Goese Edah wordt Konmar
tSMJiSste eeuw
Sensuele droomvrouwen met diepte
PZC
Elke dag pezen in de dorpssuper
sm
Jan Toorop, trots
van Domburg
Ontsnapping naar de wolken
via kunstzinnige etalageruit
zeeland
16
Supermarktgigant voorziet verdubbeling aantal banen
Bedrijven in de race
voor de BOV-trofee
ondernemend zeeland
1900-2000
kunst cultuur
Lonne Smit zet de nieuwe vrouw in al haar facetten neer
Expositie in kerk Brouwershaven
woensdag 28 juli 1999
door Ingrid Huibers
GOES - De Edah aan de Edi-
sonstraat in Goes gaat zes we
ken dicht. In die tijd wordt de
winkel omgebouwd tot een
Konmar, een luxere super
markt. Begin volgende week
wordt de zaak onder handen
genomen.
Edah en Konmar behoren tot
dezelfde supermarktgigant
Laurus. die overigens ook eige
naar is van de Spar. Basismarkt
en Super de Boer-formule.
Laurus is ontstaan uit een fusie
van de Vendex Food Group en
DeBoerUnigro.
Laurus meent dat met de Kon-
mar-formule meer klanten te
winnen zijn, dan met voortzet
tingvan de Edah. Die komt ook
niet op een andere plek in Goes
terug.
Hoewel de Konmar netjes bin
nen het jasje van de Edah blijft,
wordt het verkoopoppervlak
van de winkel wel met enkele
honderden vierkante meters
uitgebreid. De Konmar be
schikt straks in het totaal over
zo'n twreeduizend vierkante
De rubriek Onderne
mend Zeeland staat on
der redactie van Claudia
Sondervan. Vragen, tips
en mededelingen kunnen
schriftelijk worden aan
geboden aan de redactie
van de PZC, postbus 18,
4380 AA Vlissingen, of
via fax 0118-470102.
door Ann-Marie Knegt
VLISSINGEN - De Junior Ka
mer Walcheren heeft dit jaar
weer tien bedrijven geselec
teerd die kans maken op de
BOV-trofee (Beste Onderne
mers Visie) Midden Zeeland.
De Junior Khmer reikt de prijs
op 5 november uit aan het be
drijf dat zich het meest weet te
onderscheiden op het gebied
van grensverleggend onderne
men.
De tien kandidaatbedrijven
voor de BOV-trofee zijn; Hubro
Vleesproducten uit Goes, Im
kerij Poppendamme uit
Grijpskerke, Magnum Holland
uit Tholen, High Five uit Goes,
Paree uit 's-Heerenhoek, Cor-
remans Metaalbewerking uit
Rilland, Topsy baits uit Wilhel-
minadorp. Nestaan Holland
uit Tholen. Bakkerij Piet
Daane uit Vlissingen, Restau
rant De Kluizenaar uit Middel
burg. De jury beoordeelt de be
drijven door het afnemen van
interviews op hun invulling
van grensverleggend onderne
men. Bijvoorbeeld omdat ze
exporteren, nieuwe technieken
hebben ingevoerd of samen
werken met bedrijven uit het
buitenland-
Op 3 september maakt de Ju
nior Kamer bekend welke drie
bedrijven de jury heeft geno
mineerd. W. T. van Gelder,
voorzitter van de Kamer van
Koophandel, L. N. Labruyére,
voorzitter college van bestuur
van de Hogeschool Zeeland, en
H. Eversdijk, Zeeuws politicus
en Eerste Kamerlid, zullen de
bedrijven beoordelen.
Co Adriaanse, coach van Wil
lem n, zal tijdens de uitreiking
van de BOV-trofee op 5 novem
ber als gastspreker optreden.
In 1998 organiseerde de Junior
Kamer Walcheren het evene
ment voor het eerst. De BOV-
trofee bleek zo'n succes te zijn,
dat de organisatoren een gift
aan twee goede doelen konden
doen. De Stichting Vrijwillige
Thuiszorg en de Vereniging tot
bescherming van Dieren (Af
deling Noord- en Midden-Zee
land) ontvingen allebei 2500
gulden. De uitreiking van deze
giften vond plaats bij het mos-
selbedrijf Prins en Dinge-
manse in Yerseke, dat vorig
jaar de BOV-trofee in de wacht
sleepte.
meter verkoopoppervlak. De
oppervlaktewinst wordt be
haald door een ingrijpende
verbouwing.
Eind januari werd de Edah ge
troffen door een brand, waar
bij ook de aangrenzende pan
den van Mikro Electro, Giraffe
en Kien betrokken waren. De
Edah had ongeveer twee we-
ken nodig om het pand schoon zestig mensen wordt minimaal
te maken en waar nodig te her- verdubbeld. ,,De Konmar is
stellen. Op dit moment is de een heel ander soort super-
Konmar al druk op zoek naar markt dan de Edah, met veel
nieuw personeel. Het huidige meer versafdelingen", zegt
personeelsbestand van zo'n woordvoerder M. Ruis van
Laurus. „Dat vraagt meer per
soneel." De winkel gaat voor
lopig niet, zoals de Middel
burgse Konmarvestiging, op
zondag open.
„Daar bestaan op dit moment
geen plannen voor", aldus
Ruis. Hij sluit overigens niet
uit dat dat in de toekomst ver
andert.
door Ann-Marie Knegt
ELLEWOUTSDIJK - Het drij
ven van een kleine dorpswin
kel is niet makkelijk. Op het
platteland heeft iedereen een
auto en het is geen kunst om bij
de dichtsbijzijnde supermarkt
de koffer vol te laden. Toch we
ten winkeliers Jaap (53) en Lies
(52) Jobse al twintig jaar in El-
lewoutsdijk het hoofd boven
water te houden.
Behalve brood en banket ver
kopen de Jobses levensmidde
len zoals kaas, frisdrank en eie
ren. In het zelfde pand voeren
zij ook nog een postagent
schap, omdat de postbus Elle-
woutsdijk al jaren niet meer
aandoet. Mevrouw Jobse be
gint haar dag om 6 uur. Zij
snijdt dan het brood dat haar
man heeft staan bakken.
Daarna heeft zij even tijd om te
ontbijten. Dat kan niet te lang
duren, want ze moet de auto in
om brood te bezorgen. Heel de
Zak van Zuid-Beveland rijdt
mevrouw Jobse 's morgens
rond, want in Borsele, Oude-
lande en Nieuwdorp hebben ze
geen bakker meer. Rond 11,30
is ze klaar met haar ronde dan
staat ze de rest van de dag in de
winkel. Meneer Jobse kan rond
die tijd eindelijk zijn nachtrust
inhalen.
„Voorheen lieten we het brood
door een bezorger rondbren
gen maar die werd te duur. dus
moesten we hem ontslaan. Een
dorpswinkel runnen, is hele
maal niet gemakkelijk. Eén
werkdag is zeer uitputtend."
De dorpwinkel heeft leuke
kanten. Van oudsher is het een
ontmoetingsplaats voor de
dorpelingen. Meneer Jobse:
Al twintig jaar drijft het echtpaar Jobse de dorpswinkel in Ellewoutsdijk.
foto Willem Mieras
„Mijn vrouw is in de winkel
echt een aanspreekpunt. Ieder
een maakt even een praatje. Je
hoort veel leuke dingen. Soms
hoor je ook minder leuke din
genmaar dan merk j e weer hoe
iedereen in Ellewoutsdijk met
elkaar meeleeft. Ook voor al
leenstaanden is het soms een
verademing om even hun ver
haal kwijt te kunnen bij ons in
de zaakIedereen kent iedereen
in Ellewoutsdijk."
Twintig jaar geleden werkte
meneer Jobse bij Bakkerij
Joosse in Goes, toen in Elle
woutsdijk het winkeltje in de
Zomerstraat 12 vrijkwam, be
sloten hij en zijn vrouw de zaak
over te nemen. Door de jaren
heen kreeg de dorpwinkel
steeds meer functies, omdat
steeds meer diensten zich terug
trokken uit Ellewoutsdijk.
Groothandel
Meneer Jobse vindt het j ammer
dat de dorpswinkels zo moeten
zwoegen voor hun bestaan.
„Bij de groothandel betaal je
soms meer dan bij Albert
Heijn. Daarom liggen mijn
prijzen hoger. Anders kan ik
niet bestaan. Soms komen er
mensen in de winkel die vragen
naar een bepaald product, dan
moet ik ze soms teleurstellen.
Sommige dingen lopen gewoon
niet genoeg en dan moet ik ze
uit mijn assortiment nemen.
Het zou zonde zijn als door de
grote supermarkten de dorp
winkels zouden ophouden te
bestaan. Wat moeten we dan in
de kleine dorpen?"
In het laatste jaar van
de twintigste eeuw
blikt de PZC van dag tot
dag terug op nieuws
feiten uit Zeeland.
28 JUL11913
door Ann-Marie Knegt
Degustibus non est dispu-
tandum. Over smaak valt
niet te twisten. Zo opende de
Vlissingsche Courant in 1913 de
recensie over de expositie van
Jan Toorop en zijn vrienden in
Domburg.
Domburg was in die tijd een van
de mondainste badplaatsen van
Europa. Adel en nouveau riche
lieten in de Walcherse plaats
hun zomerverblijven bouwen.
In navolging van de rijken kwa
men de kunstenaars. Zoals Jan
Toorop, met in zijn kielzog on
der andere Piet Mondriaan. Jan
Toorop nam het initiatief tot het
bouwen van een expositieruim
te in de duinen. Hij en zijn vol
gelingen exposeerden daar in de
zomer hun werk. Het houten ge
bouwtje is verwoest in een
storm, maar sinds een jaar of
vier staat er een replica van de
ruimte: het Marie Tak van
Poortvliet-museum in Dom-
burg.
Java
Jan Toorop, geboren op Java,
was in de tijd rond de eeuwwis
seling een van de grootste schil
ders van Nederland. Internatio
naal was hij ook bekend. In 1882
trad hij toe tot het schildersge
zelschap Les Vingt in Brussel.
Het gezelschap stond in nauw
contact met de impressionisten
in Parijs. Het duurde ook niet
lang of Toorop maakte in Parijs
kennis met Toulouse Lautrec,
Monet, Gauguin, Pizarro en Ca
naille. De Parijse stroming heeft
Toorop sterk beïnvloed.
Sinds 1897 was hij een geregel
de bezoeker van de badplaats
Domburg. Hij tekende en schil
derde op de duinen de dijk van
Westkapelle, op het strand en op
het land. Hoewel Toorop geen
Zeeuw was, heeft Zeeland hem
geannexeerd als Zeeuwse kun
stenaar. Toorops liefde voor
Zeeland was dan ook niet op
pervlakkig. In 1911 liet hij we
ten: „Ik houdt veel van het volk
hier, de menschen zijn hier goed
en eenvoudig, maar met een
aangeboren voornaamheid. Die
prachtige expressieve koppen
vind je in Holland zóó niet. Ik
heb er de modellen van mijn
apostelen onder gehad... Daar
zijn hier Keltische invloeden, en
Spaanse invloeden; de grond is
al door historie gewijd; en dan
die machtige Gotische kerk
bouw!" De kunstenaarskring
van Toorop bepaalde in grote
mate het karakter van de bad
plaats Domburg, maar wie op
zoek gaat naai- het Domburg
van Toorop en Mondriaan vindt
daar helaas weinig van terug.
Het optrekje van de schilder in
Domburg gaat nu verscholen
achter een fa9ade van toeristen
winkels en terassen. De meeste
villa's die door de mondaine
badgasten werden gebouwd,
zijn afgebroken. Het élan van de
nog steeds zo populaire bad
plaats is grotendeels verdwenen
door het massale toerisme dat in
de zomer deze kant uitkomt.
Domburg heeft zeker nog wel
charme, maar het is een andere
charme dan die uit de tijd van
Toorop en Mondriaan.
Keuze
Toorops keuze voor Domburg
was niet toevallig. De Zeeuwse
lichtval is toch anders dan die in
de rest van Nederland. De zon
die weerspiegelt op de zee, lijkt
de kleuren te versterken. Mis
schien één van de redenen waar
om Zeeland al eeuwen een mys
terieuze aantrekkingskracht
uitoefent op buitenlanders.
Gevangenis
Voor een gevangenis heeft ze
glas-in-loodramen ontworpen.
Ze geven de gedetineerden een
blik naar de buitenwereld en ze
wil ermee zeggen dat, hoewel
het lichaam gevangen is, de
geest vrij is om te gaan en te
staan waar hij wil. In deze con
text moet ook de Middelburgse
ruit gezien worden.
BROUWERSHAVEN - Door de stichting Schouwplaats wordt in de
Grote Kerk van Brouwershaven een expositie ingericht van schil
derijen van Bas Verhagen uit Scliuddcbeurs.
De expositie duurt van vrijdag 30 j uli tot en met zaterdag 14 augus
tus. Verhagen maakt onder meer kritisch-religieus getinte schilde
rijen. De tentoonstelling is, behalve op zondag, dagelijks geopend
van 13.00 tot 17.00 uur. Vrij dag 3 0 j ul i en op de woensdagen is de ex
positie ook 's avonds te bezichtigen van 19.00 tot 21.00 uur.
door Ben Oerlemans
MIDDELBURG - Galerie De
Pauweveer aan de Korte Noord
straat is het theater van de dro
men. Eigenares en kunstenaar
Lonne Smit heeft achter de in
gang een betoverd universum
gecreëerd vol Oosterse melan
cholie, sprookjesachtige ster
rennachten en art nouveau-
kunst.
Ze maakt zelf de schilderijen en
doet dit in een optimale omge
ving die inspireert, aanzet tot
vrouwenportretten die stralen
van passie, kracht en gevoel. En
evenals het atelier als een tem
pel te beschouwen is, zijn ook op
haar schilderijen de vrouwenli
chamen als heiligdom weerge
geven. Even mooi en mysteri
eus, maar ook kwetsbaar als een
pauwenveer.
Lijfspreuk
'Life is Art', is de lijfspreuk van
Smit. Dromen geven het leven
vorm en liefde geeft het kleur.
Waarom zouden we deze ge
reedschappen niet gebruiken
om van het leven zelf een per
soonlijk meesterwerk te maken?
Na een levensweg die voerde
van Karachi, via Brabant naar
Middelburg, is Smit tot het be
sef gekomen dat komst het leven
zin, vorm en verfraaiing kan ge
ven.
Zelf leeft ze volledig naar deze
regel en heeft dit vormgegeven
in haar woon- en werkomgeving
en in haar oeuvre.
Voor haar is het een opvatting
die vreugde en zin aan het leven
geeft. Als kunstenaar komt ze
bij opdrachtgevers langs. Ze
kan op deze manier beoordelen
op welke manier een schilderij
van haar in de ruimte kan pas
sen.
Eventueel adviseert ze om klei
ne veranderingen in de wonin
gen aan te brengen, om alles
beter op elkaar af te laten stem
men.
Een mengeling van romantiek,
woman power en Oosterse filo
sofie die verbluffende resulta
ten oplevert. Vormgegeven in
warme, zachte kleuren; realis
tisch en krachtig; maar ook ge
voelig en bewonderend. „Kunst
is voor mij essentieel om de we
reld mooier te maken."
Sensueel
De vrouwenlichamen zijn sen
sueel en erotisch weergegeven
zonder ordinair te worden. Ze
geven archetypische vrouwelij
ke belevingen en gewaarwor-
Claudia Kölgen veranderde het raam van stichting Ceasuur in een wolkenpartij. foto Ruben Oreel
door Ben Oerlemans
MIDDELBURG - Gewoon een
etalageruit in de Middelburgse
Lange Noordstraat. Op nummer
67 om precies te zijn. Het is het
raam van de stichting Caesuur.
Maar er is wat mee aan de hand.
Geen doorkijkvenster maar een
grote wolkenpartij, aange
bracht door Claudia Kölgen.
Als je ernaar kijkt, heb je het
idee alsof je op de wolken
zweeft, weg uit de straat, naar
een andere wereld. Vooral 's
avonds, als de binnenverlich-
ting brandt, is het effect over
donderend.
Ontsnappen aan je dagelijkse
bestaan en het leven op het
randje. Dit zijn de twee thema's
die in Kölges oeuvre centraal
staan. Voor een verzekerings
maatschappij maakte ze een
grote foto van een man die tus
sen twee hoge bergkammen op
een slap koord balanceerde.
Even weg uit de straat en van
het dagelijkse leven. Ontsnap
pen naar de wolken.
Ze plaatst zich in een aantal
kunsttradities, waaronder die
van Vermeer, met zijn indruk
wekkende luchtpartijen. In de
Lange Noordstraat kan de be
schouwer echter de wolken van
uit een volledig ander perspec
tief zien.
Een andere wortel van Kölgens
werk is de Romantische Duitse
schilderkunst, waarvan Caspar
David Friedrich de belangrijk
ste vertegenwoordiger is. Maar
waren zijn schilderijen vaak im
mense natuurlandschappen
met een maatschappelijke on
dertoon (de hunkering naar het
Grote Duitsland en de nietig
heid van de mens daarbij), bij
Kölge krijgt alles toch een men
selijke maat.
Je kunt je tot het raam verhou
den, erin wegdromen en net als
veel mensen doen, in je gedach
ten met de luchtpartij spelen en
figuurtjes van de wolken ma
ken.
Al sinds november fungeert het
raam van Caesuur als expositie
ruimte. Voorbijgangers kunnen
op deze manier direct in contact
komen met lamst. Voor de mees
ten een verrassende en positieve
ervaring. Hans Overvliet van
Ceasuur heeft al veel positieve
reacties erop gehad. „Normaal
hangt kunst in galerieën en mu
sea, verborgen voor het grote
publiek. Nu wordt het meer
naar de mensen toegebracht."
Venster
Het venster is als het ware een
metafoor, waarbij de kijker
even vanuit het dagelijkse leven
een andere wereld in kan gaan.
„Bovendien roept dit ook vra
gen op wat daarachter zit", al
dus Overvliet, „maar daarover
willen we het publiek voorlopig
nog naar laten raden."
Playful youth
een panterlijf, schijnbaar
kwetsbaar, maar toch alert,
elastisch, bewegend en genie
tend. Soothing coolness geeft
ook een roofdierachtig beeld
van de vrouw.
Heupen en billen die de wereld
quasi koel en speels afwijzen,
maar daaronder is zwakheid te
zien.
De onderbuik die in een donkere
tint is geschilderd, wat een die
pere kijk in het schilderij en de
vrouwelijke geest geeft.
Want dat is het doel wat Smit
voor ogen staat: dieper kijken
dan wat je ziet.
De middelen die ze hiervoor ge
bruikt zijn warme roodachtige
kleuren voor de lichamen, die
diepgang krijgen door middel
van verschillende donkere
kleurstellingen. De achtergrond
is steevast kouder; waaiervor
mig en blauw. Ieder lichaam is
met een bijna wiskundige preci
sie op het papier gezet, zonder
dat het een stijve indruk maakt.
Toverwapen
Waiting for Lambada, een
vrouw die wacht op liefde, sen
sualiteit. Onder een opwaaiend
groen jurkje draaiende billen en
heupen.
In Secret of womanhood wordt
de vrouw weergegeven als die
gene die het leven voort kan
brengen. De vrouw is hier rijp,
zelfverzekerd en vol.
Young femininity toont een jon
ge pas ontloken vrouw. Een
schitterend uiterlijk, dat wel.
Maar ze staat nog weifelend op
de benen. Schuchter ontbloten
de armen de borsten. Ze weet
dat ze mooi is, maar is daar nog
niet voor de volle honderd pro
cent van overtuigd, evenmin is
ze er zichzelf bewust van dat
haar lijf hoofden op hol kan
brengen, dat het een toverwa
pen is in de omgang tussen de
seksen.
De Playful youth is een tijgerin.
Speels en atletisch, maar ook
klaar voor de aanval.
Nieuwe vrouw
In het werk van Lonne Smit
wordt 'de nieuwe vrouw' neer
gezet. Niet alleen het spreek
woordelijke domme blondje, of
de mannenhatende krachtpat
ser, maar de sensuele, liefheb
bende vrouw. Die haar lichaam
durft te laten zien en zich niet
ervoor schaamt om én mooi én
slim te zijn.
Een vrouw die sterk is, kracht
uitstraalt, maar aan de andere
kant ook gevoelig, kwetsbaar en
onzeker durft te zijn. Andere
thema's van Smit zijn de natuur
en de mythologie. Binnenkort
wil ze een begin maken met een
serie waarbij de man centraal
staat.
Het werk van Lonne Smit is, na tele
fonische afspraak, te zien in Galerie
de Pauweveer, Korte Noordstraat 4
in Middelburg (0118-612644). Daar
naast hangt er werk van haar bij
Brooymans en Van de Gruiter, Lan-
geviele 29 in Middelburg. De serie
vrouwenfiguren die daar hangt, is
aangepast aan het karakter van de
designmeubelen in rood en geel.
Soothing coolness
dingen weer. Geen van allen
hebben de lichamen een hoofd.
Dit geeft er teveel een persoon
lijk cachet aan. Dancing elegan
ce is een soepel dansend vrou
wenlichaam. Ontspannen als
Dancing elegance
