Broeikas
zit vol
raadsels
PZC
Bouw je huis op cd-rom
Opwarming
van de aarde
wetenschap en techniek
43
Ijs Zuidpool smelt dramatisch snel
postzegels
Voorouders
leefden
langer
puzzel
zaterdag 12 juni 1999
Zo langzamerhand was iedereen
er wel van overtuigd dat te veel
kooldioxide tot catastrofale
klimaatveranderingen leidt. Maar
die zekerheid staat ineens op losse
schroeven. Heel vroeger was het veel
warmer dan nu. En toch was er
minder van het broeikasgas dan nu.
Zestien miljoen jaar geleden
was het flink warm, zo weten
we uit fossiele plantenresten en
fossielen van zeediertjes. Gemid
deld genomen was de aardtempe-
ratuur toen zes tot acht graden ho
ger dan het huidige gemiddelde.
Dat is nogal wat.
Geleerden twijfelden niet aan de
verklaring: dat móest wel komen
door relatief hoge concentraties
C02De vanzelfsprekendheid was
zó groot dat er nauwelijks goede,
gerichte metingen naar de werke
lijke C02-concentraties van toen
werden gedaan. Een team Ameri
kaanse geofysici van diverse uni
versiteiten heeft dat verzuim goed
gemaakt. Hun meetresultaten
werden gepubliceerd in het juni-
nummer van het wetenschappelij
ke maandblad 'Paleoceanogra-
phy'.
De wetenschappers concentreer
den zich op de verhoudingen tus
sen bepaalde typen isotopen in
versteende resten van plantaardig
plankton, fytoplankton, uit het
midden-Mioceen. Het Mioceen is
een geologische periode die duur
de van 26 tot negen miljoen jaar
geleden.
„Zowel groei en afmetingen van
de fytoplanktoncellen", begint
Miguel Pagani, een van de auteurs
in 'Paleoceanography' en verbon
den aan de Amerikaanse Geologi
sche Dienst (USGS), „als deisoto-
penverhoudingen in die cellen
worden als het ware gestuurd door
atmosferisch C02. Met een be
trekkelijk nieuwe, betrouwbaar
der manier van meten hebben we
die verhoudingen in de fytoplank-
tonfossielen kunnen herleiden tot
de concentraties kooldioxide in de
tijd dat het plankton nog leefde."
Opwarming
Tot verrassing van Pagani en zijn
collega's lieten de uitkomsten zien
dat het gehalte aan kooldioxide in
de atmosfeer toen, zestien miljoen
jaar geleden, slechts de helft was
van de huidige waarde. En dat ter
wijl de globale temperatuur toen
maar liefst zes tot acht graden ho
ger was dan nu.
Pagani: „Gedurende het hele Mio
ceen, dus zestien miljoen jaar
lang, varieerde het C02-gehalte
overigens tussen 180 en 285 volu
medeeltjes per miljoen volume
deeltjes. Het opmerkelijkste is dat
het C02-gehalte, tijdens de vrij
plotselinge opwarming tussen
14,5 en zeventien miljoen jaar ge
leden, dat bekend staat als het
Miocene Klimaat Optimum, bleef
steken bij de laagste waarden. Het
schommelde zo tussen 180 en
200."
Dus: hoge temperaturen en tóch
de laagste C02-concentraties. Die
laatste worden overigens altijd
aangeduid met de afkorting
'ppm', pails per million, dus hoe
veel deeltjes per miljoen (andere)
deeltjes. De huidige C02-concen-
tratie ligt iets boven de 300 ppm.
„Voor de duidelijkheid: kooldi
oxide is en blijft een broeikasgas.
Maar er is kennelijk, in ieder geval
toen, een mechanisme of combi
natie van atmosferische en aardse
mechanismen aan de gang ge
weest voor deze ogenschijnlijke
tegenstrijdigheid", zegt Pagani.
„De metingen hebben ons ook
periodieke afkoelingen in het
Mioceen laten zien die om de tien
duizenden tot honderdduizenden
jaren optraden. Onduidelijk is nog
of die periodiciteit met ijstijden
gepaard ging. Wel is toen ook spra
ke geweest van veel grotere con
centraties afstervend organisch
materiaal dan nonnaal. Het is
voorstelbaar dat daarbij in korte
tijd, geologisch gesproken dan,
grotere hoeveelheden C02 aan de
dampkring onttrokken werden
dan normaal."
Maar het vreemde blijft toch dat
de temperatuur (sterk) steeg ter
wijl het kooldioxide drastisch te
rugliep. Pagani en de zijnen zitten
ook wat dat betreft met de handen
in het haar al denken zij de oorza
ken te moeten zoeken in, op geolo
gische schaal plotselinge, veran
deringen in oceaanstromingen.
„Door tectonische activiteit zijn
door de hele aardse geschiedenis
heen overal oceaandoorbraken
geweest", aldus Pagani. „Waar nu
de Beringstraat is, liep vroeger een
landbrug die Eurazië met Noord
en Zuidamerika verbond. Derge
lijke doorbraken hebben enorme
consequenties voor oceaanstro
mingen waarin onmetelijke hoe
veelheden energie liggen opgesla
gen. Logisch dus dat zulks leidt tot
ingrijpende klimaatveranderin
gen, zoals plotselinge tempera
tuurstijgingen terwijl het kooldi
oxidegehalte, in ieder geval
aanvankelijk, laag blijft."
Het zijn gissingen, verklaringen
waarvan elke zekerheid echter
ontbreekt.
„Zeker is in ieder geval dat we iets
heel belangrijks en waarschijnlijk
heel ingewikkelds in de klimaat-
machinerie over het hoofd zien",
vindt Pagani. „Dat zou ons kun
nen leren van hoeveel, nu nog on
gedachte factoren het klimaat
werkelijk afhankelijk is. Waar
door dat enerzijds veel directer en
heftiger op bepaalde veranderin
gen reageert en anderszijds juist
weer nauwelijks of in het geheel
niet reageert op diezelfde veran
deringen als andere condities zich
een tikje wijzigden."
„Zoals het er nu naar uitziet, den
ken we dat de globale tempera
tuur in de volgende eeuw tot vijf
graden zal stijgen, door menselij
ke invloed. Misschien dat we dat
moeten bijstellen; misschien zijn
het er zelfs tien, misschien maar
één, misschien niets en misschien
wordt het zelfs kouder."
Een kwestie van vriezen of dooien
dus. Misschien.
Ben Apeldoorn
Twee ijsplaten bij de Zuidpool kalven af. Het
ijsoppervlak is vorig jaar met maar liefst 2800
vierkante kilometer afgenomen, zo blijkt uit stu
dies van onderzoekers van de Amerikaanse Uni
versiteit in Colorado en de Britse Antarctische
Dienst.
Volgens de wetenschappers wordt het smelten van
het ijs veroorzaakt door de stijging van de gemid
delde temperatuur in de afgelopen twintig jaar. De
periode dat het ijs smelt is daardoor namelijk twee
tot drie weken langer geworden.
De wetenschappers hebben gebruik gemaakt van
satellietfoto's, die laten zien dat de zogeheten Lar-
sen B-plaat begin 1998 nog maar een beetje af
brokkelde. Vanaf november vorig jaar verdween
1700 vierkante kilometer ijs. De Wilkins-ijsplaat
daarentegen kalfde vooral in maart vorig jaar af:
het ging toen om 1100 vierkante kilometer.
Wetenschappers hebben bewezen dat de ijsplaten
al vijftig jaar lang afkalven. Maar in die vijftig
jaar smolt in totaal 7.000 kilometer ijs. Ze noemen
het verdwijnen van 2800 vierkante kilometer in
één jaar een dramatische ontwikkeling. GPD
Het Velletje 'Tien voor uw brie
ven' (tien zegels van 80 cent)
dat in september 1993 werd uitge
geven zal 6 juli worden vervangen
door een nieuw semi-permanent
velletje, ook met tien zegels van 80
cent. Hebben de zegels in het vel
letje van 1993 twee motieven - op
de ene zegel een vulpen en twee
potloden, op de andere een enve
lop - bij het nieuwe laat PTT Post
het bij n: een simulatie van een
beeldscherm met handgeschreven
waarde-aanduiding 'cent' en 'Ne
derland'.
Het velletje is, aldus PTT Post, be
stemd voor mensen die brieven
met een formeel karakter willen
verzenden naar bedrijven en orga
nisaties. Mensen die veel schrijven
kunnen ook een vel van vijftig ze
gels met hetzelfde motief kopen.
Let wel. Deze zegels zijn zelfkle
vend. Van de vellen van tien is de
oplage 2,5 miljoen, van de vellen
van vijftig 520.000 stuks.
zie zegell
dacht met de uitgifte van een 17
fr.-zegel waarop een combinatie
van een recente foto van het paai
en een foto uit 1959.
NB. De drie Ensor-herdenkings-
zegels waarop ik kortgeleden
attendeerde zijn niet 17 mei ver
schenen, maar komen, na de zo
merstop, op 13 september uit.
zie zegel 2
Luxemburg heeft 17 mei behalve
dé twee reeds genoemde Europa
zegels uitgegeven, maar ook nog
vijf andere bijzondere zegels. Dat
zijn: 16 Luf., 125 jaar Wereldpost
vereniging (het getal 125, het
UPU-embleem en brieven); 16
Luf., int. Seniorenjaar (een bril en
zijn schaduw); 16 Luf., 75 jaar
Nat. Bond van Ziekenfondsver
enigingen (letter M met een vlam
metje); 32 Luf., 50 jaar Luxem
burgse Bond van amateurfotogra
fen (landkaart, fototoestel en fo
torolletje) en 80 Luf., 100 jaar
Luxemburgse Gymnastiekbond
(o.a. turner tijdens oefening op een
paard).
zie zegel 4
België heeft 7 juni zijn chocolade
industrie met de uitgifte van drie
17 fr.-zegels in het zonnetje gezet.
Op de zegels achtereenvolgens de
cacaoteelt, de ambachtelijke be
reiding en het eindprodukt.
Op 2 juli 1959 gaven prins Albert
en Donna Paola Ruffo di Calabria
elkaar het ja-woord in de Brussel
se 'Sint Goedele'. Het 40-jarigko-
ninklijk huwelijk wordt 2 juli her
efLQQUE BELGIË
Denemarken heeft 2 juni 150 jaar
Deense revue herdacht. Op vier
zegels treden nationale sterren op:
4,00 kr„ Kjeld Petersen en Dirch
Passer; 4,50 kr., Osvald Helmuth;
5,25 kr., Preben Kaas en Jürgen
Ryg en 6,75 kr., Liva Weel. Deze
emissie bestaat verder uit: een
boekje met tien 4,00 kr.-zegels, een
boekje met tien 5,25 kr.-zegels, een
mini-velletje met de vier zegels
(het zesde: MH6), een presentatie
map (SM34) en een postkaart
(CP26).
Op 2 juni werd tevens 150 jaar
Deense grondwet gememoreerd
met een 4,00 la:-zegel die de letter
'g' en een paragraafteken toont.
zie zegel 3
Het Kanaaleiland Jersey heeft in
middels al zes orchideen-series op
zijn naam staan. Ook Zweden is nu
met een orchi deen-emissie geko
men en wel op 20 mei. (NB. Op de
zelfde dag verschenen ook de
reeds genoemde vier Europa-ze-
gels). Op vier brev-zegels/ixxrikes
(5 kr.) prijken het hondskruid
(Anacqmptis pyramidales), de
moeraswespenorchis (Epipactis
palustris), het vrouwenschoentje
(Cypripedium calcolus) en de har
lekijn (Orchis morio). De zegels
zitten in boekjes van tien (50 kr.).
zie zegel 5
Op 20 mei verschenen onder de ti
tel 'Rijwielen' eveneens vier fiets-
zegels. Alle van de rol: een vouw
fiets (6 la-.), een koei-iersfiets (8 ki-.),
Je overweegt je muren een andere
kleur te geven. Nu eens niet - heel
braaf - een gebroken wit
behangpapiertje met een flauw
structuurtje. Je wil iets rigoureus:
knalblauw. Maar ergens vrees je toch dat
dat misschien wel heel erg druk zal
worden. Vóór je nu de kwast grijpt, of
uitwijkt naar het vertrouwde gebroken
wit, kun je beter eerst op de computer
kijken hoe zoiets eruit gaat zien.
Programma's waarmee je in drie
dimensies je eigen huis kunt
ontwei-pen en kunt vullen met
meubels zijn er al jaren. Zo onge
veer alle cd-rombedrijven bren
gen ieder jaar wel nieuwe versies
uit. Ieder jaar weer een beetje be
ter. Denda brengt gelijktijdig twee
3D ontwerpprogramma's uit: 3D
designer Binnenhuisarchitect en
3D designer Huisarchitect, beide
versie 2.
De twee programma's zijn zo goed
als identiek. Het enige verschil
blijkt het feit dat met de Huisar-
chitectversie het huis van buiten
bekeken kan worden. Omdat ver
der beide exact hetzelfde zijn - ook
in prijs - lijkt de keuze niet moei
lijk.
Het zijn lastige programma's om
onder de knie te krijgen. Pas na
uren experimenteren begint je te
dagen wat er aangepast kan wor
den. Dan ook krijg je langzaam
maar zeker plezier in je werk.
Voordeel
Beter dan voorheen slaag je er nu
in om een wat afwijkend gevormd
huis in de computer te krijgen.
Veel functies in 3D designer Huis
architect zijn geautomatiseerd.
Bij een standaard nieuwbouwhuis
is dit absoluut een voordeel, maar
bij een net iets ander huis een na
deel. Het kost heel wat tijd om de
computer aan het verstand te
brengen dat het 4,60 meter hoge
appartement met puntdak echt
geen zolderverdieping heeft.
Wanneer de muren eenmaal gezet
Onze vroege vooi-ouders heb
ben waarschijnlijk langer ge
leefd dan het onderzoek van hun
skeletten tot nog toe liet vermoe
den. Volgens wetenschappers van
de universiteit van Bradford zijn
de tot nog toe gehanteerde bereke
ningsmethoden onnauwkeurig.
Gewoonlijk wordt de leeftijd van
een skelet berekend aan de hand
van het stadium van zijn ontwik
keling en van de veroudering van
tanden en botten. Men hanteert
daarbij waarden die worden ver
geleken met een cux-ve die is sa
mengesteld uit algemeen aan
vaarde parameters voor een
normale menselijke groei.
Hier loopt het echter fout, stellen
de Britse vorsers. Volgens hen is de
statistische basis voor deze bere
kening te eng en niet 'zuiver' ge
noeg, omdat enkel rekening wordt
gehouden met onzekere en niet
altijd bewijsbare historische
groeinormen en daaruit afgeleide
een racefiets (brev/5 kr-.) en een
fiets gebruikt door de posterijen
(föreningsbrev, een zegel te ge
bruiken door verenigingen).
Tot slot werd 20 mei met een 7 kr.-
rolzegel (motief: een levenskrach
tige kiem) de aandacht gevestigd
op de Europese parlementsverkie
zingen en het 50-jarig bestaan van
de Raad van Europa.
Vluchtstempels
Stempelnieuws - De KLM voert 16
juni met een Boeing 767 de eerste
vlucht uit van Amsterdam naar
Riyadh in Saoedi Arabi. Verzame
laars van eerste-vluchtstempels
kunnen echter niet meer terecht
bij de Verzamelservice in Gronin
gen. PTT Post en de Nederlandse
Vereniging van Ae.ro Philatelisten
'De Vliegende Hollander' zijn na
melijk overeengekomen dat eer-
ste-vluchtstempels uitsluitend
worden geplaatst op enveloppen
die via De Vliegende Hollander-
worden aangeboden.
Voor meer informatie: Vereniging
De Vliegende Hollander, Postbus
94,2770 AB Boskoop, tel. 0172 216
534.
Hero Wit
zijn, kan het huis gevuld worden.
In een scherm met vier vensters zie
je je woning van links, van de zij
kant en van boven. In het centrale
venster zie je een driedimensiona
le weergave. Bij het plaatsen van
meubelen, stoffering, trappen,
kasten etcera kun je putten uit
twee mappen. In één map zitten
alle voorwerpen, in de andere zijn
de materialen te vinden waar de
voorwerpen van gemaakt zijn.
Hoeveel soorten stoelen er ook op
het schijfje mogen staan, de stoel
die je thuis hebt staan zit er niet
tussen. Geen probleem, de meeste
voorwerpen zijn wel zodanig aan
te passen dat ze op z'n minst sterk
op de eigen meubeltjes lijken. Je
kunt de grootte aanpassen en het
patroon. Als het patroon van je
keuze er niet bij zit, kun je het des
noods zelf maken. Het is veel
werk, maar uiteindelijk heb je wel
een 3D-document van je eigen
huis. Erg handig voor verbouw
plannen in de toekomst.
In de speciale wandelmode kun je
nu door je eigen virtuele huis wan
delen of zelfs vliegen. Stel je daar
niet te veel van voor. De besturing
van de wandelmode werkt vrese
lijk onhandig en kost gigantisch
veel geheugen. Om optimaal ge
bruik te maken van de program
ma's kun je maar beter een hele
knappe computer hebben staan.
De minimale systeemeis die Den-
da opgeeft is met 133 Mhz compu
ter met 16 Mb RAM nogal aan de
lage kant. Voor 3D-documenten
moet een computer stevig reke
nen. Beide programma's zijn beke
ken met een 233 Megaherz Penti
um 2 met 32 Mb RAM. Het ge
bouwde huis bestond feitelijk
maar uit twee gemeubileerde ka
mers. Dit bleek, voor de op zich al
lesbehalve slome computer al te
veel van het goede. Crashes waren
het gevolg.
Guido van der Heijden
3D designer Binnenhuisarchitect en
3D designer Huisarchitect kosten
f49,95. Aanbevolen systeemeisen
Een Pentium II computer vanaf 200
Megaherz32 Mb werkgeheugen (RAM
een 2 Mb videokaart, 50 Mb vrije
ruimte op de harde schijf en vanzelf
sprekend een cd-romspeler (4x).
http://www.denda.com.
ouderdomscijfers. Dat kan een
verschil van soms wel dertig en
meer jaren opleveren.
De klassieke berekeningsmethode
om de levensduur van een skelet te
bepalen stelt wetenschappers
overal ter wereld inderdaad voor
een aantal problemen. Zo leek in
de jaren vijftig de bestudering van
het skelet van Maya-koning Ha-
nab Pakal, die in de zevende eeuw
leefde, er op te wijzen dat hij in de
ouderdom van ongeveer veertig
jaar was overleden. De inscripties
op zijn graf die pas in de jaren
tachtig werd ontcijferd, vermeld
den, vertaald in onze tijdrekening,
echter- een ouderdom van tachtig
jaar.
Eenzelfde probleem geldt de ge
middelde ouderdom van de in
Groot-Brittannië levende mensen
in de elfde eeuw, die volgens de
gangbare skeletanalyses hooguit
55 jaar haalden. En de bewoners
van de Orkney-eilanden zouden in
het Jong-Steentijdperk amper 25
jaar oud zijn geworden.
Die ouderdomsbepalingen stem
men volgens de Britse vorsers niet
meer overeen met recent multidis
ciplinair onderzoek op het gebied
van literatuur-, oude sagen en over
leveringen, ontcijfering van graf
tekens, scheikundige analyses van
mummificatietechnieken en dies
meer. Het lijdt geen twijfel dat de
historici nog voor verrassingen
zullen komen te staan die de mo
derne geschiedschrijving grondig
kunnen beïnvloeden.
Johan Lamoral
Cryptogram
Horizontaal:5. Voor een verkeersbrigadiertje is het duidelijk voorbij (5,4); 6. Worden ze bespeeld door vlerken? (8);
8. Muziekstukken om te kaarten (10); 11. Edelman die bevel krijgt om te spitten (5); 12. Een vogel zal met vruchten
niet werken (9); 15. Hierin broeit het geld (3); 16. Luister, het spreekt de koningin aan! (9); 17. Europeaan met een
schaakstuk als baanbreker (7); 18. Opvliegende munt (7); 21Even nemen de kijkers een kijkje (10); 22. Men is erbij
als het zo warm is (8).
Verticaal: 1. Kaarten in gewassen kledingstukken (12); 2. Niet veel prijzen voor rivieren (7); 3. ZoOn prestatie is een
uitbrander van niveau (11); 4. In Duitsland waar het hoorbaar onweert (6); 7. De steen van een ronddolende uitblin
ker (8); 9. Betreft het geslacht van een verlegen meisje (8); 10. Donshaar van een vervelend wicht (9); 13. Document
om door de bergen te komen (3); 14. Oliedollars? (9); 19. Bij momenten moet men erop passen (6); 20. Daarbij is het
een Fries met een onbekende (5).
Stuur het ingevulde cryptogram - bij voorkeur per brief
kaart-aan:
Puzzelredactie PZC
Postbus 18
4380 AA VLISSINGEN
Uw inzending moet uiterlijk woensdagochtend in ons
bezit zijn. Vermeldt uw naam, adres en woonplaats.
De PZC stelt de volgende prijzen beschikbaar: eerste
prijs een VVV-bon van 50,-. Tweede, derde en vierde
prijs een VVV-bon van 25,-. De oplossing en de namen
van de prijswinnaars vindt u in de PZC-bijlage 'Vrije Tijd'
van volgende week.
Oplossing zaterdag:
De sleutelwoorden van het kruiswoordraadsel van vori
ge week zijn:
Prullenbak en Perforator.
De prijswinnaar van de VVV-bon van 50,- is J.R.
Koedam, Bernhardstraat 26 te Kortgene.
DeVW-bonnenvan 25,-gaannaarM.C. Hage, Pr. Bea-
trixstraat 14 te Stavenisse; S. van Zweeden, H. Dunant-
straat 60 te OOst-Souburg en J. van Hecke, Ferd. Bol
straat 16teTerneuzen.
De prijzen zullen binnenkort worden toegezonden.
