Berger onder de palmen
Historisch portret van
good old Golden Earring
Rembrandt geschilderd in filmbeelden
Nederlands
Film Festival
07p kunst
iu\* cultuur
Rockgroep
in beeld
15
Lriemand anders dan Helmut
l\ Berger, de man die
jereldfaam veiwierf met de
litelrol in Luchino Visconti's
üdwig, kwam in aanmerking
Unter den Palmen. Miriam
^uishoop: „Toen ik bezig was
j-et het script had ik Helmut
jerger heel helder in mijn
l0Ofd. In feite draait het hele
jrhaal om zijn figuur." Helmut
grillig en
erfectionistisch, een ster met
ja gebruiksaanwijzing,
«nand op wiens lijf het
gcadente gedrag van de koning
an Beieren is geschreven. Hij
;oont in Rome, leidt een voor
ijndoen teruggetrokken leven,
[iriam Rruishoop kende hem
Isacteurvan... Dynasty, de
rijkeluissoap.
Pas later ontdekte ik zijn
isconti-periode."
ewas dertien toen ze naar
ynastykeek. „Die man
aakte indruk op mij, ik zou
jnuitstraling nooit vergeten."
og eens dertien jaar later
aakten ze kennis met elkaar,
jcmag als ik aan een film
hrijf in mijn fantasie iedere
iteur, hoe groot ook, een rol
ebedelen. Of dat haalbaar is,
erk ik later vanzelf wel. Ik
ilde Helmut eerst ontmoeten
lordat het eventueel tot een
ial zou komen. Zo werk ik
Ik wil iedereen met wie ik
men werk leren kennen,
contact is voor mij
belangrijk."
vloog naar Rome, zocht
woonhuis op en werd
ontvangen,
deed de deur open, hij
ik lachte en wij mochten
vanaf het allereerste
Ik voelde zijn energie,
alsof ik hem al mijn hele
had gekend. Dat heb ik
ker, zo'n niet te beschrijven
roei. Zo ging het ook met mijn
ïtgenoot. Hij is DJ Photek, ik
l hem op televisieWe
'amen elkaar tegen en vier
tanden later waren wij
louwd."
Imut Berger las het script van
riam Kruishoop, belde haar
lachts op en zei dat hij de rol
:epteerde. Zij weer terug naar
me. Praten, feesten, dollen.
voelde iets
neenschappelijks met hem.
te definiëren, maar 't
s duidelijk aanwezig. Dat
i later op de set alleen maar
rden versterkt."
den Palmen speelt
Berger David, die
met zijn vriendin Tanja
Hagen) in een
hotel verblijft,
dat zijn halfbroer Ludwig
Kier) daar voor zaken
zijn. Ludwig onderhoudt
stel, dat om de tijd te doden
overvallen pleegt. Als
vid tussen de buit een foto
i een mooie jongeman (Thom
ffman) aantreft en zich tot
a aangetrokken voelt,
staan niet meer op te lossen
ïplicaties in de onderlinge
houdingen.
dat punt snijdt Kruishoop in
\er den Palmen haar
Imotiv aan: hoe mensen
aar manipuleren. „Dat boeit
buitengewoon, de manier
arop iedereen gemaakt in het
staat. De macht over de
de tragiek, de
het eigen gewin,
geen al te vrolijk
maar zo kijk ik er
en ik maak films altijd
mijn eigen behoeftes."
Kruishoop werkte niet
voor 't eerst samen met
acteurs als Berger,
r. Hoffman en (in een
maar treffende rol)
lem Nijholt, ze had ook niet
een crew van een man of
ïtig om zich heen verzameld,
'en wennen, maar de sfeer
i waanzinnig. Het klikte, ook
om ik niet uit de filmwereld,
en van de Rietveld
demie, de kunsthoek. Tot
Unter den Palmen had ik bij
filmen werkelijk alles zelf
aan, nu mocht ik leiding
en aan een team met veel
ir filmervaring dan ik."
:onder blij was ze met de
van cameraman Rogier
e viel in 1997 at op met Vive Elleeen speelfilm die
zij geheel op eigen kracht maakte in haar
eindexamenjaar op de Rietveld Academie. Nu mag
zij woensdag (22 september) het Nederlands Film Festival
openen met Unter den Palmen. Miriam Kruishoop wist de
legendarische Oostenrijkse acteur Helmut Berger ertoe te
bewegen de hoofdrol voor zijn rekening te nemen. Had
Berger dat niet gedaan dan was Unter den Palmen er nooit
gekomen.
In die film is Berger David, die met vriendin en halfbroer
naar Rotterdam is gereisd en voor een essentiële keuze wordt
gesteld.
Sheri Hagen in Unter den Palmen
De show gaat door voor de
enige echte Nederlandse
superband. Golden Earring be
schikt over net zo'n lange adem
als de grootste rockgroep ter
wereld, The Rolling Stones. Ro
gier van der Ploeg maakte een
documentaire over het Haagse
kwartet. Omdat de afwerking
langer duurde dan verwacht,
krijgt het Nederlands Film Fes
tival de première. Eigenlijk had
Don't Stop The Show vorig jaar
al in roulatie moeten gaan.
Hij was kleuter toen Golden
Earring een hit had met 'Back
Home'. Hij was punk toen het
Haagse rockinstituut de hitlijs
ten bestormde met rocknum
mers als 'Bombay' en 'Sleep
walking'. Filmmaker Rogier
van der Ploeg heeft slechts een
klein gedeelte van de 35-jarige
carrière van Golden Earring be
wust meegemaakt. Toch is het
hem gelukt een mooi historisch
portret te maken van de groep
die niet piepjong meer is, maar
nog lang niet versleten.
Niet voor niets luidt de titel van
Van der Ploëgs zeven kwartier
durende documentaire over
Golden Earring Don't Stop The
Show. De schouwburgtournees
van de laatste jaren hebben ge
leerd dat de Golden Earring nog
jaren mee kan. Heel typerend in
de film is dat George Kooymans,
Barry Hay, Caesar Zuiderwij k
en Rinus Gerritsen nauwelijks
terugblikken of anekdotes uit
de oude doos opdissen.
Van der Ploeg: „Zoals Anouk,
een ontdekking van de Golden
Earring, al in de film zegt, leven
de bandleden in het heden. Ze
kijken eerder vooruit dan terug.
Daarom laat ik de verhalen over
het verleden van de band vertel
len door mensen die de groep
van dichtbij hebben meege
maakt: ex-drummer Jaap Eg-
germont, ex-manager Freddie
Haayen, de eerste zanger Frans
Krassenburg, het meisje uit de
clip van 'When The Lady Smi
les', tattookoning Henk Schiff-
macher en de Amerikaan Ted
Nugent."
In zijn indrukwekkende onder
komen aan de Amsterdamse
Keizersgracht praat Van der
Ploeg, die Golden Earring al
persoonlijk kende omdat hij vi
deoclips voor ze heeft gemaakt,
over de totstandkoming van de
film. Eigenlijk zou Don't Stop
The Show vorig jaar al in pre
mière gaan, maar de geluids
montage en -afwerking vergden
zo veel tijd dat de première is
verschoven naar het Neder
lands Film Festival.
Van der Ploeg, die in het verle
den werkte voor de VPRO-pro-
gramma's Onrust en Loladamu-
sica, clips van onder meer
Urban Dance Squad en De Dijk
maakte en commercials voor de
biermerken Budweiser en Mil
ler Lite, hoopt dat de film aan
slaat, ook al is hij zich ervan
bewust dat het zeker geen alle
daagse docu is.
„De film is vrij lang voor een do
cumentaire. Ik wilde niet een
snel gemonteerde, MTV-achtige
film maken. En ik wilde ook
geen praatfilm met korte mu-
ziekfragmentjes. Je hebt van die
documentaires waarin de ma
ker belangrijker is dan zijn on
derwerp. Voor deze film geldt
dat zeker niet. Ik heb mezelf
volledig weggecijferd. De mu
ziekfragmenten zijn lang en een
kunstzinnig frame ontbreekt. Ik
wilde er als regisseur geen stilis
tisch stempel op drukken."
Hoewel Van der Ploeg nooit een
echte diehardfan van Golden
Earring is geweest, is zijn waar
dering voor de groep groot. „Ik
heb ze leren kennen door de vi
deoclips die ik voor hen maakte.
Ik kwam erachter dat de band
leden pas mooie verhalen be
gonnen te vertellen zodra de ca
mera uit stond. Zonde, dacht ik,
want dat is toch een stuk ge
schiedenis dat gehoord en ge
zien mag worden. Samen met
The Stones is de Earring toch
wel de band met de langste
adem."
Don't Stop The Show vertelt op
chronologische wijze het le
vensverhaalvan de Golden Ear
ring. De film begint met de be
ginperiode, vóór de toetreding
van Barry Hay en Caesar Zui
derwij k, met zijn vele bezet
tingswisselingen. Kooymans en
Gerritsen luisterden in die tijd
naar Radio Luxemburg en na
men nummers op die ze in de oe
fenruimte instudeerden.
Vervolgens komt uitgebreid de
periode van de grote internatio
nale doorbraak met 'Radar Lo
ve' aan bod. Voor veel bands zou
het uitblijven van internatio
naal vervolgsucces het einde be
tekenen, voor de Earring was
het een crisisje waarin de band
leden met plannen voor solocar
rières rondliepen, maar uitein
delijk toch weer op elkaar
aangewezen bleken. Ook de
laatste periode, waarin de la
waaiige elektrische optredens
werden ingewisseld voor semi-
akoestische schouwburgshows,
komt uitgebreid in beeld.
Van der Ploeg: „Het is toch een
mysterie hoe vier Haagse jon
gens het onder zulke extreme
omstandigheden meer dan der
tig jaar met elkaar uithouden.
Ondanks de duidelijk verschil
lende persoonlijkheden komen
ze niet van elkaar los. Het is in
teressant om te zien hoe in de
loop van de tijd de kapsels, de
kleding en de muziek verande
ren en zijzelf totaal niet. Het is
tevens boeiend om te zien dat de
band met zijn tijd meegaat zon
der de eigen identiteit te verlie
zen. Eind jaren zestig verander
de de groep van een liedjesband
tot een formatie die aansluiting
vond bij de toentertijd populai
re supergroepen met een in
drukwekkende liveshow. En
tijdens de glamrock- en symfo
nische rockperiode kwamen ze
met nummers met lange, geïm
proviseerde stukken. En vlak
voor de unplugged rage stonden
ze al in de schouwburgen met
een semi-akoestische show.
Daarnaast waren ze één van de
eerste bands met echte video
clips. Trendsetters zijn zij nooit
geweest, maar ze gingen wel de
gelijk met de tijd mee."
Eén van de mooiste fragmenten
in de film is de compilatie van
interviews met de vier bandle
den, waarin ze iets over elkaar
zeggen. Het geeft inzicht in de
persoonlijkheden van de idea
listische, intellectuele Zuider-
wijk, de impulsieve, perfectio
nistische Kooymans, de ietwat
conservatieve, realistische Ger
ritsen en de onvermoeibare
gangmaker Hay. Van der Ploeg:
„Ook hier praten ze over het he
den en niet over het verleden.
Mede daarom heb ik de film niet
laten eindigen met een over
peinzing, maar met een nieuw
nummer tijdens een recent live
optreden in de Groenoordhallen
voor 6000 man. Het is een open
einde, want het laatste woord
over de Earring is nog niet ge
zegd of geschreven. De heren
waren er content mee. Geluk
kig, want het is hun film.
Mark Roos
Golden Earring, niet piepjong meer maar nog lang niet versleten. foto Roland de Bruin
reflectie van zichzelf speelt, een
schaduw."
Ook de andere acteurs, Kier,
Hoffman en Nijholt en Sheri
Hagen, lieten Miriam
Kruishoop de ruimte om te
regisseren zoals zij dat wilde.
Sommige scènes, in de
eindversie tamelijk heftig of
controversieel, bleken achteraf
'het grappigst om te doen'.
Zoals de vrijpartij tussen Berger
en Hoffman. „Ik kreeg er de
slappe lach van en dat maakte
het allemaal juist zo
ontspannen."
Ook al opent Unter den Palmen
het Nederlands Film Festival,
het betreft hier geen
Nederlandse film. Er wordt
Engels en Duits gesproken en
slechts een paar flardjes
Nederlands. Kruishoop, die
pendelt tussen haar vaderland
en Londen: „Ik ben en voel me
Nederlandse, maar ik heb nog
nooit iets Nederlandstaligs
gemaakt. Unter den Palmen is
eerder een Europese film, ik ben
een exponent van de
kunstwereld, ik heb op de
Rietveld Academie geleerd
universeel te communiceren."
Miriam Kruishoop ('ik zit nooit
stil, ben altijd bezig') beschikt
voorlopig over een
onuitputtelijke ideeënbron. Ze
is nu bezig met een boek met
twee verhalen, waarvan er één
de basis zal vormen van het
script voor haar volgende
filmproject, een familiedrama
in Zuid-Frankrijk, met twee
rivaliserende schoonzussen,
incest en diepverborgen
geheimen. De hoofdrol? Miriam
Kruishoop: „Ik ben vrij in mijn
denken en fantaseren, dus ik
houd Cathérine Deneuve in
gedachten. Waaromniet?"
Robin Bruinsma
Unter den Palmen opent het Neder
landse Film Festivaldat woensdag
22 september in Utrecht begint.
Stoffers ('een prettige
persoonlijkheid, rustig en
evenwichtig'), die zij op het oog
had na het zien van Karakter.
„Ik kende Rogier niet. We
ontmoetten elkaar bij een
reclamebureau zonder te weten
wie we voor ons hadden. Een
uur later vroeg iemand met
welke cameraman ik Unter den
Palmen wilde maken. Met
Rogier Stoffers, zei ik. Nou, die
heb je een uurtje geleden de
hand geschud. Zo kan het dus
lopen."
Ze maakte dankbaar gebruik
van de ploeg zonder haar eigen
manier van werken prijs te
geven. Vorm staat minstens
gelijk aan inhoud, ze put uit
eigen ervaringen en vertelt haar
verhaal in strakke en
consequente beelden. Een jonge
vrouw van 27, een eigenzinnige
filmmaakster, met de acteur die
ooit door zijn levensgezel en
ontdekker Visconti 'de mooiste
man van het witte doek' werd
genoemd. Kruishoop-Berger,
een wonderlijke combinatie die
volgens de jongste van de twee
(Berger is twee keer zo oud)
zonder kleerscheuren het einde
haalde.
Helmut Berger heeft de naam
een lastpak te zijn, een
paradepaardje dat vreemde
sprongen maakt, veeleisend is
en anderen zonder woorden zijn
wil oplegt. Kruishoop: „Helmut
is gemakkelijk,
superprofessioneel en heel
creatief. Hij werkt uiterst
geconcentreerd en lepelt niet
zomaar zijn teksten op. Als hij
heeft besloten zich door de
regisseur te laten leiden, zoals
bij mij ook het geval was, doet
hij dat onvoorwaardelijk."
De figuur van David in Unter
den Palmen heeft
onmiskenbaar trekjes van
Helmut Berger. Kruishoop: „In
het echt is Helmut toch anders.
Houd het er maar op dat hij een
Helmut Berger (rechts) en Thorn Hoffman.
ijn leven en zijn werk inspireerden veel
filmmakers. De nieuwste verfilming
het leven van Rembrandt, gemaakt
r de Franse regisseur Charles Matton,
:eft op het Nederlands Film Festival de
nière. Een vergelijking tussen Mattons
i op Rembrandt van Rijn en die van an-
filmers.
kun je een schilder beter leren kennen
door puur en alleen zijn schilderijen te
en een poging te wagen in alle verflagen
hem mee te reizen. Alleen zo kun je in de
1 van de schilder kruipen en zijn schil-
cunstig avontuur stapje voor stapje
beleven. Rembrandt, die de schilder-
als een taal ervoer die zich niet met
liet beschrijven, zou op z'n minst
staan tegenover de niet aflatende
Rembrandtboeken en de vele films
verschillend uit de doeken doen.
toppunt zou hij het toch zeker gevonden
dat voor de nieuwste Rembrandt-
de Franse regisseur/schilder Char-
acht van zijn meesterwerken
hedendaagse kunstenaars met een ver
end knap vleugje 'tussen nu en toen
Hans Steinhoff was in 1942 één van de vroege
Rembrandt-verfilmers.
schilderen' en 'met de acteurs als modellen'
werden gekopieerd. En dit alles voor een
Rembrandt die Frans spreekt, in het Engels
is ondertiteld en voor het grootste deel in
Duitsland is gefilmd. Toch behoort juist de
ze nieuwste film tot de spaarzame pareltjes
waarmee een mooie poging wordt gedaan
Rembrandts betekenis voor de schilder
kunst te schetsen. In Rembrandt van Char
les Matton is Klaus Maria Brandauer Rem
brandt Van Rijn en Johanna ter Steege zijn
eerste vrouw Saskia. Eerdere Rembrandt -
films van Hans Steinhoff, de korte bekende
film Rembrandt, Schilder van de Mens van
Bert Haanstra en extra films plaatsen Mat
tons bijdrage in een historisch kader. Te zien
is hoe verschillend filmmakers het levens
verhaal van Nederlands bekendste schilder
'klem-en', welk beeld ze van de schilder
scheppen, van de tijd waarin hij leefde en in
het gunstigste geval... wat een door schil
derkunst geïnspireerde film aan extra kwa
liteiten wint.
In de meeste films in het Rembrandtpro-
gramma van het filmfestival ligt het accent
op een zo levendig mogelijk vertellen van
het bekende drama van de zeventiende-
eeuwse meester, die van gewerd en veelge
vraagd schilder tot verguisd het faillisse
ment en een daaropvolgend isolement werd
ingedreven en één voor één zijn dierbare
vrouwen Saskia en Hendrickje Stoffels en
kinderen, onder wie zijn geliefde zoon Titus,
zag sterven. Ondanks de grote tegenslagen
bleef de eigenzinnige, wispelturige Rem
brandt zichzelf en vooral zijn donkextonige.
pasteuze schilderkunst trouw en ging hij
niet om voor heersende modes en grillen
van machtige opdrachtgevers.
De Franse regisseur Matton schetst Rem
brandts verzet tegen conventies in kunst en
privé-leven, verrassend eigentijds aange
stuurd door de tegendraadse portretten die
kunstenaars Marina Kamena en Serge Cle
ment op z'n Rembrandts van de acteurs
schilderden. De film is doorspekt van state
ments over de betekenis en zingeving van
kunst. Een oude Rembrandt na een leven
lang schilderen verkondigt inleidend op
zijn levensverhaal: 'Hoe meer ik zie, des te
minder ik weet wat het is dat ik zie'. Aan het
slot lezen we de woorden van Van Gogh over
Rembrandt: 'Om zo te kunnen schilderen,
moet men zeker meer dan een paar keer ge
storven zijn'.
Het bewijs van eeuwige trouw aan zichzelf
wordt aan het einde van de film prachtig in
beeld gebracht. Wanneer men hoort dat
Rembrandt is gestorven, worden de schilde
rijen aan de wanden van machthebbende
regenten met een zwarte sluier bedekt. Ter
wijl ze zich omdraaien, zie je hoe de schilde
rijen door die zwarte sluiers heenbreken als
een voorteken dat Rembrandts schilderen
zo sterk is dat ze zich niet laat wegmoffelen.
Een beeldend sterk moment is ook de jonge
Titus die op de veiling van de bezittingen
van zijn vader de spiegel koopt, waarmee
Rembrandt zijn veelbetekenende zelfpor
tretten schilderde. Titus gaat ermee door
het gangpad en houdt de volle zaal aan
machthebbers letterlijk de spiegel voor. Tot
de spiegel ook letterlijk breekt!
De enige productie die in de buurt komt van
Matton is de bekende korte film van Bert
Haanstra Rembrandt Schilder van de Mens,
gemaakt in 1957waarin de belangrijke mo
menten in het leven van de schilder aan zijn
zelfportretten zijn af te lezen en z'n bijbelse
onderwerpen uitvoeriger dan in Mattons
film aan bod komen. Als een bewijs van be
wogen schilderen en Rembrandts speciale
aandacht voor het (zelf)portret laat Haan
stra negen zelfportretten van de schilder in
eenvloeien: het mooiste moment.
Rembrandt heeft zijn zelfportret minstens
honderd keèr in schilderijen, etsen en teke
ningen weergegeven. Hij liet zichzelf ook
voorkomen in de historiestukken die hij in
opdracht maakte. Zijn zelfportretten illu
streren pogingen om de menselijke ziel te
doorgronden. Rembrandts levensverhaal is
aan de hand van deze portretten te illustre
ren.
De film Rembrandt die Hans Steinhoff in
1942 maakte, staat eigenlijk direct al in een
wat merkwaardig daglicht. De film werd
gemaakt in de studio Cinetone. die in 1941
door de Duitse bezetter enhet Duitse staats-
filmbedrijf UFA werd geclaimd. De film
naar het boek 'Zwischen den Heil undDun-
kel' van V. Torniks heeft een antisemitisch
karakter, al zou je dat kunnen missen dooi
de op alle fronten nogal opgeklopte drukte,
de snelle beelden en ondanks alles toch
beeldend weinig interessante momenten.
Thea Figee
vrijdag 17 september 1999
