Het kan spoken
rond de Flannans
Rondje Schotse eilanden
met voormalig onderzoekschip
37
f
39
43
zaterdag 26 juni 1999
vrije tijd
De treinreis uit Glasgow naar havenplaats Oban is
op zich al de moeite waard. De wagons slingeren
zich een weg door overvloedig loof- en dennegroen, dat
af en toe wordt onderbroken door een fraai uitzicht op
een van de typisch Schotse meren. Het landschap
kenmerkt zich door ruige, rotsige heuvels,
watervalletjes en beekjes. Op een landtong in een van de
meren, even voorbij Damally, getuigt een kasteelruïne
van een rijke middeleeuwse historie. De trein doet
stations aan met prachtige Schotse namen als Arrochar
Tarbet, Tyndrum Lower en Falls of Cruachan. In
Oban ligt het voormalige onderzoekschip Professor
Moltsjanov te wachten op een zevendaagse reis langs de
Schotse eilanden.
Boreray en Stac Lee bij St. Kilda.
foto's Joost Bosman
Boreray
St. Kilda C
Aberdeen
NOORDZl
uunaee
Lomord „Edinburgh
'Glasgow
Londonderry
:.N-IERLAND.
Manchester
Sheffield
WALES
Swansea
Cambridge
Het ondei'zoeksschip voer in de jaren
tachtig voor het Russische Hydrome-
teorologisch Instituut in Moermansk. In
1996 werd de Moltsjanov omgebouwd tot
een modern passagiersschip voor maxi
maal 54 personen. Dit gezelschap telt
slechts ruim dertig belangstellenden uit
hoofdzakelijk Groot-Brittannië en Ne
derland. Ruth Loutit uit Canada is met
haar 85 jaar veruit de oudste passagier. Ze
vloog speciaal uit Winnipeg over om de
trip mee te kunnen maken. Haar over
grootvader kwam van de Orkney-eilan-
den, en ze is op weg naar de 60ste reünie
van Orkney-bewoners in de diaspora.
De eerste bestemming van de Moltsjanov
is het eiland Canna. De oostelijke top van
het eiland heet Compass Hill, zo genoemd
vanwege het magnetische gesteente dat
de compassen van passerende schepen
beïnvloedt. Het eiland telt twee kerkjes:
een nog geheel intact protestants en een
rooms-katholiek godshuis. Het laatste
ligt er inmiddels totaal vervallen bij. Het
torentje is door de bliksem getroffen. Bin
nen is op de balustrade een onthoofd Ma-
ria-beeld gestald. Beneden staat nog
steeds het doopfond en een gedeelte van
het harmonium, alles onder een dikke
laag stof. „De National Trust of Scotland
heeft een aanvraag ingediend om er een
natuurstudiecentrum in te richten", ver
telt expeditieleider Martin Gray, een
energieke dertiger die met veel enthousi
asme en gevoel voor humor het gezel
schap op sleeptouw neemt.
Spookachtig
Diezelfde nacht zet de Moltsjanov koers
richting het westelijkste Schotse eiland
St. Kilda. Het schip vaart vroeg in de och
tend langs het kleine eiland Boreray dat
wordt geflankeerd door de 'zuilen' Armin
en Lee, rotspunten die als ijsbergen uit het
water omhoog steken. De laaghangende
bewolking tegen de duizelingwekkend
hoge en steile rotswand, de ruige zee en de
krijsende j an van genten die om het eiland
heen cirkelen, geven Boreray een spook
achtige aanblik.
Wanneer de zodiacs (de rubberboten
waarmee de passagiers aan land gaan)
vertrekken vanaf de Moltsjanov naar Kil
da, zijn de weersomstandigheden alweer
verslechterd. Daarom kan een uitgebrei
de wandeling naar de hoge top van het ei
land niet doorgaan. St. Kilda is 2000 jaar
bewoond geweest en herbergde een zelf
voorzienende gemeenschap, die zich
hoofdzakelijk met visserij en visverwer
king bedroop. Als in de jaren twintig de
crisis uitbreekt, wordt het eiland afhan
kelijk van grootschalige noodhulp. In
1930 besluiten de Britse autoriteiten tot
algehele evacuatie van de dan nog 36 be
woners. Vanaf de jaren zestig is er alleen
nog een radarstation op het eiland. De
honderden jaren oude nederzetting (niet
meer dan één lange straat) is er nog steeds,
inclusief een kerkhofje. Maar veel van de
uit grove stenen opgetrokken woninkjes
zijn in de loop der jaren vervallen. Tien
tallen vrijwilligers trekken er nu jaarlijks
op uit om aan de restauratie ervan te wer
ken. In een van de huisjes is een museum
pje ingericht over de geschiedenis van het
eiland. Het verhaalt onder meer over de
Dorpsruïne op Hirta (St. Kilda).
af»*
De rk kerk op Canna.
Mistress Stone, een uitstekende rots op
grote hoogte. De mannen die wilden trou
wen, moesten op het uiterste puntje gaan
staan, de ene voet voor de andere plaatsen
en gehurkt hun tenen met beide handen
aanraken. Wie dat durfde, moest wel door
echte liefde bevangen zijn, en mocht met
zijn bruid in het huwelijksbootje stappen.
Een van de vele papagaaiduikers op Rona
Het schooltje, naast de kerk, is nog geheel
in de oude staat achtergelaten. Het biedt
plaats aan zo'n zes kinderen, en aan de
muur hangen kaarten van onder meer
Noord-Amerika en Canada. De kinderen
leerden over verre oorden, terwijl de
meesten nooit van het eiland zouden af
komen. St. Kilda staat niet eens op een
van de kaarten vermeld. Dan schalt het
onheilspellende geluid van de hoorn van
de Moltsjanov door de baai. Het weer is
inmiddels zo bar geworden, dat de passa
giers worden teruggeroepen van het ei
land. Het levert huiveringwekkende tafe
relen op bij het schip zelf. Met alle macht
proberen de Russische scheepslui de zo
diacs tegen het landingsplatform aan de
onderkant van de trap te houden. Maar de
deining is zo sterk, dat de opstapplaats nu
weer eens diep onder water verdwijnt, en
dan weer hoog boven het water uitschiet.
Hoewel ze rijp lijken voor een lichte pa
niek, weten de Russen precies wat ze
doen, en trekken ze de zenuwachtige pas
sagiers een voor een de landingstrap op.
Als uiteindelijk iedereen veilig en wel aan
boord is, oogt Martin zichtbaar opge
lucht. „Prima gedaan iedereen", compli
menteert hij, en hij belooft plechtig:
„Morgen niet weer zo'n 'achtbaan'."
's Avonds passeert de Moltsjanov de Flan-
nan Isles. De vuurtoren op Eilean Mor
verspreidt zijn licht door de stormachtige
schemering. In 1900 verdwenen hier drie
mannen plotseling zonder een spoor na te
laten. Hun eten stond nog onaangeroerd
op de tafel in de vuurtoren. Een stoel was
omgevallen. Vermoed wordt, dat twee van
hen in een van de spelonken in moeilijk
heden kwamen. Toen de derde hen te hulp
schootzij n ze verzwolgen door een vloed
golf. „Het kan echt spoken rond de Flan
nans", vertelt Martin.
De volgende dag, wanneer de Moltsjanov
arriveert bij Lewis, is het weer een stuk
rustiger. Aan de rand van Loch Roag, be
vindt zich de mysterieuze stenenring van
Callanish met in het midden een grafheu
vel. Die zijn daar zo'n 5000 jaar geleden
neergezet. Volgens sommigen werden ze
gebruikt voor astronomische doeleinden.
Anderen beweren dat de stenen een religi
euze betekenis hadden. De stenen hebben
ieder een eigen karakter, het lijken soms
net gezichten. Wellicht dat de naam Cal
lanish dan ook stamt van het oud-Noorse
woord kallner dat 'mensen' betekent.
Schoonheid
North Rona, zo'n 44 mijl ten noord-oosten
van Lewis, is van ongekende schoonheid
en ligt er die dag zonovergoten bij. De
steile rotswanden zijn aan de bovenkant
zo rafelig, dat ze lijken te zijn afge
scheurd. Aan de andere kant van de zee
loopt de landtong Fianuis geleidelijk af,
de kobaltblauwe Atlantische Oceaan in.
Rona is onbewoond door mensen, maar
blijkt een ideale broedkolonie voor onder
meer verschillende soorten, meeuwen en
papegaaiduikers, met hun grappige, fel
rode snavels en pootjes. In het nederzet-
tinkje, waar weinig meer van rest dan met
gras overgroeide ruïnes, nestelen de
vrouwtjes van de vale stormvogel. In een
van de 'huisjes' werd in 1940 een dode
Duitse marine-officier aangetroffen, die
recht op zittend en in volledig uniform
was gestorven. Het team van de Royal Air
Force dat hem vond, heeft de Duitser als
nog een nette begrafenis gegeven.
Om elf uur 's avonds organiseert de staf
een avondlanding op Rona. Hadden de
rotspartijen overdag nog een kleurige en
vrolijke aanblik, in het halfduister (hele
maal donker wordt het op deze noorder
breedte 's zomers nooit) bieden ze, met de
enkele meeuwen die er nog boven cirke
len, een Hitchcock-achtig tafereel. De be
stemming is opnieuw de oude nederzet
ting, waar op dit tij dstip de lokroep van de
vale stormvogel te horen moet zijn. Hoe
ver ze ook uit van het eiland verwijderd
zijn, de mannetjes horen hun vrouwtjes en
keren terug van zee. Het zouden er tien
tallen moeten zijn, maar spektakel blijft
uit die nacht. „Een religieus ritueel, met
de ornithologen in de rol van hoge pries
ter", beschrijft leraar Engels John Hum
phries met milde spot het uitstapje, een
maal terug aan boord van de Moltsjanov.
Expositie
Op het zuidelijkste Shetland-eiland Fair
Isle richt predikant/kunstenaar Stewart
Wilson in zijn presbyteriaanse kerk net
een expositie in van zelfgemaakte schil
derijen. „De 70 bewoners van het eiland
vormen een hechte gemeenschap. Toch
hebben sommigen problemen met het ge-
isoleerde bestaan. Vooral vrouwen, die
komen voor een groot deel van het vaste
land. De mannen moesten hen daar wel
vandaan halen, omdat hier in 21 jaar geen
meisjes werden geboren", vertelt Wilson.
De laatste dag gaat de Moltsjanov voor
anker bij North Ronaldsay (Orkney), dat
door zijn vlakte wel iets weg heeft van een
Waddeneiland. Het wordt de laatste lan
ding met de zodiac, waaraan ook Ruth
deelneemt. Ze moet wel, want vanaf
North Ronaldsay vertrekt haar vliegtuig
naar Kirkwall, de 'hoofdstad' van de Or-
kney-eilanden. Daar wacht haar een
comfortabel bed.-and-breakfa.st. „Fantas
tisch", glundert Martin. „Op zo'n leeftijd
nog zoiets ondernemen. Wat een super
vrouw is dat."
Joost Bosman
Deze en andere scheepsreizen naar onder meer
Spitsbergen, IJsland, de Faer0er-eilanden en
Groenland worden georganiseerd door Ocean-
wide Expeditions in Vlissingen. De cruiseprij-
zen variëren van 220 gulden tot 9030 gulden.
Wel en wee van de
afzuigkap
Nieuwtjes op het gebied
van boxsprings
Overzicht van de
hypotheken
Spierbundels
vechtpoppen zitten
vaders in de weg
Een andere kijk op verse
groente
Droge rosé uit Spaanse
Bullas de moeite waard
Mazda ontplooit zich tot
ruimteauto-specialist
Historie herleeft op het
vermaarde circuit
Goodwood
De ideale fietskleding
voor de recreatiefietser
Personeel maakt
internetsite tegen
sluiting Borsselse
kerncentrale
Plannen voor bouw
grootste
schotelantennepark ter
wereld
Postzegels en puzzel
