Belgrado zinkt in een diep moeras
PZC
reportage
33
Meneer Milosevic dient op te stappen
Tricky
Dick's in
Pristina
zaterdag 3 juli 1999
Belgrado - vorige maand gefotografeerd tijdens een onweersnacht - beschikt inmiddels over zeventien gaarkeukens, waar dagelijks drieduizend maaltijden worden verstrekt.
foto's Reuters
Zorgen hebben de arme sloebers, die
nog geen tweehonderd meter verder
op etensresten uit smerige containers
graaienduidelijk welZij zijn het levende
bewijs, dat tien jaar Milosevic het land
economisch aan de rand van de afgrond
heeft gebracht. Het gros van de Serviërs
komt helemaal niet meer aan vertier van
welke aard ook toe. Zij hebben er domweg
het geld niet voor. Overleven is hun enige
doel.
„Weet u wat eigenlijk het schandelijkste
van dit land is", vraagt Snezana Stosko-
vic van het Joegoslavische Rode Kruis. Ze
geeft zelf het antwoord: „Nog niet eens
dat mensen hun eten uit vuilnisbakken
moeten halen. Nee, dat onze regering al
heel lang verdoezelt dat duizenden en nog
eens duizenden mensen al lang onder het
bestaansminimum zijn gezakt. Door al
die oorlogen, al die vluchtelingen en dus
ook al die werklozen zinken we met z'n al
len weg in een diep moeras. Maar Milose
vic doet alsof er niks aan de hand is. In de
media wordt er geen aandacht aan be
steed. Voor het Westen wordt een raar
soort trotse schijn opgehouden. Daardoor
weet de wèreld wel van alle Albanese mi
sère maarniet van de drama's die zich hier
afspelen. In 1996 leefden al 500.000 men
sen in Joegoslavië onder de armoede
grens. We kunnen slechts raden hoeveel
het er nu zijn."
Snezana valt, zegt ze zelf, een beetje uit
haar rol. „Ik zeg dit als mens, als Rode
Kruis-medewerker hoor ik me eigenlijk
neutraal op te stellen. Maar ik kan het al
lemaal niet meer aanhoren. Deleugens, de
prietpraat van de regering over wederop
bouw en hulp. Hulp krijgen we, maar veel
te weinig en het wordt de komende tijd
nog veel erger. Dat toegeven als regering
betekent eigenlijk toegeven dat je gefaald
hebt. En daar zal maar één stap op kunnen
volgen, ontslag nemen. Geen wonder dat
Milosevic dit liever wil doodzwijgen."
Belgrado beschikt inmiddels over zeven
tien gaarkeukens, waar dagelijks drie
duizend maaltijden worden verstrekt.
Een druppel op een gloeiende plaat, aldus
Snezana, die benadrukt dat daar alleen
de allerzwaksten worden geholpen. Men
sen die werkelijk vrijwel niets meer heb
ben. „Hoe groot de behoefte precies is,
weten we niet, wel dat het in deze stad al
leen al in de tienduizenden loopt. We pro
beren nieuwe donoren te vinden om het
aantal maaltijden uit te breiden tot voor
lopig 32.000, maar dat valt niet mee. Er
komt wel wat hulp uit het buitenland,
maar het gaat langzaam en vooral moei
zaam. Het probleem zit vooral in deze
stad en andere grote plaatsen. Op het
platteland hebben mensen hun eigen
stukje grond, wat vee en helpen ze elkaar.
Hier valt niet veel te helpen. Maar gaat u
vooral zelf eens kijken, dan kunt u het met
eigen ogen zien."
Gêne
Dat doen we, zij het op voorhand met eni
ge gêne. De gaarkeuken aan de Solomska
- goed voor tweehonderd vooraf geselec
teerde klanten - wordt net bevoorraad bij
onze binnenkomst. Elke dag tussen elf en
half een kan er een warme maaltijd wor
den afgehaald of direct worden gecon-
summeerd. Aan een van de formica-tafel-
tjes zitten vier bejaarde vrouwen wat met
elkaar te kletsen, in afwachting van het
uitdelen. Ze zijn sjofel gekleed. Hun pan
netjes en emmei-tjes voor de soep hebben
ze onder hun stoel gezet.
Veselinka Jovic, met haar 62 jaar de jong
ste van het stel, wil als enige wel vertellen
waarom ze hier komt. Beter gezegd, moet
komen. „Zonder de gaarkeuken waren
mijn man en ik ongetwijfeld dood. We
hebben allebei uit vorige huwelijken wel
kinderen, maar die wonen in het buiten
land. Ze bekommeren zich niet om ons.
We moeten zien te leven van een pensioen
tje van zeshonderd dinar (volgens de offi
ciële koers zestig Duitse marken). Alleen
In de Bus, een trendy tent voor alternatieve
jongeren in het centrum van Belgrado, lijkt de
grauwe werkelijkheid heel ver weg. Zeker als om
één uur 's nachts de Servische kloon van Pamela
Anderson aan haar striptease-act begint. Op een
keiharde housebeat, afgewisseld door monotone
Servische rock, ontdoet ze zich in twintig
minuten van haar schaarse kledij. Tot groot
enthousiasme van de tieners en twintigers die
hier massaal uit hun bol gaan.
De drank vloeit rijkelijk, geen zorgen over de
dag van morgen.
Volgens critici in eigen land bepalen Milosevic (rechts) en zijn vrouw domweg alles, zodat elke poging om
de situatie te verbeteren in de kiem wordt gesmoord.
de huur, elektriciteit en het water zijn
maandelijks al veel meer. Rekeningen be
talen we af en toe. Mijn man is ziek en als
ik moet kiezen tussen medicijnen en de
huur, kies ik voor de medicijnen."
Vier jaar komt ze hier nu al, zegt ze. „Over
het eten heb ik geen klachten. Het is niet
slecht, zij het eigenlijk te weinig. Boven
dien heb ik hier tenminste nog wat aan
spraak."
Op de vraag of ze zich schaamt dat ze zo
afhankelijk is, knikt ze met betraande
ogen. „Ik wilde nooit, tot mijn man me
dwong ook te gaan. Ik vond het een af
gang. En nu moet ik wel, omdat hij ziek
is." Over president Milosevic heeft Vese
linka geen meni ng.Politiek vind ik onin
teressant. Wat helpt het, als ik me over die
man druk maak. Het is duidelijk dat hij
aan ons geen boodschap heeft. Wij probe
ren alleen maar in leven te blijven."
Zorgeloos
De 24-jririge Tijana, nee liever geen ach
ternaam, heeft problemen van heel ande
re aard. Ze behoort tot de klasse die nog
betrekkelijk zorgeloos kan bestaan. Tij
ana keerde in april terug uit Chicago,
waar ze sinds 1993 psychologie studeer
de. Ze vraagt zich nu in alle ernst af of dat
niet een wat al te impulsieve reactie was.
„Toen kon ik de beelden van CNN van de
NAVO-bombardementen, de ongenuan
ceerde berichtgeving over mijn volk, niet
meer verdragen. In het begin heb ik wel
geprobeerd om in discussie te gaan, het al
lemaal uit te leggen, maar op een gegeven
moment was ik het echt zat. Ik kon niet
blijven."
Nu knaagt de twijfel. „Het leven is hier
zwaar, dat zie je als je goed om je heen
kijkt. Zelf kom ik niets te kort.. Mijn ou
ders hebben allebei nog een behoorlijk in
komen. Ook trouwens door er nog wat
baantjes bij te nemen. Ik wil hier gaan
werken als klinisch psychologe. Weet je
wat ik verdien als ik begin? Honderd mark
per maand. Dat is net genoeg om mijn mo
biele telefoon van te betalen. Nou weet ik
ook wel dat dat een pure luxe is, maar het
zegt alles over de salarissen."
Dus, moet Milosevic verdwijnen? „Zeker,
al geloof ik niet dat we zo veel capabale
mensen hebben die hem kunnen vervan
gen. En ik vraag me serieus at' of de oppo
sitie hem kan verdrijven. We zijn het hier
altijd zo snel met elkaar oneens, dat heeft
hij tot nu toe steeds heel goed weten te ge
bruiken."
Haar vriendin Mirjana, studente rechten,
is iets optimistischer. „Er zal iets moeten
veranderen en er gaat iets veranderen. Zo
kan het niet veel langer doorgaan. In de
tijd van Tito hadden we met bijna elk land
goede betrekkingen en tegenwoordig met
bijna geen enkel land. Economisch had
den we het hier heel goed en kijk nu. We
zijn niet alleen een klein land geworden,
we zijn ook heel arm geworden."
„Serviërs zijn hele eigenwijze, koppige
mensen", wit Tijana aan. „Eigenlijk vin
den we allemaal dat het helemaal fout
loopt, maar dat echt willen toegeven, er
iets aan doen, ho maar. We steken liever
onze kop in het zand.
Vertrekken vinden ze een aantrekkelijke
gedachte, maar ze willen toch nog even de
kat uit de boom kijken. „Opgeven kan al
tijd nog en ik ben niet teruggekomen om
zo snel weer te vluchten", zegt Tijana.
Vlooienmarkt
Waar de armoede van de Serviërs eigen-
lijkin één blik duidelijk wordt, is de Buvl-
jak, de vlooienmarkt in Novi Beograd.
Die was altijd al enorm, maar de laatste
jaren is het gedoogde aangroeisel groter
dan het officiële deel. Hier geloof je je
ogen niet. Alsof mensen hun hele inboe
del, inclusief persoonlijke spullen, in de
uitverkoop gooien. Van trouwfoto tot af
getrapte schoenen, van fietsbel tot auto
bumper. Je kunt het zo gek niet verzinnen
of het ligt er op de grond uitgestald. Voor
een habbekrats. En elke dag, want de Bu-
vljak is eigenlijk nooit dicht.
Ook op de Buvljak geldt het recht van de
sterkste. Op de slechtste plaatsen, op de
drassige stukken langs de spoorlijn, staan
de allerarmsten met hun koopwaar. Zi
geuners uiteraard en de Serviërs die het
allerdiepst zijn gezonken. Op een min of
meer vaste plek leuren opvallend goed ge
klede mensen met sloffen sigaretten. Dat
is verboden. Als een agent hun kant op-
slentert, stuiven ze alle kanten op en los
sen ze in een oogwenk op in de massa. Om
even later hun plaats gewoon weer in te
nemen. Een ritueel dat zich met de regel
maat van een klok herhaalt.
Hoe kan worden voorkómen dat straks
heel Belgrado op de vlooienmarkt bij wij
ze van spreken nog een beetje inkomen
bijeensprokkelt? Dusan Mihajlovic, par
tijleider van Nieuwe Democratie, hoeft
niet lang na te denken over een antwoord:
„Meneer Milosevic dient op te stappen en
er moet een overgangsregering komen die
nieuwe verkiezingen uitschrijft. De druk
op Milosevic moet de komende weken zo
worden opgevoerd, dat hij geen kant meer
op kan. Natuurlijk is hij niet alleen ver
antwoordelijk voor de puinhoop die dit
land nu isMaar hij heeft alles en iedereen
wel gehypnotiseerd en staat elke wezen
lijke verandering en ook de wederopbouw
in de weg. Zijn hypnose raakt uitgewerkt.
Niemand gelooft meer in zijn praatjes. De
oorlog om Kosovo en de NAVO-bombar
dementen hebben hem nog even gered,
maar nu is het voor de meeste mensen ge
noeg geweest. Dat voel je gewoon.
Hoe verklaart hij dan de apathie die ook
duidelijk waarneembaar is? De houding
van 'hetmaaktnietuit, wekomenniet van
hem af. „Het klinkt simpel en dat is het
ook: het is wachten op de vonk. Geloof
mij, als de Serviërs zien dat hij niet on
aantastbaar is, dat zijn macht eindig is,
dan is het snel gebeurd."
Kan Mihajlovic de naam van de meuwe
president misschien al onthullen? Hijzelf
wellicht? „Eerlijk gezegd maakt het me
niet veel uit wie het wordt. Uiteraard
moet het een echte democraat zijn. Maar
eerst moeten we van die dinosaurus af.
Werkelijk, ook in de SPS van Milosevic
zitten bekwame mensen, maar die kri jgen
nu geen enkele kans om dat te bewijzen.
Milosevic en zijn vrouw bepalen domweg
alles."
Eruptie
Terug naar de Bus. Hoe kan zo'n tent ei
genlijk nog bestaan, als het zo slecht gaat
met Servië? Hoe kan hier zorgeloos wor
den gedanst op een vulkaan die elk
moment tot een eruptie kan komen? Eige
naar Vlada Vulicevic heeft wel een ver
klaring: „Bijna tachtig dagen hebben we
in Belgrado bommendreiging gehad.
Mensen en zeker jonge mensen hebben
enorme behoefte aan ontspanning. Ze
willen de ellende vergeten, dansen en
drinken. En pas op hè, de jongeren die bij
mij komen, zijn geen doorsnee. Die heb
ben ouders met geld. Bovendien is het hier
zo dat kinderen, ook als ze volwassen zijn,
enorm worden verwend. Als ze vragen om
een stel Nikes van tweehonderd mark en
er is een inkomen van driehonderd, dan
krijgen ze die schoenen toch."
Niettemin heeft Vlada het dit jaar snel
minder zien worden. „Reden tot klagen
heb ik niet, al was het in 1998 een stuk be
ter. Steeds meer jongeren zitten hier een
hele avond op een drankje. De beste han
del hier is de zwartehanclel en dat zegt ei
genlij k wel genoeg. Normale handel is er
nauwelijks meer. Er wordt amper nog wat
geproduceerd."
Volgens Vlada is de situatie veel ernstiger
dan de meesten willen erkennen. „We ge
ven veel meer uit dan we verdienenE n we
verdienen steeds minder, dus gaat het ra
zendsnel fout. Ondertussen zegt deze re
gering: maak er geen probleem van."
De Bus-eigenaar haalt zijn schouders op.
„Ik zing het hier deze zomer nog uit, dan
vertrek ik, dat staat vrijwel vast. Ik heb
genoeg verdiend om ergens anders te kun
nen beginnen. Slovenië, Portugal mis
schien. Ik zie wel. Milosevic zal wel ver
dwijnen, maar daarmee is het leed nog
lang niet geleden. Ik ben nu nog jong, ik
heb een dochtertje van zes maanden. Ik
wil haar niet in een land laten opgroeien
waar je er niet eens zeker van bent
of je stroom hebt of de verwarming het
doet."
Jos Pak
Nu er tussen de 25.000 en
50.000 Albanezen dood
zijn en het grootste gedeelte
van Kosovo volledig is vernie
tigd, lijkt het wellicht vrij on
zinnig om woorden te wijden
aan een bar in Pristina, ge
naamd de Tricky Dick's. Maar
omdat ik er de eigenaar van
ben, samen met vijf andere
buitenlandse journalisten,
hadden we het de afgelopen
maanden er toch regelmatig
over. Allen waren we Kosovo
uitgegooid en wetende dat
onze situatie volstrekt onver
gelijkbaar is met die van de
etnische Albanezen, die in
veel gevallen alles, maar dan
ook alles, in hun leven zijn
kwijtgeraakt, sprak zo af en
toe iemand de woorden: hé,
hoe zou het onze Tricky Dick's
vergaan.
We wisten toen al dat onze vijf
Albanese obers het hadden
overleefd. Drie leefden er als
vluchtelingen in Macedonië,
één in Albanië en de laatste in
Turkije. Maar we hielden er
sterk rekening mee dat het ca
fé zelf platgebrand was door
de Serviërs often minste ge
plunderd.
Het lot van de Tricky Dick's
was onbekend tot het moment
dat we in de voetsporen van
Navo-troepen ruim twee we
ken geleden Kosovo en ook
Pristina weer in konden. Het
huis waar ik een jaar woonde,
bleek volledig geplunderd.
Geen satelliettelefoon meer,
weg tv en videorecorder. Al
mijn kleren, tot de laatste sok
verdwenen.
Zonder veel illusies liepen we
later naar de Tricky Dick's.
Op de parkeerplaats naast
onze bar lagen een stuk of 20
auto's op hun kop, of waren in
brand gestoken. Een Albane
se bar, die naast de onze ligt,
was opgeblazen. Geloof het of
niet: de Tricky Dick's had
nauwelijks schade opgelo
pen. Er was slechts één ruit
ingegooid en de stereo-instal
latie gestolen, maar voor de
rest stond het er nog allemaal
zoals we het destijds hadden
achtergelaten.
De eigenaars van het pand,
twee Albanese broers die tij
dens de Navo-luchtaanvallen
in Pristina waren gebleven en
opgelucht ademhaalden dat
ze de pogroms en luchtaan
vallen hadden overleefd,
kwamen enthousiast naar
buiten. Hoe hebben jullie de
bar kunnen redden, vroegen
we verbaasd aan de broers.
„Wel", zeiden ze, „officieel
stond jullie café op de naam
van de Servische vrouw van
de Amerikaanse journalist
die deel uitmaakt van jullie
groep", spraken ze, „en dus
hebben we, toen de zuiverin
gen begonnen, een groot bord
gemaakt en dat op de deur ge
plakt." Nu wezen ze op de
deur van de Tricky Dick's en
daar hing het: „De eigenaar is
Servische, en haar naam is
Ivana Vasevic."
De Tricky Dick's ging zes da
gen na de komst van de Navo-
troepen in Kosovo als eerste
bar weer open. De gevreesde
Servische politie is weg, dus
uit alle hoeken en gaten ko
men Albanezen en journalis
ten tevoorschijn. Sommigen
zwaaien met Albanese vlag
gen en dansen als waanzinni
gen op Albanese muziek. Re
bellen van het UCK komen
's avonds een biertje halen,
net zoals trouwens Britse
Navo-soldaten die dan ook
nog even een half uurtje mee
komen dansen.
Afgelopen zaterdag hadden
we Hasim Taci te gast, de lei
der van het UCK, die de nodi
ge bodyguards mee had geno
men. Ten minste drie van onze
obers zijn gulzig drinkende
gasten geworden. Zij werken
nu tegen vorstelijke salaris
sen als vertalers en regelaars
voor grote westerse televisie
stations. Alles leek te mooi
voor woorden. De Tricky
Dick's stond nog overeind.
Het was er iedere avond afge
laden vol met journalisten,
rebellen, politici, jongeren en
ouderen die een leuke tijd
hadden in een zó onleuk ge
bied.
Toch eindigt dit verhaal niet
gelukkig, zoals niets op de
Balkan gelukkig eindigt. In
de nacht van zondag op
maandag probeerden onbe
kenden brand te stichten in de
Tricky Dick's. Opnieuw werd
de (inmiddels nieuw aange
schafte) stereo gejat.
We vermoeden dat Albanezen
jaloers waren op de goedlo
pende Tricky Dick's. Maar cy
nisch is het wel. We dachten
altijd dat het gevaar kwam
van de Serviërs, nu steken Al
banezen de bar in brand.
Moeten we dan nu een bord op
de deur spijkeren met daarop
'De eigenaar is Albanees'? Het
beste lijkt ons een keurig ge
graveerd bordje op te hangen
met 'Niets nieuws onder de
zon, voorlopig zijn we weer
gesloten'.
Harald Doornbos
