Wij zijn brave
melkdrinkers
Duiken in de ballenbak
Spaanse pap voor kermis en ander feest
PZC
Warme Noordzee
zomerverblijf mul
tafel en trend
35
Koning van de poon
Campagne
wil afvallers
terughalen
zaterdag 17 juli 1999
Grote plastic melkflessen prijken sinds het begin van de maand in
een dertigtal Nederlandse weiden.
Melkunie lanceert Kleintje Melkunie, een nieuw flesje met een
overbekende inhoud: melk. Het flesje is speciaal ontworpen voor de
forenzende mens die in trein, auto en op de fiets zonder geknoei zijn
melk moet kunnen drinken.
Volgens campagneleider Steetskamp van Melkunie beoogt de
campagne niet zozeer nog meer Nederlanders aan de melk te krijgen,
als wel afgevallen mensen weer terug te winnen. „In Nederland
drinkt iedereen bij de boterham het liefst een beker melk. Maar de
oude plastic bekertje met aluminium deksel was absoluut onhandig
in auto, trein of op de fiets."
De beker-nieuwe stijl is ge
maakt van hard plastic zodat
hij veilig in de tas kan worden ge
stopt. Ook is hij hersluitbaar zo
dat de inhoud niet in een keer naar
binnen geklokt hoeft te worden.
„We hopen dat forenzen die een
blikje fris dronken, nu blij over
stappen op melk."
Het oude bekertje blijft bestaan,
want voor wie aan tafel zit, vol
doet het prima.
Kleintje Melkunie is de zoveelste
campagne die melk aan de man
brengt. De opmars van melk in
Nederland begon na de Tweede
Wereldoorlog met de schoolmelk-
actie van de overheid. Ondervoe
ding bij kinderen kwam in die tijd
vaak voor en melk moest daar ver
andering in brengen.
Onmisbaar
Sindsdien heeft de zuivelindustrie
er veelvuldig op gehamerd dat
zuivel een onmisbaar bestanddeel
is van een gezonde voeding. Melk-
campagnes als 'Joris Driepinter',
'Melk is goed voor elk' en sinds 17
jaar 'Melkde witte motor' hebben
vele Nederlanders ervan over
tuigd dat 'melk moet'.
Hoewel dat niet meer een goede
benadering van mensen is, vindt
campagneleider Steetskamp.
,,'Melk moet' is te opdringerig.
Van een 'must' moet melk een lust
worden, omdat het niet alleen ge
zond is maar ook lekker."
Over het verband tussen zuivel en
gezondheid zijn de laatste decen
nia nauwelijks nieuwe inzichten
ontstaan. De drie glazen melk -
300tot450ml - die in de jaren zes
tig werden verorberd door Joris
Driepinter, zijn nog de voorge
schreven hoeveelheid. Bovendien
zouden één a twee plakken kaas
moeten worden genuttigd.
„Vooral calcium is goed", vertelt
W. Koningsbruggen van de Stich
ting Zuivel, Voeding en Gezond
heid. Calcium zit ook in groenten,
maar de hoeveelheden die daar
van per dag gegeten moeten wor
den om voldoende calcium binnen
te krijgen, zijn veel groter dan wat
de Nederlander gemiddeld eet.
De verhouding van vitaminen,
mineralen en eiwitten in zuivel is
zo, dat ze makkelijk door het li
chaam worden opgenomen. Er
worden nu wel meer halfvolle en
JJi® mai'sucio
M
Melkunie plaatst op een dertigtal plaatsen vijf meter hoge flessen langs de snelweg.
magere zuivelproducten geconsu
meerd dan vroeger.
Nederlanders drinken gemiddeld
383 ml melk per dag. Daarmee
houden ze zich aan de voorge
schreven hoeveelheden. Vanaf
1987 is sprake van een constante,
lichte toename van de zuivelcon-
sumptie. Ten aanzien van 1971 is
de consumptie afgenomen van 101
liter naar nu 70 liter per jaar.
Volgens Patricia Schutte van het
Voedingscentrum is het raadzaam
de voorgeschreven hoeveelheden
aan te houden. „Zuivel bevat be
halve de gezonde onderdelen ook
verzadigde vetten die niet zo ge
zond zijn. Als je veel meer zuivel
gebruikt dan voorgeschreven,
krijg je daar te veel van binnen. Je
kunt dat ondervangen door mage
re producten te nemen zoals kar
nemelk en 20- en 30+ kaas."
Groepen die te weinig zuivel ge
bruiken zijn volgens Anja van
Leeuwen van het Nederlands Zui-
velbureau niet aan te geven. Jon
geren hebben wel extra aandacht.
„Ze kiezen zelf wat ze eten en
drinken en dan is het belangrijk
dat je ze aanspreekt", aldus Anja
van Leeuwen.
Volgens het Voedingscentrum
komt in alle voorlichting over
voedsel zuivel voor. Alleen de
voorgeschreven hoeveelheden
variëren. „Je kunt geen voedings
middelen voorschrijven die nie
mand eet. Als wij twintig jaar gel
den hadden gezegd dat iedereen
pasta moest eten in plaats van
aardappels, had dat weinig effect
gehad."
Zuivel past in het Nederlandse di
eet,. „In Japan halen mensen hun
voedingsstoffen meer uit vis en
zeewier. Je moet bij voedingsad
viezen rekening houden met ge
woonten van mensen en met de
verkrijgbaarheid van producten."
Niet iedereen is overtuigd van de
heilzame werking van zuivel. Uit
veganistische hoek wordt melk
verantwoordelijk gehouden voor
gezondheidsproblemen. Er zou
verband bestaan tussen suiker
ziekte bij kinderen, en ook astma
zou met melk te maken hebben.
Volgens Van Koningsbrugge is dat
niet aangetoond. „Ze halen twee
onderzoeken aan terwijl duizen
den onderzoeken een verband te
genspreken."
Lactose-intolerantie
Er zijn miljoenen Afrikanen en
Aziaten die nooit melk drinken.
Zij hebben een lactose-intoleran
tie, wat betekent dat ze melksui
kers niet goed kunnen verteren. Ze
krijgen er diarree, buikpijn en
winderigheid van. Ook sommige
Europeanen hebben hier last van.
Volgens Van Koningsbrugge bete
kent dit niet dat er geen melk kan
worden gedronken.
„Mensen moeten kijken bij welke
hoeveelheden ze er last van heb
ben. Kaas en zure zuivel zoals kar
nemelk en yoghurt kunnen ze in
ieder geval verdragen."
Melkallergie is iets anders. Hierbij
kunnen mensen - vooral kinderen
- niet tegen de eiwitten in melk.
Maar volgens Van Koningbrugge
groeien de meeste kinderen hier
overheen. Alternatieven voor koe
melk zijn sojamelk, waaraan
kunstmatig extra calcium is toe
gevoegd. en geitenmelk, die ook
calcium bevat maar veel minder
dan koemelk.
Hoewel veel ouders het idee heb
ben dat koemelkallergieën vaker
voorkomen, bestaat daar volgens
het Voedingscentrum nog geen be
wijs voor.,Van de mensen die den
ken dat zij of hun kinderen een
koemelkallergie hebben, lijdt
slechts twaalf procent hier echt
aan. Dat komt waarschijnlijk
door de publiciteit rond koemel
kallergie. die het een geaccepteerd
ziektebeeld maakt."
Mireille Beentjes
De ballenbak is niet meer weg te
denken. Elke dag duiken duizenden
kinderen in een bad met felgekleurde
plastic ballen. Ze kwijlen van
enthousiasme en plassen in hun broek
van opwinding. De ballen en de bak
worden er niet schoner op.
Ballenbak, ballenbad, ballen
tent, ballenparadijs. Eenvou
dig als een plastic bak of ingewik
keld als doolhof met netten,
springkussens en glijbanen. Met
veel ballen, in felle kleuren. Dikke
pret voor ieder kind dat sterk ge
noeg is om z'n hoofd boven de bal
len te houden.
Met tientallen tegelijk nemen ze
een duik in het diepe. En dan gaat
er wel eens wat mis: een 2-jarige
verliest z'n poep luier, een kleuter
wordt een bloedneus gestompt,
een ander wordt duizelig van op
winding en gaat over z'n nek.
„Hoe het staat met de hygiëne in
ballenbakken? Ik weet nog hoe
mijn kinderen stonken als ze eruit
kwamen," zegt de telefoniste van
de GG&GD Utrecht.
Er blijken geen hygiëneregels te
zijn waaraan een exploitant van
een ballenbak zich moet houden.
Het Keurmerkinstituut, dat onder
meer waakt over de veiligheid en
hygiëne van speelgelegenheden,
kent geen normen op dit gebied.
De GG&GDdie toezicht houdt op
kinderdagverblijven, heeft weinig
te controleren. Gerda Bernink, in
specteurvan de GGD: „Ik ga ervan
uit dat de kinderdagverblijven de
boel schoonmaken., maar ik con
troleer de bak niet."
Ook de Inspectie Waren en Veteri
naire Zaken (voorheen Keurings
dienst van Waren) heeft nooit een
bal onder een microscoop gelegd
of richtlijnen opgesteld. Inspec
teur non-food P. Bragt: „We zoe
ken vooral naar gevaarlijke situa
ties waar kinderen kunnen vallen
of stikken of stroomstoten kunnen
krijgen. Er kunnen wormen eitjes
inzitten," erkent de inspecteur,
,maar dan moet er sprake zijn van
ontlasting tussen de ballen."
Dat is niet bijzonder, weet Eric
Verstappen. Met zijn schoon-
maakbedrij f je VCS reist hij vanuit
Brabant door het hele land om bij
zijn klanten de felgekleurde bal
len te wassen.
„We vinden wel eens een luier, ja.
Het is ook duidelijk dat luiers die
wél aanblijven, niet allemaal even
lekdicht zijn. Er poept ook wel
eens een kind in de bak. En braak
sel komen we ook tegen. Nu ik me
zelf zo hoor praten, is een ballen
bak maar een vies ding."
Dat realiseren bedrijven zich.
Ikea, McDonald's, Intratuin, het
Dolfinarium en diverse 'ballen
tenten' huren Verstappen in om de
ballen schoon te maken. Hij rijdt
naar de bedrijven toe, haalt zijn
wasmachine uit de auto en plaatst
die naast de ballenbak. Hij vult de
machine met water en zeepen laat
de ballen door een slang het appa
raat inzuigen. Vervolgens worden
de ballen schoongeborsteld.
20.000 ballen per uur.
Verstappen heeft ballententen als
Bal-lorig in Zaandam en Duinrell
in Wassenaar van een eigen was
machine voorzien., Al heeft hij
maar een handvol kinderdagver
blijven onder zijn klanten. De rest
moddert zelf wat aan. Een greep
uit de methodes: de werkster komt
een dag extra om de ballen stuk
voor stuk met Dettol te ontsmet
ten; de crècheleidsters nemen elk
een zak ballen mee naar huis voor
een schoonmaakbeurt; toestem
ming vragen aan het zwembad om
de ballen in het chloorwater te
gooien; een schoonmaakproject
opzetten met kinderen; de ballen
in een rolcontainer stoppen en de
hogedruk- of tuinslang er op zet
ten.
Uitbesteden van de schoonmaak
kost, afhankelijk van de hoeveel
heid ballen, tussen de tweehon
derd en duizend gulden per keer.
Ikea heeft het geld er graag voor
over. De frequentie van de schoon
maak hangt af van het aantal be-
zoekertjes. „De meeste ballenbak
ken worden eens in de maand ge
reinigd. Dat ben je verplicht aan je
klanten," vindt Johanna Souten-
dijk van Ikea Nederland.
Ongelukje
„Ook de eigen schoonmaakdienst
komt soms in actie. Als er een on
gelukje is gebeurd, een plasje of
een kotsje of zo. Dan gaat de boel
dicht en worden de vieze ballen er
uit gehaald. Iedere vestiging heeft
een set reserveballen."
Zolang er geen officiëlerichtlijnen
zijn, is het schoonhouden van de
ballenbak een kwestie van gezond
verstand, vindt Ikea. „Maar we
hebben geregeld ruggenspraak
met de Wareninspectie. Zodra er
richtlijnen zijn, horen we het
Florien van Rees
De rode poon is een ideaal visje om op de barbecue te roosteren, maar
kan ook heel goed worden gerookt.
Via een slang worden de ballen naar een machine gezogen voor een
schoonmaakbeurt. foto Brand Overeem
De mul, koning van de Poon, is dit
jaar in groten getale de Noordzee in
gezwommen. De mul is een bijzonder
smakelijk visje dat zich meestal
ophoudt voor de Atlantische kust van
Frankrijk en in de zomermaanden
doorgaans iets meer naar het noorden
trekt, maar meestal niet veel verder dan
Het Kanaal en het meest zuidelijke deel
van de Noordzee komt.
Dat er zich dit jaar veel muilen
ook veel noordelijker in de
Noordzee ophouden, heeft voor
een belangrijk deel te maken met
de temperatuur van het zeewater
en het voorkomen van royale hoe
veelheden gamaalachtigen, wor
men en kleine schelpdieren. Waar
de mul is, daar gingen de rode en
grauwe ponen hen voor. Ook die
zijn deze zomer volop bij uw vis
handelaar en op de visafdelingen
van de betere supermarkten ver
krijgbaar.
Onze zuiderburen en de Fransen
zijn al heel lang bijzonder gesteld
op mul (rouget). In ons land is de
mul veel minder bekend, al komt
ze vrijwel iedere zomer wel in de
netten van de vissers voor. Er
wordt vanuit Scheveningen.
IJmuiden en Urk tegenwoordig
ook gericht op mul gevist. Mul is
dan ook geen onbekende aan de
visafslagen in ons land. Tot dus
verre werd de mul geëxporteerd
naar onze zuiderburen en Frank
rijk. Daaraan begint heel lang
zaam een einde te komen, want
ook in ons land blij let de belang
stelling voor de mul toe te nemen.
Het zijn met name de restaurants
in ons land die al in de jaren tach
tig het voortouw namen en de mul
op de menukaart plaatsten. Som
mige restaurateurs, zoals Henk
Savelberg destijds in Schevenin
gen en tegenwoordig in Voorburg
(ZH), oogstten er grote successen
mee, want de mul is een kostelijk
visje waarmee je in de keuken alle
kanten uit kunt.
Mul kan heel goed worden gefi
leerd en daarmee komt men aan de
wensen van veel Nederlandse vis-
liefhebbers tegemoet. Nederlan
ders houden immers niet van gra
ten op het bord.
Verwarring
Dat de mul met zijn stompe kop in
ons land ook Koning van de Poon
wordt genoemd, zorgt al decennia
lang voor enige verwarring en die
houdt niet op bij de grens van ons
taalgebied. Ook in Frankrijk
wordt de mul nogal eens verwis
seld met de poon. Met de rode poon
in het bijzonder. Ze lijken op el
kaar, al is de kop van de mul wat
stomper dan die van de rode poon
en is de mul doorgaans wat kleiner
dan de poon die een lengte van
zo'n slordige veertig centimer kan
bereiken. Muilen blijven op af
stand en worden zelden veel lan
ger dan dertig tot vij f endertig cen
timeter. Daarnaast is de dubbele
rugvin bij de mul veel minder pro
minent aanwezig dan bij de rode
poon juist wel het geval is.
Merkwaardig blijft het wel dat de
poon, die evenals de mul thuis
hoort voor de Atlantische kust van
Frankrijk, bij het stijgen van de
temperatuur van het zeewater de
neiging heeft om naar het noor
den, de Noordzee, te trekken. De
poon doet dat zelfs al wat eerder
dan de mul en aan de hand daar
van kunnen de vissers opmaken of
het een goed jaar voor de mul
wordt of niet. Aan de hand van de
aanwezigheid van veel of weinig
poon in de Noordzee besluit men
meestal om wel of niet gerecht op
mul te gaan vissen.
Dat vissen op mul is geen gewone
zaak, want het visje moet aan
boord met zorg worden behan
deld. Daardoor kan de kwaliteit
worden bewaard en kunnen er ook
hoge prijzen voor worden ver
wacht.
De mul is geen goedkoop visje
meer. Daarvoor is de belangstel
ling van de zijde van de vishandel
al te groot geworden. De mul met
zijn mooie rozerode tot goudrode
kleur en zijn excellente smaak
wijkt wat dat betreft sterk af van
de rode en grauwe poon die bij ons
vroeger wel veel werden gegeten,
maar in het vergeetboek zijn ge
raakt. Het zijn in ons land voorna
melijk de allochtone Nederlan
ders die graag een poontje in de
pan wensen.
Barbecue
Rode poon is smakelijker dan de
grauwe poon. Vergelijk je de
smaak van de rode poon met die
van de mul dan kom je er al snel
achter waarom de prijzen van de
muilen altij d veel hoger liggen dan
die voor de rode en grauwe ponen.
Het visvlees van de mul munt uit
door een verfijnde smaak die je bij
de poon mist. Dat neemt niet weg
dat je ook met rode poon vele kan
ten uit kunt. Het is een ideaal visje
om, bestreken met een kruidige
olie en eventueel verpakt in folie,
op de barbecue te roosteren.
Rode poon kan ook heel goed wor
den gerookt. Vroeger werd er in
ons land veel gerookte poon ver
kocht. Tegenwoordig wordt ge
rookte poon lang niet meer overal
en altijd aangeboden. Dat laatste
kan eigenlijk ook niet want mul en
poon zijn er slechts gedurende de
zomermaanden. In september
trekken ze weer naar het zuiden en
wachten er af hoe noordelijk zij
het volgende jaar wel zullen trek
ken.
Mul is, zoals gezegd, een visje om
van te smullen. Je kunt ze in him
geheel pocheren, bakken en roos
teren. Op die manier behoudt het
visvlees veel van de eigen smaak.
Met filets ben je er nooit zo zeker
van, want die kunnen veel van die
eigen smaak verliezen.
Graat
Er is een oud Schevenings gezeg
de: vis zonder graat is geen vis.
Daarmee hebben die Schevenin-
gers het recht aan hun zijde. Een
andere uitspraak luidt dat rode
poon op eèn plat en grauwe poon
in een diep bord thuishoort.
Daarmee geeft men aan dat grau
we poon het beste in soepen ver
werkt kan worden. Dat is terecht,
want de lekkerste vissoepen maak
je met verse grauwe ponen.
Hans Belterman
Dat u in de komende weken de mul en
de rode en grauwe poon in de dagelijk
se receptenrubriek op pagina 4 zult
aantreffen, behoeft u niet te verbazen,
want ze zijn het waard om ervan te ge
nieten. Daarbij komt dat ze allemaal
gemakkelijk te bereiden zijn.
Zomaar een inval in het uiterste zuidwesten
van Nederland: Zeeuws-Vlaanderen.
Cadzand-Bad, een verzameling hotels, huisjes-
te-huur, winkels, restaurantjes met terrasjes en
een prachtig strand.
We beseffen in de rest van Nederland
nog te weinig dat Zeeland waar
schijnlijk onze meest gastronomische
provincie is. Niet alleen om de sterrenres
taurants, in Sluis en Kruiningen zelfs
pronkend met de in Nederland nog altijd
zeldzame twéé sterren, maar omdat Zee
land zo trouw de eigen gastronomische
identiteit heeft weten te bewaren. Als je
èrgens traditionele streekspecialiteiten
aantreft, dan wel daar. Het heerlijke zee
gedierte, de pittige zeegroenten, het
prachtige fruit, het mooie vlees. En
Zeeuws-Vlaanderen is niet voor niets een
deel van Vlaanderen. Het is er zeer goed
eten, ook in eenvoudige landelijke 'her
bergen'. De Belgische smulpapen hebben
het al lang ontdekt. Waar vind je zo'n
prachtige vishal als in Sluis, waar de
mooiste vis, schaal- en schelpdieren in al
le formaten, kleuren en vers, liggen te lon
ken?
Heeft Zeeland een eigen streekkeuken, er
is nog fijner onderscheid. Dwalend door
dit gave land, waar de vlasakkers als
blauwe meren onder de zon liggen, en
door stadjes als kleine juweeltjes, zoals
Sint Anna ter Muiden, of Retranchement
in zijn geduchte wallen en langs al die
aardige restaurants met een bord voor de
deur dat vermeldt dat er appelbollen zijn,
visstoofpotjes, paling en mosselen, herin
nerde ik me, dat tussen mijn voorraad
streekkookboeken er nog één moest
staan: 'Kezanse Kost' (Cadzandse kost),
dat ik meer dan dertig jaar geleden gekre
gen had. Na thuiskomst gezocht, en daar
stond het, geschreven door de oud-ge-
meentesecretaris van Oostburg, M.A Aal-
bregtse, in 1967 uitgegeven door J. Pieters
in Groede, fraai gebonden. Een kostelijk
boek met leuke verhalen over eettradities
en oude recepten, sommige eenvoudig en
landelijk, enkele verrassend verfijnd.
De alom vóór de restaurants vermelde ap
pelbollen vond ik in dit boek vermeld als
'appeldomp'ls', en dan niet, zoals men die
nu allerwegen maakt, van bladerdeeg,
maar van brooddeeg. Neem mooie, gave
appels, zegt het recept, en het noemt die
lekkere, ouderwetse soorten, bellefleur,
gele goudreinet, sterappel. Ze worden ge
boord, gevuld met bruine basterdsuiker
en kaneel met een klontje boter, dan in
brooddeeg gewikkeld, met ei bestreken
en 20 minuten gebakken op een ingevet
bakblik. Men at ze op zaterdagavond met
botersaus en bruine suiker. En nog altijd
horen ze in Zeeuws-Vlaanderen bij de
thee.
Een interessant traditioneel gerecht is
ook de 'Spaanse pap'. Niet alleen de naam
wijst naar Spanje, maar ook de ingredi
ënten, en die zelfs nog verder: naar de Mo
ren die tot 1492 in Spanje heersten. Het
gerecht is dan ook hoogstwaarschijnlijk
nog afkomstig uit de Tachtigjarige Oor
log, toen er Spaanse troepen in Zeeland
gelegerd waren. De Zeeuws-Vlaamse
Spaanse pap was een traditioneel gerecht
voor kermissen en andere feestelijkhe
den.
Laat een halve liter melk met enkele le
pels suiker en 100 gr gepelde amandelen,
die met enkele lepels rozenwater zijn fijn
gestampt, een half uur zachtjes koken en
roer regelmatig. Zeef de melk, zet deze
weer op en roer er drie lepels met wat kou
de melk aangemaakte rijstbloem door
Neem de pan van het vuur als de melk tot
pap gebonden is, laat even afkoelen en
roer er een losgeklopte eidooier door en
het stijfgeklopte eiwit, eventueel ook en
kele druppels citroensap. Bestuif de pap
op de borden met wat kaneel.
Zeekraal
Een heerlijke groente, in Zeeland tradi
tioneel en in de rest van Nederland de
laatste jaren in de luxe-restaurants te
recht gekomen is de zeekraal, in Zeeuws-
Vlaanderen 'zouterik' (rijk aan zout) ge
noemd, donkergroene stengels, die op de
vochtige slikken en schorren groeien.
Rij kaan mineralen. Even opkoken, afgie
ten en gaar stoven met boter, eventueel
wat room, een wolkje nootmuskaat en
misschien wat beschuitkruim. Ook lek
ker koud als salade met olie en citroensap.
Wina Bom
Zeekraal is een typische Zeeuwse groente, afkomstig van de schorren en slikken.
