n
Kunstenaars kunnen
weinig met Kosovo
i$ S
n
Ilse vindt soul bij John Hiatt
ryjn kunst
r£j\s cultuur
Wereld is met kunst
niet te veranderen
13
unst hoort de
maatschappij
een spiegel voor
te houden. En dat doet de
kunst dan ook: over de
verschrikkingen van de
Tweede Wereldoorlog, over
de leegheid van onze
consumptiemaatschappij
over de man-vrouw relatie,
over alles wat ons mensen
maar kan bezighouden.
Alles? Waar blijven de
kunstwerken over 'onze'
oorlog met de Serviërs?
Schrijfster Manon Uphoff
(34): „De achtergrond van
de kritiek dat het nu zo stil blijft
m de wereld van de kunst is dat
men wil dat we het voortouw
nemen. „Maar waarom dan? We
hebben immers al journalisten
en politieke commentatoren die
hun werk naar behoren doen.
De mening van mensen die er
zijn geweest, van ooggetuigen,
hebben op dit moment meer
waarde dan de meninkjes van
willekeurig welke' kunstenaar
ook."
„Pas over een aantal jaren
neemt de schrijver stelling",
denkt Uphoff. „Ik zou me
bijvoorbeeld kunnen
voorstellen dat ik een figuur als
de extreme Servische
nationalist Arkan zou
beschrijven in een boek of
verhaal. Dergelijke individuen
in een oorlog, die zich te paard
en in klederdracht presenteren,
zich aan gruwelijkheden te
buiten gaan om zichzelf een
identiteit te geven, die boeien
me enorm. In een dergelijk
verhaal kun je als schrijver
eventueel ook je mening laten
doorklinken."
Collega-schrijver Joost
Zwagerman (36) is het met
Uphoff eens:, „Er wordt vaak
geroepen dat schrijvers niet
maatschappelijk betrokken
zijn. Waar blijven de schrijvers,
las ik laatst. Onzin natuurlijk.
Je kan net zo goed roepen 'waar
blijven de loodgieters'? Ik zie
schrijvers niet als goeroes of
culturele leiders. Ik zou dan ook
niet weten waarom Anna
Enquist opeens haar mening
zou moeten ventileren over de
Kosovo-crisis. Het schrijven
van een roman is een
arbeidsintensief en langdurig
proces. Ik voel me niet geroepen
om snel een roman te gaan
schrijven over actuele zaken.
Zeker niet vanuit nobele
bedoelingen, want nobele
bedoelingen leveren zelden iets
goeds op."
„Nee. Ik ga door deze
gebeurtenissen niet ineens heel
anders schilderen", reageert
Armando (69), schilder, maar
ook actief als beeldhouwer,
auteur (literair en journa
listiek), acteur en muzikant.
Armando groeide tijdens de
Tweede Wereldoorlog op, nabij
het kamp Amersfoort.
„Kosovo was indirect al in mijn
schilderijen aanwezig. Het
gebeurt. Ik wist het al. Het
verbaast me niets. Zou ik nu
heel letterlijk van Kosovo gaan
schilderen dan is dat zoiets als
waarschuwen voor de zee dat-ie
nat is. Het is er altijd. Het is de
tragiek van de gebeurtenissen
\.i - i
r*-r
ifc.
I Schrijfster Manon Uphoff: „Pas
over een aantal jaren neemt de
schrijver stelling."
foto Marco Hofsté
Cabaretier Jeroen van Merwijk:
„Sinds Kosovo is Een Oorlog Tege
lijk duidelijk een ander lied gewor
den." foto Wim Huibers
die zich herhalen, al vanaf de
oudheid, de Grieken. En het is
onontkoombaar. Kosovo staat
voor mij niet op zich, is geen
andere oorlog dan die er al was.
Kosovo was er al, ook in mijn
schilderijen."
„Bij de Vietnamoorlog, in de
jaren zestig, lag het voor mijn
generatie kunstenaars anders",
zegt componist,
muzieksocioloog en -filosoof
Konrad Boehmer (57). „Vóór die
tijd waren we allemaal onnozele
kinderen. We leefden met het
idee dat de Amerikanen onze
vrijheid hadden gebracht en
nieuwe vormen van beschaving
en plezier. Maar dat de
Amerikanen in staat bleken tot
gruweldaden en misdaden die
alleen maar zijn te vergelijken
met wat Hitier heeft gedaandat
was voor ons toen een
existentiële schok. De
tegenwoordige jonge
kunstenaars zijn niet onnozel
meer. Ze zijn met de oorlog
opgegroeid. Zet maar het
nieuws aan, er staat iedere dag
iets in de fik. Oorlog is een
alledaagse gebeurtenis
geworden".„Deze oorlog is een
toneelstuk heel dicht bij huis,
maar het zijn niet onze ouders of
onze kinderen die vermoord
worden. Het zijn ook geen joden
die naar Auschwitz worden
gedeporteerd. Dat was een zaak
die het leven van kunstenaars
destijds rechtstreeks raakte.
Maar het heeft geen enkele zin
als ik vanavond een mooi lied
componeer voor al die arme
mensen die uit Kosovo zijn
verdreven. Dan is een
schijngebaar".
Cabaretier Jeroen van Merwijk
(43) zong voor de oorlog om
Kosovov al het lied Eén Oorlog
Tegelijk: De Koerden mogen
oorlog voeren tot aan 16 maart
Daarna veegt China tot aan juni
Tibet van de kaart. „Sinds
Kosovo is Eén Oorlog Tegelijk
heel duidelijk een ander lied
geworden", zegt Van Merwijk,
„Tot mijn verbazing wordt er nu
méér gelachen. Misschien heeft
dat te maken met het feit dat het
Armando: „Nee, ik ga door deze gebeurtenissen niet ineens anders schilde
ren." foto Jaap de Boer
nu net lijkt alsof er maar één
oorlog aan de gang is. Sierra
Leone, Hutu's, Tutsi's, Tibet,
Somalië, Koerden, daar hoor je
niets meer over. Blijkbaar is het
overal ineens rustig sinds ze in
Kosovo aan het vechten zijn.
Dat is opvallend. Daar zou je als
cabaretier iets mee kunnen
doen. Maar alleen als je iets te
melden hebt."
„Ieder weldenkend mens is
tegen oorlog. Dat maakt het
standpunt dat vechten verkeerd
is nogal obligaat. Daarom moet
je proberen er naast te gaan
staan. Een tegengeluid laten
horen. Waarom is een oorlog die
600 kilometer verderop woedt
blijkbaar interessanter dan een
bloedbad op een ander
continent? Op hoeveel
kilometer ligt die grens? En wat
is bepalend voor de
nieuwswaarde?"
De Britse musicus, multimedia
kunstenaar en platenproducer
Brian Eno (51) is de hoofdgast
op het komende Holland
Festival. Op dit moment werkt
hij in Dublin aan het nieuwe
album van U2. Hi] zegt: „Ons
werk hier wordt beslist
beïnvloed door de situatie in
Kosovo. Het heeft effect op de
atmosfeer in de studio.
Gisteravond begonnen we
bijvoorbeeld met een nieuwe
song en plotseling realiseerden
we ons dat we over
vluchtelingen aan het schrijven
waren. Over mensen die
ontworteld zijn. Geen plek
hebben om naar terug te gaan."
„Een van de sleutelregels in de
song was 'Everything you don't
leave behind'. Over het
handjevol dingen dat je maar
mee kunt nemen. Dus wat je op
tv ziet en in de krant leest kleurt
de werkatmosfeer en die sijpelt
wel degelijk door in de muziek."
Ivo van Hove (39) is directeur
van Het Zuidelijk Toneel,
daarnaast is hij artistiek
verantwoordelijk voor het
Holland Festival. Geweld is een
weerkerend thema in Van
Hove's voorstellingen. De
bewerkte versie van 'Romeo en
Julia' is daar het meest recente
voorbeeld van. „Onze
geschiedenis is vergeven van
oorlogen. Denk dus niet dat je
met kunst de wereld zo kunt
veranderen dat er nooit meer
oorlog komt. Kunst kan hooguit
een uitlaatklep zijn voor al die
agressiviteit die in elk van ons
huist. We kunnen die agressie zo
op een ongevaarlijke manier
uitzweten. Ik beschouw het
theater als een vorm van
zuivering."
„Het is aan de politiek om op een
rationele manier te voorkomen
dat geweld escaleert en tot een
uitwas wordt. Het gaat fout
wanneer de politiek zich ook
met irrationele kwesties inlaat,
zoals je dat nu meer en meer ziet
gebeuren. Dat leidt tot extreem
rechtse of linkse partijen. Mijn
voorstelling 'Caligula' ging over
de teloorgang van de
redelijkheid, die met een haast
mathematische wetmatigheid
tot moord en wreedheid moest
leiden."
„Of Milosevic valt te
vergelijken met Caligula? Ik
worstel met een standpunt over
deze oorlog. De berichtgeving is
vrij eenzijdig. We weten bijna
niks van Milosevic. Waarom
kunnen ze hem niet gewoon
liquideren? Wat zijn de
achterliggende bedoelingen van
de NAVO? Daar kunnen we
alleen maar naar gissen. Een
andere vraag die me bezighoudt
is: waarom maken we ons pas
druk om deze oorlog en niet om
die in de Afrikaanse landen van
bijvoorbeeld de afgelopen tien
jaar? Met net zulke gruwelijke
gevolgen. Mij als Vlaming
beroerde de oorlog in Rwanda,
dat vroeger bij België hoorde,
heel erg."
Het laatste woord is aan Jan
Wolkers (73), schrijver en
beeldhouwer met een imposant
oeuvre, dat deels zijn
ervaringen tijdens de Tweede
Wereldoorlog reflecteert. „Ik
word tien keer per dag gebeld
over datzelfde onderwerp, ik
word er ziek van. De kunst moet
zich er helemaal niet mee
bemoeien. Dat is mijn mening.
Goedemiddag." GPD
Ilse DeLange: „We willen meer dan John Hiatt imiteren." foto Duncan Wijting
Ilse DeLange uit Almelo boert
goed met de cd World of hurt
en wil best laten zien dat ze meer
is dan een succesrijke country-
zangeres. Daarvoor krijgt ze de
ze maand uitgebreid de kans. In
het kader van de Marlboro
Flashbacks stort Ilse DeLange
zich niet op Emmylou Harris,
Hank Williams of Johnny Cash.
Nee, ze blikt tijdens acht optre
dens terug op het repertoire van
de Amerikaanse singer/song
writer John Hiatt. En dat was
deze week in Utrecht tijdens de
eerste avond van die serie vol
gens DeLange 'spannend, maar
wel helemaal te gek!
„Hoezo? We hebben onze eigen
producties en concerten en dan
komt deze serie Marlboro
Flashbacks er tussen door. We
wilden dit heel graag doen,
maar je hebt toch door alle be
zigheden een beetje weinig tijd
om de nummers in te studeren.
Toch ging het naar mijn idee in
Utrecht hartstikke goed. Het
geeft een extra spanning omdat
de liedjes voor mij allemaal
nieuw zijn. Bovendien brengen
we de liedjes ook anders dan
John Hiatt zelf. Wij zijn andere
mensen met andere gevoelens.
Wij geven onze eigen invulling
aan het materiaal, want we wil
len niet alleen maar John Hiatt
imiteren."
„Natuurlijk nemen we dingen
van Hiatt over als ze goed klin
ken. Maar als we het idee heb
ben dat onze eigen invulling een
nummer een bepaalde meer
waarde geeft, dan gaan we daar
voor. In sommige nummers la
ten we dingen weg. In 'Angel ey
es' zit bijvoorbeeld een brug,
maar daar hebben we een ge
woon couplet gezet. Af en toe is
het net alsof één compositie van
Hiatt bestaat uit twee liedjes.
Soms denk je: waar komt dit
stuk lied vandaan? Dat vonden
wij niet altijd even mooi. Vooral
als je 'Have a little faith in me'
speelt, zie je de herkenning bij
de mensen. Want niet iedereen
in het publiek kent John Hiatt."
Ilse DeLange zelf kent John Hi
att ook nog niet zo erg lang goed.
Het besluit om Hiatt te coveren
is afkomstig van de vrouw van
de gitarist in haar band. „Zij
kwam ermee en toen hebben wij
dat in de groep gegooid. En ja,
we stonden er meteen positief
tegenover. Ik kende eigenlijk al
leen Hiatts bekendere num
mers, en dan vooral de hit 'Have
a little faith in me'. Dat vond ik
helemaal te gek. Ik had zoiets
van: daar wil ik wel wat meer
van horen. De jongens van mijn
band kenden Hiatt veel beter,
maar ik was zodanig weg van
zijn liedjes dat ik dacht: het kan
wel eens heel mooi worden."
Het bijzondere van John Hiatt is
dat hij volgens DeLange een ge
weldige zanger is. „Hij kan met
zijn stem echt van heel laag naar
heel hoog en hij heeft heel veel
soul in zich. Bovendien zijn de
teksten van Hiatt zeer bijzon
der. Hij beschrijft de dingen niet
op een alledaagse 'ik hou van
jou en ik blijf je trouw'-manier.
Het is niet allemaal even sim
pel."
„Met deze Flashbacks-toer
wordt een andere kant van mij
belicht. Het laat mijn soul en
bluesy kant naar boven komen
en veel minder de country-kant.
Dat vind ik heel leuk, want het
zijn dingen die zeer leven in mij
maar nog nooit helemaal tot ui
ting zijn gekomen. En toevallig
komt dat bij deze liedjes goed
tot zijn recht. Ik word nu inder
daad in Nederland als een coun-
trydiva bestempeld. De mensen
moeten waarschi j nl i j k in hokj es
denken, want anders snappen
ze het niet meer. Maar voor mij is
het gewoon muziek. Country
heeft ook soul. Ik wil graag
mooie muziek maken en dat is
muziek die mij raakt en bij mij
emoties teweeg brengt. En dan
maakt het niet Uit of het pop,
soul, country of blues is."
„Onze selectie van de nummers
van John Hiatt gebeurt eigen
lijk puur met de gevoelsmeter.
Ais die in één keer uitslaat, kon
het nog wel eens wat worden
met een nummer. Als een liedje
ons niets deed, dan werd het
niks, ongeacht of het een be
langrijk liedje voor Hiatt was of
niet. We hebben ook niet geke
ken naar achtergronden van een
nummer. We zijn puur voor de
muziek gegaan", aldus DeLan
ge-
„Ik heb een documentaire van
John Hiatt gezien waarin hij een
beetje lacherig deed over het
componeren van liedjes in
Nashville. Ik kan mij dat heel
goed voorstellen. Want ik heb in
Nashville ook in een kamertje
gezeten om liedjes te schrijven.
En ik vind dat helemaal niks. Ik
heb nog een beetje een roman
tisch beeld van liedjes schrijven
en dat wil ik graag zo houden. In
Nashville is liedjes schrijven ge
woon een baan. John Hiatt heeft
ook inzo'n kamertje gezeten om
liedjes te schrijven. Hij woont
geloof ik nog steeds in Nashvil
le, maar ik ben hem daar niet te
gen gekomen."
Toen Marlboro kwam met de
vraag of DeLange mee wilde
werken aan de Flashbacks, had
DeLange eerst het idee om Bon
nie Raitt te coveren. „Die vrouw
vind ik helemaal te gek, maar
meteen daarna had ik de ge
dachte dat het teveel voor de
hand zou liggen. Ik heb het in in
terviews al veel over haar ge
had. Ik vind het ook wel leuk om
met iemand te komen waarmee
ik niet onmiddellijk geassoci
eerd zou worden, maar wat wel
helemaal te gek is. Toen kwam
Hiatt naar voren en dat was wel
goed zo. Dus hebben we niet
verder gekeken."
DeLange bewondert Raitt zeer.
„Ze is een geweldige slide-gita-
riste en een stoer wijf met een
strot van heb ik jou daar. En ze
heeft mooie liedjes en klasse.
Klasse heeft Hiatt ook. Doordat
we deze toer doen, heb ik hem
pas goed leren kennen. En dan
kom je er achter dat hij bijzon
der mooie dingen heeft ge
maakt. De overeenkomst tussen
John Hiatt en mij is dat he alle
bei soul hebben. We brengen on
ze liedjes met passie. Ze komen
bij ons uit de tenen."
DeLange vindt de Marlboro
Flashbacks een leuk fenomeen.
„Je leert bijvoorbeeld iets van
de achtergronden van de ge
vraagde bands. Ik vind de
Flashbacks te gek om te doen,
juist omdat je dicht bij mensen
staat. Als je als artiest groot
bent, dan betekent het niet dat
je niet eens een keer in een kleine
zaal kunt spelen."
Binnenkort staat DeLange voor
een immense meute op Pinkpop.
Het verschil met de kleine eta
blissementen van de Flashbacks
is gigantisch. „Bij deze Marl-
boro-concerten is de intimiteit
groot. De mensen staan maar
een halve meter van je af en dat
maakt het heel informeel en ge
zellig. Bij Pinkpop is de afstand
een stuk groter. Je moet probe
ren om die zo klein mogelijk te
maken. Op het podium probeer
ik zoveel mogelijk mijzelf te
zijn, maar de ene keer ben je
nerveuzer dan een andere keer.
De ene dag heb je meer te vertel
len dan een andere. Zo werkt het
bij mij ook."
DeLange rookt zelf niet. „Hoe ik
het vind om reclame te maken
voor een sigarettenfabrikant?
Op die manier ben ik hier niet
mee bezig. Absoluut niet. Ik doe
dit niet omdat de naam Marl
boro er bij zit. Ik doe dit omdat
ik de kans krijg om muziek te
brengen van iemand die ik zeer
waardeer. Ik voel me ook niet
moreel bezwaard. Want als ie
mand wil roken, moet hij dat
zelf weten. Daar heb ik niets
mee te maken."
René Megens
Het album World Of Hurt is inmid
dels meer dan 200.000 keer ver
kocht.
Resterende concerten in het kader
van Marlboro Flashbacks 17 mei
Bolle, Tilburg; 18 mei Chnique,
Maastricht; 19 mei Plaza, Arnhem;
25 mei Bacchus, Leiden; 26 mei Pa-
radiso, Amsterdam.
vrijdag 14 mei 1999
