Pisa's banaan komt
langzaam overeind
Circus van straatkinderen verbroedert
PZC
Volgend jaar
weer toeristen
op scheve toren
Scheef
sinds 1173
reportage
25
zaterdag 24 juli 1999
Dr.Ir. Paolo Heiniger kijkt met enige
trots naar 'zijn' toren. Scheef hè, zegt
hij, maar dat wisten we al. Schuin achter
ons zoemt een soort Stalinorgel. De
'lanceerbuizen' zijn echter naar de grond
gericht, kunnen zich tot een diepte van
zeven meter onder Pisa's bedreigde
toeristische attractie boren. Heiniger is
projectmanager van het Italiaanse
consortium dat de beroemde scheve toren
een stukje rechter moet zetten. „Volgend
najaar is de klus geklaard. Dan kunnen er
weer bezoekers op", verzekert hij.
Dat zou een nieuw wonder zijn op het
Campo dei Miracoli, waar de kathe
draal en zijn scheve klokkentoren tot af
grijzen van toeristen schuil gaan achter
bouwstellages. De toren 'hangt' in een
soort corset, aangebracht op de tweede
loggia. Daaraan zijn twee stalen kabels
van honderd meter lengte vastgemaakt,
die over de achter de toren gelegen huizen
heenlopen en zijn bevestigd aan met con
tragewichten van 100 ton verankerde ka
trollen. Pijn aan het oog doen de grote lo
den contragewichten die - 850 ton zwaar -
aan de noordzijde tegen de basis van de
toren zijn bevestigd.
De toren helt nu in zuidelijke richting 4,5
meter uit het lood. Door verwijdering van
de aarde onder de noordelijke kant van de
fundering zakt het 55 meter hoge en
14.500 ton wegende wit marmeren ge
vaarte in de uitgegraven bedding. De top
van de toren komt daarmee millimeter
voor millimeter 'overeind'. Heiniger: „We
zijn in februari begonnen met een beperkt
aantal hoorbuizen en hebben al 22 milli
meter gewonnen. De toren staat nu in de
positie waarin hij in 1972 was."
Het weghalen van de aarde gebeurt ui
terst omzichtig met een speciaal voor dit
project ontwikkelde machine. Heiniger
wijst op de twintig stalen dubbele pijpen,
in elk ervan bevindt zich een dril. Deze
boort zich in de grond en de aarde verza
melt zich tussen de twee buizen. Heiniger:
„We kunnen zo heel nauwkeurig regule
ren hoeveel aarde we weghalen. In deze
aanvangsfase haalden we per boring niet
meer dan 25 liter aarde omhoog. In sep
tember gaan we het aantal boorposities
tot maximaal veertig uitbreiden. Volgend
jaar herfst zal de hellingshoek met 450
millimeter zijn gecorrigeerd. Dan is de to
ren weer in de positie waarin hij rond 1830
stond, zo'n vier meter uit het lood."
Volgens de projectleider kunnen dan de
stalen bretels en de loden contragewich
ten zonder gevaar worden verwijderd.
Heiniger: „Bodemonderzoek heeft uitge
wezen dat de grond aan de zuidzijde,
waar het gewicht van de toren eeuwen
lang op drukte, geen elasticiteit meer
heeft. De toren blijft dus scheef staan,
maar zakt niet naar het Zuiden terug."
Kritiek
Eerst zien, dan geloven, zeggen de vele
critici van het plan. Neem de onver
schrokken Amerikaanse cultuurbescher
mer James Beek, hoogleraar aan Colum-
De projectmanager van het Italiaanse consortium dat de beroemde scheve toren van Pisa een stukje rechter moet zetten.
bia University en president van Art Watch
International, een organisatie die contro
leert of restauratie van 's werelds culture
le erfgoederen wel goed wordt aangepakt.
Beek vond het Pisa-project een onverant
woordelijke miskleun en liet dat via In
ternet en media de hele wereld weten.
Waar Beek zich vooral aan ergerde was
dat het in 1990 opgerichte 'Comitato di
Consulenza per la Salvaguardia delle
Torre di Pisa' - negen Italiaanse weten
schappers en twee buitenlanders - de Ita
liaanse regering over reddingsplannen
adviseerde zonder de 'internationale we
tenschappelijke gemeenschap' te consul
teren. Hij voorspelde dat de toren de red
dingspoging niet zou overleven.
„Meneer voelde zich gepasseerd, maar
droeg geen alternatieve oplossingen aan"
fluisteren leden van het Comitato nu. En
datzelfde vinden zij opgaan voor de be
jaarde Italiaanse professor Piero Pierotti
van de Universiteit van Pisa. Hij noemde
het gi'aafplan 'onverantwoordelijke
waanzin'. Pierotti, expert in middeleeuw
se architectuur, vermelde het besmuikt in
zijn boek „Hoe de Toren van Pisa niet te
redden", een overzicht van de talloze red
dingsplannen die de afgelopen anderhal
ve eeuw zijn gelanceerd tot redding van de
toren.
De Italiaanse kranten genoten. Ze doop
ten Pisa's banaan om tot 'De toren van
onenigheid', het linkse dagblad La Re-
pubblica stelde vast dat 'de lucht in Pisa
vergeven is van giftige beschuldigingen'.
Dat was vorig jaar. Pierotti is inmiddels
een stuk milder geworden. Dat hij een uit
nodiging kreeg om een begin juli in Rome
door het Comitato georganiseerde sym
posium over de toekomst van de toren bij
te wonen zal daar niet vreemd aan zijn.
Pierotti formuleert zijn kritiek nu anders.
„Het comité had meteen met dat graaf-
plan moeten beginnen.
De pretogen van prof. Michele Jamiol-
kowski, voorzitter van het reddingscomi
té, glinsteren bijna even fel als zijn
kekgroene colbertje wanneer hij over de
toekomst van de toren praat. Volgens de
geofysicus is het project op een oor na ge
vild, wat de critici ook mogen beweren.
Zijn grootste zorg zijn, zegt hij, niet tech
nische, maar politiek-bureaucratische
problemen.
Het in 1990 met voorstudies opgestarte
project, dat rond de 50 miljoen gulden
kost, vereist namelijk jaarlijkse parle
mentaire goedkeuring. Dan moet het
mandaat van de commissie worden ver
lengd en het voor het volgende begro
tingsjaar gereserveerde bedrag toege
kend. „Eigenlijk bestaan we officieel niet
foto G PD
meer, want ons mandaat is begin januari
niet verlengd, vertelt hij. „De wet die ons
dat mandaat en het nog resterende geld -
zo'n acht miljoen gulden - moet geven ligt
al vier maanden bij de Senaat. Die komen
almaar niet aan behandeling toe. Te druk,
met Kosovo, met andere politieke proble
men, zeggen ze. Maar ik weet wel dat ze in
het laatste kwartaal door wegblijvers
geen enkele keer het quorum hebben ge
haald.
Het werk aan de toren ligt dan ook stil.
„Als er niet snel een besluit wordt geno
men kunnen we in september niet verder
gaan. Het enige dat we dan kunnen doen is
de toren in de gaten blijven houden, want
we voelen ons er verantwoordelijk voor.
Maar we praten hier wel over een monu
ment op de Unesco-lij st. Het is allemaal te
gek voor woorden. En dan te bedenken
dat ons project de toren voor de komende
twee, drie eeuwen in een stabiele positie
houdt. Scheef ja, natuurlijk, anders is het
geen attractie meer."
Het is niet voor het eerst dat de beruchte
Italiaanse bureaucratie Jamiolkowski en
de zijnenparten speelt. „Ook onder de re
geringen van Andreotti en Berlusconi
ging het mis", zegt hij. En hoewel dat met
niet zoveel woorden wordt toegegeven is
er onder invloed van die politieke proble
men af en toe in paniek gehandeld. Met
bijna desastreuze gevolgen voor de toren.
Hans Geleijnse
Al snel nadat in 1173 begonnen
ivas aan de bouw van de Toren
van Pisa iverd ontdekt dat de funde
ring aan de zuidzijde verzakte in de
ondergrond van ziltige klei en zand.
De bouwmeesters corrigeerden dat
door een 'knik' aan te brengen op
een hoogte van 10 meter, en bouw
den vrolijk loodrecht door. Later
volgde een soortgelijke correctie,
noodzakelijk omdat er ook nog een
loodzware klokkentoren op de top
moest. Eenmaal af in 1350 had de
'campanile' de vorm van een ba
naan, maar aan het verzakken
kwam geen einde. Jaarlijks zakte de
toren 1,2 7 millimeter schever. In
1990 werd het instortingsgevaar zo
reëel geacht dat een comité van we
tenschappers opdracht kreeg voor
een reddingsplan. Dat kwam er na
veel geruzie, maar inmiddels ligt
het reddingswerk aan de toren stil.
De politiek heeft even geen tijd voor
een cultuurmonument van wereld
formaat.
Pas 6 jaar is Sharkim, maar hij maakt
zomaar even een spagaat alsof hij
nooit anders heeft gedaan. In een zwart
pak met wit overhemd en rood strikje
lijkt hij zo uit een circus weggelopen.
Wat bij nader inzien ook klopt, want hij
maakt als jongste lid deel uit van Circus
Hargeisa, dat straatkinderen en wezen in
Somaliland in staat stelt hun leven weer
zin te geven en de wereld te tonen hoe
conflicten op vreedzame wijze opgelost
kunnen worden.
In het kantoor van Havyoco (Hargeisa
Voluntary Youth Committee) in de
hoofdstad van Somaliland, heerst een
uitgelaten stemming. Hier liggen de at
tributen waarmee de 25 jongens en 2
meisjes die Circus Hargeisa vormen,
straks voor een uitzinnige menigte aller
lei magische toeren zullen uithalen. Met
nog maar een paar uur te gaan voor de
voorstelling laten de jonge artiestendie
niets liever doen dan optreden, met ple
zier alvast een paar van hun kunstjes
zien.
Feisal (16) jongleert en excelleert, als
gymnast en acrobaat. „Heel makkelijk",
zegt hij zelfbewust. „Na een maand had
ik het meeste al wel onder de knie. Bang
om te vallen? Nee hoor, nooit.Mohamed
(18) leefde jarenlang op straat, waar hij
wat geld wist te verdienen door auto's te
wassen en toneelstukjes op te voeren.
„We waren met zes jongens", zegt hij.
„We maakten iedere keer weer onze ei
gen voorstellingen. De mensen moesten
daar altijd erg om lachen. Nee, een circus
hadden we nog nooit gezien, maar toen
(circusbaas) Karim ons van de straat
haalde en vroeg om mee te doen, zeiden
we meteen ja. We waren erg nieuwsgie-
ring en wilden wel weer eens wat anders.
Binnen de kortste keren waren ze ver
kocht en toen het circus eenmaal met pu
blieke optredens begon en veel lof oogst
te, groeide hun trots. „Ik vertel graag dat
ik hier werk, want het circus is erg popu
lair en mensen kijken dan tegen je op.
Mensen vragen ook de hele tijd wanneer
er weer een voorstelling is. Meestal tre
den we drie keer per week op, maar als
het aan ons ligt, geven we elke dag een
show, want dat is het fijnste dat er is",
zegt Ismael (15) glunderend.
Elke dag wordt er geoefend en gesport,
vooral voetbal is populair („Ik ken Klui-
vert en Overmars", zegt Ahmed), terwijl
de jongens en meisjes de rest van de tijd
onderwijs volgen. Ook leren ze zich net
jes te gedragen tegen elkaar en de bui
tenwereld, die ook hier jarenlang is be
heerst door ongebreideld geweld. „Wij
houden van vrede, niet van vechten",
zegt Mohamed. „We zijn allemaal broers
voor elkaar. En als we wel ruzie maken,
krijgen we meteen een klap van Karim."
Abdi Karim (25) heeft sinds de oprich
ting van Circus Hargeisa in 1997 de lei
ding. Hij vertelt hoe jaren eerder het
kantoor van Havyoco in het centrum van
Hargeisa iedere dag te maken kreeg met
tientallen straatkinderen die leefden
zonder onderwijs en onderdak. Die on
voldoende te eten hadden, maar wel al
cohol dronken, lijm snoven en de stimu
lerende plant khat kauwden. Voor hen
werden klassen in lezen en schrijven op
gezet en werd voedsel uitgedeeld.
Het Havyoco-straatcentrum dat werd
opgezet, rehabiliteerde in de jaren daar
na zo'n 65 straatkinderen. Karim: „Dat
wil zeggen, dat ze hebben leren lezen en
schrijven of een vak hebben geleerd en
zijn gestopt met alle slechte dingen die ze
voorheen deden. Ook proberen we, wan
neer dat mogelijk is, de relatie met de ou
ders te herstellen en dringen we er b ij hen
op aan dat het heel belangrijk is dat ze re
gelmatig met hun kinderen praten."
Trainen
Het idee voor het circus werd geboren,
toen een delegatie van Havyoco een be
zoek bracht aan Addis Abeba om naar
projecten voor straatkinderen te kijken.
Ze kwam in aanraking met Circus Ethio
pië ('The Miracle of Africa') en iedereen
was meteen enthousiast. De oprichter
van het circus, Marc Lachance, was be
Een jongen van de jeugdgroep Havyoco aan het werk bij circus Hargeisa.
reid om naar Somaliland te komen om
daar de mogelijkheden te onderzoeken.
„Toen Lachance kinderen in het straat
centrum begon te trainen in jongleren,
dachten we aanvankelijk dat we dat
nooit onder de knie zouden krijgen, maar
dat viel ex-g mee. Het ging eigenlijk alle
maal vanzelf", zegt Karim. Hoewel hij
foto Frans van den Houdt
door zijn vader (de beroemde Somali
sche zanger Ahmed Moge Liban) al de
nodige theaterex-vaiing had opgedaan,
vex-trok ook hij naar Addis Abeba om de
fijne kneepjes van het circus vak te leren.
„De act was in het begin niet zo best",
geeft hij ronduit toe, „maar het publiek
was meteen onder de indruk en dat was
voor ons een stimulans om door te gaan.
Ook de ouders, die het eerst maar tijd
verspilling vonden wat hun kinderen de
den, werden steeds enthousiaster. Nu
krijgen we iedex-e week stapels aanvra
gen binnen." En de jongeren ontwikke
len niet alleen het cix-cus door ook zelf
nieuwe acts te verzinnen, maar ook hun
persoonlijkheid. „Je ziet hun intellect
groeien. Sommigen kunnen nu bijvoor
beeld heel goed in het openbaar spreken.
Ouders staan vaak versteld als ze hun
kinderen na jaren weer terug zien en ho
ren", aldus Karim, die nog droomt van
een eigen circushal en optredens elders
in de wereld.
Landmijnen
's Middags om 4 uur is het zo ver. Op de
veemarkt aan de rand van Hargeisa
slaan een kleine 1000 mensen vol be won-
dering de openluchtshow gade. Alle acts
worden uitgevoerd op een tiental matten
die in het zand in het midden van de
kring zijn neergelegd. Naast de traditio
nele circusnummers als jongleren, gym
nastische capriolen en acrobatische
hoogstandjes zöhls de menselijke pyra-
mide, worden ook toneelstukjes opge
voerd waarin de meest actuele proble
men van het land worden behandeld,
zoals clangevechten, landmijnen, en
land-disputen.
Het publiek, dat wordt getoond hoe der
gelijke conflicten op vreedzame wijze op
te lossen zijn, kijkt en luistert uiterst ge
concentreerd naar het spel en reageert
uitzinnig als de oplossing wordt gepre
senteerd. Abdi Karim: „De belangrijkste
boodschap is vrede. En uit de enthoixsi-
aste reacties van het pubhek kunnen we
opmaken dat die boodschap overkomt.
Dat stemt ons heel erg tevreden."
Frans van den Houdt
