Kunstig Utrecht
vanaf de Dom
Salvador Dalf liet drie
bedevaartsoorden na
Tussen mens en onmens
Mr fa kunst
tv cultuur
Kunst en
kitsch
Fotografie
Holland
Festival
16
en roedel
levensgrote dieren
die zich als een
perpetuum mobile in
beweging zet, een immense
surrogaatzon die de echte
zon bij zonsondergang doet
verbleken, een UFO die zo
groot is dat hij in vieren
gezaagd moet worden om
hem op een fatsoenlijke
auto in kan rijden. Het zijn
vier van de 24 kunstwerken
tijdens Panorama 2000, de
grootste openluchtexpositie
Museu in Figueres: eieren op het dak en kippenvel op de muren.
manier op de plaats van
bestemming te krij gen en een
reuzenrad waar je met je
in de geschiedenis van
Utrecht, te zien tot 3 oktober-.
De proj ecten, die in totaal 46
miljoen gulden kosten,
roepen in eerste instantie
associaties op met een natte
droom van een
kermisexploitant, een stoute-
jongensfantasie of een
megalomane uitspatting van
science-fiction-achtige
zelfprofilering van de stad
Utrecht. Panorama 2000 is
echter niet meer of minder dan
een vervolg op de eerdere
buitenexpositie Nachtregels uit
1991, ook al zo'n groot, overal in
de stad zichtbaar kunstproject
waaraan tal van internationale
kunstenaars een bijdrage
leverden in de vorm van
fluorescerende voorstellingen
op gevels.
De laatste weken zijn overal in
de stad Utrecht de
voorbereidingen van Panorama
2000 zichtbaar geweest.
Woonhuizen zijn ontmanteld,
doorboord met gaten voor paler
en daken zijn er afgepeld om
vervangen te worden door een
glazen of roestvrijstalen dak.
Tegen de Domtoren was
wekenlang een grote stellage te
zien, die de komst van een lift
aankondigde. Die lift is
noodzakelijk voor het
kunstproject, want je kunt de 24
werken tijdens Panorama 2000
als bezoeker maar op één
manier optimaal bekijken;
vanaf de top van de Domtoren.
En omdat ook de minder
mobiele of sportieve medemens
een kans moet krijgen de even
fantasievolle als spectaculaire
bouwwerken te aanschouwen,
is die lift er gekomen.
Dat het project er niet zonder
slag of stoot gekomen is, moge
duidelijk zijn aan de talloze
hobbels die de organisatoren
hebben moeten nemen om
Panorama 2000 te realiseren.
Gehandicaptenverenigingen,
buurtbewoners,
oppositiepartijen in de
Utrechtse gemeenteraad,
welstandscommissies en
journalisten: vrijwel elke
denkbare groepering in Utrecht
had wel een mening over
Sinds vorig jaar bestaat in
Noordoost-Spanje de Dali-
aanse Driehoek. De surrealisti
sche schilder Salvador Dalf liet
bij zijn dood in 1989 drie gebou
wen na aan de staat: het al lan
ger toegankelijke Dalf Teatre-
Museu in Figueres, zijn woon
huis in Port Lligat en het kasteel
van zijn vrouw Gala in Pübol.
De laatste twee zijn in 1997
opengesteld als musea. En nu
zijn het alle drie bedevaartsoor
den voor duizenden Dalf-lief-
hebbers uit de hele wereld.
Dé tocht naar Cadaqués voert
langs een grillige bergachtige
weg. Dan duikt het schilderach
tige vissersplaatsje op, nog on
bedorven voor Costa Brava-be-
grippen. Het jazzcafé van
Cadaqués, geboorteplaats van
Salvador D all's vader, is al de
cennia vermaard. Daarvan ge
tuigen de vele memorabilia van
bekende sterren die het hebben
bezocht. Gabriel Garcia Mar-
quez hangt er naast Herman
Brood.
Een bord in het dorpje verwijst
naar hotel Port Lligat, de afge
legen vlek waar de Catalaanse
schilder met zijn vrouw zo'n
veertig jaar heeft gewoond en
vooral gewerkt. Een nieuwe
weg heeft het gehucht, tot voor
kort slechts bestaand uit Dali's
immer groeiende huis en een ho
tel, toegankelijk gemaakt.
Voorheen was het vanuit Ca
daqués een steile wandeling
langs een ongelijk rotspaadje.
Dit bestaat nog en maakt duide
lijk dat het isolement van Port
Lligat bijkans volledig was.
Het landschap is indrukwek
kend, van een woeste schoon
heid en tegelijk herkenbaar. De
grillige rotsfoi-maties, de door
de rotsen beschermde baai.
Geen stranden. Waarschijnlijk
de redding van dit stukje Costa
Brava. Dit is het landschap van
Dall. Als in de verte het huis op
doemt met twee reuzeneieren en
de koppen van Castor en Pollux
op het dak, weet ieder die ook
maar wat van Dall heeft gezien,
dat hij hier op de juiste plek is.
Vergeleken bij de omgeving is
een bezoek aan het museum een
lichte teleurstelling. De bezoe
kers worden in groepen van tien
in rap tempo door het huis ge
jaagd. Niet meer dan tien minu
ten krijgen ze om een vertrek te
bekijken. Ze worden verwel
komd door een opgezette "beer
voorzien van veel parafernalia
door het zelf verklaarde genie
Dall.
te paard, dat nu nog de entree
van het huis siert. Dall zou Dall
niet zijn als hij daar niet gebruik
van had gemaakt. Boven de hal
staat een tafel met glazen door
kijk die een blik verschaft op het
paard.
Gala accepteerde het kasteel als
cadeau op voorwaarde dat Dall
alleen mocht komen na daartoe
een schriftelijk verzoek te heb
ben ingediend. Naar verluidt is
dat slechts enkele malen ge
beurd. Dat verschafte Gala de
gelegenheid haar minnaars te
ontvangen, die ondanks haar
gevorderde leeftijd nog volop
toestroomden.
Het Castell Gala Dall is een ver
ademing vergeleken bij het Ca-
sa-Museu in Port Lligat. Dat wil
zeggen, de bezoeker krijgt aan
merkelijk meer de ruimte en de
kamers zijn minder vol. Het ver
dient aanbeveling wat vroeg te
komen, om de pracht van het
kasteel in alle rust te ondergaan.
In de crypte onderin het kasteel
ligt Gala begraven. In 1982
overleed zij op 84-jarige leef
tijd. Er was ruimte gemaakt
voor twee graven. Salvador zou
er naast komen te liggen. De
steen naast die van Gala is even
wel blanco.
Numocht Dall wel in het kasteel
komen en hij nam er tijdelijk
zijn onderdak. Hij installeerde
er deintensblauwe troon. Daar
op gezeten ontving de markies
het gemene volk der journalis
ten. Na twee jaar werd hij echter
het slachtoffer van een raadsel
achtige brand.
Een ambulance was te min voor
het genie. Hij liet zich in de Ca
dillac naar het ziekenhuis ver
voeren. Een vorstelijke rit die
hem wel bijna het leven kostte.
Na een wonderbaarlijk herstel
nam Dall zijn intrek in het Tea-
tre-Museu in zijn geboorte
plaats Figueres.
Hier bracht hij te midden van
zijn culturele nalatenschap zijn
laatste jaren door. Veel plezier
heeft hij er niet meer aan be
leefd. In wat nu waarschijnlijk
een van de leukste musea van de
wereld is, kwam hij in 1989 op
88-jarige leeftijd te overlijden.
Hij werd begraven in zijn eigen
museum. Na zijn dood bleek hij
al zijn aardse bezittingen aan de
Spaansestaat te hebben nagela
ten.
Nico Hylkema
Het Dalimuseum in Figueres is het
hele jaar geopend. De huis-musea
zijn van november tot maart geslo
ten.
Mare Ruigrok laat een schotelvormig blinkend object landen op de Inktpot, De Panorama-2000caroussel met, tijdens de opening, staatssecretaris Van
hethoofdgebouwvandeNS. foto Marco Hofsté derPloeg met zijn auto in het reuzenrad. foto Jaap de Boer
Het is kruip-door sluip-door in
het huis, overvol met opgezette
dieren en prachtige kunststuk
ken tussen ongekende rotzooi.
Èen blik uit het raam in Dali's
atelier leert nog eens waar hij
zijn inspiratie vandaan haalde.
Het uitzicht is adembenemend.
Dat is de inrichting van het huis
ook.
Evenals zijn werk verkeert die
in een wankel evenwicht tussen
kunst en kitsch. Jammer genoeg
is om onverklaarbare reden de
keuken verwijderd, want ook
het eten bereiden behoorde tot
de voorstelling die het echtpaar
Dall van hun leven hebben ge
maakt.
In dit huis ontving Dall de vele
beroemdheden die zijn kennis
senkring bevolkten. Schaamte
loos koketteerde hij met bezoek
van de hele jetset en dat van het
Spaanse koninklijk huis.
Hoe groot de oude vissershut
ook was geworden en hoeveel
vertrekken het huis in Port Lli
gat ook telde, het was te klein
voor twee enorme persoonlijk-
Panorama 2000. Het proj eet zou
te duur- zijn, te veel ingrijpen in
de leefomgeving, het stadsbeeld
en de Domtoren ontsieren of te
weinig kunst en te veel
Disneyland, kermis en kitsch
zijn.
Nu alle hobbels zijn genomen en
de show loopt, zou je kunnen
zeggen dat Panorama 2000 zijn
waarde al heeft bewezen. Als er
één ding duidelijk is uit de
discussies over het project, dan
is het dat iedereen
tegenwoordig verstand heeft
van kunst. Het streven naar de
democratisering van kunst, het
toegankelijk maken van kunst
voor brede bevolkingsgroepen -
een proces dat in het begin van
deze eeuw werd ingezet - lijkt
met Panoi-ama 2000 voltooid te
zijn.
Misschien is het in dat licht niet
eens zo'n optimistische
schatting van de organisatie,
die voorspelt dat zo'n 100.000
mensen de komende maanden
de Domtoren zullen beklimmen
om zich te laten verbazen door
de mega-mus (met een omvang
van 60 kuub) van Tom Claassen,
de video-opnames die op
initiatief van de Duitser
Carsten Holler gemaakt zijn
door duiven met camera's om de
nek, de 2000 rookpluimen van
de Chinees Guo Quiang die de
stad in een mysterieuze nevel
hullen en het project van de Brit
Julian Opie, die stadskasteel
Oudaen heeft omgetoverd tot
een Disneykasteel.
MarkRoos
Panorama 2000 in Utrecht: t/m 3 ok
tober 1999. Open di t/m zo 10 - 18
uur (laatste groep om 17 uur in de
Domtoren naar boven), do 10-21
uur. Toegangsprijs 15 gulden aan de
kassa bij de Domtoren. Liftkaarten
alleen aan de kassa verkrijgbaar, 15
gulden reserveren niet mogelijk).
Bij harde wind is de Domtoren, niet
toegankelijk. Kaarten Drive-In-
Reuzenrad 25 gulden.
Op 28 juni wordt bij de NPS in Het
Uur van de Wolf 'The making of Pa
norama 2000' vertoond. In samen
werking met ID en Dtv volgde regis
seur Leon Giesen de voorbereidin
gen voor deze mammoettentoon
stelling.
Veertig meter hoge foto van deAsmatPapoa Yuni, het schild der voorvaderen, op de zijkant van de Utrechtse Dom
kerk. foto M a rc H ofsté
heden als Salvador en zijn min
nares, echtgenoot en muze Gala.
Beiden maakten vooral van hun
leven een kunstwerk. „Het eni
ge verschil tussen een gek en mij
is, dat ik niet gek ben", schreef
hij in 'Mijn leven als genie'.
Samenwonen was voor de twee
moeilijk, ondanks het winterse
verblijf in New York en de vele
bezoeken aan het nabij gelegen
Franse Perpignan. In 1969
kwam Dalf een oude belofte aan
Gala na: de aankoop van een
kasteel. Zijn oog was gevallen
op het kasteel van Pübol, een
veertiende eeuws onderkomen
waar Gala zich zou kunnen te
rugtrekken.
De oude meester werkte op dat
moment volop aan de inrichting
van het Teatre-Museu in Figue
res. Toch vond hij de tijd het
kasteel op te knappen en op Da-
liaanse wijze in te richten.
Vrienden en bekenden liet hij
weten dat geschenken voor de
inrichting welkom waren. Zo
kwam hij aan het opgezette wit-
In de Amsterdamse kunstenaarssociëteit
Arti hangen foto's van penissen in vele
verschijningsvormen. Hele kleine, pubera
le, mooie grote, walgelijke, exemplaren in
erectie naast een blote kinderdij, omwik
keld met een touw, omhoog gerezen door
vastgeklonken boeien, tijdens het vrijen,
enzovoorts, enzovoorts. Volgens Holland
Festival-artistiek leider Ivo vanHove dwin
gen deze foto's de kijker „zijn gewoonteblik
te verleggen."
Met de fototentoonstelling 'Attack!' wil
Van Hove tijdens het Holland Festival (HF)
inhaken „op de groeiende tendens onder
kunstenaars om de gangbare grenzen tussen
de verschillende kunstvormen te doorbre
ken." De expositie past bovendien in het ge
varieerde programma waarmee hij een di-
Nobuyoshi Araki maakte in opdracht van het Holland Festival een wand met kleurenfoto's van het leven op de Wallen,
foto CeesZorn
verser publiek bij het festival wil betrekken
dan voorheen.
Het is tegenwoordig mode het onderscheid
tussen 'hoge' en 'lage'kunst in het Engels uit
te drukken. Zo typeerde Van Hove bij de
presentatie in Arti fotografie als het medi
um bij uitstek „dat aan de grenzen tussen
'high' en 'low art' morrelt."
De fotografen die Johan Swinnen op zijn
verzoek selecteerde bewegen zich volgens
Van Hove op het scherpst van de snede. Zij
onderzoeken „de grens tussen gekte en ge
nialiteit, tussen erotiek en pornografie, tus
sen mens en onmens, tussen wetenschap en
mythe, tussen geval en ongeval, tussen weer
en onweer." Hun beelden zetten volgens
hem vraagtekens bij vastgeroeste catego
rieën en wie bedenkingen bij veel van deze
foto's oppert zal hij vermoedelijk hopeloos
ouderwets vinden..
Curator Swinnen schaart de foto's op 'At
tack!' onder het verschijnsel paroxisme, dat
volgens Van Dale onder meer 'heftige vul
kanische uitbarsting' betekent. Franse the
oretici gebruiken het woord oök wel als
beeldspraak voor het aanduiden van uiter
sten: een vulkaanuitbarsting kan immers
zowel een toeristische attractie zijn als de
daadwerkelijke explosie in de aardbol zelf.
De foto's gaan volgens Swinnen over uiter
sten en over pogingen te ontsnappen „uit
een categorie waarin men zichzelf begrensd
heeft."
De foto van Walter Chapell van een vader
met erectie naast de blote dij van zijn zoon
tje werd afgelopen weèk op last van justitie
van de expositie verwijderd. De foto maakte
deel uit van de penissencollectie van een
anonieme verzamelaar die op deze expositie
een apart onderdeel vormt.
De kwaliteit van de fotografen die Swinnen
selecteerde kan overigens zonder meer on
der de noemer 'hoge' kunst worden ge
schaard. De wereldberoemde Japanner No-
buyoshi Araki maakte in opdracht van het
HF een prachtige wand met poëtische kleu
renfoto's van het leven op de Wallen, waar
voor hij ook beeldschone prostituees bereid
vond te poseren. Hans Nelemann is present
met ind ruk wekkende monumentale foto's
van Maori-mannen vol tatoeages, Sakiko
Nomura intrigeert met haar geheimzinnige
zwart-wit foto's van mannelijke naakten en
de enorme gezichtenwand van Bart Mi-
chielsen is ronduit prachtig.
Frangoise Ledeboer
De Holland Festival-expositie 'Attack! Fotogra
fie op het scherpst van de snede' in Arti (Rokin
112, Amsterdam) duurt tot en met 26 juni. De ope
ningstijden zijn dagelijks van 12 tot 20 uur.
vrijdag 11 juni 1999
