denken van Piet? Die za 't
kwaod nii in d'èrpels brieng'n.
Dan weten we, dat Piet een echte
goedzak is. 't Kwaod in d'èrpels is
de aanduiding die gebruikt wordt
voor de aardappelziekte.
Nu wordt er, volgens het Zeeuws
Woordenboek, in het Land van
Axel soms ook over petaoze
gesproken. Maar dat zal toch wel
niet veel zijn. Het doet ons
trouwens direct denken aan
Zuid-Beveland, Tholen en
Sint-Philipsland, waar altijd over
petaote gepraat wordt en dat
hangt weer nauw samen met het
Engelse woord potatoes. Zeggen
ze langs de grenskant van in
oostelijk Zeeuwsch-Vlaanderen
niet: petatten of petettersOp de
Koewacht kan jein het voorjaar
horen: Ouw petatten staon 'eel
schüün. En, dat geldt zo ongeveer
voor het gebied van ruw weg
genomen Nieuw-Namen tot aan
Sas van Gent, een strook waarvan
het dialect nauw verwant is met
dat van het Land van Waes.
Een Axelaar voelt feilloos aan
waar een andere dialectspreker
vandaan komt. Mensen uit het
Land van Hulst? Ze moeten maar
een paar zinnen zeggen en d'n
Èrpelkapper hoort bijvoorbeeld
aan de heldere ij in dijk dat hij het
met iemand vanachter 't Hellegat
te doen heeft. Of die mannen ook
om jèrrepels komen, valt echter te
betwijfelen.
't Binn'n d'r mêêst uut de buurte
van Moerbeeke", weet Kees Witte
te vertellen. Soms mensen van de
derde leeftijd, maar ook vaak hele
gezinnen, die zich op een lap grond
storten en niet vertrekken vóór dat
de laatste petetter in de zak is
gedaan. Een heel herkenbaar
beeld. Daarom zullen
d'èrpelkappers strekjes wel
oppassen dat ze zelf niet in de
baole worr'n gedaon as dien
Schepentrekker zegt: Ouw
petatten staon toch schüün.
Agenda
Zeeuwse middag in
kerstsfeer, zondagmiddag
19december, 14.30 uur
Schouwburg Middelburg. Met
koor Ons Boeregoed"het
Zaïrees koor Ainsi d'Eternel,
Jopie Minnaard, Engel
Reinhoudt en Matthieu van
Bellen. Kaarten kosten 15,- en
zijn te reserveren via
telefoonnummer (0118) 659659.
Op 8 januari treedt de bekende
West-Vlaamse zanger Willem
Vermandere samen met het
Congolese koor Sangalayi op in
Hulst. Meer informatie en
kaarten via tel. (0114) 314351.
Op 9 januari kunt u om 15 uur in
zaal Mondragon in Zierikzee
naar hetzelfde programma gaan
kijken. Meer informatie en
kaarten via tel. (0118) 659659
Reacties op deze rubriek zijn
welkom. Indien u wilt reage
ren, of wanneer u een tip
voor ons heeft, kunt u schrij
ven of faxen naar de PZC,
Postbus 18, 4380 AA Vlissin-
gen, fax 0118-470102, onder
vermelding van streektaal.
foto Charles Strijd
Het beeldje van D'n èrpelkapper in Axel.
