Het leek zo onschuldig
Het voortdurende zwijgen rond asbest
PZC reportage zaterdag 22 mei 1999 31
Werknemers moeten
angst kwijt om
aan de bel te trekken
WSZh**
\t$*m*
Asbestplaten werden gebruikt als
dienblad en de mannen op de vloer
hielden soms sneeuwbalgevechten met
het kneedbare asbest. Asbest, het leek
zo'n onschuldig product. Leek. Oud
medewerkers van Hoechst houden nu
het chemieconcern bij voorbaat
verantwoordelijk voor asbestkanker. Bij
de Koninklijke Schelde Groep proberen
werknemers en nabestaanden al langer
de werkgever aansprakelijk te stellen
voor dramatische gevolgen van hun
vroegere onwetendheid.
Begin dit jaar kreeg een operator van
Hoechst na bemiddeling van de vak
bond, een schadevergoeding van ruim
één ton. Tot ver in de jaren zeventig was
hij bij zijn werkzaamheden in de zoutfa
briek van Hoechst in Vlissingen blootge
steld aan asbest. Hij overleed in april aan
de gevolgen van asbestkanker (long- en
buikvlieskanker). Zijn collega's van
weleer zijn door zijn ziekte en het smar
tengeld met de neus op de feiten gedrukt.
De weduwe kiest voorlopig voor de ano
nimiteit. „Het zit allemaal nog zo vers in
mijn geheugen. Ik kan het emotioneel
nog niet aan." Ze noemt Lies Cijsouw en
de jarenlange strijd die zij voerde om de
Schelde aansprakelijk te stellen voor de
ziekte waar haar echtgenoot in 1989 aan
overleed. „Al die aandacht en publiciteit
die dat me zich meebracht, daar ben ik
nu nog niet klaar voor. Maar straks wel,
dan wil ik steun geven aan andere vrou
wen die dit overkomt."
Veel werknemers van Hoechst werkten
eerst bij de Schelde of hadden familie die
bij de Vlissingse werf op de loonlijst had
gestaan. De Schelde en asbest zijn vaak
in een adem genoemd. „Mijn mans fami
lie kent vele asbestdoden", aldus de we
duwe. „Allen werkten bij de Schelde.
Toen bekend werd dat mijn man de as
bestkanker had, zij iedereen: 'Natuur
lijk opgelopen bij de Schelde.' Maar nee,
het bleek bij zijn latere werkgever
Hoechst te zijn.
Het was nagenoeg onbekend dat asbest
een rol speelde in het productieproces bij
Hoechst. Omdat het slachtoffer ook bij
de Schelde heeft gewerkt, is de claim
daar eerst ingediend. De verjaringster
mijn van dertig jaar bleek verlopen. Pas
in tweede instantie werd Hoechst aange
klaagd.
Trillingen
In de zoutfabriek moesten asbestdoeken
het warme zout - bestemd voor wasmid
delen - beschermen tegen de enorme tril
lingen die bij de productie optraden. De
temperatuur liep op tot over de driehon
derd graden celsius. Asbest is hittebe
stendig en was dus geschikt materiaal.
Door de trillingen waren de asbestdoe
ken na twee dagen versleten. Een paar
mannen verwijderden ze en vervingen de
doeken voor nieuwe. Een klus waardoor
asbestdeeltjes jarenlang vrij spel had
den en in de fabriekshal achterbleven.
Bankwerkers, operators, schoonma
kers, tegelzetters, iedereen die in de
zoutfabriek over de vloer kwam, is
blootgesteld aan asbest. Het zijn er hon
derden. „Hoeveel uitzendkrachten,
vakantiewerkers en werknemers van
andere bedrijven hebben daar niet rond
gelopen". waagt H. Beijer, oud-werkne
mer van Hoechst, zich af?
Beijer werkte onder meer als veilig
heidsdeskundige bijna dertig jaar bij het
chemieconcern. „Ik heb menigmaal aan
de bel getrokken." Beijer beschikte in
1975 al over een instructiekaart van het
Veiligheidsinstituut waarop staat dat
het inademen van asbestdeeltjes slecht
voor de gezondheid is. De veiligheid bij
het werken met asbest had bij Hoechst
toen nog geen prioriteit. Pas eind jaren
zeventig is dat volgens Beijer op gang ge
komen. Langzaamaan werd het asbest
vervangen door onder meer nomex, ma
teriaal dat niet schadelijk voor de ge
zondheid is.
In 1979 komt asbest nog volop op de
voorraadlijst van Hoechst voor. Een jaar
eerder had het hoofd-veiligheid van het
bedrijf gevraagd om een inventarisatie
van alle aanwezige asbest in het bedrijf
te maken. Beijer: „Zoals bij veel bedrij
ven kwam asbest overal in de onderne
ming voor: in bijvoorbeeld verpakkin
gen, als isolatiemateriaal en in de
remvoeringen van de machines." De in
ventarisatie was een gevolg van de nieu
we richtlijnen van de Arbeidsinspectie
uit 1977. Deze waren als gevolg van
nieuwe bewijzen naar de schadelijkheid
van asbest aangescherpt.
Hoechst was op de hoogte van de aanwe
zigheid van asbest en heeft niet op tijd
maatregelen genomen. De inventarisa
tielijst en het schrijven van het hoofd
veiligheid waren belangrijk bewijsma
teriaal bij het erkennen van de schade
claim van de operator. De weduwe kan
niet begrijpen waarom zo lang met as
best gewerkt is, zonder dat er veilig
heidsmaatregelen genomen zijn. „Nadat
er bij de Schelde in de jaren zestig geen
werk meer voor mijn man was, hebben
we voor een paar jaar Zeeland verlaten.
Toen grote bedrijven als Hoechst zich in
Vlissingen vestigden, keerden we terug.
Er was werk genoeg. Dat vind ik het erg
ste dat hij niet heeft kunnen kiezen of hij
het risico wilde nemen om met asbest te
werken."
Longarts
Of een werknemer smartengeld krijgt,
hangt ook af van het oordeel van de me
disch specialist. Deze moet de diagnose
long- of buikvlieskanker geven. In het
ziekenhuis in Vlissingen hebben ze in de
loop der jaren veel ervaring met ziekten
veroorzaakt door asbest opgedaan. Van
een longarts is bekend dat hij zijn pati
ënten stimuleert om de bedrijven aan-
sprakeli j k te stellen. Een werknemer van
Hoechst, inmiddels aan de ziekte overle
den, kreeg geen geld. Zijn arts in Lim
burg stelde longkanker als diagnose. Ro
ken en meeroken in combinatie met
inademing van de asbestvezels vergroot
namelijk de kans op kanker.
Beijer verbaast zich erover dat er niet
veel meer claims worden ingediend door
oud-werknemers van Hoechst. „Het is
i onverschilligheid, mensen denken het
overkomt mij niet. Maar het zeker weten
kan niemand." Asbestkanker is een
ziekte die plotseling kan komen en bin
nen zeer korte tijd een dodelijke werking
heeft.
Overlijden
Vakbond FNV adviseert aan iedereen die
met asbest heeft gewerkt, of nog werkt
actie te ondernemen. De bond hecht hier
waarde aan omdat de claim alleen inge
diend kan worden door het slachtoffer.
Weduwen die na het overlijden van de
kostwinner de werkgever aansprakelijk
stellen, maken geen schijn van kans op
een schadevergoeding. Het advies luidt:
'stuur een brief waarin staat dat men tij
dens het werk blootgesteld aan asbest.
De juridische artikelen en het tijdstip
waarop men denkt blootgesteld te zijn
moeten in de brief worden vermeld. Het
schrijven aangetekend versturen en zor
gen dat er bewijs is dat de werkgever de
brief heeft aangenomen.' Het probleem
van de verjaringstermijn wordt zo voor
komen.
Arjan van Westen
Dankzij het werk van de Scheldearts Stumphius werd voor een groot publiek duidelijk hoe
schadelijk de asbestvezels voor de gezondheid zijn.
Tegenwoordig gelden bij het verwijderen van asbest strenge veileigheidseisen. foto's Ruben Oreel
Het Instituut voor
Asbestslachtoffers is begin
2000 operationeel. Het
instituut gaat bemiddelen tussen
slachtoffers, bedrijven en
verzekeraars. Geheimzinnigheid
over asbest moet dan tot het
verleden behoren. De komst van het
Asbestinstituut, het verbod op
asbestproductie en de strenge
richtlijnen bij de verwijdering van
het materiaal, ten spijt, behoren
klachten over werken met asbest
nog tot de dagelijkse realiteit. Het
onderwerp ligt in het bedrijfsleven
maar ook bij de Arbeidsinspectie
net als vroeger gevoelig.
Asbest is een verzamelnaam voor fijne
langvezelige mineralen. De Romei
nen zagen al het nut m van dit goedkope
multifunctionele isolatiemateriaal. In
Groot-Brittannië werd in 1931 asbest
vermoedelijk voor het eerst als een serieu
ze bedreiging voor de gezondheid gezien.
Asbestose, stoflongen als gevolg van in
ademing van asbestvezels werd een be
roepsziekte. In Nederland duurde dat nog
tientallen jaren.
Eind jaren zestig was ook het publiek in
Nederland op de hoogte van de fatale con
sequenties wanneer een mens asbestve
zels in de longen krijgt. Het had kanker
tot gevolg, mesothelioom genaamdTe ge
nezen valt het nog immer niet. Schelde
arts J. Stumphius, die in de jaren zestig
baanbrekend onderzoek deed naar de as
bestziekte, voorspelde in het NOS-jour-
naal in 1976 dat alleen al bij de Vlissingse
werf Koninklijke Schelde Groep voor
2000 176 werknemers aan de ziekte zou
den overlijden. Het aantal was te laag ge
schat en wetenschappers verwachten nu
dat de hausse van slachtoffers na de
eeuwwisseling komt. Een nuancering is
op zijn plaats: niet iedereen die blootge
steld aan asbest is, wordt ziek. Onderzoek
wees bijvoorbeeld uit dat erfelijkheid een
rol speelt bij het krijgen van de ziekte.
Alternatief
Ondanks alarmerende berichten, die van
af de jaren zestig steeds vaker in de publi
citeit kwamen, ging er een tijd overheen
voordat het merendeel van de bedrijven
en de overheid het probleem asbest seri
eus namen. Er kwam wel een Asbestbe
sluit in 1977, (het veel in de scheepvaart
gebruikte blauwe asbest werd verboden),
maar deze miste door de oncontroleer
baarheid zijn geldigheid. En er konden
ontheffingen voor worden aangevraagd.
Bovendien stelde het bedrijfsleven dat er
geen betaalbaar alternatief voor asbest
was.
Het is te eenvoudig om alleen de werkge
vers de zwarte piet toe te schuiven. Ook de
werknemers moesten er aan wennen dat
asbest schadelijk bleek. J. Beijer werkte
als veiligheidsdeskundige bij Hoechst:
„Het personeel wilde er ook niet aan. Ik
gaf bij Hoechst instructies over veiligheid
met asbest. Deed ik bijvoorbeeld een vei
ligheidsmasker op en dan niet zo'n een
voudig maskertje. Ze keken me aan alsof
ik gek geworden was.Tegenwoordig ver
plicht de overheid de werkgever voorlich
ting te geven.
Bij schadeclaims moet de werkgever aan
tonen dat er niet gewerkt is met asbest.
Vroeger moest de werknemer het tegen
overgestelde bewijzen eer hij in aanmer
king kwam voor smartengeld. De ver
wachting is dat het aantal uitkeringen de
komende jaren stijgt. Het Asbestinstituut
moet een einde maken aan de juridische
lijdensweg van de slachtoffers. Naast het
bijstaan van deze mensen gaat het insti
tuut voorlichting geven. Met de indianen
verhalen rond asbest moet het dan ook af
gelopen zijn.
Toch ligt het niet in de lijn der verwach
ting dat werkgevers massaal toegeven dat
de ziekte in hun bedrijf is opgelopen. Het
gaat om veel geld.
Sinds 1993 geldt er een algeheel verbod
op de productie van asbest. De strenge
richtlijnen van het ministerie van
VROM in 1997 moeten uitsluiten dat
bij het verwijderen van asbest iemand
besmet kan raken. De Inspectie krijgt
desondanks nog steeds klachten.
Overtreders worden zwaar beboet.
Maar worden ze wel opgespoord
Onlangs meldde de Inspectie dat bij de
Schelde de boetes nog steeds oplopen tot
duizenden guldens. En de inspectie heeft
naar aanleiding van een klacht over on
veiligheid bij het asbestvrij maken van
een containerschip een onderzoek inge
steld naar de Zeeuwse werf en haar on
deraandeelhouder asbestverwijderaar
Hertel. Maar stelt de Arbeidsinspectie na
drukkelijk: De Schelde vormt geen uit
zondering. Voor beide bedrijven is het on
derzoek een gevoelige zaak. Zoals bekend
zijn bij de werf in Vlissingen in de jaren
zestig velen blootgesteld aan asbest. Her
tel bracht vroeger asbest aan. Het bedrijf
is voor de dood van meer dan twintig men
sen aansprakelijk gesteld. En nog steeds
procederen tientallen asbestslachtoffers
tegen Hertel. De Schelde verweert zich
met dit verleden. Het zou een reden zijn
waarom er extra op de werf wordt gelet.
En ook Hertel zegt dat tegenwoordig alle
veilgheidseisen bij werken met asbest
worden nagekomen.
Na het verbod moest Nederland asbest
vrij worden gemaakt. Tal van bedrijfjes
hebben zich in 1993 hier onmiddellijk in
gespecialiseerd. Er zitten beunhazen bij
weten ze bij de Inspectie en de vakbon
den. In november komt er een
lik-op-stuk-beleid. Of de overtredingen
dan tot verleden behoren valt te bezien.
De Arbeidsinspectie werkt op projectba
sis, incidenteel voert ze controles uit. „Pas
als de minister stelt dat asbest meer prio
riteit moet krijgen, kunnen we dat effici
ënter doen", aldus B. Kamerling hoofd
van de Arbeidsinspectie regio Zuidwest.
Kamerling vindt niet dat zijn dienst iets
valt te verwijten. De asbestverwijder-be
drijven krijgen certificaten. De certifice
rende instellingen zouden volgens hem
eerder een bevoegdheid moeten afnemen.
Volgens Kamerling gebeurt dat te weinig.
„Maar het systeem van certificaten be-
Het loopt in de miljarden om Nederland asbestvrij te maken
staat nog maar drie jaar, misschien moe
ten we maar het voordeel van de twijfel
geven."
Angst
De strenge veiligheidsnormen hebben een
keerzijde. Er is een paniekerige angst
voor asbest ontstaan. De mannen in witte
pakken, de maanmannetjes die na een
brand waarbij sprake is van asbest in de
straat te zien zijn, hebben hier zeker toe
bijgedragen. Wit asbest is volgens des
kundigen bijvoorbeeld nauwelijks scha
delijk voor de gezondheid. De Inspectie
weet dat er weieens ten onrechte aan de
bel wordt getrokken en sommige klachten
blijken dan ook niet gegrond. De indie
ners zijn slecht geïnformeerd of handelen
uit rancune. Aan de andere kant zijn er
ook werknemers die him baas niet aan
durven geven. Bang om op straat te ko
men staan
Dat er nog gesjoemeld wordt is aanneme
lijk. Het verwijderen van asbest is duur en
tijdrovend. Bij het verbod m 1993 dacht
men dat het minstens vijftig miljard gul
den zou kosten om Nederland asbestvrij
te maken. Beijer, die Hoechst aansprake
lijk heeft gesteld voor potentiële gezond
heidsklachten, ziet meer mogelijkheden
voor de claims. „Essentieel is dat mensen
die nu met asbest werken ook een brief
naar de werkgever schrijven. „Hoe meer
dat er doen hoe beter de controle bij de be
drijven wordt."
Arjan van Westen
Bij een uitslaande brand in een voormalige machinefabriek in Tholen kwam eerder de
ze maand asbest vrij. Mannen in beschermende pakken maakten de omgeving met stof
zuigers schoon. foto Wim van Vossen
