Ada Kok had wat
moois in petto
De atoombom natuurlijk
Een vrijplaats voor dromen
reportage zaterdag 14 augustus 1999 27
Loesje op
zomerkamp
in Tsjechië
Ada Kok, december 1968.
Honderd jaar sport, honderd jaar sporthelden. Nu de twintigste
eeuw ten einde loopt publiceert de PZC portretten van Neder
landse topsporters, die de laatste honderd jaar van zich hebben
doen spreken. Vandaag nummer 20: zwemster Ada Kok.
In de drie jaar voor de Spelen van 1968 in Mexico scherpte zwem
ster Ada Kok liefst viermaal het wereldrecord aan op de 200 meter
vlinderslag. Maar een garantie op olympisch goud waren deze ge
slaagde proeven niet. In Mexico deelde de favoriete aanvankelijk
in de narigheid van de Nederlandse zwemploeg die collectief faal
de. Maar de 21-jarige Kok was niet uitgeteld, zij had nog wat
moois in petto. Energie, vechtlust en eergevoel harmoniseerden in
de zwemfinale van haar leven. Olympisch goud aan het slot van
een veel bewogen sportloopbaan, die zes jaar eerder was begonnen
met de onverwachte Europese titel op de 100 meter vlinderslag.
Ada Kok in actie tijdens de Olympische Spelen van 1968 in Mexico.
Mexico, Mexico, land van al mijn
dromen.... In het land van de
rijzende zon, Japan, rees de ster van Ada
Kok in 1964. Maar die ging in haar ogen
nog niet hoog genoeg. De topzwemster
verlangde naar meer olympische roem.
Het zilver van Tokyo op de 100
meter vlinderslag vond de
toekijkende prinses Beatrix 'ge
weldig', de goudzoekster achtte
deze notering te minnetjes. Mexi
co werd vier jaar later het land van
Ada's dromen. Het eindpunt van
zes jaar achtereen sport op het
hoogste niveau bedrijven was
vlijmscherp. Precies zoals de vol
wassen sportvrouw Ada Kok het
bij het polijsten van haar machti
ge zwemsterslijf had gewild.
Op het erepodium van de olympi
sche zwemarena in Mexico-Stad
leek de Nederlandse winnares van
goud op de 200 meter vlinderslag
ingebed verzonken. Zaans geweld
in het water, die rustgevende pose
op het hoogste toneel van de olym
pische sport.
Ada Kok maakte van de ceremo
nie protocolaire een gedenkwaar
dig moment voor het Nederlandse
zwemmen. Haar handen waren
niet gevouwen, de handpalmen
rustten tegen elkaar aan. De blik,
achter die prachtige ouderwetse
brillenglazen, was helder. Met het
goud voor ogen, om eindeloos naar
te staren. En dat deed de wils
krachtige Noord-Hollandse dan
ook.
Intermezzo
Grijsgedraaid was het Ameri
kaanse volkslied tijdens de olym
pische zwemdagen in Mexico. De
Nederlandse zorgde voor een in
termezzo. Het Wilhelmus, de vlag
met drie kleuren, de spontane kus
van prinses Irene die het gouden
pronkstuk uitreikte, de 'sleur' van
het alledaagse werd in het olympi
sche zwemtoernooi van '68 subiet
verbroken.
In het water van het bassin voor
haar weerspiegelde zich de glans
rijke loopbaan van Ada Kok. Wat
iedereen altijd en overal had ge
roepen, kreeg de 21-jarige Zaanse
Ada toch maar mooi voor elkaar.
Olympisch goud als het antece
dent van een heus topsportbe-
staan.
Ada Kok Europees kampioene,
wereldrecord voor Ada Kok,
olympisch succes. Zes topjaren
kregen in Mexico in twee en een
halve minuut een waardig slot. De
brok spanning ontlaadde zich in
de juiste proportiesop het ultieme
ogenblik.
De Oostduitse Helga Lindner, die
driemaal als eerste keerde, werd
overklast met een treffend eind-
schot. Suprematie heet dat. „Ik
zwom mijn eigen race." Een veel
zeggende uitspraak van een top
per met maar één doel voor ogen:
haar eigen doel. Dat van de gebo
ren kampioene.
„Dat Duitse meisje moest ik op het
eind gewoon een slag voor zijn. Ik
lette op haar bewegingstempo en
zorgde ervoor dat ik haar een slag
voor kon zijn. Dan kom je ook iets
sneller bij de finish nietwaar?"
Zelfvertrouwen
De tekst, direct na haar gouden
machtsgreep opgetekend uit de
mond van Kok, camoufleerde de
twijfels voorafgaande aan de
olympische strijd op de 200 meter
vlinderslag. De zevenvoudige we
reldrecordhoudster overwon in de
ijle Mexicaanse lucht haar eigen
onzekerheden na de gemiste kans
op de halve afstand olympisch
goud te delven. Heel simpel: door
als rapste van alle titelkandidaten
door de schiftingen te rollen.
„Dat was nodig voor het zelfver
trouwen, dat gaf me toch iets meer.
Bovendien merkte ik dat ik lekker
ging. Wel voelde ik dat het niet ge
makkelijk zou worden. Ik had niet
alles gegeven, maar nam ook aan
dat anderen dat niet hadden ge
daan in de series. Ik rekende op
strijd."
Tegenspel van wie? Ada Kok had
zich er in de uren voor wat een
voor het Nederlandse zwemmen
memorabele olympische finale
zou worden simpelweg niet in ver
diept. Niet omdat ze daar geen
energie in wilde steken, nee, ze
was er helemaal niet aan toe geko
men. „Die hele middag heb ik lek
ker geslapen."
Als beoogd beste op de 200 meter
vlinderslag (met het wereldrecord
ten teken van haar kracht) was het
veel te riskant van anderen afhan
kelijk te zijn. Ada Kok vertrouwde
in Mexico op haar eigen kompas.
Natuurlijk piekerde zij, nadat zij
de gezonde slaap uit de ogen had
gewreven. Over de perfecte
combinatie van ademhaling en
bewegingsritme. Twee jaar aan
specifieke voorbereiding op de be
storming van de Mexicaanse
hoogte ging aan Ada's zegetocht
vooraf.
Die laatste klappen naar de fi-
nishwand, die moest ze kunnen
opbrengen. Zij kon dat, warempel
als de allerbeste van de olympi
sche 'vlinders'. Het was hard no
dig. Voor het eerst sinds 1948 (Nel
van Vliet in Londen op de 200 me
ter schoolslag) bezat de Neder
landse sport weer een olympische
trots bij het zwemmen.
De mars naar de ereloge in het
zwemstadion stond bol van de
symboliek. Op de bomvolle tribu
nes aan weerszijden van het water
piekten oer-Hollandse kreten:
'Ada, Ada'. Van een paar zich
overschreeuwende Nederlandse
supporters. En de triomfator maar
zwaaien. Bevrijd van de druk
stroomden, na de officiële plicht
pleging, de Engelse woorden over
haar tong om de buitenlandse vol
gers te voeden.
Op 24 oktober 1968 kon Ada Kok
alles, ook de internationale pers
op de wenken bedienen. En bespe
len. Verloofd? Neen! Beroep? Re
ceptioniste-telefoniste. Hoe lang
al getraind? Vanaf Tokyo. En nu?
Ach, wat rustiger aan....
De bruisende, energieke zwemve-
dette van de jaren zestig kreeg in
de fase dat haar leven in iets rusti
ger vaarwater kwam met de keer
zijde van het geluk te maken. Een
bloedziekte tastte haar weerstand
aan, maar brak deze niet. In het
Limburgse land hei-vond Ada Kok
nieuwe levensmoed. En ze keerde
terug in de zwemwereld. Als pu
blic relations-functionaris van de
Australische badpakkenfabri-
kant Speedo. Op spontane wijze,
all over the world. Als altijd. Ada
Kok is Ada Kok gebleven.
Hans Vos
Loesje is al lang niet meer het groepje
studenten dat zestien jaar geleden in
Arnhem is begonnen met het stiekem
plakken van teksten. Het is een
internationaal opererend bedrijf
geworden dat via de elektronische
snelweg, diverse publicaties en
workshops haar ideeën verspreid. Om
ervaringen uit te wisselen komen de
leden deze zomer voor twee weken
bijeen in het Tsjechische dorpje Bystré.
Zij zien in hun Loesje het jonge meisje
dat een goede jeugd heeft gekend en nu,
worstelend met haar identiteit, droomt
van een even zo mooie toekomst.
Volle maan. In de velden rond
om het Tsjechische dorpje By
stré huilen wolven, dansen elfjes,
rennen trollen en vliegen heksen.
Het zijn leden van Loesje, het Arn
hemse initiatief dat posters ver
zint en plakt. Deze nacht zijn ze
zonder lijmkwast op stap. De
deelnemers aan het Loesje zomer
kamp verzamelen dertig dromen
in opdracht van de goden van
wind, water, vuur en aarde. Twee
draken zijn er op uit de dromen af
te pakken. De goede fee Vero deelt
nieuwe dromen uit zolang de
voorraad strekt. Uren speelt het
gezelschap ditkennismakingsspel
keurig volgens de regels. Maar uit
eindelijk wint Joep, de god van de
aarde. Hij stuurt, met zijn pilsje in
de hand, zijn trollen af op de twee
meter lange Rus Vladimir, om hem
van zijn dromen te beroven. „Je
lijkt onze president wel", zegt Vla
dimir tegen Joep na afloop.
Loesje is zestien jaar geleden op
gericht door zeven Arnhemse
studenten die zich niet konden
vinden in de negatieve en soms
agressieve demonstratiecultuur
van die tijd. Zij wilden op een fris
se en positieve manier mensen op
nieuwe gedachten brengen zonder
kant en klare oplossingen aan te
dragen. Dat initiatief sloeg zo
goed aan dat Loesje inmiddels in
Nederland tweeduizend leden telt
en ook in het buitenland actief is.
Haar website behoort, met twin
tigduizend 'inbellers' per maand,
tot de best bezochte sites in Neder
land. Het is een bedrijf geworden
dat zich draaiende houdt met de
verkoop van agenda's, scheurka
lenders en andere producten. Vier
betaalde krachten en een 'flexo-
team' van vrijwilligers zijn inzet
baar voor activiteiten en work
shops.
Twee weken in het jaar gunt Loes
je zich de luxe om de commerciële
activiteiten naast zich neer te leg
gen en tijdens een internationaal
zomerkamp nieuwe inspiratie op
te doen. Dit jaar komen uit drie
Oost- en drie West-Europese lan
den dertig leden bijeen. „Zo zie je
weer wie Loesje is en waar ze voor
staat", zegt Vero Crolla (27), La
tijns Amerika-deskundige en nu
een van de vier betaalde medewer
kers van Loesje. Zij noemt het lie
ver geen 'jaarvergadering', dat
klinkt te formeel. Het is ook niet de
Leden van 'Loesje International' spelen een rollenspel tijdens het zomerkamp in Tsjechië.
foto Monique Broeshart
bedoeling om doelstellingen te
formuleren. Het vastleggen van
doelen zou spontane initiatieven
kunnen belemmeren en het crea
tieve denkproces in de weg staan.
Loesje stelt liever dingen ter dis
cussie dan dat zij oplossingen
geeft. Zij zegt bijvoorbeeld niet
dat je geen vreemdelingen mag
haten, maar vraagt zich af hoe je
iemand kunt haten die je niet kent.
Als organisatie wil Loesje niet in
de verleiding komen de 'ultieme
waarheid' te verkondigen die het
denkvermogen van haar leden zou
kunnen beperken. Loesje moet
vrij zijneneen vrijplaats voor dro
men blijven. Zo zien leden in Loes
je het jonge meisje dat een goede
jeugd heeft gekend en nu, worste
lend met haar identiteit, droomt
van een even zo mooie toekomst.
Sokols
De romantische Loesje had voor
haar zomerkamp geen betere loca
tie dan het SOKOL kunnen vin
den, al wist zij het zelf niet van te
voren. „Het pakt altijd beter .uit
dan we verwachten. Loesje heeft
gewoon geluk," zegt Vero. Oor
spronkelijk rekende de organisa
tie op dertigduizend gulden subsi
die van de Europese Unie voor een
zomerkamp in Zweden. Toen dat
werd afgewezen leek het er even
op dat het kamp niet door zou
gaan en gingen velen op zoek naar
een andere vakantiebestemming.
Heel toevallig ontmoette de orga
nisatie in Nederland de burge
meester van Bystré, die Loesje
spontaan het Sokol gebouw en de
lagere school kosteloos ter be
schikking stelde. Zo werd dit zo-
De vertaling van de Tsjechische
affiche: 'Wat goed of slecht is
hangt af van wie 't doet."
foto Rob Keeris
merkamp al snel het bewijs voor
Loesje dat zij nog net als in haar
beginperiode onafhankelijk, een
voudig en flexibel kan functione
ren. „Wij hebben nu al bedacht dat
we volgend jaar geen subsidie
voor het zomerkamp willen aan
vragen", zegt medewerker Maar
ten Hermse (3 0)die al dertien j aar
actief bij Loesje meedraait.
In drie dagen is de sfeer zo goed
dat de leden er van overtuigd zijn
dat Loesje de ideale maatschappij
kan verwezenlijken. „Hier krijgen
wij de kans om onze eigen demo
cratische wetten in de praktijk om
te zetten", zegt Mika uit Finland.
Zo wordt de drank met SOKOLS
betaald, de zelf bedachte munt
eenheid die volgens een aangepas
te wisselkoers ervoor zorgt dat de
consumpties voor de Westerse le
den even duin: zijn als voor de
Oost-Europese. „Dat zouden ze
met de euro ook moeten doen",
merkt iemand op.
De workshops worden buiten op
het voetbalveld gehouden of in de
twee klaslokalen, 'evolutie' en 're
volutie'. Ze zijn vrolijk, onge
structureerd en toch serieus van
aard. „Ik wilde iets over te laat ko
men zeggen maar daar is nu geen
tij d meer voor", zegt Steff an Wun-
derink met gevoel voor zelfspot.
De ongeduldige Loesje kan niet
stil zitten. Volgend jaar wil zij
langs verschillende jongerenorga
nisaties in Europa toeren. De EU
ziet in Loesje eèn partner die zij
kan inschakelen bij nieuwe jonge
renprojecten in toekomstige lid
staten. Dat vooruitzicht ziet
Maarten wel zitten. „Wij hebben
weliswaar kritiek op de EU maar
wij kunnen met goed fatsoen hun
geld aannemen omdat wij het be
ter gebruiken dan zijzelf vindt
hij.
De 19-jarige Annie uit Zweden
zou het leuk vinden als er in de toe
komst meer gezamenlijke acties
komen. Met zijn allen heel Berlijn
in een nacht vol plakken, bijvoor
beeld. Maar zij hoopt ook dat de
uitbreiding niet ten koste zal gaan
van het geheimzinnige karakter
van de Loesje posters. „Het is zo
leuk als men niet weet wie Loesje
is. Dat maakt haar zo aantrekke
lijk. In Nederland is dat aspect
door het succes helaas verloren ge
gaan."
Monique Broeshart
Over de vraag wat het
wapen van de twintig
ste eeuw is hoefde ik nog
geen twintig seconden na te
denken: het kernwapen na
tuurlijk! Als je het woord
atoombom gebruikt, geeft
dat nog beter mijn gedach
tegang weer. Ook al zijn er
nu kruis vlucht'wapens die j e
zo nauwkeurig kunt pro
grammeren dat ze bij wijze
van spreken door het dak
raampje naar binnen kun
nen (waardoor de moderne
oorlogvoering op een com
puterspelletje gaat lijken)
toch blijkt dat de bijdrage
van deze wapens aan een
snelle afloop van een con
flict teleurstellend is. Dicta
tors, zoals Saddam Hussein
en Milosevic blijken er niet
echt van onder de indruk te
geraken.
Dat is met een atoombom
wel even anders! Er is geen
wapen dat zoveel invloed
heeft gehad op de vrede en
veiligheid in de wereld als
het kernwapen. De eerste
exemplaren werden in de
eerste helft van de jaren
veertig in de VS ontwikkeld
onder leiding van kernfysi
cus J.R. Oppenheimer. Twee
atoombommen dwongen
Japan in augustus 1945 tot
overgave, waarmee er defi
nitief een einde kwam aan
de Tweede Wereldoorlog.
Enerzijds heeft dit veel
slachtoffers voorkomen,
maar anderzijds zijn er nog
generaties lang kinderen
met ernstige afwijkingen geboren uit ouders die bloot ge
staan hebben aan radioactieve straling. De verschrikkelijke
directe uitwerking, maar ook de afschuwelijke effecten op
langere termijn zorgden ervoor dat wereldwijd het kernwa
pen een magisch begrip werd. Men kwam niet uit de discus
sie of het wel ethisch verantwoord was om een dergelijk wa
pen in te zetten. Tegenstanders vonden het zelfs niet verant
woord een dergelijk wapen in bezit te hebben. Ondanks deze
discussie heeft momenteel maar liefst een twintigtal landen
de beschikking over kernwapens. Sinds 'Hirosjima en Na
gasaki' is er echter nooit meer daadwerkelijk een atoombom
bij een conflict ingezet.
Na de Tweede Wereldoorlog bouwden de VS en de Sovjet-
Unie kemwapenarsenalen op die elkaar min of meer in
evenwicht hielden. Onder de dreiging van het gebruik van
kernwapens ontstond zo een lange periode van relatieve vei
ligheid. Maar dat is wel terugkijken met de wetenschap van
nu. In vele landen bestond grote weerstand tegen het plaat
sen van Amerikaanse kernwapens. In het begin van de jaren
tachtig wist het IKV (Interkerkelijk Vredesberaad) als mo
tor van de acties tegen plaatsing van kruisvluchtwapens in
Nederland verscheidene grote protestmanifestaties te orga-
Terugblikkend op deze bijna afgesloten eeuw is er een aantal
toppers dat speciale aandacht ver dient. Zo zijn er de wijn, de
sexbom en de auto van de eeuw. In deze serie wordt elke
week één topper beschreven. Deze week: de atoombom.
De Dom in het Vredesherdenkingspark van Hiroshima.
foto Kimimasa Mayama
niseren. De topper was de
protestoptocht op 29 okto
ber 1983 langs het parle
ment in Den Haag, met meer
dan een half milj oen deelne
mers. Het was de grootste
demonstratie die deze eeuw
in ons land is gehouden. Ge
zien het feit dat er zo veel
mensen op de been kwamen
moest de Nederlandse be
volking toch echt ongerust
zijn.
Na het uiteenvallen van de
Sovjet-Unie werden de
kernwapens geconcen
treerd in Rusland en was er
geen sprake meer van een
machtsevenwicht met de
VS. De euforie dat de we
reldvrede nu nabij zou zijn
werd echter helaas niet be
waarheid. We hebben nog
nooit zoveel oorlogen gehad
als in de afgelopen tien jaar:
Cambodja, de Golfoorlog,
Kroatië, Moldavië, Azerbei
dzjan, Nagorno Karabach,
Bosnië, Ruanda, Somalië,
Tsjetsjenië en Kosovo. De
stabiliserende werking van
de kernwapens is voorbij.
Er dreigt nu overigens weer
een geheel ander gevaar.
Rusland is niet meer in staat
om zijn arsenaal aan kern
wapens te onderhouden en
ze in een veilige conditie te
houden. Door het ineenstor
ten van de Russische econo
mie is hiervoor niet meer
voldoende geld beschik
baar. Naast het gevaar van
slecht onderhouden en
slecht beveiligde kerncen
trales is nu het kernwapenarsenaal een minstens even groot
risico geworden. Dat het om een acuut probleem gaat wordt
onderstreept door het feit dat de VS met een omvangrijk fi
nancieel hulpprogramma Rusland is bijgesprongen. Maar
wat nog veel meer geld gaat kosten is het ontmantelen van
verouderde kernwapens die al uit bedrijf zijn genomen.
Minstens zo zorgelijk is dat er in Ruslandnonchalant wordt
omgesprongen met de veiligheidsmaatregelen voor kernwa
pens. Het risico dat een klein kernwapen, ter grootte van een
voetbal, in verkeerde handen zou kunnen vallen is dan ook
meer dan denkbeeldig. En ten slotte is er ook nog het 'ver
spreidingsrisico'. Door de dramatische situatie in Rusland
moest er sterk worden bezuinigd op de atoomprogramma's.
Vele Russische atoomgeleerden zijn de afgelopen jaren dan
ook uitgeweken naar andere landen, zoals India, Libië, Bra
zilië, Zuid-Afrika etcetera, waardoor de kennis over de pro
ductie van kernwapens sterk is verspreid.
De conclusie van dit alles luidt: de stabiliserende rol van
kernwapens is inmiddels omgeslagen in een destabiliseren
de rol! Dit is geen optimistisch toekomstbeeld voor de vol
gende eeuw.
Hans Couzy
