De onvermijdelijke dilemma's rond abortus
vroeg of laat
reportage
Zij geen pijn
en wij geen
lijdensweg
Mensheid moet
lot in eigen
hand nemen
zaterdag 17 juli 1999
RUDEN RIEMENS
Het is op de dag af twee maanden gele
den dat Roxenna overleed. Precies
één uur en 51 minuten nadat zij via een
kunstmatig opgewekte geboorte ter we
reld kwam. In de woonkamer van haar
ouders staat haar foto tussen twee gele
kaarsjes op de televisie. Een paars, gerim
peld gezichtje, de oogjes dicht. Het is niet
uit te maken of zij daar nog leeft of al is
overleden. Roxenna stierf in de armen
van haar moeder. Het was de 33ste week
van de zwangerschap.
Brigitte Sloos (21) zit er nu weer tamelijk
monter bij. Het grote verlies van enkele
maanden daarvoor lijkt goed verwerkt.
„Mijn vriend Marco heeft het er moeilij
ker mee. Vooral als hij de liedjes op de ra
dio hoort die tijdens de crematiebijeen
komst van Roxenna zijn gespeeld."
Brigitte was 28 weken zwanger toen de
artsen tijdens een routinecontrole ernsti
ge gebreken aan de foetus constateerden.
Een open ruggetje, water in het hoofd en
klompvoetjes. Als het kind ter wereld
kwam, zou het enkele uren tot hooguit zes
jaar levenHet zou een waterhoofdje heb
ben en geen enkele mogelijkheid hebben
om ooit te kunnen communiceren. De ba
by had binnen vierentwintig uur na de ge
boorte vier ingrijpende operaties moeten
ondergaan.
„Ik voelde al eerder dat er iets niet goed
zat," vertelt moeder Brigitte. „Het kind
was voortdurend in beweging, geen mo
ment' rustig." Maar toch kreeg ze van de
controlerend artsen te horen dat er niets
aan de hand was. 'Je krijgt een lekker dik
kindje', is haar nog verschillende keren in
het vooruitzicht gesteld: Tot die fatale
controle i n de 2 8ste week van de zwanger
schap, toen letterlijk alles mis bleek. „Wij
zijn door een hel gegaan. Ik moest ook nog
naar het Wilhelmina Kinderziekenhuis in
Utrecht. Daar moest worden vastgesteld
hoe ernstig de gebreken aan de baby wa
ren. Anders zou de kunstmatig opgewekte
geboorte moord zijn, vertelden ze me in
het ziekenhuis in Leiden."
Brigitte staat nog steeds met volle over
tuiging achter de beslissing de zwanger-
vol vooral uit compassie met de ouders tot
zijn uitspraken te zijn gekomen. „Mede
lijden met hen is juist mijn hoofdmotief.
Voor veel ouders is het een wrede en bitte
re investering in een kind dat toch nooit
goed wordt," legt hij uit. „Al die extra
zorg is een verdrietige ervaring. Maar het
blijkt moeilijk voor ouders om toe te ge
ven: we hadden dit mongooltje eigenlijk
liever niet gehad. In hun hart denken ze er
volgens mij vaak wel zo over." Rietdijk
kan zich echter ook goed voorstellen dat
veel ouders van gehandicapte kinderen
heel gelukkig met hen zijn. „Daarom be
pleit ik ook niet anders dan ze de keuze
mogelijkheid te bieden.
In die mening staat hij allerminst alleen.
Onderzoek van het Sociaal en Cultureel
Planbureau uit 1997 leert dat 54 procent
van de Nederlanders het met hem eens is.
Dertig procent is tegen, de rest heeft geen
mening.
Kiezen
De andere kant van de medaille is dat
nieuwe ontwikkelingen de gemiddelde
kwaliteit van de genen ook weer zouden
kunnen verhogen. Hoewel politiek, opi
nieleiders en ethici een angstvallig stil
zwijgen rond het thema betrachten,
wordt het steeds meer mogelijk diep in te
grijpen bij de voortplanting. Grote be
zwaren lijkt de samenleving er niet tegen
te hebben. In de Verenigde Staten bij
voorbeeld adverteren zaadbanken al
openlijk op televisie met de hoge kwaliteit
van hun product, want afkomstig van
hoogbegaafden. Hiertegen bestaat vol
gens de Amerikaanse klonendeskundige
professor Lee Silver in de maatschappij
weinig weerstand. Binnen tien jaar, voor
spelt deze, zullen van een man en een
vrouw vijfentwintig eicellen met even zo
vele zaadcellen kimnen worden bevrucht.
Aan het p£?ar vervolgens de keuze welke
van die bevruchte eicellen met welke spe
cifieke kwaliteiten in de baarmoeder zul
len worden teruggeplaatst. „Dan kunnen
ze kiezen uit karakter, intelligentie, kleur
ogen, enz. enz. Tegen deze ontwikkeling
laat de samenleving, althans de Ameri
kaanse, geen luid nee horen."
Uit een en ander blijkt volgens Rietdijk
zonneklaar dat de mensheid haar lot in ei
gen hand moet nemen. Alleen al vanwege
de genenvervuiling is dit noodzakelijk,
maar ook laatstgenoemde ontwikkeling
stelt vragen die om antwoorden schreeu
wen. Daarbij moeten grenzen worden
verlegd. „Maar dat is. in de geschiedenis
nooit anders geweest! Het is alleen jam
mer dat het verzet hiertegen de vooruit
gang zo vertraagt."
Het wetsvoorstel van minister Borst van Volksgezondheid om
in uitzonderlijke gevallen abortus toe te staan na de 24ste
week van de zwangerschap heeft veel beroering gewekt. De
bewindsvrouw doelt op foetussen die nauwelijks levensvatbaar
zijn, maar de Gehandicaptenraad vreest voor afglijden. „Worden
blinden en doven straks eveneens de dupe?" Cultuurfilosoof Wim
Rietdijk wil echter nog een stap verder gaan. „Waarom ouders
van mongooltjes niet de keuze van abortus geven?" Moeilijke,
maar misschien zelfs onvermijdelijke vragen. Met op termijn het
menselijk voortbestaan als inzet.
Hans Sonders
De inmiddels overleden baby Roxenna in
de armen van moeder Brigitte. Vader
Marco kijkt toe. foto GPD
schap voortijdig af te breken. „Het kind
had alleen maar kunnen liggen, ze had
niets duidelijk kunnen maken. Ookniet of
ze pijn had, niets. Dat vond ik zielig. Maar
Marco en ik hadden de opvoeding van
zo'n kindje ook niet aan gekund. Het had
wrijving tussen ons veroorzaakt. Ik had
mijn werk moeten opgeven en daardoor
hadden we ook ons huis moeten verkopen.
Neen, Roxenna geen pijn en wij geen lij
densweg, het is beter zo."
Afscheid
Bij de geboorte van hun dochtertje was de
hele familie aanwezig. Een schoonzus had
ze midden in de nacht allemaal opgebeld
en binnen enkele minuten nadat de baby
ter wereld kwam, stonden ze aan haar
bed. „Ze wisten dat als ze Roxenna nog le
vend wilden zien, ze meteen naar het zie
kenhuis moesten komen. Er waren wel
twintig mensen en ze hebben haar alle
maal nog in hun armen gehouden."
,Voor de latere verwerking van het verlies
is het heel belangrijk dat ook de familie
het. kind heeft gezien," vertelt dr. Christi
ne Vercammen, maatschappelijk werk
ster van het Leidsch Universitair Medisch
Centrum (LUMC) en gepromoveerd op
een onderzoek naar de vroegtijdige afbre
king van zwangerschappen. Zij heeft Bri
gitte en Marco in het gehele proces bege
leid en heeft nog steeds geregeld contact
met ze. Ze raadt de ouders ook altijd aan
het kind na de geboorte even vast te hou
den. „Want je kunt geen afscheid nemen
van iets dat je niet hebt gekend."
Vercammen maakt zich er boos over dat in
de publiciteit rond het wetsvoorstel van
minister Borst wordt gesproken over
abortus. „En dan zeggen ze ook nog: het
plegen van abortus. Alsof het om een on
gewenste zwangerschap gaat! Maar dat is
het niet, integendeel. Het gaat vaak om
zeer gewenste kinderen. Daarom spreek
ik van zwangerschapsonderbreking."
TTolgens cultuurfilosoof Wim Rietdijk
V staat de mensheid aan de vooravond
van ingrijpende beslissingen die zelfs op
termijn het voortbestaan van het mense
lijke ras behelzen. Want als gevolg van be
tere voeding en medische verzorging zijn
steeds meer kinderen in leven gebleven
die vroeger zouden zijn overleden volgens
het natuurlijke selectieproces, waarin al
leen de sterksten overleven. Het gevolg is
dat de gemiddelde kwaliteit van de men
selijke genen, het erfelijke materiaal,
minder is geworden.
Rietdijk: „Genenvervuiling noem ik dat.
Uit humanitaire overwegingen, betere
voeding en verzorging, hebben we de evo
lutie verstoord. Daarbij komt dat tot on
geveer het midden van de vorige eeuw de
hogere standen in de maatschappij de
meeste nakomelingen voortbrachten.
Dus die met het beste erfelijke materiaal.
Dat is tegenwoordig volkomen omge
draaid."
Het wetsvoorstel van minister Borst dat
onderbreking van de zwangerschap ook
na 24 weken toestaat, is niet bij iedereen
in goede aarde gevallen. De Gehandicap
tenraad vreest voor afglijden. Voorzitter
Troost: „Wat als de foetus doof blijkt te
zijn of blind? Wordt dat in de toekomst
ook reden de zwangerschap te beëindi
gen?"
Het gevaar van afglijden naar steeds min
der ernstige tekortkomingen om een
zwangerschap af te breken onderkent ook
Rietdij k. Niettemin wil hij nog veel verder
gaan. Ook bij mongoloïde kinderen bij
voorbeeld wil hij de ouders de keuze ge
ven dit niet ter wereld te laten komen.
Zelfs voor euthanasie enige jaren na de
geboorte schrikt hij niet terug. „Het mo
ment dat een ernstig defect aan het licht
komt, is het tijdstip voor zo'n beslissing,"
zegt hij,zelf s als dit enige j aren na de ge
boorte is."
Na zijn geruchtmakende uitspraken in fe
bruari van dit jaar vielen veel ouders van
gehandicapte kinderen over hem heen. De
Gehandicaptenraad diende zelfs een
strafklacht tegen hem in. Toch houdt hij
