Frénk van der Linden
kan maken en breken
Bredero
spettert volop
Yuppie Amerika viert het millennium
Nederlands
erfgoed in
Deltareeks
kunst
r£fV cultuur
uizelin
13
rieëndertig jaar
werd hij slechts.
Maar het
levenslustige oeuvre van
Gerbrand Adriaenszoon
Bredero heeft de tand des
tijds doorstaan. Deze maand
verschenen zijn
'Spaanschen Brabander' en
'Moortje' als zescle deel van
de prestigieuze Deltareeks.
Deze serie is door overheid
en uitgevers in het leven
geroepen om het erfgoed van
de Nederlandse literatuur
voor een breed publiek
beschikbaar te houden.
Moortje en Spaanse
Brabander zijn de
bekendste komedies van de 17 e-
eeuwse volksdichter Bredero.
Hoe sappig en kleurrijk die taal
nog steeds klinkt kwam de
acteur Jules Croiset bewijzen
met een monoloogscène uit
Moortje'. Is eenmaal de voor
velen vervreemdende
spellingswijze van het oud-
Nederlands niet meer zichtbaar
dan spettert Bredero's taal
volop. De scabreuze grappen en
grollen, ingelegd in een heerlijk
ritmisch wiegende en
klankrijke woordkeuze,
denderde uit Croisets mond.
Bredero wordt sinds eind van de
negentiende eeuw door de
Neerlandici beschouwd als een
van de grootste volksdichters
van onze literatuur. Bij het grote
publiek is die waardering er nu
eenmaal minder, omdat de
toegankelijkheid van zijn werk
gehinderd wordt doordat het
moeilijk leesbaar is geworden.
Deze nieuwe uitgave in de
Deltareeks, die verzorgd is door
prof. dr. E.K. Grootes, heeft de
oorspronkelijke tekst intact
gelaten maar is wel voorzien
van een handige en beknopte
aantekeningen.
Wetenschappelijkheid en
publieksgerichtheid worden zo
gecombineerd.
Moortje' is als komedie
gebaseerd op een klassiek stuk,
de komedie 'Eunuchus' van
Terentius. Altijd leuk
natuurlijk, een meneer die geen
meneer meer is. Zelf kende
Bredero geen Latijn, maar hij
maakte zijn eigen versie naar
een Franse vertaling.
Vervolgens gaf hij een
onvervalst Amsterdamse mis-
en-scène aan het stuk. Hoe
Amsterdams en in welke tijd het
ongeveer gespeeld moet
hebben, daarop gaat Grootes in
zijn nawoord uitvoerig in.
'Spaanschen Brabander' is nog
veel directer Amsterdams.
Gelijk de openingszin al 'T'is
wel een schoone stadt, moor 't
volcxken is te vies', zegt
Jerolimo Rodrigo. En hij zal
ongetwijfeld om zich heen
gewezen hebben. Het is een zin
die het ook nu nog heel goed zou
doen. Nog afgezien van het feit,
dat de waarheid ervan ook de
jaren blijkbaar heeft doorstaan.
Deze Bredero-uitgave is het
zesde deel in de Deltareeks.
Gestreefd wordt elk jaar drie
delen te brengen. 'Moortje' en
fSpaanschen Brabander'
werden vooraf gegaan door
Uitgaven van Jacques Perk,
Beets, Jacob van Maerlant,
Hieronijmus van Alpen en een
bloemlezing religieuze poëzie
uit de 17e eeuw. De Deltareeks is
een samenwerkingsproject van
verschillende uitgevers, maar
de boeken zelf worden in en
dezelfde stijl vorm gegeven.
Een van de belangrijkste
redenen waarom destijds
besloten is tot oprichting van cle
serie, is dat de omloopsnelheid
van het boek zo enorm is
verhoogd, dat sommige
mens ben ik nog nooit geïnter
viewd'), Jan Wolkers, Herman
Brood, Freddy Heineken, Jan
Marijnissen, ex-treinkaper
Cornelis Themu en ex-gegijzel
de Ger Vaders.
Indruk maakt het verhaal van
de streng gereformeerde chirurg
Dirk Jan Bakker, die als me
disch directeur van het AMC
lijdzaam moet toezien dat in
zijn ziekenhuis een zwanger
schap wordt beëindigd 'omdat
mevrouw op skivakantie wil'.
Mooi is ook het interview met
kunstenaar Rob Scholte, met
wie hij de straten van Tenerife
afschuimde. Scholte, toen nog
niet het slachtoffer van een
bomaanslag dus dat kan het niet
zijn, vergelijkt zich met Ein
stein. ,,Ik volg zijn methode, ik
probeer de artistieke relativi
teitstheorie te ontdekken."
De interviews van Van der Lin
den, die zich nu op andere jour
nalistieke genres richt, deden
niet zelden stof opwaaien, ove
rigens vooral in politiek Den
Haag. Frits Bolkestein moest
zich verantwoorden voor zijn
uitspraak dat oud-CPN'ers
evenals NSB-meelopers zich
voor hun verleden moesten ver
antwoorden. RPF-Kamerlid
Leen van Dijke vergeleek ho
mo's met fraudeurs en moest het
flink bezuren. Het interview dat
Jacques de Milliano gaf (hij ver
weet het CDA een gebrekkig so
ciaal gezicht), luidde het einde
in van zijn kortstondige carrière
als christen-democratisch Ka
merlid.
Er valt dus genoeg te lezen en te
genieten in deze immense bun
del. Niet alleen vanwege de
verhalen, maar ook van de com
mentaren van enkele 'slachtof
fers' van Van der Linden en
enkele rotten in het vak. Psy
choloog René Diekstra heeft het
over een ontmoeting die bij
blijft: „Iedere keer als ik dat in
terview lees, wordt mijn begrip
van mijzelf even hernieuwd."
En zangeres Tatj ana Simic is vol
lof: „Wat hij op papier had ge
zet, heeft mensen doen denken.
Ik noem zijn naam nog steeds in
verschillende interviews." Niet
allen zijn overigens himmek
hoch jauchzend over de onder
vrager. Cisca Dresselhuys, om
schreven als de First Lady van
het Nederlandse feminisme, zat
na een uurtje meer te luisteren
dan te praten. „Hij bracht zijn
relatieproblemen ter tafel, hij
had een luisterend oor nodig."
Maar zo zijn we niet getrouwd,
aldus de Opzij-hoofdredactrice.
„Misbruik het vak niet, een in
terview is geen gratis therapie."
De interviewer moet niet op de
sofa gaan liggen.
Scholen voor de Journalistiek
zetten naar verluidt Tot op het
bot op de verplichte literatuur
lijst, ook al omdat er een cd'tje
bij zit waarop Van der Linden de
kunst van het interviewen ont
vouwt. Ook de NPS heeft al en
kele honderden exemplaren
besteld. Als presentje voor de
studiogasten van bijvoorbeeld
Nova, in plaats van de verplich
te fles wijn. En ook ter controle
achteraf voor de gasten, dat ze
in de studio niet tot op het bot
zijn doorgezaagd.
Peter Kuijt
Frénlc van der Lin den: Tot op het bot
- Uitgeverij L.J. Veen, 725 pag.,
39,90, (verschijnt 18 september).
de bioscopen, met in de hoofd
rollen Tom Selleck, Kate Caps-
haw en Ellen DeGeneres.
Riska Orpa SariRiska (Meu-
lenhoff, 288 blz., ƒ39,90, ver
taald door Marijke Koch). Het
verhaal van een jonge vrouw
van de Dajakstam ('de koppen
snellers van Borneo') die het be
staan in een verafgelegen dorp
op Borneo verruilt voor het le
ven in de moderne wereld. Deze
autobiografie spiegelt voorts de
vernietiging van het regenwoud
en de verdwijning van een heel
volk.
Per Holmer: Duizeling (Meu-
lenhoff, 447 blz., 49,90, ver
taald door Bertie van der Meij).
De jonge Duitse utopist Her
schel Meier bevindt zich in Pa
rijs op een congres ter bevorde
ring van de wereldvrede, als de
wereldoorlog uitbreekt. Met een
nieuw ideaal trekt hij als vrij
williger de oorlog in. Na de oor
log wordt hij acteur en trouwt
met een actrice die in het Duits
land van na 1933 via politiek
correcte contacten een bliksem
carrière maakt, terwijl hij zelf
als jood een beroepsverbod
krijgt opgelegd. In 1943 is hij als
onderduiker in Amsterdam.
Claes Moyaerts: Moy-Aal met haar vrijers.
Lange tijd heeft het CDA bij
de interne scholing van ver
se Kamerleden het interview uit
1986 met de toen nieuwbakken
parlementariër Helmert Koetje
gehanteerd als voorbeeld van
hoe het niet hoort. Koetje werd -
in zijn woorden - 'bijna hele
maal kapot gemaakt' door ver
slaggever Frénk van der Linden
van het weekblad 'De Tijd'. On
gegeneerd liet de interviewer
zijn gast zichzelf uitbundig op
de borst kloppen - „Ik vind het
moeilijk mezelf complimenten
te geven. Dat kunnen anderen
beter" - om zich vervolgens door
het slijk te trekken. Zo herroept
hij eerder gedane uitspraken
over bezuinigingen op het soci
aal-cultureel werk: „Als ik dat
heb gezegd, is het een foute uit
spraak geweest."
Dertien jaar later noemt Koetje,
tegenwoordig voorzitter van
het Commissariaat voor de Me
dia, het vraaggesprek 'een kei
harde leerschool'. „De wonden
die zijn veroorzaakt, zijn niet
geheeld. Een ontspannen relatie
met journalisten is niet moge
lijk als het gaat om interviews.
Het gesprek was vriendelijk ge
toonzet, maar hoe anders kwam
het op papier terecht en over. Ik
had een wolf in schaapskleren
ontmoet."
Het gewraakte vraaggesprek en
de hartenkreet van Koetje staan
in Tot op het bot, een vuistdikke
pil waarin de meest opvallende
interviews van de journalist ge
bundeld zijn. Voor NRC Han
delsblad, Avenue, Playboy, De
Tijd dus, Nieuwe Revu en Marie
Claire ondervroeg Van der Lin
den, in veel gevallen tot op het
bot, pex-sonen als Dries van Agt,
Joseph Luns ('Door zo'n jong
Cathleen Schine: De liefdes
brief (Prometheus, 256 blz.,
39,90, vertaald door Sophie
Brinkman). Het goedgeplande,
onafhankelijke leven van de 42-
jarige boekhandelaar Helen
MacFarquhar wordt volledig
overhoop gegooid wanneer zij
een anonieme liefdesbrief ont
vangt. De brief wordt een obses
sie. Nog terwijl ze het antwoord
zoekt stort ze zich volledig in de
aimen van een jonge student.
Roman over de liefde die zich
vaak op wondexiijke en onver
wachte manieren manifesteex*t.
De verfilming van De liefdes
brief draait vanaf november in
van Tannens verhandeling over
hoe zo effectief mogelijk te con
verseren (224 blz., 15,-); Ré-
gine Pemoud: Hildegard van
Bingen, het levensverhaal van
de Duitse mystica (1098-1179),
geacht en geëerd vanwege haar
visioenen (184 blz., 15,-) en
Henri Gougaud: Het boek van
de liefde, verhalen over verlan
gen en begeerte uit alle wereld
delen en culturen (304 blz..
15,-).
vertaald
poezie
C.O. JellemaDroomtijd (Que-
rido, 45 blz., 35,-). Nieuwe ge
dichten. Eerder publiceerde
C.O. Jellema Gedichten, oden
en sonnetten (1992) en Spolia
(1996).
herdrukt
klassieke titels helemaal niet
meer in de boekhandel
verkrijgbaar bleken.
Uitgeverijen die een deel van de
serie willen bréngen,
verplichten zich daarom wel het
boek tien jaar op voorraad te
houden. Zo probeex*t de
Stichting Nederlandse
Literaire Klassieken haar doel
te realiseren, het beschikbaar
houden van kwalitatief goede
uitgaven van klassieke
Nederlandse literatuur.
Op de heikele vraag wat nu wel
en wat niet precies tot de
Nederlandse Literatuur
behoort wil het bestuur van de
stichting overigens geen
definitief antwoord geven.
Reintje Gianotten, adjunct-
Daar besluithet bestuur pas toe,
als blijkt dat er niets
beschikbaar meer is."
Volgend jaar zal er in de
Deltareeks een uitgave van
Guido Gezelle vei-schijnen. In
voorbex-eiding zijn verder een
bloemlezing middeleeuwse
mystiek, poëzie van Jan van der
Noot en 'De wellustige Mensch'
van Jan van den Berghe. Ook
over uitgaven van Gorters 'Mei'
en van 'Snikken en grimlachjes'
van Piet Paaltjens wordt
gesproken.
Jan-Hendrik Bakker
G.A BrederoMoortje en Spaan
schen Brabander - Bezorgd door
E.K. Grootes Gebonden Uitgever:
Polak Van Gennep, 49,90.
In de Ooievaar pocketreeks ver
schenen: Herman Brusselmans:
Guggenheimer wast witter, na
De tenxgkeer van Bonanza
Brusselmans' tweede roman
met de onvolprezen Guggenhei
mer als hoofdpersoon (256 blz.,
15,-); Mary Blocksma en Hans
van MaanenDe schaal van
Richter en andere getallen, over
de ontcijfering van alledaagse
nummers, cijfers, maten en ge
wichten (288 blz., 19,90); Ori-
ana Fallaci: Een man, roman
over de eenzaamheid van het in
dividu dat weigert in een hokje
gestopt te worden (528 blz.,
17,50); Deborah TannenDat
bedoelde ik niet, negende druk
directeur van het Nederlands
Literair Produktie- en
Vertalingenfonds dat de zorg
heeft voor de realisering van de
uitgaven: „Wij bekijken het ook
praktisch. Als er bijvoorbeeld
nog hele goede Multatuli-
uitgaven op de markt zijn, gaan
wij er geen in de reeks opnemen.
Gerbrand Adriaenszoon Bredero
De Millenniumwissel is eigenlijk een sof,
zo blijkt al snel in het jaar 2000. Er ge
beuren namelijk helemaal geen rampen,
waar ook ter wereld. Maar dat weex-houdt
high-tech hip yuppie-Amexlka er niet van
met de snelheid van het licht deze kater te
overwinnen en door te gaan. Met wat? Met
geld verdienen natuurlijk! Alles kan nog
verder worden gesponsox-d, vercommei'cia-
liseerd, geprivatiseerd.
New York super-yup Kuif Andersen, die
zijn sporen heeft vei'diend in de snelle we
reld van modieuze tijdschxiften en andere
meer dan moderne media, heeft een roman
geschreven, waarin de hoofdpersonen de
personificatie zijn van post-Y2K Amerika.
Zijn eigen wereld is overigens wel zó snel,
dat Andersen zelf eens per fax enkele mede
werkers van een blad op staande voet ont
sloeg, omdat hij dat wel makkelijk vond. Hij
kreeg op deze wijze ook een paar keer een
bijl op elektronische wijze in de nek. In in
terviews heeft hij toegegeven dat zeker
stukken van zijn persoon zijn terug te vin
den in de hoofdpersonen van deze roman.
In het boek produceert George MacTier -
voor slechts een dikke 16.000 dollar per
week - een televisie-'show' waarin echt en
nep door elkaar lopen. Het gaat over de be
strijding van drugs en in het programma
gaan acteurs op pad met echte agenten bij
echte invallen en wox-den puur gespeelde
gebeurtenissen op nauwelijks herkenbare
wijze daar doorheen gevlochten. Toch be
schouwt ex-journalist George het als een
bonafide nieuwsprogramma. Heeft hij niet
zelf als Newsweek-correspondent een iiand
verloren bij de oorlog in Nicaragua? Soms
moet je nieuws een beetje opleuken, anders
kijkt er geen hond. Toch?
Zijn vrouw Lizzie Zimbalist is eigenaar van
een computerbedrijf je, waar spelletjes wor
den vervaardigd, die de geschiedenis na
bootsen en kunnen vervormen. Hyper-in-
tex'actief, waarbij hartslag, ademhaling en
transpiratie van de speler mede het verloop
van het spel beïnvloeden. Het bedx-ijf is zo
ver met digitale technieken, dat gigant Mi
crosoft het wil overnemen. Kassa voor Liz
zie!
Samen hebben deze twee rijke moderne me
dia-deskundigen drie prachtkindei'en en
een groot huis in modieus New- Yoxk, alsme
de een buiten in de heuvels aan een eigen ri
vier. Wat kan hen gebeuren, de toekomst is
veelbelovend. Maar het lot, natuurlijk mede
zelf bepaald, zal anders beslissen. Iets an
ders gun je George eigenlijk ook niet, die het
plotseling overlijden van moeder een hin-
dexiijke onderbreking vindt van zijn ge
sprekken over een nog manipulatiever,
knotsgekker kostbaarder project.
Deze op zich al behoorlijk gecompliceerde
plot wordt aangekleed met allexiei machi
naties in de financiële mediawereld om hen
heen. Andersen is niet vrolijk over de toe
komst van zijn land, waar de waarheid
steeds meer wordt gemanipuleerd en de
schone schijn altijd belangrijker is dan wat
voor echts dan ook. TV-sterren kunnen
soms alleen maar tevreden gehouden wor
den als zij him hond op kosten van de studio
een aromatherapie mogen laten volgen (ge
lukkig overlijdt het beest kort daarop).
Niet alleen het onderwerp, maar ook An-
dersens proza is zeer futuristisch. Hij gooit
uitspraken en gedachten door elkaar in zeer
compacte dialogen. Hij springt in tijd,
plaats en onderwerp. En zijn jargon zal zelfs
voor de gemiddelde trendsetter in Manhat
tan of Los Angeles af en toe lastig te volgen
zijn. Bij voorbeeld als gesprekken bijna uit
sluitend in afkortingen worden gevoerd:
'What is this?, I have NFI.' 'FYI, just ABS!
'What!?' 'RTFM, capiche? (vertaling: NFI
No Fucking Idea, FYI For Your Informa
tion, ABSAbsolute Bullshit, RTFM Read
The Fucking Manual, capiche snap je?)
Tegen het eind bereikt het boek een adem
benemend tempo, als computerhackers de
informatiesystemen van Wall Street bin
nendringen. Door een vals bericht over de
dood van Bill Gates te lancex-en, daalt de
koers van het aandeel Mici-osoft. Veel beleg
gers worden daar armer van, enkele specu
lanten opeens veel rijker. Dan blijkt het be
richt nep, stijgt de koers en vallen weer
anderen met hun miljoenen over de rand in
de afgrond. Krijgt Gates plots toch een atta
que, enzovoorts. Voor de computerleek is
het spel menselijk en financieel interessant,
de in hacken geïnteresseerde lezer ziet on
gekende mogelijkheden opdoemen.
Aan het slot van het boek vallen George en
Lizzie elkaar weer in de armen, niet zo rijk
als ze dachten, maar zeker niet arm, ze heb
ben elkaar en de kinderen nog, het is bijna
nieuwjaar 2001Zelfs een hard-nieuws-yup
als Kurt Andersen durft geen zwart einde
aan zijn leuke, maar soms diep-cynische
toekomstvoorspelling te breien.
James McGonigal
Kurt Anderson: Turn of the Century - Uitg. Ran
dom House, 859 pag., adviesprijs f 64,95; Neder
landse vertaling: Eeuwwisseling - Uitg. Contact,
624 pag., 65,-, verschijnt half oktober.
vrijdag 17 september 1999
