Aart tafel met
De Heeren Zeventien
Kijken is beleven bij Tomanovic
woensdag 2 juni 1999
u\fOli
(Q'v
Beelden van
Henry Moore
in Antwerpen
12
Gedoemde liefde
in film over
Francis Bacon
13
Solo-violist
Ilya Grubert
in Middelburgse
Kloveniersdoelen
14
Assepoester
brengt kids
liefde, dood
en humor
15
Nieuw seizoen
vol theater
en muziek
in Zeeland
16 en 17
Hans Daalder en Ab Gietelink (rechts).
Druk gebarend loopt Ab Gietelink door de Burgerzaal van het stadhuis in
Middelburg, waar hij met zijn theatergroep Nomade het decor aan het opbou
wen is van de voorstelling De Heeren Zeventien over de Verenigde Oostindi-
sche Compagnie. „Dit is het mooiste monument van Zeeland, het ademt de
sfeer van de VOC, die gedeeltelijk overliep in het stadsbestuur. We willen de
kracht en de schoonheid van deze zaal gebruiken. Ik heb gemerkt dat de zon
zacht zakt. We kunnen goed gebruik maken van de lichtval." De langwerpige
vorm van de zaal levert wel problemen op: „Een tribune plaatsen mocht niet.
Daarom spelen we in de lengte van de zaal. Dat heeft als voordeel dat je ver
schillende blikvelden hebt."
Eva van Heijningen, Hans Daalder e
door Mariëtte Hitzert
Gietelink - schrijver, regisseur,
vormgever én samen met Hans
Daalder en Eva van Heijnin
gen speler in het stuk - besloot
meer dan een jaar geleden al
dat De Heeren Zeventien
moest worden opgevoerd op
historische locaties in de zes
VOC-steden in Nederland: be
halve Middelburg en Amster
dam zijn dat Hoorn, Enkhui
zen, Delft en Rotterdam. Hij
had de voorstelling geschre
ven naar aanleiding van de
restauratie van de Bewind
hebberskamer van het Oostin-
disch Huis in Amsterdam. Op
die locatie en in het maritiem-
en juttersmuseum op Texel,
waar destijds de lading van de
drie Noord-Hollandse steden
werd ingeladen („Zegmaar
het fort Rammekens, waar de
Middelburgse schepen werden
geladen, van die steden") werd
het stuk vorig jaar dertig keer
met veel succes opgevoerd. Na
hun aanvankelijke aarzeling
1 Ab Gietelink fv/nr) in De Heeren Zeventie
hapten vervolgens ook de an
dere VOC-steden toe. „Van
Middelburg, de provincie en
Zeeland Maritiem hebben we
veel steun gehad. Middelburg
doet veel moeite het VOC-ver-
leden weer te geven", vindt
Gietelink.
De Zeeuwse hoofdstad is de
eerste plek waar het stuk in de
nieuwe tournee wordt opge
voerd. Zoals in alle steden,
wordt de voorstelling hier en
daar aangepast aan de locatie.
„We projecteren dia's die we
hier hebben laten maken en in
de tekst wordt soms gerefe
reerd aan de plaatselijke ge
schiedenis."
Aandeelhouders
Het verhaal gaat over de ze
ventien heren, aandeelhou
ders van de VOC, die het over
koepelend bestuur vormden
van de compagnie. Zij waren
afgevaardigd uit Amsterdam
(acht), Middelburg (vier),
Hoorn, Enkhuizen, Delft en
Rotterdam (ieder één) en een
fotografie Han:
roulerend lid. De voorstelling
begint als een moderne aan
deelhoudersvergadering - „De
VOC was de eerste multinatio
nal en één van de eerste nv's ter
wereld, een voorversie van
Philips. Op het hoogtepunt
werkten er 25.000 mensen,
waarvan 3000 in Nederland" -
waarna de spelers een flinke
stap terug doen in de tijd, naar
het jaar 17 2 7Aan de hand van
een koffiestekje dat vanuit de
het Arabische Mokka wordt
gesmokkeld naar Java om
daar een koffieplantage te be
ginnen, wordt het publiek
meegenomen op de zeereis
naar Kaap de Goede Hoop, via
Mokka naar Batavia. Het ver
haal is grotendeels gebaseerd
op historische feiten, met klei
ne aanpassingen ten gunste
van het verhaal. „Het is vrij
betrouwbaar, al zijn er voor
echte VOC-kenners stukken
die niet helemaal kloppen. De
route van de reis is niet hele
maal juist en sommige data
heb ik aangepast om dramati
sche redenen. Maar het ging
erom een sfeer op te roepen,
het publiek een historische,
romantische ervaring te ge
ven. En daar zijn we in ge-
Gietelink geeft aan dat De
Heeren Zeventien geen poli
tiek stuk is, maar voortkomt
uit historisch en maatschap
pelijk engagement. „Ik ben
een historisch fanaat. Ik be
zoek overal waar ik ben musea
en oude gebouwen, verzamel
er boeken over. Ik ben ook in
Kaapstad en Jakarta geweest
en heb eerder een stuk ge
maakt over het Hollandse ver
leden in Batavia." Het verhaal
over het koffiestekje is 'een
mooi, Hollands thema'. „Ie
dereen is er bij betrokken, we
zijn bijna allemaal verslaafd
aan koffie."
Poldermodel
Hoewel Gietelink zijn politie
ke visie doorgaans niet onder
stoelen of banken steekt,
draagt hij met het stuk geen
anti-koloniale boodschap uit.
„De VOC was geen bende oor
logsschepen, maar een han
delsorganisatie. De VOC was
een economische handelspost
die tevens politiek bedreef
door samen te werken met
plaatselijke vorsten. De com
pagnie heeft de kolonie opge
stuwd, er was een soort rechts-
orde. De structuur was sterk
gedecentraliseerd, ook in Ne
derland. En de VOC nam zijn
besluiten op basis van consen
sus. Het was eigenlijk een
vroege versie van het polder
model."
Zijn politieke visie kan Giete
link kwijt in een ander door
hem geschreven stuk, 'De
Raadsvergadering', dat -
eveneens op locatie - wordt
opgevoerd in raadszalen en
handelt over democratisering.
En hij overweegt een stuk te
'sBo errigter
schrijven over Kosovo, net als
hij eerder over de Golfoorlog
heeft gedaan. Geëmotioneerd:
„Ik ben tegen de bommen. Bij
deze oorlog wordt precies de
zelfde retoriek gebruikt als bij
de koloniale oorlogen."
De Heeren Zeeventien
wordt tien keer opgevoerd
in de Burgerzaal van het
Stadhuis in Middelburg.
Voorafgaand aan het stuk
is er een rondleiding door
het oude raadhuis. De
voorstellingen vinden
plaats van donderdag 3 tot
en met zondag 6 juni en
van dinsdag 8 tot en met
zondag 13 juni. De aanvang
is 20.00 uur.
Big light, small light
The birth of Venus
Bob Tomanovic bracht slechts tien werken naar de Raadskelder in Sluis; des
ondanks lijkt de ruimte te klein. De schilderijen van deze van oorsprong Joego
slavische kunstenaar ontketenen een oerkracht die de ruimte eromheen absor
beert. Water, vuur, lucht en aarde strijden als het ware om voorrang op het
doek. Beweging en vaart is haast voelbaar als een luchtstroom. Tomanovic
werkt meestal met olie- en waterverf, ook past hij mengvormen van materia
len en technieken toe.
door Trees waui Herpen
Water wervelt, zonlicht brandt, vuur vlamt en de wind raast op de doeken van Tomano
vic. Het is die felheid, die tumulteuze beweging die zoveel kracht en energie uitstraalt
dat je er als toeschouwer in mee gesleurd wordt. De kunstenaar werkt kennelijk met
snelle streken en de juiste beweging van kwast of mes. Door uitgekiend kleurgebruik en
door reliëf af te wisselen met gladde oppervlakken roept hij nog meer levendigheid op.
De vaart ontstaat vooral door het spel van horizontalen, verticalen en diagonalen. Ze
ker niet het minst belangrij ke voor het totale effect is het licht. Hij speelt een subtiel spel
van licht en schaduw. Ook a"l is de associatie met de nacht er, zoals in het werk 'Big
light/small light', de lichtbron in al zijn werken lijkt de zon de bron van licht te zijn.
Machtig stralend vanuit de verte verlicht het fel of omfloerst de aardse taferelen. Het
andere element dat sterk vertegenwoordigd is in het werk van Tomanovic is water.
Spetterend en bruisend of mysterieus verstild kan het omhoog stuwen of omlaag trek
ken in één en dezelfde beweging. Het water van Tomanovic is werkelijk ongrijpbaar
Waterval
Het werk oogt in eerste oogopslag abstract. In een aantal gevallen is een naakte vrouw
of een menselij k gelaat duidelijk herkenbaar, maar toch leeft de indruk dat het daar niet
om te doen is. De oplichtende kern en het beweging veroorzakende lijnenspel dwingen
de kijker min of meer tot vrijuit associëren en zodoende zijn of haar eigen wereld te dis
tilleren uit de kleuren en de vormen. Een zonovergoten waterval waar zilveren snoeren
naar beneden Ida ter en, een nachtelijke hemel bij zonsopgang gezien vanuit, het vlieg
tuigraam. Maar ook borrelend brouwsel in een pannetje of is het toch de vuurmond van
een vulkaan? Een zandstrand vanuit vogelperspectief met aan en afrollende golven kan
evengoed een heksenkring verbeelden. Het licht speelt verstoppertje met de kleur. Er
gebeurt steeds iets, kijken is beleven bij dit werk. Nevelen of dampen, omhoog of om
laag, een vlam of een vrouw, steeds nieuwe associaties kunnen worden gemaakt. Wie zo
maar even langs dit werk slentert doet zichzelf te kort, je moet het naar je toe laten ko
men.
Tomanovic woont inmiddels vijftien jaar in Nederland. Met enige regelmaat komt hij
naar Zeeuws-Vlaanderen voor het geven van cursussen. Hij heeft een aantal Vlaamse
en Zeeuws-Vlaamse leerlingen die hij maandelijks bijspijkert. Bovendien organiseert
hij af en toe cursusweken in Sluis, Damme of de Ardennen.
Als het klimaat het toestaat werkt hij met zijn leerlingen in de open lucht. Zelf kreeg hij
destijds zijn kunstzinnige opleiding in Belgrado. Allereerst bezocht hij de School voor
Industriële Vormgeving, daarna volgde een opleiding aan de Academie voor Beeldende
Kunsten.
Expositie: Bob Tomanovic - tot 18 juli te zien in de Raadskelder van Sluis. Dagelijks
tussen 14.00 en 17.00 uur, vrijdags gesloten. In verband met de plaatselijke kermis
zijn de deuren eveneens gesloten op 12, 13 en 14 juni.
