Opera kan vrolijk
en spannend zijn
V
Joodse zelfspot hangt
voortdurend in de lucht
Volwassen
toneel voor
kinderen
12
Schotse folkgroep
Ossian zoekt
oude, originele
melodieën
13
Bijzondere
weefsels
uit Oman
15
woensdag 6 oktober 1999
Zeffirelli
gaat op
de thee bij
Mussolini
16
Verrassende
homegallery
van Gil&Moti
in Rotterdam
16
schikte zalen worden gehuurd,
moest een programmaboek
worden ontworpen en publici
teit worden gezocht. Kortom,
het zingen is nog maar één on
derdeel - zij het nog steeds 't
belangrijkste - van het enorme
project Dido Aeneas. ,,We
hebben ons heel wat op de hals
gehaald", erkent Van Trirum.
„Maar naarmate we merkten
dat we het gingen redden,
werd het steeds leuker. Nu is
het natuurlijk spannend of het
in de concertzalen ook goed
gaat."
Het Vocaal Ensemble Cantare
is geen operakoor en zal dat
ook nooit worden, benadrukt
Van Trirum. „Maar daar heeft
Purcell Dido Aeneas ook
niet voor gemaakt." Engelse
opera's zijn zeldzaam, want
anders dan Italië heeft Enge
land geen operatraditie. Dido
Aeneas van Henry Purcell
(1658/59-1695) en Venus and
Adonis van zijn leermeester
John Blow zijn de enige zeven-
tiende-eeuwse voorbeelden.
Het zijn eigenlijk experimen
ten met muziekdrama; allego
rische toneelstukjes met mu
ziek, zang en dans opgevoerd
door hovelingen en leden van
het koninklijk huis. Alleen aan
het hof waren dergelijke expe
rimenten mogelijk, want
daarbuiten domineerden de
kerkelijke en insti-umentale
muziek.
In de uitvoering van Cantare
bestaat Dido Aeneas uit drie
korte akten waarna het stuk
eindigt in een dramatische cli
max. Het koor vervult ver
schillende rollen: van herders,
jagers, nimfen, cupido's, hek
sen en matrozen. Van Trirum
noemt het stuk afwisselend
van sfeer. De liefde tussen Ae
neas en Dido loopt fout. omdat
de eerste er door de heksen aan
wordt herinnerd dat zijn roe
ping is het Romeinse keizerrijk
te stichten. Dido sterft van
verdriet. „Het eindigt tra
gisch", vertelt Van Trirum.
„Toch is het geen loodzwaar
stuk. Er zitten hele humoristi
sche gedeelten in."
Het belangrijkste acteerwerk
komt voor rekening van de so
listen Alexandra d'Espinoza,
Frans Ellenbroek, Marjolein
van Zonneveld en Jacqueline
van Trirum. Het koor versterkt
de sfeer van de verschillende
scènes die door de danseressen
Suzanne de Jong en Katjah
van Minde met elkaar worden
verbonden. De opera wordt
gedirigeerd door Liesbet
Kroese en de toneelregie is in
handen van Ans Schilders.
Belangstelling
Van Trirum is zeer tevreden
over de manier waarop ver
schillende kunstdisciplines in
de uitvoering zijn samenge
bracht. De belangstelling van
het publiek lijkt groot. Van
Trirum: „Dat is mijn voorzich
tige gevoel. Voor de eerste uit
voering, zaterdag in de Geer-
teskerk in Kloetinge, zijn al
veel kaarten weg. We hebben
ook het onderwijs aangeschre
ven. De docenten van de vak
ken culturele en kunstzinnige
vorming en klassieke talen. De
respons was erg goed. Het is
ook een ontzettend geschikt
stuk om een klas mee naar toe
te nemen. Geen loodzware
opera van drie uur, maar een
vrolijke en spannende opvoe
ring van vijf kwartier. Er komt
dus een hele bups jongeren en
die zullen het best leuk vin
den."
Blijkt Dido Aeneas echt een
succes, dan overweegt Van Tri-
rum in de toekomst opnieuw
een wat groter een project aan
te pakken. „Als we geen flater
slaan, doen we zoiets over een
paar jaar weer. Maar het wordt
geen gewoonte. We zijn geen
operakoor. Voor ons is zoiets
als dit een uitstapje."
Opera: Dido Aeneas door
(o.m.) het Vocaal Ensem
ble Cantare, za. 9 oktober
in de Geerteskerk in Kloe
tinge, vrij. 15 oktober in de
Concertzaal in Middelburg
en za. 16 oktober in Thea
ter Mondragon in Zierik-
zee. Aanvang: 20.30 uur.
foto's Willem Mieras
in het stuk verwerkt. Ik kon die
spontane invallen steeds op
schrijven, omdat ik er zelf bij
was als het gebeurde."
Zenuwachtig
„Mijn vader was 82 en Kaart
was 78 toen zij vanwege het
stuk weer eens bij elkaar kwa
men. Kaart had de ziekte van
Parkinson, die kon eigenlijk
niet meer spélen, hij beefde als
een Tiet. Hij komt in Oud-Zuid
binnen bij mijn vader, die, als
hij zenuwachtig was, vreselijk
zat te wippen met zijn been.
Kaart had zijn handen in zijn
zakken gestoken, maar zelfs
i dal kon niet verhullen dat zo
wat zijn hele bovenlijf trilde.
Mijn vader zegt tegen mij:
'Jongen, je vader en Kaart wil
len een afscheidstoumee ma
ken met Potasch Perlemoer.
De eerste woorden die Kaart
laconiek sprak: 'Jongen, je
weet dat je vader en ik nooit
stil kunnen zitten...'
„Twee weken na de première
van hun afscheidstoumee
struikelt Kaart op het Miner-
vaplein en breekt zijn heup.
Toen moest ik weer eens inval
len: heb ik in een dag de rol van
Perlemoer van hem ovèrgeno-
men en samen met mijn vader
doorgespeeld. De enige rol die
ik zelf nog nooit gespeeld heb
is die van Potasch. En die ga ik
nu spelen. Enig om te doen.
Fred Vaassen en ik zijn al druk
aan het repeteren. Lastig hoor,
ik ken het stuk natuurlijk van
haver tot gort, maar ik heb
1600 keer de rol van Perlemoer
gespeeld. Dus die tekst kan ik
dromen. Kruip dan maar in
eens in de huid van zijn tegen
voeter Potasch."
Potasch Perlemoer in
textiel: vrijdag 8 oktober
om 20 uur in Zuidlandthea-
ter Terneuzen; vrijdag 10
december om 20 uur in
Stadsschouwburg Middel
burg; dinsdag 18 jan 20.15
uur in de Maagd Bergen op
Zoom. Première 21 okto
ber in Haarlem.
Het Zeeuwse kamerkoor Vocaal Ensemble Cantare laat
zich vanaf zaterdag van een tot dusver niet gekende kant
zien. Het in 1993 opgerichte gezelschap, dat vierentwintig
leden telt, wil de betere koormuziek uitvoeren die vanaf de
Renaissance tot aan deze eeuw is geschreven. Maar de ko
mende weken wordt, met hulp van een kamerorkestje, vier
solisten en twee danseressen, uitgepakt met de opera Dido
Aeneas van Henry Purcell. „We hebben er anderhalf
jaar aan gewerkt", zegt artistiek leidster Jacqueline van
Trirum van Cantare. „Het was veel meer werk dan we ooit
hadden gedacht, maar we hebben ook veel meer lol gehad
dan we vooraf verwachtten."
ringen nooit nodig waren. Er
moest een decor komen, er
moesten kostuums worden ge
naaid, niet alleen moest de
zang worden geoefend maar
ook het acteren en met dansers
en muzikaal ensemble - ge
bouwd rond het Helicon
Kwartet - moesten verschil
lende disciplines tot één ge
heel worden gesmeed.
Om alles mogelijk te maken
moesten bovendien subsidies
worden aangevraagd, ge
door Ernst Jan Rozendaal
vader liet zich door mijn moe
der van het zakelijk deel van
het voorstel afbrengen. Hij
wilde wel spelen, maar vanwe
ge het risico niet meeproduce-
ren. Enfin, Kaart is er miljo
nair door geworden. Mijn
vader niet. Ze hebben het ge
speeld tot 1965! Het stuk heeft
5600 voorstellingen gehaald."
Potasch Perlemoer is geen
klucht en ook niet zomaar een
blijspel. Het is volkstoneel.
Net als het eveneens vaak ge
speelde 'De Jantjes' geeft het
een kijkje in het leven van vóór
de oorlog, alleen niet specifiek
Jordanees, maar handelend in
de New Yorkse textielbranche.
Potasch Perlemoer dateert
uit het begin van de eeuw. Het
is in 1908 geschreven door
Montague Marsden Glass en in
1915 voor het eerst in Neder
land opgevoerd. Er zijn inmid
dels twee wereldoorlogen ge
passeerd met heel veel leed
voor het joodse volk, maar
daar wordt in het stuk niet aan
gerefereerd.
Katteljiddisch
'Weet je wat jij doet? Steek
maar eens een lekkere sigaar
op. Moet je flink door je neus
inhalen want hij is er groot ge
noeg voor.' De joodse zelfspot
kan zonder greintje antisemi
tisme het beste worden ge
speeld door joodse acteurs
zelf. Toch zijn Boskamp en
Vaassen in strikte zin geen
joodse acteurs. Boskamp: „Wij
zijn katteljiddisch. Mijn vader
was joods, maar mijn moeder
katholiek. En datzelfde geldt
voor Fred. Die heb ik leren
kennen in 'Oppassen' van de
Vara, waarin hij 'TeringHarry'
speelt. Je hoeft geen joodse
achtergrond te hebben om het
stuk te begrijpen,maar je moet
als acteur wel 'nesjomme' heb
ben, het jiddische gevoel. Ach
ter al die witzen spreekt een
beetje eenin-mineur-gevoel'
Die achtergrond moet je spe
len en niet alleen de grap.
Boskamp is een oude rot in het
vak. Hij was aan het toneel.en-
verscheen veelvuldig óp de
buis. Hij deed onder meer veel
kinderprogramma's: hij was
Lange Pier in de serie 'Floris';
piratenkapitein in 'Pipo' en
Oom Titov in 'Ti Ta Tovenaar'.
En ouderen zullen zich de serie
'Ja zuster, nee zuster' herinne
ren, waarin Boskamp als pseu-
do-Griekse gastarbeider de
sirtaki danste onder het uit
stoten van folkloristische kre
ten als 'Stroei woei anepa-
nepios natekilas striolvoei'.
Naast het acteren was er het
produceren van theaterstuk
ken. Boskamp: „Ik heb de eer
ste 'Anatevka' geproduceerd,
met Lex Goudsmit in de titel
rol. Hij zei: 'Hansie, wij gaan
samen ooit 'Potasch Perle
moer' spelen'. Maar Lex werd
te oud, hij is nu 86. Toen zou ik
het stuk met Jan Blaaser spe
len, maar Jan ging dood. Toen
zou ik het met Dick Scheffer
spelen, maar die ging ook
dood. Toen durfde ik het nie
mand meer te vragen. Totdat
ik in 'Oppassen' kwam te staan
en daar Fred ontmoette."
„Toen Johan Kaart en mijn va
der waren uitgespeeld, ben ik
producent geworden van Pot
asch Perlemoer. Toen heb ik
ook een nieuwe bewerking ge
schreven. Alle witzen die
Kaart Boskamp in hun lan
ge, lange Potasch &Perle-
moerloopbaan tijdens de
voorstelling spontaan hebben
bedacht, heb ik genoteerd en
W, bij iï|||gezond, mag ik hier blind worde', moet Perle-
jber zeÊÊin terwijl hij op zijn borst wijst. Het stuk Pot-
%ch <$&Ëp-lemoer, vol met onvervalste jiddische humor
Rend uit de monden van twee eeuwig ruziënde
compagnons in textiel, wordt al sinds mensenheugenis op
de planken gezet door grote acteurs als Cor Ruys, Johan
Kaart en Johan Boskamp. Het duo Kaart en Boskamp
durfde het zeven jaar na de oorlog weer aan om het stuk,
waarin de joodse zelfspot voortdurend in de lucht hangt,
op de planken te zetten. De komende seizoenen vertolken
Fred Vaassen en Hans Boskamp, de zoon van Johan Bos
kamp, de twee kleine textielbaronnen.
Dido Aeneas is weliswaar
een intieme, kleine opera (Van
Trirum: „Het is geen spektakel
met een grootse bezetting,
zoals de Aïda") maar de voor
bereidingen voor de uitvoerin
gen die deze maand i n Kloetin
ge, Middelburg en Zierikzee
worden gegeven, waren er niet
minder om. Ineens moest het
koor dingen doen en voorbe
reiden die voor andere uitvoe
Hans Boskamp (links) en Fred Vaassen
foto Joris van Bennekom
door Rob Bouber
„Het is humor van begin tot
het einde", zegt Hans Bos
kamp. „Of je het nou in Goes of
in Drachten speelt, het blijft
leuk, begrijpelijk voor ieder
een. En voor een goed begrip
van de jiddische woorden die
ze gebruiken - weischviel,
aggenebbish, mazzeltof of
mispoge - hebben we een
woordenlijstje achterin het
programma opgenomen. Het
zijn en blijven geintjes en geb
betjes in de textielfirma. Be
dacht en uitgehaald door de
twee firmanten Ebbie en Mau
ri ts, die altijd maar ruzie ma
ken maar geen dag buiten
elkaar kunnen. Altijd bek
vechten. Een dag niet gemop
perd, is een dag niet geleefd."
„Kom maar tegen half twaalf,
want ik fiets elke ochtend een
paar uur", had Boskamp ge
zegd. De fraai gecoiffeerde en
besnorde 67-jarige acteur, vo
rige maand nog in de roddel
bladen opgevoerd als een van
Neerlands grootste hartendie
ven, heeft twaalf j aar als links
back bij Ajax gevoetbald,
waarvan vijf jaar in het eerste
elftal. Boskamp: „Ik ben 56
keer met het Nederlands Elftal
meegereisd. Ik heb een abso
luut record: van die 56 wed
strijden heb ik er 48 op de re
servebank doox-gebracht."
Er zijn niet zo veel artiesten
die spoil op een hoog niveau
bedrijven. Boskamp:Julio
Iglesias was keeper bij Real
Madrid." Met een goed geti
med gevoel voor zelfspot voegt
hij eraan toe: „Mijn carrière is
een beetje vreemd verlopen: ik
was noch voor de voetballerij
noch voor het theater voorbe
stemd. Maar toen ik in beide
branches verzeild was ge
raakt, bleek ik de beste acteur
onder de voetballers en de bes
te voetballer onder de acteurs
te zijn."
Geen miljonair
„In 1952 kwam Johan Kaart
bij ons aan de deur. Job, zo
noemden wij Kaart i zei tegen
mijn vader, in die tijd een be
kend acteur: 'Johan, ik heb een
idee. Potasch Perlemoer is
een geweldig stuk. Cor Ruys en
Louis de Bree hebben het voor
de oorlog met groot succes ge
speeld. Wat denk je ervan?
Zullen wij dat samen produce
ren en ook samen spelen?' Mijn
