Satellieten helpen
hongerend Afrika
Roemenië worstelt met
erfenis van de Securitate
PZC
S - -
F •Fl
Voetbal
in de VS
reportage
33
zaterdag 4 september 1999
Miljoenen Afrikanen kijken
momenteel de hongerdood in de
ogen. Misoogsten zijn daar veelal de
oorzaak van. Met behulp van
satellietbeelden kunnen deze
tegenvallende opbrengsten soms in een
vroegtijdig stadium worden voorspeld en
volgens deskundigen zelfs worden
voorkomen.
Hijgend neemt Laura Perez Peschier
de telefoon op. ,,Was net op weg naar
boven naar de afdeling financiën. Hoorde
zojuist dat het ministerie van buitenland
se zaken weer een aanvraag heeft gehono
reerd voor Angola. Weer een paar ton voor
noodhulp."
Afrika hongert en dus is er werk aan de
winkel in het kantoor van de Stichting
Mensen in Nood in Den Bosch. Neem al
leen al het oosten van Afrika. In Somalië
worden volgens de Verenigde Naties een
milj oen mensen bedreigd door een ernstig
voedseltekort. Voor 40.000 anderen wordt
een hongersnood voorspeld. De op
brengst van de graanoogst in Somalië is
voor het zevende achtereenvolgende jaar
slecht. In Ethiopië dreigen vijf miljoen
mensen te maken te krijgen met voedsel-
tekorten. Het uitblijven van regen was
daar de belangrijkste oorzaak voor de
slechte oogst.
,Het is heel kritiek nu"zegt waarnemend
directrice M. van den Homberg van Men
sen in Nood. „De vraag is nu: zetten we als
samenwerkende hulporganisaties wel of
geen nationale campagne op touw?", zegt
ze. De nood is er, de mogelijkheden om het
ingezamelde geld in de getroffen gebieden
te krijgen ook. Het lijkt louter nog een
kwestie van het juiste moment kiezen om
de collectebussen van zolder te halen en
een gironummer open te stelen.
De schreeuw om hulp komt allerminst on
verwacht. Directeur Andries Rosema van
het Delftse ingenieursbureau EARS had
het voedseltekort al maanden geleden
zien aankomen. Het bureau doet aan
oogstvoorspelling via de satelliet Meteos-
at. Deze hangt boven de evenaar en houdt
grote delen van het zwarte continent in
het oog. EARS heeft een programma ont
wikkeld met behulp waarvan op grond
van de satellietbeelden de groei van de ge
wassen op de voet wordt gevolgd. „Hal
verwege het groeiseizoen kunnen we op
die manier de opbrengst al voorspellen",
zegt Rosema.
Unicef-hulp in Somalië.
Da's handig voor de overheden van de tra
ditionele hongerlanden. Het stelt ze na
melijk in staat in een vroeg stadium maat
regelen te treffen als de oogst dreigt tegen
te mislukken. „Importeer je op tijd ver
vangend voedsel, dan kan dit ook op tijd
op die plekken zijn waar het nodig is. Bo
vendien is er een belangrijk financieel
voordeel te behalen. Koop je namelijk
vroeg in, dan zijn de prijzen nog niet de
pan uitgerezen", zegt hij.
Er lopen inmiddels drie demonstratiepro
jecten in Afrika, maar nog geen enkel
Afrikaans land maakt gebruik van het
voorspellende systeem van EARS. „Puur
een centenkwestie", weet Rosema. Aan
schaf van zijn expertise kost immers geld,
al zijn de kosten - vijf ton - te overzien.
Bovendien kunnen ze worden gedeeld
door meerdere landen. De satellietbeel
den beslaan immers een grote regio.
Verdamping
Het EARS-systeem werkt nauwkeuriger
dan andere zogeheten remote-sense me
thoden. De Wereldvoedselorganisatie
FAO maakt bijvoorbeeld ook gebruik van
satellietbeelden, maar kijkt alleen naar
het wolkendek. Het is een indirecte ma
nier om de neerslaghoeveelheid te meten.
Geen wolken, dan ook geen regen. Maar
het probleem is dat niet uit elke wolk re
gen valt. Dat maakt de voorspellingen
minder betrouwbaar. EARS heeft een
techniek ontwikkeld om vanuit de satel
liet de verdamping op de bodem te meten.
In concrete cijfers wordt dan zichtbaar
hoeveel water er beschikbaar is voor de
gewassen op het veld. De werkelijke situ
atie wordt vervolgens vergeleken met de
optimale situatie voor de gewassen. Elke
tien dagen wordt op die manier een nieu
we stand van zaken opgemaakt.
Het Internationaal Instituut voor Lucht
en Ruimtekartering en Aardkunde (ITC)
in Enschede houdt Afrika ook in de gaten
vanuit de ruimte. De beelden worden be
trokken van twee satellieten: METEOS-
AT EN NOAA. Dr. Suzanne Groten, uni
versitair docent bij ITC, bekijkt ze met
grote regelmaat. „Maar niet om met be
hulp ervan de zoveelste misoogst aan te
kondigen. Dat is kortetermijnwerk. Ik ge
bruik de informatie ook voor het zoeken
van oplossingen op de lange termijn",
zegt ze.
Door het beeldmateriaal van Afrika over
een reeks van jaren naast elkaar te leggen,
hoopt Groten - van huis uit ecoloog - dui
delijk te krijgen welke gebieden geschikt
zijn voor de landbouw en welke onge
schikt. „Sommige gebieden zijn heel erg
droog, daar kun je maar beter vanaf blij
ven. Toch zie je ook daar vaak grote bevol
kingsconcentraties ontstaan. In een ge
bied waar per jaar nog geen vierhonderd
millimeter regen valt, is zonder irrigatie
gewoon geen intensieve landbouw moge
lijk. Je kunt erop wachten dat het mis
gaat. De bodemvruchtbaarheid holt er
door uitputting achteruit", zegt Groten.
„In grote delen van de Sahel is de bodem
zo slecht, daar horen helemaal geen inten
sieve vormen van landbouw thuis. Weten
schappers juichen soms over allerlei
kunstgrepen waardoor de bodem te ver
beteren is, maar het blijft marginaal."
Het vroegtijdig signaleren van misoog
sten en daar tijdig met voedselprogram
ma's op inspringen is humanitair gezien
geweldig, maar in structurele zin lost het
niets op. Voedselhulp is natuurlijk mooi,
maar echt geholpen is de bevolking pas
als het probleem bij de wortel wordt aan
gepakt. Afrikaanse overheden moeten
landbouw in risicogebieden dan ook te
gengaan Family-planningsprogramma 's
zijn daarbij onontbeerlijk. Door overbe
volking worden noodgedwongen immers
vaak minder vruchtbare delen opgezocht
en ontstaan er sneller etnische spannin
gen, met alle gevolgen van dien. Deze we
tenschap in de praktijk toepassen staat of
valt echter met de bereidheid van de
plaatselijke bevolking eraan mee te wer
ken.
Een belangrijke factor is ook het vermo
gen van de nationale overheden om de
oorzaak van de problemen te doorgron
den.
Methoden
Het ITC in Enschede draagt daaraan bij
door mensen uit ontwikkelingslanden op
te leiden. „Wij reiken de methoden aan,
maar zij zijn verantwoordelijk wat ze er
mee doen", zegt Groten. Burkina Faso is
vooralsnog het enige Afrikaanse land
waarmee het ITC in de praktijk aan een
dergelijk programma werkt. Suzanne
Groten is ervan overtuigd dat meer lan
den zullen volgen. Groten: „Ik wil met
oogstvoorspelling per satelliet en met ri
sico-analyses structurele programma's
opzetten. Duurzame oplossingen, daar
gaat het om."
Hans Bekkers
Is Ticu Dumitrescu paranoïde, zoals in
politiek Boekarest regelmatig wordt
gesuggereerd? Of heeft de partijloze senator
gelijk als hij beweert dat zijn land nog altijd in
de greep is van de Securitate, de beruchte
geheime dienst van de vroegere dictator Nicolai
Ceaucescu?
Bijna tien jaar na de bloedige opstand
die een einde maakte aan het regime
van Ceaucescu, alias 'het genie van de
Karpaten', spookt de Securitate nog al
tijd door de Roemeense samenleving. De
Securitate als zodanig is al in januari
1990 opgeheven, maar boezemt deson
danks bijna tien jaar later nog altijd heel
wat Roemenen angst in.
Met een zekere regelmaat duiken er in de
sensatiebeluste Roemeense media verha
len op over het foute verleden van gezag
hebbende politici of zakenlieden. Verha
len die nauwelijks te controleren zijn
omdat ze heel vaak gebaseerd zijn op be
wust gelekte dossiers uit de Securitate-
archieven. Of die dossiers echt zijn of vak
kundige falsificaties, is ook niet altijd
duidelijk. Wel wat ze teweeg kunnen
brengen: wie als informant of, nog erger,
als stafmedewerker van de Securitate
wordt 'ontmaskerd', kan zijn carrière in
de regel wel vergeten.
Geen enkel ander land in Centraal- of
Oost-Europa worstelt zozeer met het re
cente verleden als Roemenië. Vreemd is
dat niet. De Securitate was van alle gehei
me diensten in het voormalige Oostblok
een van de beruchtste en effectiefste. De
Securitate hield van meer dan een miljoen
mensen dossiers bijMiljoenen Roemenen
fungeerden, vaak gedwongen, als infor
mant. De schattingen van het aantal
informanten lopen uiteen van 10 tot 25
procent van de totale bevolking van 23
miljoen. De angstvoor 'de ijzeren arm van
Ceaucescu' hield de Roemenen jarenlang
in het gareel.
Een andere reden waarom juist Roemenië
zo worstelt met het Securitate-verleden,
heeft volgens de gezaghebbende politieke
analist Dan Pavel met de bijzondere aard
van de machtswisseling in Roemenië te
maken. „In de meeste andere landen
kwam na 1989 de oppositie aan de macht.
Die verving de oude, communistische 'no-
menklatoera' en zuiverde de geheime
diensten. In Roemenië daarentegen werd
de machtswisseling door een deel van de
nomenklatoera, in nauwe samenwerking
met de geheime dienst, geregisseerd", al
dus Pavel.
Zelfs na 1996, toen Roemenië zijn 'tweede
revolutie' beleefde en centrum-rechts de
vroegere communisten rond Ion Iliescu
afloste, hebben die mensen een deel van
hun invloed behouden, zo meent Pavel.
„Tot op de dag van vandaag slagen ze er in
het politieke debat te beïnvloeden of zelfs
te controleren."
Kwelgeest
Van dat laatste is ook senator Ticu Dumi
trescu overtuigd. De voorzitter van de
50.000 leden tellende vereniging van
voormalige politieke gevangenen vecht al
bijna tien jaar tegen zijn vroegere kwel
geest, de Securitate. De christen-demo
craat die onder Ceaucescu elf jaar gevan
gen zat, strijdt voor het openbaar maken
van de Securitate-archieven zodat einde
lijk duidelijk wordt wie fout was en wie
niet. Maar alle pogingen van Dumitrescu
ten spijt, is een door hem ontworpen wet
van die strekking nog altijd niet door het
parlement aangenomen.
De weerstand tegen het openen van de ar
chieven is groot, zo weet Dumitrescu
inmiddels. Zelfs in zijn eigen vroegere
partij, de Christen-Democratische Boe
renpartij (PNT-CD). De belangrijkste
partij van de centrum-rechtse Roemeense
regering zette Dumitrescu twee jaar gele
den uit de partij nadat de vastberaden se
nator herhaalde malen gesuggereerd had
dat mensen uit de eigen partijtop een Se
curitate-verleden hadden. Sindsdien zet
Dumitrescu zijn strijd om de waarheid
boven de tafel te krijgen als onafhankelij
ke senator voort.
Vorig jaar juni leek Dumitrescu even zijn
zin te krijgen. Na jarenlang gedraal kwam
zijn wetsvoorstel in de Senaat aan de or
de. Maar tot Dumitrescu's woede en ver
bijstering werd zijn wetsontwerp zodanig
uitgekleed en geamendeerd, dat ervan de
kern nauwelijks nog' iets over bleef. To
taal overstuur verliet Dumitrescu de zit
ting.
Senator Dumitrescu wilde de Securitate-
archieven onderbrengen bij een onafhan
kelijke instantie en iedere burger inzage
in zijn of haar dossier garanderen, naar
voorbeeld van de wijze waarop Duitsland
met de archieven van de Stasi, de beruch
te geheime dienst van de vroegere DDR,
omgaat. Zijn collega's stemden echter
massaal voor een amendement dat be
paalt dat de opvolger van de Securitate,
de Roemeense Inlichtingendienst (SRI),
het beheer houdt over de archieven. De
SRI kan verzoeken om inzage weigeren
'op grond van de nationale veiligheid'.
Wat dat precies inhoudt, mag de SRI zelf
bepalen. „Belachelijk", zo menen Dumi
trescu en zijn medestanders. „De wet is
daardoor volstrekt tandeloos gemaakt.
Temeer omdat nog altijd ruim 20 procent
van de nieuwe' geheime dienst uit vroe
gere Securitate-medewerkers bestaat",
zegt Dumitrescu geëmotioneerd. „De SRI
zal de gevoeligste dossiers natuurlijk
nooit willen openen."
Misbruik
Bovendien blijft ook de mogelijkheid be
staan dat er geknoeid wordt met de ar
chieven. Dat is in het verleden al op grote
schaal gebeurd. Kort na de bloedige
machtswisseling van 1989 verdwenen
tienduizenden dossiers. Dat Securitate-
dossiers regelmatig misbruikt worden,
staat vast. Sommige politici hebben, zo
lijkt het, makkelijk toegang tot gevoelige
dossiers. Zo heeft de extreme nationalist
Comeliu Vadim Tudor de afgelopen jaren
al verscheidene zijn politieke tegenstan
ders in verlegenheid weten te brengen
door delen van hun dossiers naar de pers
te laten lekken. En ook heel wat na 1990
snel rijk geworden zakenlieden zouden
hun succes vooral aan kennis van dossiers
te danken hebben.
Aan die onduidelijkheid en dat gerommel
moet nu snel een eind komenzo vindt Du-
Senator Dumitrescu vecht al jaren voor het openen van de Securitate-archieven.
foto Hans Gertsen
mitrescu. „Morele hervormingen zijn een
absolute voorwaarde voor economische
hervormingen. Zo lang er geen goede wet
geving over de Securitate-archieven is,
kunnen de Roemenen niet echt kennis ne
men van de verschrikkelijk misdaden die
er onder het communisme begaan zijn.
Mede daardoor wint links weer aan popu
lariteit en dat is heel gevaarlijk. Als Ion
Iliescu en de zijnen onverhoopt opnieuw
aan de macht komen, zal de waarheid
nooit boven de tafel komen."
Hans Gertsen
Mijn 4-jarige zoon heeft
zaterdag zijn debuut ge
maakt als voetballer. Gehuld
in het shirt van zijn club VYS
(Vienna Youth Soccer) draaf
de hij temidden van zijn
teamgenootj es als een dol
veulen over de mat, met wis
selend succes jagend op het
lederen monster. Hij had zes
weken uitgekeken naar dit
moment en de 'nachtjes sla
pen' één voor één afgeteld.
Zijn hoge verwachtingen
werden bewaarheid, verze
kerde hij na de training, met
een rode kop van de inspan
ning. Het was fantastisch ge
weest.
Het bericht leidde in Europa
tot bezorgde reacties. „Soccer
in de VS? Komt dat wel goed
met de techniek van de jonge
Wanders?", informeerde een
collega uit Londen. „Ooit
stond ik met een van je voor
gangers aan de rand van een
Washingtonse weide te kijken
naar de voetbaltechnische
verrichtingen van een van
zijn puberende dochters",
reageerde mijn baas vanuit
Den Haag. Hij legde mij uit
dat soccer vooral onder meis
jes een snel aan populariteit
winnende sport was en dat
Amerikanen helemaal niets
van voetbal begrepen.
Ik dacht dat hij overdreef. Dat
nu was niet het geval. „Het
spel, dat het meest leek op een
grote picknick, werd steevast
op verkeerde momenten on
derbroken door kreten van
bewondering of afschuw.
Schoot zo'n meiske de bal met
de punt van de schoen
plompverloren over de zijlijn
in plaats van naar haar 2 0 me
ter verderop staande spits in
scoringspositie, dan juichte
men. Vrolijk en enthousiast
was het allemaal wel."
Een paar dagen nadat ik mijn
zoontje had ingeschreven,
werd ik gebeld door een func
tionaris van de voetbalclub.
Of ik alsjeblieft trainer wilde
worden, want daaraan was
groot gebrek. Ik stemde in en
meldde mij diezelfde week
nog in een gymzaal voor een
cursus 'coaching'. De cursus
leider bleek een bejaarde Brit
die lang geleden furore had
gemaakt in de hoogste divisie
van het Engelse voetbal.
„Probeer de kinderen vooral
niet de beginselen van soccer
bij te brengen", luidde zijn
eerste boodschap. „Die fout
hebben we veel te lang ge
maakt." Zelf leerde hij het
spelletje als kind op de harde
manier. Raakte hij de bal ver
keerd, dan sloeg zijn trainer
hem met het paaltje van de
cornervlag. „Op de Engelse
sportvelden liepen veel hui
lende kinderen rond." Ik
moest denken aan mijn eigen
jeugd bij voetbalclub WW in
Winschoten, aan een jeugd
trainer die een van mijn team
genoten onverwachts een le
ren bal in het gezicht smeet en
daar bars op liet volgen:
„Waar zijn je reflexen?"
Harde leerschool
„Het was een harde leer
school. Ik kijk er met grote
liefde op terug", schreef Jan
Mulder (óók WVV), de latere
stervoetballer van Ander-
lecht en Ajax, in het boekje
'Naar Winschoot op zoek'.
,We stonden uren strak en stil
in de houding. Meneer Wubs
sloop er tussendoor om te kij
ken wie er met de ogen draai
de. Soms begon een jongen te
lachen. Dan was de boot aan.
Meneer Wubs liet de hele
groep inrukken, aankleden,
naar buiten gaan, terugko
men en weer uitkleden. Dan
moesten we op de bank zitten
en kregen we een verhande
ling over gedrag en levens
houding, die we er bij WW op
na dienden te houden."
Ook ik had training van me
neer Wubs. Ik dichtte hem de
kwaliteiten toe van Rinus Mi-
chels. Een man die zijn pupil
len drilde en zo klasse kweek
te. Jan Mulder. Arie Haan.
Eén goedkeurende blik van
meneer Wubs en je kreeg vleu
gels. Toch kijk ik niet met gro
te liefde terug op die leer
school.
„Wat dient een coach bovenal
te bewerkstelligen?" vroeg de
bejaardeBrit. Ik schrok op uit
mijn gedachten. „Dat de kin
deren plezier hebben", riep ik
instinctief. Dit bleek het enig
juiste antwoord. Ik was ge
slaagd en mocht mij 'coach'
laten noemen. Thuis las ik be
duusd mijn aantekeningen
na: „Het kind is zo gericht op
de bal dat het vaak niet beseft
welk doel van de tegenstan
der is. Dus als het zich om
draait en de bal in eigen doel
schiet, zeg dan: Goed zo!
Knap gedaan!"
Ik heb zaterdag acht jochies
van 4 en 5 jaar aan het werk
gezet volgens de methode van
de bejaarde Brit. Ze hadden
groot plezier. Heus, het komt
wel goed met soccer in de VS.
Ik voorspel dat Amerika tij
dens het WK Voetbal van 2062
lachend wereldkampioen
wordt, na winst op een chag
rijnig en intern verdeeld Ne
derlands elftal.
John Wanders
In veel Afrikaanse regio's valt zo weinig regen, dat de landbouw nooit voldoende voedsel kan voortbrengen voor de bewoners.
foto Ruud Buurman
