Russen bang voor volgende klap
Gonsalves verdedigt zich in memoires
PZC
Ook Brinkhorst
moet straks watei
bij de wijn doen
feiten en meningen
Politiek complot vermoed achter serie bloedige aanslagen
IJzeren procureur-generaalschoot op Papoea's om het vege lijf te redden
17 september 1949
vrijdag 17 september 1999
door Hans Hoopendijk
President Jeltsin voerde gisteren
weer spoedberaad met zijn premier
Poetin na een nieuwe, zware bomaan
slag in het zuiden van Rusland. De
Kremlin-verklaring dat de strijd tegen
het terrorisme zal worden gewonnen,
zal weinig indruk hebben gemaakt op
het Russische volk. De Russen wachten
met angst en beven op de volgende do
delijke klap.
De verloven van de miljoenen politie
agenten en medewerkers van de gehei
me dienst FSB (de voormalige KGB)
zijn ingetrokken. Pantserwagens staan
op de belangrijkste invalswegen naar
de hoofdstad. Overal wordt streng ge
controleerd. Vooral Kaukasiërs wor
den aangehouden. Zij moeten hun pa
pieren te laten zien. Russen die niet
permanent in de hoofdstad wonen,
moeten zich bij de politie melden. In
Moskou leven naar voorzichtige schat
tingen meer dan een miljoen 'illegalen'.
De meeste Russen hebben echter grote
twijfels over de zin van deze operatie.
"Nergens ter wereld is op die manier
ooit een terrorist opgepakt', schreef
gisteren het massablad Moskovski
Komsomol jets. Vooral de Moskovieten
verwachten bitter weinig bescherming
van hun staat tegen terroristische aan
slagen. „We hoopten dat na de eerste
explosie de autoriteiten iets zouden
doen, maar ze zitten nog steeds met hun
handen over elkaar", schamperde een
Moskoviet. Overal in de stad lopen 's
nachts vrijwilligers patrouille rond
hun flatgebouwen. Vooral de oude ba-
boesjka s, die de hele dag bij de flatszit-
ten en alles en iedereen in de gaten hou
den. spelen een belangrijke rol bij deze
zelfhulp. ..Vroeger scholden we op die
oude roddelende kletstantes. maar nu
zijn ze onze meesterspionnen, onze ei
gen geheime dienst", zeiden twee man
nen die de afgelopen nacht him eigen
flat hebben bewaakt.
Wantrouwen
Het toch al minimale vertrouwen van
de Russen in hun politieke leiders,
voorop Jeltsin, is nu helemaal verdwe
nen. In kranten, op radio en tv en uiter
aard op straat wordt steeds openlijker
gespeculeerd dat de aanslagen zijn ge
organiseerd door de kliek rond Jeltsin
om de weg vrij te maken voor het uit
roepen van de noodtoestand. De com
munistische leider Zjoeganov zei de
daarvoor benodigde documenten al te
hebben gezien.
Het is een publiek geheim dat Boris Jel
tsin en de gehaaide zakenlieden in het
Kremlin voor hun leven en hun bijeen
geroofde miljarden vrezen als de presi-
N abestaanden tijdens de begrafenis van slachtoffers die omkwamen bij de bomaanslag van maandag in de Kashirskoyestraat in Moskou, foto Joerie Ka bobn ov/EP A
dent zijn troon volgend jaar moet ver
laten. Een van deredenen dat Jeltsin de
oud-spioimenbaas Primakov tot pre
mier benoemde, was dat deze met alle
partijen een akkoord moest sluiten dat
de veiligheid van de Jeltsin-clan ga
randeerde na diens aftreden. Primakov
ging onder meer de laan uit, omdat Jel
tsin de door hem geregelde levensver
zekering onvoldoende vond.
Daarna mocht de loyale Stepasjin,
eveneens oud-directeur van de gehei
me dienst, het proberen. Ook hij faalde
in de ogen van zijn chef. En nu is de
beurt aan premier Poetin, die tot zijn
benoeming de FSB leidde. Maar - zo
luidt een van de theorieën - Jeltsins
laatste getrouwen geloven niet in deze
optie. Zij vrezen voor een bijltjesdag na
de verkiezingen. Daarom willen ze de
noodtoestand uitlokken. Wie garan
deert hen immers dat Jeltsins opvolger
zich aan een 'heren-akkoord' houdt?
Het staatshoofd is inmiddels veruit de
impopulairste politicus en na zijn ver
trek is een zondebok nodig voor alle el
lende die over het land is gekomen. Zo
lang Jeltsin, min of meer levend, op zijn
troon zit, heeft zijn clan niets te vrezen.
V erontwaardiging
Uiteraard wordt deze complottheorie
door de verantwoordelijke politici met
verontwaardiging van de hand gewe
zen. Voor het Kremlin gaat het om goed
getrainde internationale provocateurs
die, zich verschuilend achter religieuze
islamitische leuzen, een nieuwe we
reldorde willen vestigen. Terreurex-
perts stellen daar tegenover dat het
zeer ongebruikelijk is dat niemand, be
halve het totaal onbekende 'Dage-
staanse Bevrijdingsleger', de aansla
gen heeft opgeëist. 'Terroristen willen
immers hun tegenstanders laten zien
waar ze toe in staat zijn', zei een Ameri
kaanse expert in een interview. En de
aanslagen, vooral die in Moskou, wa
ren puur specialistenwerk.
Opvallend is verder dat de Tsjetsjenen
keer op keer verzekeren niets met de
terreuracties op Russisch grondgebied
te maken te hebben. Invloedrijke poli
tici als de ultra-nationalist Zjirinovski
en de communistische hardliner Iljoe-
chin, zijn er ook zeker van dat de aan
slagen het werk zijn van figuren rond
het Kremlin. Voor buitenstaanders mo
gen deze verhalen absurd klinken,
maar in Rusland worden ze zeer serieus
genomen. Nog vers in het geheugen lig
gen de moordaanslagen die de tycoons
op elkaar lieten plegen toen de schatten
van het Russische rijk na de ondergang
van het communisme moesten worden
verdeeld.
Joeri Levada van een Moskous opinie
bureau zei in een interview dat de Rus
sen intussen volstrekt vervreemd zijn
van de politiek en dat dit mede de oor
zaak is voor het huidige fatalisme en
het geloof in samenzweringstheorieën.
'De mensen voelen dat ze geen enkele
invloed hebben op wat er in het land ge
beurt. De meerderheid meent dat ze
zelfs onder het Sovjetbewind meer te
zeggen hadden over de nationale aan
gelegenheden dan nu', zei hij in het in
terview. GPD
door Lianne Sleutjes
Het eerste paarse kabinet
gooide de beuk erin: er was
te veel mest en daar moest snel
een einde aan komen. Minister
van Landbouw Van Aartsen
trotseerde geheven rieken en
woeste boeren en drukte zijn
varkenswet door het parlement.
Maar de boeren hadden niet
lang het nakijken: de rechter
stelde de wet buiten werking.
Het kabinet kon zonder vergoe
ding geen varkens afpakken.
Weer had het ministerie niets in
handen om het mestoverschot te
verkleinen. Het zag als klap op
de vuurpijl minister Apotheker
vroegtijdig vertrekken.
Laurens-Jan Brinkhorst trad
aan als derde paarse minister
van Landbouw. Met de ramme
lende varkenswet kon hij niet
veel meer uitrichten. Dus gooi
de hij het over een andere boeg:
de Brusselse milieueisen voor
grondwater. Die kent hij maar al
te goed, als voormalig Europees
topambtenaar voor milieu.
De EU-richtlijnen schrijven
voor dat per 2003 een liter
grondwater niet meer dan vijf
tig milligram nitraat mag be
vatten. Op sommige plekken in
Nederland is die concentratie
vijf keer hoger. Dat komt door
teveel mest.
Als Nederland zich straks niet
aan de Brusselse norm kan hou
den, komt de Europese Unie met
boetes van honderdtachtig mil
joen gulden per jaar. Daarisvol-
gens het kabinet geen speld tus
sen te krijgen. Dus mag een boer
vanaf die tijd niet meer mest
produceren dan hij kwijt kan op
zijn land of op dat van anderen.
Op akkerland mag een boer in
2003 nog maar 170 kilo nitraat
(stikstof) per jaar kwijt, op gras
land 250 kilo.
De boeren kunnen het idee van
mestafzetcontracten billijken.
Dat hebben ze zelf ook al eens
bedacht. Toch stonden ze vorige
week met kwade koppen tegen
over Brinkhorst nadat deze de
finesses van zijn mestplan had
gepresenteerd. Volgens hen wil
het kabinet te veel en te snel.
Het mestplan kost meer bedrij
ven de kop dan de zesduizend
waarvan het kabinet uitgaat,
menen de boeren. Wat hen voor
al steekt, is dat het kabinet ge
maakte afspraken schei
Eind vorig jaar kwamen deb
ren en het kabinet overeen da
2008 zou worden voldaan
de Brusselse nitraatnorm
Vijf jaar later dan de EU ei
maar dat zou met wat tekst
uitleg wel geplooid kuni
worden, dachten minister i
Milieu Pronk en toen nogmii
ter van Landbouw Apotheke
Brussel bleek daar deze zoi
echter niet gevoelig voor. D.
maakte Brinkhorst op zijnbe
dankbaar gebruik van. Hij
bruikte de strikte Europese
sen als breekijzer. Na jaren i
duwen en trekken aan het me
probleem door zijn voorgang
heeft hij nu het tij mee.
De boeren beseffen al langen
er iets moet gebeuren. Hunv
tegenwoordigers betwisten i
dat zij aan de normen moe:
voldoen. Wel keren zij zichteg
de wijze waarop. „Veel boei
hebben het gevoel dat het ka
net een tijdstraject kiest wa;
van je je afvraagt: is dat weli
dig", zei LTO-voorzitter Ger;
Doornbos gisteren na over!
met Brinkhorst.
De boeren vinden dat de min
ter in Brussel moet onderhani
len over uitstel, dat doen andi
landen ook. Op die man
wordt de schade beperkt enbl
ven er meer bedrijven overeii
De helft van de TVveede Kan
inclusief coalitiegenoot V7
vindt dat de boeren meert
moet worden gegund dan 1
kabinet wil. Nederland is ii
mers een van de dértien EU-la
den die in gebreke blijft als!
gaat om de nitraatnorm. D
moet er toch iets te onderhanc
len zijn, is de gedachte bij
Kamerleden. Ondertussen he
ben juristen al gewaarschut
dat het nieuwe mestbeleid ju;
dische haken en ogen heeft. H
zoals de oude varkenswet. 1
landbouwminister geeft echt
nog geen krimp en houdt \i
aanzijn plan.
Hij kan ook moeilijk al een we
na de presentatie een gat sla
in zijn eigen voorstel. Maar:
overleg met boeren en Kam
kan hij dit najaar nog altijdpi
beren om Nederlands water I
de Europese wijn te gieten. Z
ker als het merendeel van
EU-lidstaten om uitzonden
gen vraagt. GPD
door Gerben Kuitert
Twee jaar geleden zwaaide
Rolph A Gonsalves na 41 ja
ren rijksdienst met een bedoe-
zeld blazoen af als procureur-
generaal (pg) in Den Bosch. In
zijn gisteren verschenen me
moires verbreekt 'de ijzeren pg',
gefrustreerd over het uitblijven
van eerherstel, het zwijgen over
zijn omstreden verleden.
Over zijn doen en laten als be
stuursambtenaar op Nieuw-
Guinea bijvoorbeeld. De manier
waarop Gonsalves tussen 1958
en 1960 als controleur in de
functie van 'groot alleenspre
kend rechter' de orde poogt te
handhaven in de Baliemvallei,
kost hem tot twee keer toe bijna
zijn baan. De eerste keer in
1960. als procureur Von Meyen-
feldt in Hollandia hem beschul
digt van doodslag en een reeks
andere misdrijven. Hij wordt
uiteindelijk niet vervolgd. In
1994 wordt de kwestie opgera
keld in het VPRO-radiopro-
gramma Argos. 'Deze doelbe
wuste beschadiging van mijn
reputatie', zoals Gonsalves
schrijft, maakt hem kansloos
voor de Functie van super-pg.
Maar wat heeft hij nu echt ge
daan op Nieuw-Guinea? In hoe
verre berustten de berichten
over zijn betrokkenheid bij
standrechtelijke executies van
Papoea's, zware mishandelin
gen met de knoet en andere uit
wassen op waarheid? Gonsalves
maakt in zijn memoires melding
van een reeks 'schietincidenten'.
Ze waren volgens hem noodza
kelijk om het vege lijf te redden.
Waarschuwing
In 1959 lost 'de man met de
baard', zoals hij wordt ge
noemd, met zijn karabijn 'iets
schuin omhoog een waarschu
wingsschot' als hij dreigt te
worden aangevallen door een
met speer gewapende krijger.
Een paar dagen later hoort hij
dat de man met de speer is over
leden. „Hij was in het achter
hoofd geraakt. Door de opwin
ding van het moment was het
geweer helaas niet hoog genoeg
gericht..."
Met de straffen waarin het Ne-
deriands-Indisch Wetboek
voorziet, kan Gonsalves in de
rimboe niet uit de voeten. In
overleg met de gouverneur en de
resident besluit hij het daarom
met 'aangepaste maatregelen'
te proberen. Het afpakken van
varkens bij 'daders' en die bij
wijze van smartengeld overdra
gen aan slachtoffers of hun fa
milie, is één van die alternatieve
straffen. Verder besluit hij een
paar keer hutten te laten plat
branden, maar ook dat biedt
geen soelaas. „De grashutten
werden in een mum van tijd
weer opgebouwd en het gestraf
te stamhoofd voelde zich niet
vernederd."
Ook wordt er 'geëxperimen
teerd', zoals Gonsalves het
noemt, met lijfstraffen. Daders
van ernstige misdrijven 'zoals
moord', worden bestraft met
'iets van twintig stokslagen' of
slagen met de gummistok op het
achterwerk. „Er is nooit iemand
zo hard geslagen dat hij buiten
westen raakte en evenmin
kwam er bloed aan te pas." Een
keer neemt Gonsalves zelf de
stok ter hand om een stamhoofd
uit de Baliemvallei te ranselen.
„Dóór op die manier zijn gezag
aan te tasten, hoopte ik boven
dien dat hem en zijn stam de
vechtlust wel zou vergaan. Ach
teraf had ik er geen goede ge
voelens bij. Het was een weinig
verheffende vertoning", zo
schrijft hij nu.
Schietgraagheid
Het is vooral de bitterheid over
de in zijn ogen onterechte aan
vallen op zijn vakmanschap, die
Gonsalves er toe brachten zijn
memoires op papier te zetten.
Hij voelt zich aangetast in zijn
eer. Het ego van de voormalige
crimefighter is groot, zo beves
tigen 344 pagina's memoires.
Over de toch weinig vleiende
bijnaam 'Gunsalvo', die ver
wijst naar zijn vermeende
'schietgraagheid' op Nieuw-
Guinea, haalt hij de schouders
op. „Een bijnaam die al snel ge
boren is als mensen verhalen
vertellen, die met een schep er
bovenop weer worden doorver
teld."
Hij verhaalt liever uitgebreid
over zijn successen bij het
Openbaar Ministerie. Zo stelt
Gonsalves vast, dat hij als pro
cureur-generaal in Brabant
vaak nog eerder op de hoogte
was van gebeurtenissen dan de
aan hem ondergeschikte hoofd
officieren van justitie. „Maan
dagochtend greep ik meestal de
telefoon en de gelukkige hoofd
officier kon dan zijn borst nat
maken. 'Godzelves aan de lijn...'
heette het." Gonsalves had zich
al uitgebreid laten informeren
over wat er in het weekeinde al
lemaal op crimineel gebied had
afgespeeld. „Als ik over een be
paalde zaak belde, was de
hoofdofficier nog niet op de
hoogte..."
De parlementaire enquêtecommissie voor de IRT-affaire voelde Gonsalves 6 september 1995 aan de
tand. De conclusies van de commissie-Van Traa verbitterden de 'ijzeren pg'. foto archief ANP
Op het parket in Almelo, waar
hij in 1973 wordt benoemd,
wordt ene Winnie Sorgdrager
een van zijn collega's. Gonsalves
kenschetst de jeugdige officier
als 'opvallend ambitieus'. Ner
gens rept Gonsalves over 'meisj e
Sorgdrager', zoals hij haar tot
haar niet geringe ergernis soms
schamper placht te noemen. De
weinig innige relatie met haar
baas is in 1985 voor Sorgdrager
aanleiding te solliciteren als ad
vocaat-generaal bij het ge
rechtshof in Arnhem. Ze is nog
niet benoemd of Gonsalves ver
trekt als procureur-generaal
naar Den Bosch. „Had hij dat
niet eerder kunnen doen", foe
tert ze als ze ervan hoort.
Als Gonsalves zijn onderge
schikten in Almelo inlicht over
zijn promotie, is niemand echter
verbaasd: „Ze waren niet dol op
me. Dat is de prijs die je betaalt
voor duidelijkheid. Maar ik ge
noot gezag en dat gaf een goed
gevoel."
Enkele jaren later beveelt Gon
salves Sorgdrager naar eigen
zeggen 'krachtig aan' bij minis
ter Hirsch Ballin als opvolger
voor de uit Arnhem vertrekken
de procureur-generaal Broek-
raad. 'Meisje Sorgdrager' heeft
de frauderende vissers op Urk
hard aangepakt en dat bevalt
Gonsalves wel. Sorgdrager
wordt benoemd als pg en is
daarmee Gonsalves' gelijke. Ze
mag hem vanaf dan tutoyeren.
Eind 1994 wordt Sorgdrager, in
middels procureur-generaal in
Den Haag, minister van Justi tie.
De leerling heeft haar leermees
ter overtroffen. „Persoonlijk
was mijn eerste reactie niet
meer dan: is dit niet te vroeg?
Het ontbrak haar aan dieper
gaande ervaring", schrijft Gon
salves zuinigjes.
Traumatisch
Nederland raakt ondertussen in
de ban van de IRT-enquête. De
gecontroleerde doorlevering
van containers hasj en cocaïne
om topcriminelen te kunnen
ontmaskeren, zet het land op
zijn kop. Op 6 september 1995
wordt Gonsalves verhoord door
de commissie-Van Traa. Het
wordt een traumatische erva
ring voor hem. „Van Traa begon
met hier en daar af te kappen,
soms op het snauwerige af. Ik
was geschokt."
Het eindrapport van de com
missie Van Traa is nog schok
kender voor Gonsalves. Hij
wordt er als portefeuillehouder
georganiseerde misdaad mede
voor verantwoordelijk gehou
den, dat de omstreden opspo
ringsmethodes nooit aan de or
de kwamen in het college van
pg's. In de pers wordt gespecu
leerd op zijn val: 'Gonsalves
tweede op dodenlijst van Sorg
drager.' Dat gebeurt niet. Sorg
drager spaart hem, omdat Gon
salves vaak informatie zou zijn
onthouden. Op het voor hem
ontlastende onderzoeksresul
taat volgt in de media 'een oor
verdovende stilte', zo stelt de
'ijzeren pg' verbitterd vast.
Gonsalves put uit deze frustra
tie de motivatie voor het schrij
ven van zijn memoires over 'een
loopbaan die in de rimboe begon
en hierin in zeker opzicht ook
eindigde.' GPD
'Mr.Gonsalves. Memoires'; R.A
Gonsalves en G.J. Verhoog. Uilge
ver: De Arbeiderspers. Prijs:
49,90. ISBN: 90 295 2153 8/NUGI
642.
Boeren verhuizen
Veertig Walcherse boeren heb
ben afstand gedaan van hun
grond en een pachtovereen
komst getekend met de direc
tie van de Noord-Oost Polder.
Plet eerste gezin verhuist bin
nenkort.
Pinocchio
In de Stadsschouwburg in
Middelburg is de Nederlandse
versie van de nieuwste
Disneyfilm Pinocchio in pre
mière gegaan.
Vliegtuigkaping
Vijf jonge Polen hebben een
Dakota van de Poolse lucht
vaartmaatschappij Lot ge
dwongen om in Zweden te lan
den. De piloot werd tijdens eei
binnenlandse vlucht gedwon
gen koers naar het noorden tf
zetten. De kapers vroegen ïi
Zweden politiek asiel aan ei
gaven te kennen door te wilier,
reizen naar de Verenigde Sta
ten.
Bietencampagne
Zeeland en de rest van het lanó
staan voor de grootste bieten
campagne ooit. Landbouwmi
nister Mansholt drong vorig
jaar aan op uitbreiding van hel
bietenareaal en daaraan is
door de akkerbouwers gehoor
gegeven. Verwacht wordt dat
22,6 miljoen ton bieten, een
derde meer dan in 1948, naar
de suikerfabrieken zal worden
vervoerd.
Uitgever:
J. C. Boersema
Hoofdredactie:
A. L. Oosthoek
D Bosscher (adjunct)
A. L. Kroon (adjunct)
Centrale redactie:
Oostsouburgseweg 10
Postbus 18
4380 AA Vlissingen
Tel. (0118) 484000
Redactiefax: (0118) 470102
Vlissingen:
Postbus 18
4380 AA Vlissingen
Tel. (0118) 484000
Fax (0118)472404
Goes: Voorstad 22
Postbus 31
4460 AA Goes
Tel. (0113) 273000
Fax (0113)273010
Terneuzen: Axelsestraat 16
Postbus 51
4530 AB Terneuzen
Tel. (0115) 686000
Fax. (0115) 686009
Hulst: 's Grave.nhofplein 4
4561 AJ Hulst
Tel (0114)373839
Fax. (0114)373840
Zierikzee: Grachtweg 23a
Postbus 80
4300 AB Zierikzee
Tel. (0111)454647
Fax (0111)454659
Opening kantoren:
Maandag t/m vrijdag
van 8.00 tot 17 00 uur
Zierikzee en Hulst
8.30-17 00 uur
Zaterdags in Vlissingen
van 8.00 tot 10.30 uur
Auteursrechten voorbehouden
Uitgeverij Provinciale Zeeuwse Courant BV Wegener Arcade NV
Internet (http://www.pzc.nl):
Postbus 18
4380 AA Vlissingen
redactie: redactie@pzc.nl
exploitatie: internet@pzc.nl
Bezorgklachten:
0800 - 0231231 of maandag
t/m vrijdag: op de kantoren
gedurende de openingstijden:
zaterdags tot 14.00 uur:
op de kantoren door de klacht in te
spreken op de band of de
verwijzing op te volgen
Overlijdensadvertenties:
tijdens kantooruren en
uitsluitend maandag-
t/m vrijdagavond van 20.30
tot 22.00 uur en zondagavond
van 20.00 tot 22.00 uur.
Tel. (0118) 484000
Fax(0118)470100
Abonnementsprijzen:
per kwartaal 98,00;
franco per post 128,50;
per maand 35,75;
per jaar 372,50,
franco per post 491,00;
bij automatische afschrijving
per termijn 1,50 korting;
losse nummers
maandag t/m vrijdag 1.80,
zaterdag 2,60 p.st.;
(alle bedragen inclusief 6 pet. btw);
Postrek.nr.: 3754316
t.n.v. PZC ab.rek. Vlissingen
Advertentietarieven:
191 cent per mm; minimumprijs per
advertentie 28,65;
ingezonden mededelingen
2.5 x tarief;
speciale posities: tarief op aanvraag,
voor brieven bureau van dit blad
6,50 meer (excl. 17,5 pet btw);
volledige tarieven met
contractprijzen op aanvraag,
(alle advertentieprijzen
exclusief 17,5 pet btw)
Giro: 35 93 00, Uitgeverij
Provinciale Zeeuwse Courant B V.
Vlissingen
