Henry V en Julius Caesar gaan in zaken
Oliver nog altijd goed
voor lach en een traan
Paul van Vliet:
afscheid en begin
D*7P kunst
rlA* cultuur
Nieuwe
musical in
aantocht
Shakespeare
als leidraad
voor managers
0
11
is
la
M
dj
S3
4
ti
u:
rol
ut
Hoe word je een leider die naam waard ig?
of Hoe krijg je een wanhopig team ver-
os enigd rond een gezamenlijk doel? De Britse
theatermakers Richard Olivier (37) en Ni-
J cholas Janni (45) hebben geen batterij ma-
J nagementscurcussen nodig om dit aan hun
bedrijfspubliek duidelijk te maken. Eén
theaterstuk van Shakespeare en twee dagen
opleiding volstaan. „Moderne managers
hebben met dezelfde problemen af te reke-
-j nen als middeleeuwse koningen en edel-
mannen uit de stukken van Shakespeare",
stelt Richard Olivier. De zoon van de be
roemde Shakespeare-vertolker Sir Lauren
ce Olivier startte daarom aan Cranfield
University met managementtrainingen
waarbij een belangrijke plaats is weggelegd
voor de theaterstukken van de Britse to
neelauteur. Stepping into leadership with
ad Henry V, heet zijn eerste project waarin ma-
;e nagement en theater met elkaar verweven
■n: raken.
Bij aankomst in het landelijke Middle Bar-
nf. ton (Oxfordshire) wordt me meteen duide-
:o: lijk dat de twee heren geen doorsnee busi
on ness-trainers zijn. Ontspannen en met een
te kop koffie aan de keukentafel wachten ze
irj me op. Hun managementprogramma's
?e; waarin ze Henry V en Julius Caesar ten
he; tonele voeren, zijn al evenmin doorsnee.
o[ Zowel Olivier als Janni legden ongeveer
oaj hetzelfde parcours af voor ze tot de opmer-
J kelijke combinatie Shakespeare en Mana-
gement kwamen. Als theaterleraar werkte
Nicholas Janni een twaalftal jaar aan de
Wi beste Drama Schools van Engeland. „Ook
J toen was ik er al mee bezig hoe je mensen tot
een optimale performance kunt brengen.
Geleidelijk aan maakte ik de overgang van
e musical Oliver komt eraan. Deze week
begonnen in de Amsterdamse studio Focus de
repetities voor misschien wel de grootste reizende
Nederlandse theatertournee, gebaseerd op de beroemde
roman 'Oliver Twist' van Charles Dickens. In de grote rol van
de leider van de jongensbende Fagin maakt Arjan Ederveen
zijn musicaldebuut. Hij treedt daarmee in de voetsporen van
Johnny Kraaykamp die deze rol speelde toen de show in 19 6 3
zijn eerste Nederlandse première beleefde.
Samen met Mariska van
Kolck en Bart Oomen, de
beide andere volwassen
J hoofdrolspelers, sneed hij de
n Oliver-taart aan. Het begin van
de productie, die op 19
J september in het Amsterdamse
ll Koninklijk Theater Carré in
c première gaat. Eigenlijk had
ook Willem Nijholt hierbij
•J moeten zijn. Vanaf januari als
IE Oliver zijn tweede serie
voorstellingen in Carré geeft,
speelt hij afwisselend met
Ederveen de rol van Fagin.
J Maar die dag vierde de acteur,
3 zanger en danser in eigen kring
[c zijn 65e verjaardag. De musical
Oliver van de begin dit jaar
i overleden Lionel Bart, wordt
jj gespeeld door 26 acteurs, onder
t wie ook Bert Simhoffer,
r. Marjolein Sligte, Marika
Lansen en Tom van Beek.
J Sleutelrollen in dit verhaal over
J een jongetje dat in het Londen
ij van pakweg 1850 door de vader
J en moeder van een weeshuis
s. wordt verkocht aan een
a begrafenisondernemer en diens
J vrouw. Later valt hij in handen
a van de oude booswicht Fagin,
die leeft van wat zijn bende
ij zakkenrollerij es hem oplevert,
ai Maar dan komt Oliver in
je contact met de rijke Meneer
x Brownlow.
fi Net als zoveel andere shows
sj waarvan de Engelse producent
e- Cameron Mackintosh de
fc rechten bezit, zou ook Oliver
moeten worden geënsceneerd
e; naar model van de jongste
e Londense succesversie.
r. Niettemin mag Van den Ende
een eigen versie brengen. Die
e; wordt nu neergezet door een
i]t productieteam dat vooral uit
Engelsen bestaat. De leiding
heeft regisseur Ken Caswell, die
V. in Nederland onder meer 'Les
)3 Misérables' en 'Anatevka'
3 regisseerde.
„Oliver is in Engeland een
1 monument", zegt hij. „Sinds
mijn achtste heb ik het verhaal
in allerlei vormen leren kennen:
als strip, als film, als musical en
natuurlijk heb ik de roman
gelezen. Dus je kunt zeggen dat
ik alle karakters goed heb leren
kennen. Ze staan in een
ijzersterk verhaal, dat door
Lionel Bart op een ideale
manier tot musical is verwerkt."
Het regisseren van Oliver vindt
r. Caswell bepaald geen
z.: kleinigheidMet een speelse
J grijns rond de lippen verwijst
z hij naar de Amerikaanse
a- komiek W.C. Fields die iedere
ii- theatermaker voor eens en voor
■r- altijd waarschuwde: treed nooit
op met honden en kinderen,
Ie- want die leiden alle aandacht af.
gij „En in deze voorstelling hébben
Ie- we honden en kinderen."
w „Maar een echt probleem is de
bijzondere sfeer van het
dj verhaal. Die ademt de wereld
g{i van de schrijnende armoede in
te het Londen uit de vorige eeuw
al: en daarmee heeft de show nogal
in* wat donkere kanten. Een show
e? vol contrasten. Op een ernstig
gr] mishandeling, sluit naadloos
li:
e:
een vrolijk liedje aan.. Dat moet
je als acteur toch geloofwaardig
kunnen maken."
„Een verhaal vol Victoriaanse
ellende", vindt Brigitte Odett,
co-regisseur. „Die boeken van
Dickens hadden in Engeland
waar de armoede vaak werd
ontkend, dan ook beslist effect.
Ze vertelt hoe Dickens eens een
predikant meenam naar een
armenbegrafenis. Een
schokkende ervaring die hij
naderhand beschreef in 'Oliver
Twist'. Toen de predikant dat
verhaal later teruglas,
verklaarde hij in het openbaar
zich niet te kunnen voorstellen
dat zoiets zich werkelijk zou
kunnen voordoen.
„Dat Victoriaanse Engeland
van toen doet me sterk denken
aan de Verenigde Staten van nu,
waar ook de middle class de
dienst uitmaakt, die het op zijn
beurt de zwarten nog heel lang
bijna kwalijk heeft genomen
dat zij bestaan. En
welbeschouwd komen
vergelijkbare situaties ook voor
in de achterstandswijken van de
grote steden in Nederland.
Daarmee is Oliver nog aardig
actueel."
Ze vindt dat Lionel Bart er goed
in is geslaagd het verhaal
lichtvoetig te maken. „Daarmee
foto's Rob Keeris
De kinderen die in de nieuwe musical Oliver de jeugdbendes tot leven moeten wekken, zijn begonnen met de repetities.
blijft hij toch in de buurt van
Dickens. Kijk bij voorbeeld wat
hij met de namen van zijn
personen in zijn boeken doet.
Oliver Twist is meer dan zo maar
een naam. Als je die uit elkaar
haalt krijg je 'All of a twist', wat
duidt op een grote omslag in
iemands leven. En die heeft
Oliver dus ook."
Ken Caswell heeft Lionel Bart
van nabij meegemaakt.
Opgewekt vertelt hij: „Die man
was absoluut onmogelijk. Als
hij nu hier zou zijn, had hij ons
gegarandeerd gek gemaakt.
Maar ja, die show is dat ook echt
vanhèm."
Maar hoe is Caswell zélf als
regisseur? Brigitte Odett moet
bekennen dat ook hij wel eens
uit zijn slof kan schieten, maar
dat blijken hooguit
noodzakelijke incidenten te
zijn. „Hij is grappig,
gepassioneerd, integer en
begint altijd met iedereen op
zijn gemak te stellen. Daarbij is
hij een en al energie. We werkten
al samen bij 'Les Misérables'.
'Sweeney Todd' en 'Anatevka'
en ook in Duitsland en België
hebben we samen 'Les Mis...'
De drie volwassen hoofdrolspelers snijden de Oliver-taart aan. Arjan Ederveen speelt Fagin, de leider van de jon
gensbende. Naast hem Mariska van Kolck en Bart Oomen.
„Ik heb vroeger ontzettend veel
geleerd van het regisseren van
amateurtoneel in Haarlem en
Santpoort. Maar werken met
hem is werkelijk een leerschool.
Zelden maak je mee dat iemand
zo goed zijn huiswerk doet, die
zo goed onderbouwd zijn
aanwijzingen geeft. Een van
zijn grootste kwaliteiten is toch
wel dat hij in staat is van al die
mensen die deze show moeten
spelen een echte groep te
maken. Als je acht maanden met
elkaar op reis bent, is dat
ontzettend belangrijk. Hij doet
dat door iedereen simpelweg
volop respect voor elkaar te
laten hebben. En dat zal nodig
zijn. want dit wordt een
ontzettend zware tournee met
veel matinees en dus veel
voorstellingen. Bovendien heb
je de zorg voor al die kinderen,
elke dag weer."
De kinderen... zij brengen in
elke voorstelling die
jeugdbende tot leven. Ook zij
sneden deze week een eigen
taart aan. Hun taart. Dat
gebeurde door een groep die
inmiddels al met repeteren is
begonnen. In totaal worden
zeventien groepen kinderen
opgeleid, jongens en meisjes, die
dan zo snel mogelijk meespelen.
En niet alleen omdat de rollen
dan nog vers in het geheugen
zitten. Want, stel dat jongens die
te lang moeten wachten de
baard in de keel krijgen....
Sommigen zijn al een beetje
ervaren, anderen nog een
onbeschreven blad. Maar de lol
straalt er bij iedereen van af. En
dat moet ook, want meedoen
moet voor iedereen een
onvergetelijke ervaring
worden. Dankzij de manier
waarop eerder bij 'Les
Misérables', 'Miss Saigon' en
vooral ook 'Annie' met kinderen
werd gewerkt mag de jongste
generatie in Oliver nu twaalf
voorstellingen spelen. „Bij 'Les
Mis...' waren dat er nog acht",
vertelt Odett niet zonder
voldoening.
Hans Visser
Oliver is tot eind juni 2000 in ver
schillende steden in Nederland te
Aan het slot van een zojuist
verschenen boek met ver
zen en liedteksten geeft de en
tertainer Paul van Vliet een ge
dachte mee. 'Een afscheid moet
schoon zijn, zonder schuld en in
balans. Dan alleen geef je jezelf
en de anderen de kans voor een
nieuw begin', mijmert hij in
dichtregels. Het lied zat in de fi
nale van zijn jongste theater
show Waar waren we gebleven.
Een titel zonder vraagteken.
Het was na een paar seizoenen
toeren met de musical My Fair
Lady en een jaar van bezinning
dat Paul van Vliet draden op
pakte. Met enig optimisme ging
hij er van uit dat zijn publiek
hem nog kende. Dat klopte.
Inderdaad. Paul
van Vliet mocht
concluderen dat
ze hem niet ver
geten waren.
Zijn zalen lie
pen vol, net als
vroeger. Te mid
den van de hef
tige jonge caba
retgarde - de
opvolgers van
Freek de Jonge
en Youp van 't
Hek - werd het
duidelijk dat de
plek voor vak
kundig, gevoe
lig, uitbundig
en sierlijk ge
maakt theate-
rentertainment
intussen door
niemand'anders
was ingenomen.
Opnieuw zal het
een tijd duren
voordat de
schouwburgen
Van Vliet terug
zien. Hij gaat er
weer voor lan- Paul van Vliet,
ger dan een jaar
tussenuit. Doet eind augustus,
begin september tien concerten
met het Residentie Orkest in
Den Haag, Rotterdam, Antwer
pen en Amsterdam en gaat aan
het werk om als ambassadeur
het gedachtegoed van UNICEF
uit te dragen, het kinderfonds
van de Verenigde Naties. Wat
vast staat: in de zomer van 2000
is hij terug in Scheveningen met
zijn beproefde formule Een
avond aan zee, een programma
van alle tijden. Plaats van han
deling: het Circustheater, dat in
die periode vrijkomt omdat de
musical Elisabeth vakantie
neemt.
In het seizoen 2000-2001 komt
hij wellicht met zijn volgende
theaterprogramma. Hoewel, hij
is absoluut niet bereid een pre
mièredatum te prikken. Hij is er
niet aan toe.
Het boek met tientallen teksten
dat net uit is, Er is nog zoveel
niet gezegd... hangt aan een
prachtig, beschouwend liedje
uit een show van ruim twintig
jaar geleden, Vandaag of mor
gen. Je kunt het boek karakteri
seren als een aanvulling op vier
boeken met teksten die tussen
1988 en 1994 verschenen. Com
pleet nieuw is het dus niet, het
geen keurig wordt vermeld. Van
zijn laatste show zijn de teksten
ook afgedrukt, waaronder
Meisjes van dertig, de karikatu
rale variant op Meisjes van der
tien uit 1969, dat er ook in staat.
Verder onder meer Den Haag
met je legepaleizen, een klassie
ker uit 1964, toen hij nog geen
one man shows maakte, maar
voor 't laatst rondreisde met Ca
baret PePijn, samen met Ferd
Hugas, Liselore Gerritsen en de
pianist-componist Rob van
Kreeveld. Veilig achterop (uit
1974) ontbreekt (vanzelfspre
kend) niet, net zo min als komi
sche nummers, zoals De grote
sterfscène (1980), een vers als
parodie op het prestigieuze
'grote toneel'.
Voor Paul van Vliet is afscheid
en herbeginnen een herkenbaar
thema. Een van zijn sprekendste
liedjes, Ik ben zo vaak opnieuw
begonnen (1986), beschrijft de
'optocht door de tijd' die hij in
dit vak soms alleen, soms met
foto Pan Sok
ons heeft afgelegd. Vaststellend
dat 'in vandaag een deel ligt van
het verledenen dat samen neem
je weer naar morgen mee, en uit
de dingen die wij gisteren de
den, ontstaat uiteindelijk ieder
nieuw idee.'
De grote conferences en de ko
mische types, de monumentale
vreemde mannen dus, vind je
niet terug op de 199 pagina's van
dit boek. In de verantwoording
zegt Van Vliet dat zijn carrière
daarnaast is gebouwd op de
tweede pijler: de liedjes, waarin
hij als romanticus op een indrin
gende toon zijn meest persoon
lijke ervaringen heeft verwoord.
„Het is alsof de tederheid die uit
vele liedjes spreekt een nieuwe
generatie heeft veroverd."
Trouwens, een boek met confe
rences en typeringen uit dertig
jaar one man shows is in de
maak. Het komt tegen Sinter
klaas uit. Paul van Vliet: „Die
types horen bij me en ik hoop
dat ze herkenbaar zijn. Bram,
Majoor Kees, Benny, Arie, Van
Avezathe, Charles van Tetterloo
junior, Sinterklahaas, ze komen
er in met veel foto's. Het wordt
een kijkleesboek. 'Goed voor
een glimlach', zou Herman van
Veen zeggen."
Jacques d'Ancona
Het boek 'Paul van VlietEr is nog
zoveel niet gezegd...' is uitgegeven
door De Fontein in Baarn
Prijs: fl. 24,90.
Hettoneelstuk Henry V van Shakespeare kenttal
personal development naar business deve
lopment." Zijn collega Richard Olivier
komt uit dezelfde theatertraditie. Hij was
onder meer regisseur van Henry V, het stuk
waarmee het nieuwe Globe Theatre in Lon
den in 1997 werd ingespeeld. Bij de voorbe
reidingen van deze productie raakte Olivier
in de ban van de managementaspecten van
Henry V. Eerst startte hij met een workshop
die nog tamelijk dicht bij het theatergebeu-
managementaspecten. foto John Tramper
ren aanleunde. Over wat zijn vader - de in
1989 overleden acteur Laurence Olivier -
ervan zou vinden heeft Richard nog niet
echt nagedacht. „Ik weet het eerlijk gezegd
niet. Binnen zijn generatie was mijn vader
een Shakespeare-vernieuwer. Hij was de
eerste die de personages met meer psycholo
gie benaderde. Zo zadelde hij Hamlet bij
voorbeeld op met een Oedipuscomplex.
Misschien moet je het zo zien dat ik op mijn
beurt een ander aspect van Shakespeare be
licht."
„Een goed leider moet een goed acteur zijn"
daarover is Richard Olivier het met zijn
kompaan Nicholas Janni eens. Henry V is
niet het enige theaterwerk waaraan Janni
en Olivier hun managementopleiding op
hangen. Een tweede cursus heet immers
Emotional and political intelligence with
Julius Caesar. De twee initiatiefnemers van
de Shakespearecursussen realiseren zich
wel dat niet alle stukken van de Engelse
bard even geschikt zijn om management
trainingen aan op te hangen. „Toch zit er in
elke Shakespearestory wel iemand met ver
antwoordelijkheid of het nu koningen zijn,
keizers of andere gezagsdragers. In zowat
ieder stuk vind je voor managers andere as
pecten. Julius Caesar leert bijvoorbeeld hoe
het té ambitieuze leiders kan vergaan en dat
in elke organisatie wel een Brutus op de loer
kan liggenHenry Vvertelt dan weer de my
the van de ideale leider. Momenteel zijn we
aan het bekijken of we ook A Winters Tale
niet op managementleest kunnen schoeien.
Aan de hand van dit stuk zouden we het
meer kunnen hebben over veranderingen en
creativiteit binnen de onderneming. Als ons
concept inslaat willen we wel nog andere
cursussen maken rond stukken van Shake
speare. Dan hebben we nog zesendertig jaar
voor we het hele repertoire gehad hebben",
lacht Olivier.
„Managers worden met dezelfde vragen ge
confronteerd als Henry V in het stuk van
Shakespeare. Zelfs op een vraag als hoe ver
dubbel ik mijn marktaandeel?, kan je het
antwoord vinden bij Henry V", meent Janni.
„Bij het begin van de opleiding peilen we bij
de deelnemers welk fragment uit Henry V
hen het meest aanspreekt. De ervaring leert
dat ze er deze passage zullen uitkiezen die
het dichtst bij hun eigen, persoonlijke leven
staat. Vervolgens werken we verder rond
dat stuk dat hen het meest aanbelangt. Het
theoretische gedeelte blijft tot een mini
mum beperkt. Tijdens diverse oefeningen
moeten de deelnemers ook een beroep doen
op hun acteertalent, een eigenschap die es-
sentieelis in het moderne bedrijfsleven."
De cursussen zijn een mix van theaterwe
tenschappen, persoonlijke ontwikkeling,
psychologie en organisatorische vaardighe
den. De opleiding onder het motto 'Met
Shakespeare schop je het verder' kost ruim
3000 gulden voor twee intensieve cursusda
gen.
Om de cursus te kunnen volgen moet je het
theaterstuk niet uit het hoofd kennen. Ri
chard Olivier: „Wij vragen de mensen enkel
om van te voren de video van Henry V te be
kijken of om het stuk te lezen, meer niet. In
het geval van Julius Caesar starten we een
halve dag eerder zodat de deelnemers in The
Globe het stuk in kwestie kunnen bekijken.
Je moet het je zeker niet voorstellen als een
les over Shakespeare. Het verhaal wordt
eerder als leidraad gebruikt."
Het type managers waarop Janni en Olivier
zich richten, is erg breed. „Tot hiertoe heb
ben we mensen van allerlei bedrijven. Royal
Mail net zo goed als Microsoft. De deelne
mende managers zijn ook actief op diverse
niveaus binnen de bedrijfswereld. Ze ko
men trouwens niet alleen uit
Groot-Brittannië. De cursus duurt twee da
gen, maar aan het eind van de tweede dag
4 doen de managers dingen die ze 48 urn eer
der nooit vermoed haddenEen managerdie
een gedicht schrijft bijvoorbeeld."
De cursussen gaan nu nog door in de gebou
wen van Cranfield University School of Ma
nagement, maar op termijn worden de trai
ningen gehouden in The Globe Theatre in
Londen.
De reacties op de Shakespeare-trainingen
zijn volgens de initiatiefnemers alvast posi
tief. „Normaal komen we van zo'n manage-
mentcursus thuis met tien telefoonboeken
aan cursusmateriaal. Als je dan op kantoor
komt, belanden die onmiddellijk in de kast
en komen niet meer te voorschijn. Nu krij
gen we een klein lesboek mee naar huis,
maar zelfs dat heb ik niet nodig want het zit
allemaal binnen in mij", is zowat het de
meest lovende commentaar die de twee he
ren de laatste weken opvingen.
Bart De Clerck
vrijdag 6 augustus 1999
