#5?
Degelijke ontvangst
in Excursieschuur
DiutengaDieci
Natuur noodzaak
en geen luxe
PZC
zi
Pleisterplek in
Schouwse
Westhoek
door het oog van Wim Riennens
33
woensdag 2 juni 1999
door Ali Pankow
Wie zijn oren en ogen openzet,
komt heel wat te weten in de
Excursieschuur van
Staatsbosheer in
Westerschouwen. Het pand staat
bij de hoofdingang van de
Boswachterij aan de
Kraayesteinweg. Wie meer wil
weten over dit unieke duin- en
bosgebied vindt hier veel van zijn
gading. Overzichtskaarten met
wandelpaden, fietsroutes,
brochures over ontstaan en
ontwikkeling van de
Westerschouwse Domeinen en
informatie over andere
natuurgebieden zijn hier gratis
verkrijgbaar. De Excursieschuur
onderscheidt zich door het
informele karakter van andere
bezoekerscentra van
Staatsbosbeheer.
De robuuste houten schuur is
degelijk ingericht. Wie even wil
rusten na een ferme wandeling of
zich voorafgaand aan een tocht
door het bos goed wil oriënteren, is
hier aan het goede adres. De
Excursieschuur is nu twee jaar in
gebruik als informatieve
pleisterplek. als ontvangstruimte
voor groepen en als begin- en
eindpunt voor excursies. „Wie
voor die tijd vragen had over de
Domeinen had geluk tijdens een
wandeling of fietstocht door het
gebied eens een boswachter tegen
te komen", zegt medewerker A J.
Goudzwaard van
Staatsbosbeheer. Volgens hem
werd de oude schuur die hier eerst
stond hoofdzakelijk gebruikt als
start- en eindpunt voor
groepswandelingen, maarniet als
bezoekerscentrum.
Vrijwilligers
Verbouwing en inrichting van de
nieuwe Excursieschuur vergde
vijftigduizend gulden. Dankzij de
inzet van vrijwilligers is het
mogelijk het centrum tijdens
schoolvakanties van dinsdag tot
en met zondag elke middag
geopend te hebben. Buiten het
seizoen kunnen de bezoekers op
zaterdag- en zondagmiddag in de
schuur terecht. ,,We zijn met vijf
vrijwilligers begonnen. Dit
seizoen worden er voor het eerst
zeven mensen ingezet. Het zijn
leden van Natuurmonumenten of
natuurgidsen met een IVN-
diploma", vertelt Gea Binneveld
die zelf hier al twee jaar ervaring
heeft. De toeloop is zeer wisselend
en weersafhankelijk weet ze
inmiddels. Bij mooi strandweer
komen hier weinig mensen, maar
tijdens de pinksterdagen werden
er elke middag ruim tweehonderd
bezoekers geturfd.
Sommigen komen niet verder dan
de receptie. Daar immers kan een
keus gemaakt worden uit de
veelheid aan gratis folders,
kunnen grotere
landschapskaarten worden
Wandelaars rusten tijdens een wandeling uit op het terras van het nog
altijd bestaande Hotel Mastbos. foto uit besproken boek
gekocht, kan voor slechts een piek
een kopje koffie of thee worden
gedronken en is er gelegenheid
voor de sanitaire stop.
Geen vossen
De informatrice achter de balie
staat paraat voor het
beantwoorden van vragen. „Zit de
vos hier in het bos?", krijgt ze vaak
te horen. Ze moet er ontkennend
op antwoorden. In de Domeinen
houden zich geen vossen op, maar
de waag wordt ingegeven door het
fraai opgezette exemplaar in de
expositieruimte.
Op de grote houten tafel met
banken ligt leesvoer voor
natuurliefhebbers. Uitgaven van
'Grasduinen' en diverse bladen
voor vogelaars.
Wie wil weten waar het aan de
kust om draait, moet een schijf
bedienen en leert onder meer dat
de zee neemt en geeft, aanspoelt en
afslaat of dat de mens bebost,
helm aanplant, weghaalt en weer
laat waaien.
Wat Staatsbosbeheer allemaal
doet, kunnen de bezoekers door
middel van een cd-rom te weten
komen. „Helemaal niet moeilijk
hoor moedigt Gea Binneveld hen
aan. „Dit is de eenvoudigste
computer die er is, gewoon
handmatig te bedienen."
Korte videopresentaties vertellen
over het leven van de oerrunderen
op de Slikken van Flakkee, over de
reeën en hun omgeving of over de
kust bij windkracht twaalf.
In een andere hoek van de schuur
hangen oude werktuigen van de
bosarbeider. Een geweer
bijvoorbeeld om de jonge
aanplant te beschermen tegen de
konijnen. Een schilschop waar de
bosarbeider woeger de bast mee
foto's Pieter Honhoff
van de gevelde boom stak. Een
verspeenspa voor het verplanten
van de jonge dennenboompjes, de
zogenaamde zaailingen. In de
duinen wordt veel helm
aangeplant in het losse zand. Daar
was destijds een plantspa voor
nodig, een specifiek werktuig dat
ooit door de plaatselijke smid
werd ontworpen.
Exposities
De Meeuwenduinen, de
Vroongronden, de Schelphoek, de
Zuidkust van Schouwen, het
Dijkwater, de binnenduinen en de
zeereep worden alle nader belicht.
Vaak is er ook kunst te
bewonderen in de Excursieschuur.
Tijdens De Kunstschouw, een
kunstroute door Westerschouwen
van 18 tot en met 27 juni, biedt
deze ruimte bijvoorbeeld plaats
aan een kleine
schildexijenexpositie.
Een heel andere tentoonstelling
betreft de presentatie over de
toekomstige ontwikkelingen in de
Westhoek van Schouwen. Deze
expositie is samengesteld door de
bestuurlijke begeleidingsgroep
voor het landinrichtingsproject
Schouwen-West. Foto's en teksten
bieden een indruk van de plannen
om hier natuur, landbouw en
recreatie de komende jaren te
verbeteren. Deze
overzichtstentoonstelling is nog
tot en met zondag 6 juni hier te
zien en krijgt daarna een plaatsje
in de informatiehal van het
transferium in Renesse.
De Excursieschuur van
Staatsbosbeheer aan de ingang van de
Boswachterij Westerschouwen is tot
en met 4 juli geopend op zaterdag- en
zondagmiddag van 13.30 tot 16.30 uur
en van 6 juli tot en met 29 september
van dinsdag tot en met zondag van
13.30 tot 16.30 uur.
door Rinus Antonisse
Onder het motto 100 jaar
natuur voor iedereen geeft het
jubilerende Staatsbosbeheer een
serie boeken uit over de vijf oudste
terreinen die sinds de oprichting
van de organisatie op 21 juli 1899
worden verzorgd. Daar zitten
geen Zeeuwse gebieden bij, want
Staatsbosbeheer is in de provincie
pas later actief geworden. Dat zal
te maken hebben met de
oorspronkelijke opdracht, die
meer op bos en hei dan op
wetland-achtige terreinen was
gericht. In de loop van de tijd is dat
veranderd. Staatsbosbeheer, met
een vestiging voor het
Deltagebied in Toorenvliedt te
Middelburg, is nu in alle Zeeuwse
regio's aanwezig en beheert zowel
natte als droge gebieden.
Eén van de bekendste is de
Boswachterij Westerschouwen,
een staatsnatuurmonument van
ruim 700 hectare, met daarin een
groot (naald)bos dat in de jaren na
1923 is aangeplant in het kader
van de werkverschaffing.
Staatsbosbeheer onderhoudt ook
beboste graslanden bij Hulst, vrij
jonge bosjes op Noord-Beveland
en 183 hectare bos, open water en
grasland in de Braakman. Maar
ook de Manteling van Walcheren,
een keten van buitenplaatsen
achter de duinenrij. Samen
vormen ze het grootste
aaneengesloten bos van Midden-
Zeeland. En het Rammegors aan
de Eendracht, een voormalig
getij dengebied dat in 1972 is
bedijkt.
Grootste beheerder
In totaal beheert Staatsbosbeheer
in Nederland ruim 220.000
hectare en is daarmee de grootste
beheerder van bos en natuur. Bij
de oprichting een eeuw geleden
was hoofddoel de bebossing van
woeste zandvlakten. Zo konden
die arme zandgronden door
middel van houtteelt toch geld
opleveren. Die oorspronkelijke
doelstelling is nog steeds van
kracht. Ecologisch verantwoord
natuurbeheer is uitgangspunt,
maar een kwart van de bossen
wordt beheerd als puur natuur; in
de rest is sprake van meervoudig
gebruik: natuur, landschap,
houtproductie en recreatie. In
toenemende mate houdt
Staatsbosbeheer er rekening mee
dat de terreinen zoveel mogelijk
toegankelijk moeten zijn voor
bezoekers, vandaar ook het thema
van de boekenreeks 100 jaar
natuur voor iedereen.
Nu is het begrip natuur overigens
maar betrekkelijk. In feite is er in
De stad Sluis, zich koesterend
in de voorjaarszon, werd door
Wim Rieinens bijna dertig jaar
geleden gefotografeerd. Bij
uitzondering een heel rustig
moment, zonder de gebruikelijke
bezoekers uit binnen- en
buitenland. De foto is gemaakt
vanuit de richting Oostburg-
Draaiburg, voorbij het
voormalige Frans pensionaat.
Aan de linkerkant van de weg valt
meteen de oude korenmolen de
Brak op, die na de Tweede
Wereldoorlog werd gerestaureerd
en nog in staat is om koren te
malen. In 1970 hoopte het
gemeentebestuur van Sluis op de
nog braak liggende gronden links
van de molen een uitbreidingsplan
te verwezenlijken. Voorbij de
molen ligt de ingang van de
Nieuwstraat, die overgaat in de
Kapellestraat tot aan het bekende
historische Belfort, met
daarachter de Markt.
Links boven loopt de Kaai met de
Damse of Brugse vaart en schuin
naar beneden aflopend de Oude
Kerkstraat, die samen met de
Kapellestraat de belangrijkste
trekpleister vormt voor de vele
bezoekers van Sluis. Even voor de
molen ligt rechts een grote
parkeerplaats en verderop de
Ridderstraat die toegang geeft tot
de toenmalige Sluisse nieuwbouw,
maar ook de mogelijkheid geeft
om buiten het centrum om in de
richting van Cadzand te rijden.
Bovenaan de foto bij het beboste
gedeelte ligt het verzorgingshuis
Rozenoord, met rechts ervan de
sportvelden en een camping.
Sluis is nu bekend als
dagtoeristische attractie. De
plaats werd omstreeks 1280 aan
het Zwin gesticht als voorhaven
van Brugge. Al in 1290 verwierf
het stadsrechten. De stad is
eeuwenlang een belangrijke
haven geweest en speelde door de
strategische ligging een grote rol
in veel oorlogen. Een graaf van
Vlaanderen heeft ooit gezegd: Wie
Sluis bezit, bezit Vlaanderen. De
naam is ontleend aan een
uitwateringssluis; de
oorspronkelijke nederzetting
heette Lamminsvliet. Aan het
eind van de Tweede Wereldoorlog,
bij de strijd om de Westerschelde,
zijn grote verwoestingen
aangebracht en gingen veel
monumentale gebouwen verloren.
De stad is zoveel mogelijk in oude,
karakteristieke sfeer herbouwd.
Het Belfort, het enige in
Nederland, bleef gespaard.
Daarin bevindt zich het houten
beeld van Jantje van Sluis, dat uit
1425 stamt en vele rampen heeft
overleefd. Elk half uur hamert
Jantje op de klokken. De bouw van
het stadhuis begon in 1390. Bij de
wederopbouw tussen 1945 en
1902 werd het ingrijpend
gerestaureerd. In de monumentale
raadszaal bevindt zich een hek
van de vierschaar uit 1735, dat
afkomstig is uit het raadshuid van
Middelburg. De originele
hoofdkerken van Sluis zijn lang
geleden verdwenen. De Onze
Lieve Vrouwekerk door de
Tachtigjarige Oorlog en de Sint-
Janskerk bij een brand in 1811.
Wel gedeeltelijk bewaard
gebleven zijn de oude
vestingwallen en poorten. In de
wallen met zes historische
bastions staan de Oostpoort, de
Zuidpoort, de Waterpoort en de
Westpoort oftewel Stenen Beer.
De vestingwerken van Sluis zijn
overwegend in de zeventiende
eeuw aangelegd en zijn later door
de bekende vestingbouwer Menno
van Coehoorn aangepast. Buiten
de noordelijke wallen van de stad
ligt een opvallende
vliedbergachtige heuvel. Het is
een overblijfsel van het
indrukwekkende kasteel van
Sluis, waarvan de bouw
omstreeks 1386 begon. Tijdens
oorlog met Frankrijk werd het in
1794 zwaar beschadigd en latei-
gesloopt.
Uit de vele inzendingen met de
goede oplossing zijn die van M.
Micheilsen uit Terneuzen, L.P.
Waleboer uit Breskens en G.C.
Schuijt uit Middelburg getrokken.
Zij ontvangen een geschenkbon.
De vraag van de nieuwe- opgave
luidt: waar staat het gebouw op de
foto van Wim Riemens?
Oplossingen kunnen tot en met
uiterlijk zaterdag 5 juni worden
gezonden naar: Redactie PZC
Buitengebied, postbus 18, 4380
AA, Vlissingen. Faxen kan ook:
0118-470102 en e-mailen is
eveneens mogelijk:
redactie@pzc.nl. Voor de
inzenders van goede oplossingen
zijn drie geschenkbonnen
beschikbaar.
Nederland geen originele natuur
meer te vinden. Overal heeft de
mens de hand in gehad. Waar
heide ligt stonden oerbossen. De
bossen die er nu liggen zijn
aangeplant. Zelfs de restanten
poelgebieden in Zeeland, zoals de
Yerseke en Kapelse Moer, hebben
duidelijke kenmerken van
menselijk ingrijpen. In het spoor
van andere natuurbeheerders
probeert Staatsbosbeheer de weg
terug - natuur is geen luxe, maar
noodzaak - op te pakken.
Daarvoor is, een liefst zo breed
mogelijk, draagvlak nodig onder
het volk en informatie speelt
daarbij een grote rol.
Onder meer om de ontbossing aan
te pakken richtte het Rijk in 1899
Staatsbosbeheer op. Eén van de
eerste werkzaamheden was het
intomen van de stuifzanden op de
Veluwe, bij Schoorl en Texel. Al
snel werden ook verwaarloosde
bossen als het Haagse Bos en het
Mastbos bij Breda aangepakt.
Over die vijf terreinen zijn, door
vijf verschillende schrijvers, de
jubileumboeken geschreven. Zij
geven veel informatie over
(bijzondere) planten en dieren.
Het ontstaan en de ontwikkeling
van de verschillende
landschappen wordt uitvoerig
beschreven, alsook de rol die
Staatsbosbeheer daarbij speelt.
Wandel- en fietsroutes zijn erbij
gevoegd om de recreant te
plezieren.
Vanuit Zeeland bezien is het
Mastbos één van de bekendere
gebieden. De trots van Breda. Het
oudst aangelegde productiebos
van Nederland, vijfhonderd jaar
geleden. Bepaald geen doorsnee
Brabants (dennen)bos. Opgedeeld
in vakken door loodrecht op
elkaar staande lanen, die het bos
voor de wandelaar ontsluiten. Een
bos dat positief getekend is door
de tijd. Natuurrampen als
stormen en insectenplagen,
massale kaalslag in de
Tachtigjarige Oorlog en de
Tweede Wereldoorlog hebben het
bos niet klein gekregen, stelt
schrijver Thijs Caspers.
Integendeel, het bos is juist groter
geworden. Doordat de noodzaak
van houtproductie minder voorop
staat, mogen de bomen ouder en
groter worden.
Van heel andere orde zijn de
Schoorlse Duinen. Net als de Kop
van Schouwen ooit een kale
woestenij. Staatsbosbeheer heeft
het gebied in het verleden bebost
met dennen. Nu vormen de duinen
een gevarieerd terrein met bossen,
heidevelden en open duin. Het
Haagse Bos is een typisch
stadsbos, een oase van rust binnen
Den Haag. Jachtterrein van de
graven van Holland. Aan het eind
van de zestiende eeuw was het
Haagse Bos op zijn hoogtepunt.
Daarna begon de afkalving, onder
meer ten behoeve, van de bouw van
Huis Ten Bosch, de residentie van
koningin Beatrix. De verloedering
is door Staatsbosbeheer eenhalt
toegeroepen.
Wie ter hoogte van Oranjezon bij
Vrouwenpolder of de
Verklikkerduinen op Schouwen
het strand bezoekt, kan met eigen
ogen waarnemen met welk een
dynamiek wind en zee bezig zijn
met strand en duin. Daar is jonge
duinvorming stap voor stap op
kleine schaal te volgen. Op Texel
voltrekt dat proces zich
grootschaliger en
indrukwekkender.
Staatsbosbeheer begon er 10 0 jaar
geleden met beplanten van het
gebied achter de duinen. Het
Kootwijkerzand op de Veluwe is
een van de weinige grote
zandverstuivingen die gespaard
bleven. Een wat onwerkelijk
stukje Nederland; stuifheuvels
afgewisseld met bos. Woongebied
voor herten, zwijnen, vossen en
dassen. Met recht een
natuurmonument.
De boeken onder het motto 100 jaar
natuur voor iedereen zijn uitgegeven
door Uniepers Abcoude en
Staatsbosbeheer. Prijs f25 per deel.
Het gaat om het Haagse Bos door
Karin Anema (Isbn 90 6825 216X). het
Kootwijkerzand door Gerrit de Graaff
(Isbn 90 6825 217 8), het Mastbos door
Thijs Caspers (Isbn 90 6825 218 6), de
Schoorlse Duinen doorJohan Bos
(Isbn 90 6825 219 4) en Texel door Toon
Fey (Isbn 90 6825 220 8).
