Opschoning van
de vuilste rivier
van Nederland
in deze bijlage
reportage 2
zaterdag 14 augustus 1999
De Hollandsche IJssel met op de achtergrond de watertoren van Moordrecht.
foto Ben Blumers
Na bijna tien jaar van bestuurlijk getreuzel wordt de
Hollandsche IJssel eindelijk grootscheeps
aangepakt. De meest vervuilde rivier van het
land moet in de komende jaren aantrekkelijker en schoner
worden. Belangrijke pijlers onder het plan zijn
woningbouw, natuurontwikkeling,
en toerisme en recreatie. De opwaardering van een
werkrivier.
Wilde verhalen doen de ronde over de herkomst
van het wrak. Het zijn de resten van een mij
nenveger met een ongelukkige bemanning, weten
oudere dorpelingen te vertellen. Anderen beweren
dat het schip in de oorlogsjaren de spionage dien
de. Hoe het ook zij, even buiten Moordrecht, in een
bocht van de Hollandsche IJssel, ligt een houten
scheepswrak nu al tientallen jaren op z'n dooie ge
mak te vergaan. Door de jaren heen hebben wui
vend riet en wilde bloemen royaal bezit genomen
van het schip, waardoor het mysterieuze wrak bin
nen het kerkelijke deel van de gemeenschap
bekend is komen te staan als het Godsboeket. An
deren houden het, minder verheven maar met de
zelfde mate van koestering, simpel op de Bloemen
boot.
Voor de kunstenares Anke Ligteringen uit Gouda
vormt de vervallen schuit een bron van inspiratie.
In de afgelopen jaren reed ze tientallen malen over
de dijk naar Moordrecht om bij laag water het
schip op de foto vast te leggen. Het resultaat ligt
verspreid over de tafel in haar atelier. Elke prent
toont hetzelfde schip, maar afhankelijk van de sei
zoenen is er uitbundige bloemenpracht, een wate
rig zonnetje of kruiend ijs te zien. „Elke keer is de
sfeer toch weer anders", vertelt Ligteringen over
haar bezoeken aan het wrak. „Door het water en
het licht. De rivier heeft elke dag een ander gezicht.
Als je goed kijkt, kan de Hollandsche IJssel echt
prachtig zijn."
Maar dat is, geeft de kunstenares onmiddellijk toe,
slechts een deel van het verhaal. Er komen andere
foto's op tafel, geschoten tijdens boottochtjes tus
sen Gouda en Krimpen aan den IJssel. „Vanaf het
water is duidelijk te zien hoe slecht de rivier er op
sommige plekken aan toe is", vertelt Ligteringen
over de vervallen bedrijfspanden, de verontreinig
de zellingen (ondiepe stroken grond tussen vaar
geul en dijk) en de sloopafval verstevigde oevers.
„De IJssel is een echte werkrivier. Je kunt hier goed
merken dat de zorg voor het milieu in het verleden
geen grote rol speelde in het denken van de mensen
En daar betalen we nu de prijs voor. Als beeldend
kunstenaar vind ik verval een reuze interessant
thema, maar het is natuurlijk goed dat er nu einde
lijk eens iets gebeurt om het tij te keren."
De Hollandsche IJssel gaat in reparatie. Vorige
maand is eindelijk het contract ondertekend voor
de aanpak van de meest vervuilde rivier van Ne
derland. Aan tafel zaten vertegenwoordigers van
twee ministeries, een provincie, zes gemeenten en
vier waterschappen, wat meteen een deel van de
verklaring is voor de lange aanloop naar de onder
tekening van het contract. Voor de grote schoon
maak hebben de dertien organisaties een uitvoe
ringsprogramma van zeshonderd miljoen gulden
opgesteld, en ook over dat geld is lang gesproken.
„Zo werkt het poldermodel", verklaart Jack Ver
schoor met een glimlach. „Het heeft inderdaad
lang geduurd allemaal, maar alle partijen zijn nu
bereid om samen de schouders onder het project te
zetten."
Verschoor geeft leiding aan het projectteam, dat
vanuit het Provinciehuis in Den Haag de opknap
beurt coördineert. Houvast biedt een kloek boek
werk van tientallen grote en kleine projecten langs
de rivier, variërend van de sanering van de beruch
te Zellingwij k in Gouderak tot de plaatsing van
speciale IJsselbankjes aan het water voor fietsers
en wandelaars.
„Van de Waaiersluis in Gouda tot de stormvloed
kering bij Capelle beslaat de Hollandsche IJssel
ruim twintig kilometer. Dat lijkt weinig, maar ik
vraag me af of we aan tien jaar genoeg hebben om
alle werkzaamheden uit te voeren. Maar dat geeft
niet. Het gaat er eerst en vooral om dat de 'heront
wikkeling' van het gebied goed op gang komt. De
rivier heeft snel een flinke oppepper nodig."
Want de Hollandsche IJssel is verpauperd, vindt
ook Ton Pikaar, rayonopzichter bij Rijkswater
staat. Pikaar streek in 19 6 7 neer bij de rivier en is er
nooit meer weggegaan. Na dertig jaar kent hij de
IJssel als geen ander. „De aftakeling is twintig jaar
geleden ingezet. Een slepend en slopend proces. Ik
Gouda
Rotterdarr P
T Hollands,cheWssel-
Capelle a/d IJssel
heb het ene na het andere bedrijf op de fles zien
gaan. De scheepswerven, de baggerbedrijven, de
constructiebedrijven. Met die typische bedrijvig
heid verdween wat mij betreft ook de charme van
de rivier."
Doorstroming
Naast een werkrivier is het ook een probleemrivier,
voegt Pikaar daar aan toe. „De Hollandsche IJssel
is een getij denrivier zonder doorstroming. Hij
loopt als het ware dood op de sluizen bij Gouda.
Dat zorgt er voor dat er veel slib bezinkt. De Hol
landsche IJssel vergt daarom veel onderhoud.
Twee jaar terug hebben we de hele vaargeul nog
eens uitgebaggerd. Er is toen 600.000 kuub zwaar
verontreinigd slib naar de Maasvlakte overge
bracht. Maar ik moet zeggen: het water is er zicht
baar op vooruitgegaan."
En dat is nog maar een begin. In de komende tien
jaar wordt voor zeshonderd miljoen gulden aan de
rivier en omgeving verspijkerd. Een indrukwek
kende som geld, waarvan het leeuwendeel opgaat
aan de sanering van vervuilde grond. Alleen voor
de aanpak van de Gouderakse Zellingwijk is al
tachtig miljoen gereserveerd. „Gouderak is door
zijn omvang een hoofdstuk apart, maar de Hol
landsche IJssel telt nog veertig zwaar en minder
zwaar vervuilde zellingen. Het is onmogelijk al die
locaties af te graven", vertelt Verschoor. „Daar
hebben we domweg het geld niet voor."
De tientallen giflocaties langs de rivier vormen een
onzalige erfenis uit het verleden, toen de Holland
sche IJssel nog een stortplaats was voor het afval
en baggerslib van bedrijven uit Rotterdam. In de
jaren '50 en '60, zo kwam later aan het licht, werd
met het huisvuil ook chemisch afval op de zellin
gen gedumpt. „Achteraf is het gemakkelijk daar
een oordeel over te vellen", vindt Verschoor. „Maar
in die tijd deed niemand er moeilijk over, ook de
overheid niet. Het gebeurde gewoon."
Een volledige sanering van de Vervuilde zellingen
langs de rivier zou ruim anderhalf miljard kosten.
Het beleid van de overheid is er daarom op gericht
om alleen die giflocaties af te graven waar mensen
moeten wonen. Op de andere plekken wordt de
vervuilde grond stevig ingepakt, zodat het che
misch afval geen risico vormt voor de omgeving.
Verschoor: „Woningbouw is voor veel vervuilde lo
caties een aantrekkelijke bestemming. Op die ma
nier komt er namelijk nog wat geld terug."
De sanering van vervuilde grond slokt weliswaar
het grootste deel van het budget op, maar de op
knapbeurt van de Hollandsche IJssel is méér dan
een grote schoonmaak. De plannenmakers hebben
een belangrijke plaats ingeruimd voor de ontwik
keling van nieuwe natuurgebieden bij de rivier. Na
de zomer beginnen medewerkers van Rijkswater
staat om tussen Moordrecht en Gouda een stuk van
de IJsselboorden om te toveren tot een natuurlijke
oever.' Met de aanplant van enkele hectaren wilgen,
biezen en riet hoopt men de waterkant geschikt te
maken voor veelal verdwenen karakteristieke
planten en dieren. Ook bij Nieuwerkerk en Capelle
moeten in de komende jaren zulke kleine natuur
gebieden ontstaan.
In het toekomstbeeld van de Hollandsche IJssel is
ook veel ruimte gemaakt voor toerisme en recrea
tie. Hoewel op mooie dagen veel omwonenden de
fiets nemen voor een tochtje over de dijk, zijn toe
risme en recreatie langs en op de rivier nog braak
liggend terrein. Verbazingwekkend noemt Jack
Verschoor het dat er langs de hele rivier nauwelijks
een uitspanning te vinden is voor een kop koffie
met appelpunt. „Hetzelfde geldt voor de plezier-
vaart. De Hollandsche IJssel maakt deel uit van de
zogeheten staande-mastroute, waarlangs de wa
tersporters van het IJsselmeer naar Zeeland kun
nen varen zonder de mast te strijken. Gastvrij is de
rivier echter niet, de meeste mensen gaan er zo snel
mogelijk doorheen. Met een paar mooie aanleg
plaatsen tussen Gouda en Capelle willen we probe
ren de toeristen wat langer vast te houden. Dat is
ook goed voor de lokale economie." Meer villawo-
ningen, meer natuur, meer recreatie: het lijkt alsof
de werkrivier zijn langste tijd heeft gehad. Maar
dat is een misvatting, bezweert Verschoor. „Het ka
rakter van de Hollandsche IJssel blijft hetzelfde.
De rivier wordt in de komende jaren aantrekkelij
ker en schoner, maar het industrieel accent blijft."
Er zitten tweehonderd bedrijven langs de IJssel,
met in totaal 3700 werknemers. „We hebben een
lijstje gemaakt van tien tot vijftien bedrijven die in
aanmerking komen voor verplaatsing. De reden is
milieuhinder of geluidoverlast. Maar of dat alle-
maallukt. is nog de vraag. Wij zijn voorstander van
een verplaatsing van de asfaltcentrale bij Gouda,
maar het is niet gelukt voor dat bedrijf een alterna
tieve locatie te vinden. Daar hebben we onze ambi
ties dus moeten bijstellen. En dat zal misschien nog
wel een keer gebeuren."
Patrick Meershoek
Veldwachter kan de stad weer leefbaar maken
Kiss Riemviss zag de dood in het Jappenkamp
Fotorubriek: strobreed
Een etmaal lang praten over vermoeidheid met Willem Dijkhuis
Ada Kok vlinderde naar records
In de sport wordt niet op een dubbeltje gekeken
Atoombom is het wapen van de eeuw
Wereldbank helpt China met verhuizing van hele dorpen
