Tranen
voor
Rembrandt
kunst
cultuur
1.
Hollandse meester
in film en boek
Frank Lloyd Wright ontmoet Berlage
12
13
14
15
11
Overzicht van 350 jaar joodse
schrijvers in de Nederlandse
literatuur
Ferdinand Bordewijk vond vooral
karakter in Den Haag
Klassieke cd's verstopt tussen
shampoo en bleekwater
Marcel Musters is verknocht aan
het kleine toneel
Het is 1649 als Hendrickje
Stoffels, dan twintig jaar,
het verstikkende
plattelandsleven in
Winterswij k achter zich laat om
als meid te gaan werken in het
huis van Rembrandt van Rijn
aan de Breestraat in
Amsterdam. De weduwnaar
Rembrandt werkt en woont er
met zijn zoon Titus en
aanvankelijk runt Hendrickje
het huishouden samen met de
rijpere Geertje Diucx.
Hendrickje gaat poseren voor
de meester en al gauw wordt zij
zijn minnares. Hun liefdesband
is sterk, maar wordt door de
jaren heen danig op de proef
gesteld. Allereerst door Geertje
Dircx, die spoorslags vertrekt
en de kunstenaar uit jaloezie
een proces wegens het
verbreken van de
huwelijksbelofte aandoet.
Hendrickje raakt zwanger,
maar Rembrandt kan niet met
haar trouwenHij kan de belofte
aan zijn in 1640 overleden
echtgenote Saskia niet
verbreken. Die bepaalde in haar
testament dat Rembrandt dan
de helft van him bezit aan de
weeskamer zou moeten
schenken, ten gunste van hun
zoon Titus.
Al gauw wordt de zwangere
Hendrickje streng veroordeeld
door de kerk en nagewezen door
het volk. Ongunstig gestemde
regenten hebben het eveneens
voorzien op het in zonde levende
kunstenaarspaar. In hoge en
lage kringen wordt minachtend
aan haar gerefereerd als 'de hoer
van Rembrandt'.
Hendrickje weerstaat die afkeer
trots, gedreven door haar diepe
liefde voor Rembrandt. „Ze
speelde het klaar om overeind te
blijven", zegt Matton. „Alles
wat haar overkwam was
oneerlijk en daarom vind ik
haar erg ontroerend en moedig.
Ik hou erg van Rembrandts
portretten van haar. Ze aanbad
hem, hij was de man van haar
leven. Die schilderijen zijn de
beste bewijzen die we hebben
van haar innemende
persoonlijkheid: ze is niet alleen
erg mooi, maar heeft een
In de nieuwe Rembrandt-film speelt Johanna ter Steege een hoofdrol als
Saskia, de vrouw van de schilder. Vlnr: Saskia zoals Rembrandt haar schil
derde, Johanna ter Steege poseert als Saskia, het nieuwe schilderij van
Saskia-Johanna.
embrandt, dank je, ik heb het je niet genoeg gezegd. Nooit heb ik bij jou van een
ander leven gedroomd. Het is begonnen in jouw armen. Ik ben tot leven gekomen in
jouw ogen, veertien jaar geleden in de Breestraat.' Op haar sterfbed verwoordt
Hendrickje Stoffels aldus haar liefde voor Rembrandt van Rijn. Wie hun verhouding anno
1999 op deze poëtische manier op papier zet, moet zich wel diep verwant voelen met het paar
dat bijna drieënhalve eeuw geleden leefde. De Franse schrijfster Sylvie Matton beaamt die
devotie volmondig. „Vier jaar lang heb ik met Rembrandt geleefd."
uitgesproken diepgaand
karakter."
Matton hoopte aanvankelijk via
Hendrickje dingen die dicht bij
haar zelf lagen aan het papier
toe te vertrouwen. Het pakte
andersom uit. „Ik werd volledig
door haar meegezogen.
Misschien heb ik haar leven
geleefd in een vorig bestaan."
Matton gaf zich over aan haar
personage en, zo doet de
schrijfster geloven, het verhaal
schreef zich min of meer
vanzelf. Trots is zij alleen op de
kennis die zij wist te vergaren
van de pest, die in die dagen
verwoestend rondwaarde in de
Amsterdamse straten. Vol vuur
beschrijft zij tot in de kleinste
details de wondermiddeltjes in
potten, kruiden tussen de
keukenvloertegels en taUoze
bijgelovigheden waarmee
Hendrickje de gevreesde plaag
ver van haar dierbaren
probeerde te houden.
Uiteindelijk bezwijkt zij zelf
aan de ziekte. De roman eindigt
op Hendrickjes sterfbed, waar
zij haar zegeningen telt met de
Sylvie Matton schreef een roman over het leven van Hendrickje Stoffels,
Rembrandts minnares, en legt momenteel samen met haar echtgenoot, de
schilder en cineast Charles Matton, de laatste hand aan de Franstalige
speelfilm Rembrandt van Rijn. foto Phil Nijhuis
Samen met haar echtgenoot, de schilder en cineast Charles Matton, legt de schrijfster
momenteel de laatste hand aan de Franstalige speelfilm Rembrandt van Rijn, die in
september uitkomt. Bij hun zoektocht naar de details uit het leven van de Hollandse meester
uit de Gouden eeuw stuitte het echtpaar onvermijdelijk op Hendrickje Stoffels, Rembrandts
minnares. Sylvie Matton raakte geïntrigeerd door het plattelandsmeisje en die fascinatie
verwoordt zij onverbloemd in haar boek Ik, Hendrickje Stoffels - Het leven van de minnares
van Rembrandt.
kunstenaar die zij adoreerde.
De roman van Sylvie Matton
leest als een liefdesdrama, met
intieme details tot in de bedstee.
Zoals een sprookje betaamt zijn
er ook schurken, vooral
verpersoonlijkt door de
welgestelde 'huisvriend' Jan
Six en chirurgijn Nicolaes Tulp.
Als Rembrandt op het randje
van zijn faillissement
balanceert en schuldeisers hem
dicht op de huid zitten, is de
zogenaamde vriend Six slechts
bereid hem duizend gulden te
lenen. Na Hendrickjes
veroordeling door de kerk laat
hij zich helemaal niet meer zien
in het atelier aan de Breestraat.
Volgens Matton zit Tulp, later
Amsterdams regent, achter de
verkettering van Hendrickje.
Hun slechte inborst culmineert
in de veiling van Rembrandts
bezit. Six en Tulp bekokstoven
dat zijn inboedel en
kunstverzameling voor een
bedrag acht keer onder de
werkelijke waarde van de hand
gaan, tekent Matton
verontwaardigd op. „Historisch
onderzoek leert dat de
samenleving door de eeuwen
heen niet veel verandert. Het
zullen altijd dezelfde mensen
zijn die de macht en het geld in
handen hebben. Maar er zal ook
altijd een Rembrandt zijn."
Die opvatting is ook in de film
verweven, als een soort spiegel
voor de mensheid. Volgens
Matton is Rembrandt van Rijn -
met in de titelrol Klaus Maria
Brandauer, Johanna ter Steege
als Saskia en Romane
Bohringer als Hendrickje - niet
louter een historisch document.
„Ik moet er nog steeds bij
huilen, terwijl ik onderhand elk
detail van elke scène ken." De
scenarioschrijfster wordt het
meest geraakt door de veiling
van Rembrandts inboedel.
„Titus koopt de spiegel,
waarvoor zijn vader zichzelf
portretteerde, voor het oog van
de vijandige regenten en
schuldeisers. Terwijl hij door
het middenpad loopt, breekt het
dierbare familiestuk in duizend
stukken. In werkelijkheid
echter breekt de spiegel buiten
het veilinghuis, twee bruggen
verder. Wij meenden ons dat
soort kleine vrijheden te kunnen
permitteren in de film." Volgens
Matton zullen die minieme
details alleen de echte
Rembrandt-kenners opvallen.
„Rembrandt zelf had het vast
niet erg gevonden."
Sommige mensen vragen het
Franse echtpaar verwonderd
hoe het mogelijk is dat juist zij
zich hebben gestort op het leven
van onze beroemdste HoHandse
meester. „Ik vind dat niet gek,
voor mij is Rembrandt
universeel", pareert Matton. „Ik
stel dan de wedervraag: waarom
hebben jullie het zelf nooit
gedaan?"
Matton verbaast zich in hoge
mate over de kennis van de
kunstenaar in eigen land. „Ik
dacht dat Nederlanders alles
wisten van het leven van
Rembrandt, dat iedereen dat
leerde op de lagere school. Jullie
hebben koektrommels met 'De
Nachtwacht' of 'De
anatomische les' erop, maar het
leven van Rembrandt is, op een
paar belangrijke details na. ook
in Nederland vrij onbekend."
Berrit de Lange
De film Rembrandt van Rijn komt in
september in roulatie.
Sylvie Matton: Ik, Hendrickje Stof
fels - Het leven van de minnares van
Rembrandt - Uitgeverij Arena,
f 39,90.
Het Guggenheim Museum in New York.
naar Wrights aanpak heeft gekeken.
Wrights credo was dat van de organische ar
chitectuur. Bouwkunst moest volgens hem
voortvloeien uit de natuur en in vorm en
materiaal aansluiten bij de natuurlijke om
geving. Hij bracht zijn principes in het eer
ste decennium van deze eeuw in praktijkin
horizontaal gelijnde 'prairiehuizen' met ver
uitspringende, platte daken die 'organisch'
in het landschap opgingen. In de loop van
zijn lange carrière realiseex'de hij bijna 1000
gebouwen, waaronder mijlpalen in de mo
derne architectuurgeschiedenis als de villa
Fallingwater (boven een waterval, Bear
Run, 1937) en het Solomon R. Guggenheim
Museum (New York 1943-1959).
Frangoise Ledeboer
Expositie: Frank Lloyd Wright meets Berlage -19
juni tot en met 12 september, Beurs van Berlage
(Damrak 277, Amsterdam); maquettes, tekenin
gen, foto's, meubelen en glas-in-lood-ramen. Ge
opend dagelijks, behalve maandag, van 11 tot 17
uur.
De Amerikaanse architect en interieur
ontwerper Frank Lloyd Wright (1867-
1959) noemde zichzelf zonder blikken of
blozen een genie. De tentoonstelling Frank
Lloyd Wright meets Berlage in de Beurs van
Berlage zal binnenkort laten zien dat
Wright nog gelijkhad ook. Zijn reputatie als
een van de grootste bouwers uit de eerste
helft van de 20ste eeuw is onomstreden en
ook Nederlandse architecten waren aan
hem schatplichtig.
De expositie duurt van 19 juni tot en met 12
september en wordt zijn eerste Nederlandse
overzichtstentoonstelling. De Beurs van
Berlage haakt daarmee in op het American
Adventures Festival, het evenement in de
hoofdstad dat van 22 juni tot en met 4 juli
geheel aan Amerikaanse cultuuruitingen is
gewijd.
De presentatie bestaat uit twee gedeelten.
Het deel onder de titel 'Frank Lloyd Wright
and The Living City' werd samengesteld
door David G. De Long, hoogleraar archi
tectuurgeschiedenis aan de Universiteit
van Pennsylvania en trok als zelfstandige
Frank Lloyd Wright (1867-1959), Amerikaans ar
chitecten interieurontwerper.
expositie eerder tienduizenden bezoekers in
Weil am Rhein, Leipzig en Glasgow. 'The Li
ving City' verwijst naar Wrights getekende
en in lezingen uitgedragen utopie: een idea
le stad waarin elke Amerikaan 4000 vier
kante meter land ter beschikking heeft.
Dr. Timo de Rijk verzorgt de Nederlandse
helft, dat aan de hand van oude foto's en
meubelen Wrights invloed op zijn Neder
landse collega's zal illustreren. In kringen
van de Amsterdamse School viel hem tij
dens de jaren twintig en dertig zelfs een bij
na geëxalteerde bewondering ten deel. Er is
nooit sprake geweest van letterlijke navol
ging, maar zijn invloed is altijd voelbaar.
Dë grote Nederlandse bouwmeester Berlage
en Wright hebben elkaar nooit in levenden
lijve ontmoet. Na de kennismaking met
Wrights werk tij dens een studiereis introdu
ceerde Berlage hem in 1911 in ons land als
'den talentvolsten architect van Amerika',
maar vond hem wel te ver verwijderd van de
Europese traditie staan. De Rijk ontdekte
echter een schets van een brug over de Am-
stel die laat zien dat ook Berlage goed
vrijdag 21 mei 1999
