Roland Holst schilderde rood
LUCIFER
kunst
cultuur
Groningen en Rotterdam
geven Kunsthal kleur
10
11
11
12
mm.
TR.EURSPELVANVON DEL
9
PZC
Annelie Rozeboom verhaalt
nuchter over hedendaags
Tibet
Musical Oliver maakt zich op
vooreen grootse
theatertournee
Shakespeare helpt moderne
managers problemen
oplossen
In het Friese Spanga gedijt
opera in een weiland
De industrie, ontwerp voor schilderij De beurs, 1902.
o: T~\ e briljantslijperszoon
-L/Polak (1868-1943) richtte
0. de bond op in 1894 en maakte er
go in korte tijd een krachtig
instrument in de
emancipatiestrijd van de vooral
joodse diamantarbeiders van.
Polaks formule van
gezamenlijke
belangenbehartiging, scholing
en culturele vorming was zo
.succesvol dat zelfs de nazi's zijn
reputatie als legendarische
vakbondsleider vreesden en
hem niet meteen durfden te
Ideporteren. Ze sloten hem op in
een tehuis dat onder leiding van
een NSB-arts stond. Dat knakte
zijn gezondheid zo grondig dat
2lg|Polak na zijn vermoedelijk
tijdelijke vrijlating 'gewoon' in
zijn eigen bed aan de gevolgen
van een longontsteking stierf.
De geschiedenis van de ANDB
11 in de vroegere Plantage
-g.Franschelaan eindigde in 1958,
50;toen de gedecimeerde bond
50: opging in de Algemene
50! Nederlandse Metaalbewerkers
75! Bond. In het monumentale
^trappenhuis, waarin Berlage
50jmet een transparante
50;plafondkoepel van geel-wit glas
50|de arbeiders vol symboliek de
50!zekerheid wilde geven dat hun
strijd omhoog naar het zonlicht
leidde, herinnert een tekst aan
de verschrikkingen in de
Tweede Wereldoorlog die het
einde van de bond inluidden:
'Gedenkt, gij die hier voorbij
gaat, twee duizend onzer
vroegere vakgenooten die
gedurende de bezetting naar
Duitschland werden
weggevoerd. Om nooit meer
terug te komen.'
Na de opheffing van de ANDB
bleef het gebouw in handen van
de vakbeweging en in 1991
opende koningin Beatrix er het
Nationaal Vakbondsmuseum.
De gestage uitbreiding van de
wetenschappelijke activiteiten
op het terrein van de
geschiedenis van de
arbeidersbeweging en
toekomstige
arbeidsverhoudingen leidde de
afgelopen jaren al tot de
oprichting van het Henri
Polakinstituut in het pand en de
vestiging van een gelijknamige
leerstoel aan de Universiteit
van Amsterdam. De groei en
bloei van beide 'poten' vereiste
een duidelijker positionering
als sociaal en cultureel instituut
en de keus voor de nieuwe
verzamelnaam 'de Burcht' was
wee minuten lopen van Artis staat in de stille,
lommerrijke Henri Polaklaan een schepping van
Berlage die na voltooiing in 1900 de bij- en
geuzennaam 'de Burcht' kreeg. Achter de gevel met stoere
kantelen leidde Henri Polak tientallen jaren het bestuur van
de Algemene Nederlandse Diamantbewerkers Bond
(ANDB) en konden de leden uit een bibliotheek met 12.'000
boeken putten. Het pand is onlangs officieel tot 'de Burcht'
gedoopt en dat zou Polak ongetwijfeld zeer tevreden hebben
gestemd.
het logische gevolg.
Vakbondsmuseum-conservator
Wietske van Agtmaal vertelt dat
de Henri Polaklaan 9 de
afgelopen jaren een continue
stroom 'Berlage-freaks' op
bezoek kreeg. De architect
(1856-1934) geniet nog steeds
grote bekendheid door zijn
Beurs van Berlage aan het
Damrak, maar hij heeft het
ANDB-gebouw zelf zijn
mooiste schepping genoemd.
Zijn hoge trappenhuis met
subtiel versierde bogen en
geglazuurde geel-witte
bakstenen, de stemmig bruin
betimmerde bondsraadzaal en
bestuurskamer imponeren nog
steeds. Er is niet veel
verbeeldingskracht voor nodig
mee te voelen hoe buitengewoon
trots de ANDB-leden op dit
heroïsche symbool van him
macht zijn geweest.
Een nog steeds essentiële
sfeerbepaler in het gebouw zijn
de schilderingen van Richard
Roland Holst (1868-1938), de
welgestelde Amsterdammer die
zijn talenten in dienst stelde van
de arbeidersemancipatie. Hij
versierde de muren van
bondsraadzaal tussen 1907-
1909 met symbolische
schilderingen vol spierbundels,
koene blikken en ferme kinnen.
Zijn vrouw Henriëtte voorzag
ze van vlammende teksten.
Optrekkend vocht deed ze al na
een paar jaar afbladderen,
zodat Beiiage ze als noodgreep
achter houten panelen verborg.
De financiering is nog niet
helemaal rond, maar volgend
jaar kan wel een begin met de
restauratie worden gemaakt.
Om te laten zien hoe ernstig de
schilderingen er aan toe zijn is
een van de houten panelen al
verwijderd. Roland Holst
versierde later overigens ook
een aantal van deze panelen,
onder meer met de stoere
arbeider die een dijk stut.
Daarbij de veelzeggende tekst:
'Versterk de dijken o makkers,
eer de vloedgolf uw woonstee
bedreigt'.
Zijn werk in de bestuurskamer
is wel in tact gebleven en beeldt
de nagestreefde ideale
dagindeling voor de werkende
stand uit: acht uur werk, acht
uur ontspanning en
ontwikkeling en acht urn: rust.
Nabij de muurtekst waarop
leerlingen en jonge leden hun
dankbaarheid over de invoering
van de achturige werkdag op 11
oktober 1911 uiten, staat Polaks
door Berlage ontworpen bureau
waar hij heel wat uren achter
moet hebben vertoefd.
In 'de Burcht' is tot en met 29
augustus een tentoonstelling
over Roland Holst ingericht die
aan de hand van een bruikleen
van 160 werken uit het
Rijksmuseum de ontwikkeling
van zijn kunstenaarschap
toont. Wie meer wil weten over
de geschiedenis van de
arbeidersbeweging kan aan de
Henri Polaklaan zijn licht
opsteken op de vaste expositie
'Het betere werk'.
Frangoise Ledeboer
Expositie Roland Holst in 'de
Burcht/Vakbondsmuseum' (Henri
Polaklaan 9, Amsterdam), t/m 29
augustus; geopend dinsdag t.m vrij
dag van 11.00 tot 17.00 uur en op
zondag van 13.00 tot 17.00 uur. Op
ojficïele feestdagen is het gebouw
gesloten.
Lucifer, litho 1910.
/AU Zit VAN HUBERT CÜVPERS.
■tONTWERF! DECOR EN COSTUMESV
VAN K N - ROLAND HOLS I s V
dsr.
|TTet overzicht van hedendaagse kunst dat
'05jXJ.de Rotterdamse Kunsthal momenteel
ggpiedt is bepaald uitgebreid te noemen. Maar
75@iefst achthonderd werken van zo'n twee-
50jhonderd kunstenaai's zijn in de grote expo
sitieruimte bij elkaar gepropt. Maar hoewel
gpide stukken bijna geen ruimte hebben om te
75''ademen', ontstaat uit de volgehangen mu-
,5ö|ren een wonderlijk mozaïek dat op zich
,50jweer een pakkend beeld oplevert.
■7qDrie weken lang doet de Kunsthal dienst als
°cde grootste galerie van Nederland. Onder de
gcjtitel De Salon exposeren de Rotterdamse en
5fde Groningse Centra Beeldende Kunst
,5Ckunstwerken die zij geschikt achten om dit
jaar aan te kopen voor hun uitleencollectie.
De Rotterdamse Kunsthal is even de grootste galerie van Nederland.
foto Cees Kuiper
Dat gaat op democratische wijze, want de
leden van beide centra mogen bepalen wel
ke van de achthonderd werken daarvoor in
aanmerking komen. Aan de hand van door
hen ingevulde stembiljetten zal het Gronin
ger CBK voor een ton aan inkopen doen en
het Rotterdamse CBK voor viereneenhalve
ton. Maar de bezoekers van De Salon mogen
eerst zelf de leukste werken wegkapen.
Want alles wat er is te zien is te koop.
Het gaat alle kanten op met de tentoonge
stelde kunstwerken. Van abstract tot figu
ratief, van bont gekleurd tot uitsluitend
sombere tonen, van platte vlakken tot drie
dimensionale beelden. De enige scheidslijn
die is gemaakt, is geografisch. Al het werk
aan de linkerkant van de looproute in de ex
positieruimte is in Rotterdam vervaardigd
en alles aan de rechterkant in Groningen.
Het is de tweede maal dat het CBK Rotter
dam een samenwerking aangaat met een
kunstuitlenende instantie uit een andere
stad. In 1996 werden, eveneens in de Kunst
hal, werken van Haagse en Rotterdamse
kimstenaars geëxposeerd die in aanmer
king kwamen voor aankoop door de CBK-
instellingen. Het was een succes dat nu een
vervolg heeft gekregen in een Rotterdamse-
Groningse samenwerking.
Wie nu in de Kunsthal zoekt naar typisch
Groningse en typisch Rotterdamse kunst
zal het moeilijk krijgen. Misschien dat na
men als Fokko en Lolkje iets weggeven over
de woonplaats van de makers, maar wat
thematiek en aanpak betreft is in de werken
geen regionaliteitte herkennen. Wat wel op
valt is de over het algemeen positieve inslag
van de kunstwerken. Je wordt als bezoeker
overvallen door een felle kleurenpracht, die
van de Kunsthal een tuin in volle bloei
maakt. Vervolgens is het 'shoppen' naar de
juweeltjes tussen de massa kunstwerken.
Marc Floor
Expositie: De Salon - Nieuwe Groninger en Rot
terdamse beeldende kunst, t/m 15 augustus in De
Kunsthal Rotterdam.
vrijdag 6 augustus 1999
