Amerikaanse
films gaan
nergens over
Parkeergarage zonder mensen
Paul Verhoeven verlangt
terug naar Europa
reportage
29
zaterdag 11 september 1999
Eigenlijk wil hij dolgraag weerin Europa aan de slag met films over
'echte mensen'. Maar voorlopig vertoeft regisseur Paul
Verhoeven nog op Amerikaanse bodem, bezig met films die weliswaar
best interessant kunnen zijn, maar toch eigenlijk nergens over gaan.
Toch was het Amerika dat hem een Oscar-nominatie schonk voor
Turks Fruit, de volgens een peiling beste Nederlandse film aller
tijden. „Het moet vooral te maken hebben gehad met de bijzondere
vitaliteit die eruit sprak."
Het loopt niet lekker met de opnamen
voor Paul Verhoevens nieuwe film,
The Hollow Man. De grootste helft van dit
sciencefiction-avontuur met Kevin Ba
con en Elisabeth Shue moest nog ge
draaid worden toen de hoofdrolspeelster
tijdens een lunchpauze op een trampoline
sprong en een achillespees scheurde. Al
zes weken liggen de opnamen stil. Maar
het vaderland heeft voor de Hollandse
Holly wood-regisseur een morele opsteker
in petto: Turks Fruit is in een enquête uit
geroepen tot beste Nederlandse film van
de eeuw, met Soldaat van Oranje op de
tweede plek.
Paul Verhoeven zou zelf de rangschikking
net andersom hebben gemaakt, maar he
lemaal zeker weten doet hij het niet. Hij is
geneigd Soldaat te beoox-delen als de bete
re regieprestatie: „En Turks Fruit is toch
meer Jan Wolkers; het verhaal van ie
mand die anders heeft geleefd dan ik, veel
meer een artiest is dan ik en dat in die spe
cifieke tijd heel nadrukkelijk naar voren
heeft gebracht. Soldaat van Oranje, daar
sta ik zelf veel dichter bijNiet dat ik in de
oorlog heb meegevochten zoals Erik Ha-
zelhoff, want hij was 20 jaar ouder. Maar
hij heeft in Leiden één straat bij me van
daan gewoond en dat hele gevoel van de
oorlog kon ik nog herkennen. Toen ik Sol
daat van Oranje las, kostte het me weinig
moeite om me daarmee te identificeren.
Bij Wolkers moest ik echt diep in mezelf
graven om te begrijpen wat hij gedaan
heeft en hoe hij is en voelt. Het interessan
te is echter dat Turks Fruit en Soldaat van
Oranje elkaar in waardering zo dicht ge
naderd zijn in de loop van de tijd. Turks
Fruit heeft die enquête uiteindelijk met
een neuslengte gewonnen van Soldaat
van Oranje, terwijl het destijds een veel
succesvoller film was en - met 3,5 miljoen
verkochte kaartjes - bijna dubbelzo druk
werd bezocht."
Scepsis
Op de historische grond van de Columbia
Studio, waarop tegenwoordig de naam
Sony Pictures prijkt, houdt Paul Verhoe
ven kantoor in het Fred Astaire Building.
Op zijn bureau heeft hij teksten liggen die
bewijzen dat zijn script voor The Hollow
Man eigenlijk al bedacht was door Plato
die 2350 jaar geleden in zijn boek 'De Re
publiek' neerschreef dat indien een mens
zich onzichtbaar zou kunnen maken, hij
als vanzelf tot kwaad zou vervallen en van
kwaad tot erger. Want dat is inderdaad
wat er in de nieuwe Verhoeven-film zal
gebeuren.
De cineast kan schateren om zijn vondst,
maar pretentieus wil hij er niet over doen.
Hij beseft al te goed dat hij nu voor de
vierde keer bezig is met een Amerikaanse
film die weliswaar best interessant kan
zijn, maar toch eigenlijk nergens over
gaat: „Geen onderliggend thema, geen
diepte, niks!"
Eigenlijk wil hij dolgraag weer in Europa
aan de slag met films over echte mensen.
Over Guy de Maupassant of Raspoetin of
over een vrouw die leefde in de Weimar
Republiek; de periode van de opkomst
van Hitier en ook de tijd dat de Duitsers in
actie begonnen te komen tegen wat ze 'de
cadente kunst' noemden. Onderwerpen
waar je in Hollywood niet mee aan hoeft
te komen.
Porno
De scepsis waarmee Paul Verhoeven al
tijd al tegen de Amerikaanse cultuur aan
heeft gekeken doet hem steeds vaker naar
Europa terugverlangen. Toch was het
Amerika dat Turks Fruit een Oscar-nomi
natie schonk en Soldaat van Oranje prijk
te er maandenlang in de top-vijftig van
Variety. En dat in de jaren dat de filmma
ker in eigen land nog door de meerderheid
van de critici werd verketterd. Verhoeven
beaamt het, maar grinnikend voegt hij er
aan toe: „Maar uit Soldaat van Oranje
hadden ze in Amerika een vol uur wegge
knipt en de videoversie zat verkeerd in el
kaar. Turks Fruit hadden ze aanvankelijk
uitgebracht als porno. Het latere succes is
aan Dan Ireland te danken geweest die de
film in een pornotent had ontdekt en op
zijn festival in Seattle vertoonde in de
oorspronkelijke versie met Engelse on
dertitels. Toen is het pas iets geworden.
Van die Oscar-nominatie moet ik zeggen
dat het volledig langs me heen is gegaan.
Tegenwoordig wordt ook een nominatie
al ervaren als een onderscheiding. Toen
nog niet. En wij meenden zeker te weten
dat we toch geen kans hadden tegenover
'La Nuit Americaine', van Truffaut. Dat
bleek ook te kloppen. We zijn er dus niets
eens voor naar Amerika geweest."
Als verklaring voor het unieke succes van
Turks Fruit is Paul Verhoeven zo beschei
den - maar hij kan het zich permitteren -
om de voornaamste lof toe te zwaaien aan
Jan Wolkers.
Paul Verhoeven: „Het succes van Turks Fruit moet vooral te maken hebben gehad met de bijzondere vitaliteit die eruit sprak."
foto Comm Buena Vista
„Omdat het een fantastisch boek is. Het is
zo goed geschreven. Er zitten zo veel aar
dige details in, warmte, saillante observa
ties. Veel meer dan in Soldaat van Oranje,
want dat is toch zoiets van 'Nou jongens,
wij gaan de oorlog even winnen!' Maar
van de roman van Jan kun je gerust zeg
gen dat het een hoogtepunt is in de moder
ne Nederlandse literatuur. Dat boek had
al enorm succes. Dus je moet eigenlijk
vragen: Waarom zijn in die tijd zo veel
mensen op dat boek afgegaan? Want dan
krijg je ook de verklaring waarom nu, 25
jaar later, nog steeds mensen aan die film
terugdenken. Het moet vooral te maken
hebben gehad met het bijzondere vitalis
me dat eruit sprak. Een geweldige levens
lust, naast al het verdriet dat er óók in zat
natuurlijk. Maar dat is, lijkt me, wat toen
in 1973 precies de juiste snaar heeft ge
raakt."
„Wat ik leuk vind aan die uitverkiezing
van Turks Fruit is dat het een film is waar
alle elementen perfect uitpakten. Alles
viel precies op zijn plaats. Bij de twaalf
films die ik heb gemaakt is dat maar een
paar keer gebeurd: bij Turks Fruit, De
Soldaat en Basic Instinct. En misschien
ook bij Robocop min of meer. Dat was toen
bij Turks Fruit het geval met de cast, de
cameraman, de diepte van het verhaal en
daarbij cle producent en de x-egisseur. Met
die hele groep werden alle beste elemen
ten bijna magnetisch naar elkaar toege-
zogen. Toevallig of niet toevallig."
„Je weet dat we aanvankelijk de film met
Willeke van Amnielrooy hadden zullen
draaien. Op het laatst was dat omgegooid
en werd er gekozen voor een onbekend
meisje dat Monique van de Ven heette. Zij
was door Hans Kemna aangedragen voor
een van die rolletjes aan het begin; een van
die meiden die werden geneukt en weg ge-
bonjourd. Daar moest Monique een test
voor doen. Jan de Bont en ik hebben dat
goed bekeken en vonden haar uitzonder
lijk goed. En ik weet niet meer zeker hoe
het verder is gegaan, maar ik geloof dat
het Jan was - hij is tenslotte verliefd op
haar geworden - die zei: 'Zou je haar niet
ook even testen voor de hoofdrol?' Dat
hebben we gedaan. En 's avonds kwam
Rob Houwer naar die bedoelde test kij
ken. samen met Gerard Soeteman en Wol
kers. Dat vonden ze mooi. Maar toen zei
ik: 'Jan en ik hebben ook nog iets anders
gedaan. Willen jullie daar ook even naar
kijken?' En toen ze dat zagen, wist ieder
een hetzelfde: 'Zij moet het worden!' De
volgende dag hebben we Rutger en Moni
que bij elkaar gebracht en was de zaak be
keken. Monique kreeg de hoofdrol."
„Heel sneu voor Willeke. Aanvankelijk
was het idee zelfs geweest: Hugo Metsers
en Willeke van Ammelrooy te nemen, als
een sooi't combinatie van Mira en Blue
Movie. Maar Hugo had geen toezegging.
Willeke wel, maar met haar was er nog
geen overeenstemming over het honorari
um. En toen ze zei hoeveel ze wilde heb
ben, is dat door Rob Houwer onmiddellijk
gebruikt om tegen haar te zeggen; 'Dan
gaat het over!Dat was niet zo netjes."
„Toch is het door dergelijke hardheid dat
een producent met een film tot het beste
resultaat komt. Rob aarzelde nooit een se
conde om pijnlijke beslissingen te nemen.
We hebben vaak gebotst, maar ik moet
zeggen dat hij het heel vaak bij het rechte
eind heeft gehad. Bedenk bij voorbeeld
dat alle keren dat ik met Rutger Hauer ge
werkt heb, ik hem in eerste instantie nooit
wilde hebben. Voor detv-serie Floris wil
de ik eigenlijk Carol van Herwijnen. Voor
Turks Fruit dacht ik dat Rutger niet het
type van de wilde artiest kon neerzetten.
Voor Soldaat van Oranje had ik Derek de
Lint in gedachten voor de hoofdrol en
Rutger voor de jongen die bij de SS ging.
Dat is uiteindelijk omgedraaid nadat
Rutger bleef zeuren om een test voor de
hoofdrol en het er fantastisch afbracht."
Ruzie
„Ik ben heel vaak gedwongen geweest om
op aanvankelijke beslissingen terug te
komen omdat een ander het inderdaad
beter wist. Ik heb ook geweldig gebotst
met Jan de Bont. Ik had voor Turks Fruit
een camera-technische stijl in mijn hoofd
die verwant was aan Wat Zien Ik? Met di
rect geluid en een nogal statische fotogra
fie. Maar na een dag of wat zei Jan de
Bont: 'Deze stijl zie ik helemaal niet zit
ten.' Hij wilde met een handcamera in de
weer, wat in die tijd betekende dat je niet
meer met direct geluid kon werken en la
ter alles zou moeten nasynchroniseren."
„We kregen r-uzie en ik heb tegen Jan ge
zegd: 'Als je het niet op mijn manier wil,
dan donder je maar op!' Waarna Rob
Houwer ertussen sprong met 'Jongens,
kunnen we er misschien over praten?'
Toen hebben we gepraat en heb ik ge
dacht: 'Misschien heeft hij wel gelijk.
Misschien moet het wel losser, zoals bij
Pim Wim!' We hebben de geluidsman
weggestuurd, het statief weggegooid en
Jan heeft bijna alles xxit de hand gedraaid.
Zo werkten wijheel dialectisch eigenlijk.
De een vond dit, een ander vond iets an
ders. Maar samenkwam je tot een synthe
se en de volgende dag ging je draaien. En
die oplossing werkte fantastisch. Het pas
te geweldig bij de stijl van Jan Wolkere,
want die is ook erg staccato, heel emotio
neel en direct."
„Ook met Rob Houwer heb ik geweldige
conflicten gehad, maar meestal over geld.
Want ik ging altijd over het budget heen.
Tot het moment dat hij zei: 'Nou is het
welletjes. Je krijgt gewoon geen film
meer'. Maar het mooie van die ruzies was
dat j e er altij d uit kwam, want Rob is geen
dictator. Dan hield hij zogenaamd voet bij
stuk en beende gedecideerd de kamer uit,
maar vervolgens bleek zijn assistente in
een kast een rol film achter de hand te
hebben gehouden en die kreeg ik dan stie
kem mee."
„Over artistieke zaken waren we het vrij
wel altijd eens. Hoewel ik me nog een hele
prachtige ruzie herinner in de montage
kamer toen Turks Fruit eigenlijk al hele
maal in elkaar zat en Rob ineens bevan
gen werd met twijfels over dat treurige
einde. Of dat meisje eigenlijk wel dood
moest. Zou je het publiek dan niet met een
vreselijke kater de zaal xxit sturen? Kon ze
niet blijven leven? Drie uur lang hebben
we daar met zijn allen tegen hem in zitten
schreeuwen. 'Ze móet dood! Ze móet
dood! Dat is juist prachtig!Tot Rob ein
delijk zuchtend toegaf: „O.K. Dan moet
ze maar dood."
Pieter van Lierop
Een almaar groter gebrek aan ruimte
dwingt Nederland ondergronds te
gaan. Het Groene Hart van de Randstad
wordt gespaax-d met een tunnel waar de
TGV/HSL binnen afzienbax-e tijd doox--
heen flitst. In Den Haag (Utrechtse Pooi-t
en Utrecht (Leidsche Rijn) bouwen pla
nologen over de snelwegen heen. Sinds
het begin van de jaren negentig neemt
ook het aantal ondergrondse parkeerga
rages explosief toe. De laatste jaren zijn
ze zei fs in toenemende mate volledig me
chanisch, zodat met een ingenieus sys
teem in dezelfde beschikbare ruimte
tweemaal zoveel auto's kunnen worden
ondei'gebracht.
Bovengronds bouwt Amsterdam aan een
nieuwe toekomst voor zijn zuidelijke IJ-
oever. Een oud veem is een nieuw leven
gegund als bedrijfsverzamelgebouw. Het
lijkt onder behandeling van een reusach
tige tandarts. Nieuwe entrees en kozij
nen worden als vullingen in een gereno
veerd gebit geplaatst. Ondergronds
strekt zich een futuristisch ogende par
keergarage in aanbouw uit. Voor zover
het oog reikt, twee voetbalvelden lang,
bewegen hier ruim 222 'parkeexpallets'
langs elkaar op fietssnelheid en bestuurd
door een uitgekiend systeem van elek
tronische ogen en computerchips.
De ruimte doet benauwend aan: amper 2
meter 20 hoog en schaars verlicht is ze
niet ingesteld op menselijk bezoek. Ster
ker nog: bij ingebxuikstelling van deze
grootste Nederlandse mechanische par
keergarage tot nog toe is het geen levend
schepsel toegestaan zich in deze ruimte
op te houden. De automobilist laat zijn
heilige koe bovengronds achter op een
vloertje dat schijnbaar achteloos hori
zontaal en verticaal kan worden ver
schoven, trekt een kaailje of badge en
kijkt toe hoe de installatie zijn trouwe
vierwieler opslokt. Op een elftal locaties
in Amsterdam, Utrecht, Den Haag,
Amei'sfoort en Arnhem zijn dergelijke
garages sinds begin jaren negentig in
bedrijf, een tiental soortgelijke parkeer
voorzieningen is momenteel in gevox-
derde staat van aanbouw of ontwikke
ling. Een groeiend aantal middelgrote
Nederlandse gemeenten en bedrijven,
waaronder Haaiiem en Leiden, laat mo
menteel offertes uitbrengen. Mecha
nisch parkeren is concux'rerend gewor
den omdat parkeervoorzieningen meer
waard zijn gewox'den. In hartje Amster
dam wordt voor een eigen plek - twee
verfstx'epen op het wegdek - tegenwoor
dig al gauw anderhalve ton betaald.
Luxe
Mai'ktleider en enige fabxikant van een
Europees goedgekeurd systeem is het
snelgroeiende EWW Technische Bedrij
ven bv in Amsterdam. Halvexwege de ja-
ren negentig bewoog Elektrobouw
Warmtewerken Werktuigbouw zich nog
alleen op een beperkte particuliex'e
markt: twee luxe volautomatische par
keergarages ten behoeve van het Barbi
zon Plaza aan de kop van de Zeedijk en
achter een statige gevel aan de Heren-
gracht, met elk enige tientallen plaatsen,
leken het afzetgebied van EWW af te ba
kenen. Met behulp vaxx innovatiesubsi
dies uit het potje van Wijers (de vorige
minister van Economische Zaken) groei
de het bedrijf van Cees Koopmanschap
echter in betrekkelijk korte tijd uit tot
een ondex-neming met een omzet van een
kleine vijftig miljoen gulden. De markt
van garages tussen de 250 en 800 plaat
sen is nu aangeboord, mede dankzij
steun van RABO Vastgoed.
Cees Koopmanschap heeft het postuur
van wijlen Willy Alberti, beschikt over
een zelfde plat-Amsterdamse tongval en
een dito gedrevenheid. In zijn assembla
gehallen opzij van de Utrechtseweg
houdt niemand hem bij als hij tussen
parkeexpallets, autoliften in aanbouw
en compixtergestuurde motoren beent.
Cees Koopmanschap ontwikkelde het Ecosafe Parking High Speed Systeem, geba
seerd op een oud kinderspeeltje, waarbij je op een plat vlak net zo lang met letters
moet schuiven totdat je een leesbare tekst krijgt." foto Rob Hendriks
Hij legt uit dat het door hem ontwikkelde
Ecosafe Parking High Speed Systeem
gebaseerd is op een oud kinderspeeltje,
waarbij je op een plat vlak net zo lang
met letters moet schuiven totdat je een
leesbare tekst krijgt. Een soort Rubick-
kubus in het platte vlak dus. In het geval
van parkeerplekken voor auto's tot 2500
kilo komt dat neer op hersengymnastiek
voor constructeurs en IT-teclxnici die
moeten woekeren met ruimte zonder met
de streng voor-geschreven veiligheidsei
sen te sjoemelen. „Binnen een vloer ma
ken we in principe twee vx-ije plekken",
zegt Koopmanschap, „En als in een
schuifspelletje werken we de gewenste
pallet met auto en al naar buiten. Dat is
de basis van het verhaal. Daarbovenop
komt dan onze eigen drie minuten-norm:
de verst van de uitgang verwijderde wa
gen moet binnen dat tijdsbestek boven
gronds kunnen worden afgeleverd." De
werkelijke selling points van zijn sys
teem zijn ruimtebesparing, milieuvrien
delijkheid (in de garage draaien geen
automotoren), veiligheid (inbraakpre
ventie, gebruikersvriendelijkheid) en
een buitengewoon klant- en sexvice-
vx-iendelijk systeem.
Locatie
Vanuit zijn hoofdkwartier kan hij in
principe elke parkeerbeweging op
beeldscherm volgen en bij storing indien
gewenst onmiddellijk van afstand in
grijpen. Elke garage print 's nachts alle
'acties' automatisch uit, „Kijk", zegt
Koopmanschap, terwijlhij wat faxen or
dent, „je weet toch niet over welke vesti
ging het in dit geval gaat, maar hier doet
deze garage telkens te lang over een be
paalde pax-keex-handeling. Dat kan voor
ons aanleiding zijn al een monteur langs
te sturen, omdat vertragingen een voor
bode zijn van gx-otere problemen."
Koopmanschap is ambitieus en kieskeu
rig: „Het komt regelmatig voor dat we
opdrachten voor het bouwen van pax~-
keex-gax-ages afslaan", zegt hij. „Hoe
vooruitsti'evend we in elektx-onisch op
zicht ook zijn, het parkeerprobleem zelf
kunnen we niet oplossen. In Den Bosch
wilde de gemeente dat we een opvang-
mogelijkheid voor 800 auto's in een druk
winkelgebied zouden gaan bouwen. We
zeiden tegen de betreffende wethouder:
Doet u het niet, meneer. Noch conventio
neel noch mechanisch, want u kimt op de
door u aangegeven piek nooit die hoe
veelheid auto's straffeloos aan- en afvoe-
x-en".
Bij de Bijenkorf-garage in Eindhoven
heb je iets dergelijks. Daar staan tiental
len auto's op koopavond te gassen, om
dat de uitgang vlak bij een stoplicht is
geplaatst. Moet je niet willen. Kijk, er is
voor elk systeem wat te zeggen, maar al
lesbepalend is de locatie. Er is niets
slechters dan een ding ergens neerzetten
en afgerekend te worden op een investe
ring die j e door het verkeersaanbod in de
omgeving niet eens vol kunt krijgen.
Niemand kan 's morgens in de spits in een
uur tijd achthonderd auto's opscheppen
van een lokale weg."
De investeringen voor voorzieningen
van dergelijke afmetingen kunnen ge
makkelijk oplopen tot twintig a dertig
miljoen gulden, omgezet zo'n 28 mille
per parkeerplek. Een conventionele ga
rage met half zoveel parkeerplaatsen
kost ongeveer zestig procent van dat be
drag, maar vergt in onderhoud, bewa
king en veiligheidsmaatregelen bedui
dend meer. Koopmanschap: „En dan heb
je nog overwegingen van andere aard.
Het Barbizon bezat helemaal geen enke
le garage, dus de 26 plekken die ze nu on-
dei'gxunds hebben, zijn alleen al in psy
chologisch opzicht zoveel waard dat het
hotel op de koop toeneemt dat ze haar
garage er nooit uithaalt.
Durven
Dergelijke overwegingen hanteren we
zelf ook. Ten behoeve van een klant in
Amersfoort hebben we een draaischijf
met ingebouwde lift ontwikkeld die de
auto op- en neerbrengt en van waaruit
hij rechtstreeks op een pallet wordt ge
zet. De kosten van zo'n systeem, inclusief
de vergunningen van brandweer, bere
kenen we niet in volle omvang door aan
die'afnemer natuurlijk. Je moet durven
gaan voor innovatie - ook als de eisen van
de milieubeweging soms betekenen dat
je voorzieningen treft - voor het blussen
van branden bijvoorbeeld - die achteraf
juist vervuilend en dus contraproductief
blijken te zijn."
John Oomkes
