Schijntegenstellingen en uitersten in Gent
Een spelende mens die beelden maakt
T)<7rkunst
rLv cultuur
Van speelhol
tot speelruimte
Drie keer
Carel Visser
Night of the S.M.A.K.
14
werk van later beroemd
geworden kunstenaars uit
zowel binnen- als buitenland.
Mucha, Coleman, Holler,
Dijkstra en Kiefer zijn maar een
paar namen die in die reeks
passen. Het werk van een
kunstenaar wordt soms solitair
in een ruime tentoongesteld,
dan weer gecombineerd met dat
van anderen, afhankelijk van
formele of inhoudelijke relaties.
Hoet geeft bij voorbaat geen
zekerheid dat een eenmaal
ingerichte expositie ook zo
blijft. Afhankelijk van
verschuivende inzichten,
reacties of nieuwe
ontwikkelingen kan er
veranderd, toegevoegd of
weggehaald worden. Het tonen
en ter discussie stellen van
actuele kunst is volgens Hoet
een vorm van engagement met
en voor deze tijd.
Trees van Herpen
'De Opening', tentoonstelling van
de collectie actuele kunst is tot 5 de
cember te zien in het S M.AK. in
Gent, dagelijks van 10.00 totl8.00
uur, behalve op maandag.
De Vrienden van de Vleeshal in Mid
delburg organiseren zaterdag 26 ju
ni een excursie naar het nieuwe mu
seum in Gent. Vertrek 8.45 uur van
het station in Middelburg. Aanmel
ding bij de Stichting Beeldende
Kunst Middelburg, tel. 0118-
652200.
Ondanks de actuele oorlogssituatie houdt S.M.AK. vast aan
een knallende openingsluchtshow met F-l 6's op 7 mei. De of
ficiële opening voor genodigden vindt 's middags plaats.
Voor het publiek worden zaterdag 8 mei vanaf 15.00 uur aller
lei activiteiten georganiseerd in 'en om het nieuwe museum.
Muzikale optredens zijn er te verwachten van het Goeya-
vaerts Consort, Sunny Murray, het Finse schreeuwkoor
Huutajat en An Pierlé. Performances zijn er van Dirk Hend-
rickx, A Harold Barreiro, Michael Appels en Gérard Courant.
Om 19.00 uur gaat Jan Hoet op de vuist met Dennis Bellone,
beeldend kunstenaar uit de U.S.A in het programma-onder
deel 'to box or not to box'. Het wordt een echte bokswedstrijd.
De nacht wordt ingezet met een Techno-fuïf en een concert
van John Cale Dit alles zal tot in de vroege uurtjes duren en
door internationale D.J.'s worden gepresenteerd.
Het tot S.M.A.K.-museum omgebouwde casino in Gent met aan de gevel onder meereen groepsfoto van Jan Hoet medewerkers. foto's Charles Strijd
Bij de oprichting in 1975 was
het Gentse S.M.AK. het
eerste Belgische museum,
gewijd aan de hedendaagse
kunst. Echter, er was wel een
collectie maar geen
tentoonstellingsruimte.
Directeur Jan Hoet heeft zich
daardoor nooit laten intomen.
Onconventioneel en
improviserend ging hij aan de
slag en juist daarmee bracht hij
veel publiek op de been.
Verspreid over de huiskamers
van veel Gentenaren
organiseerde hij zijn beroemd
geworden 'Chambres des Amis'
tentoonstelling. De opslagloods
Floraliënhalnu integraal deel
van het nieuwe museum, diende
ook al eens tot expostieruimte,
toen vernoemd naar de entrée
'Rode Poort'.
De internationale aandacht die
deze initiatieven trokken,
mondde voor Jan Hoet in 1992
uit in een uitnodiging tot het
organiseren van de prestigieuze
'Documenta' in Kassei. Maar nu
is er dan het eigen museum. In
nauwe samenspraak tussen
architect Koen Van
Nieuwenhuyse en Jan Hoet is
het voormalige Casino aan het
Citadelplein verbouwd. Begin
deze week liepen werklui en
kunstenaars, druk gebarende
medewerkers van het museum
en nieuwsgierige kijkers nog als
bedrijvige mieren door het grote
gebouw dat vandaag - vrijdag 7
mei - officieel geopend wordt.
De uit 1948 stammende
voorgevel is hoekig en sober.
Grijze gevelstenen met
ambachtelijke voorstellingen
en gele bakstenen worden door
een regelmatig patroon van
ramen verdeeld. Binnen zet de
grijze toon zich voort in de
vloerbedekking en de
granietvloer. Een enkel modern
element als een gebogen glazen
deur en de lichthouten trap
versterkt-het strakke, witte
lijnenspel van de wanden. Grote
en kleine ruimten lopen als
vanzelf in elkaar over. Zonder
uitzondering zijn ze hoog. Waar
Alessandro Mendini van het
Groninger museum en Aldo
Rossi van het Maastrichtse
Bonnefantenmuseum stelden
het gebouw zelf centraal als
architecturale prestatie. Verder
van huis geldt hetzelfde voor het
Guggenheimheim Museum in
Bilbao. Weliswaar betrof het in
al deze situaties nieuwbouw en
is met De Pont in Tilburg een
betere vergelijking mogelijk.
Daar is een voormalige weverij
door Van Benthem en Crouwel
op gelijksoortige, sobere wijze
mogelijk is het daglicht
binnengelaten via smalle hoge
ramen. Er is zo'n 4000 vierkante
meter vloeroppervlak in het
nieuwe museum te vinden, nog
uit te breiden met de 2000
vierkante-meter van de
Floraliënhal.
De architectuur stond bij de
verbouwplannen in dienst van
het tentoongestelde. Hiermee
leveren Van Nieuwenhuyse en
Hoet duidelijk kritiek op de
trend in de wereld van musea
voor moderne kunst.
Prestigieuze ontwerpers als
tot museum omgetoverd als nu
het Casino van Gent. Architect
en directeur benadrukken
beiden dat zij geen afbreuk
wilden doen aan de kern van het
gebouw, juist de sterke punten
ervan zijn maximaal benut in
dienst van de aard en omvang
van de collectie.
Het museum opent met een
tentoonstelling waarin
eindelijk de collectie in volle
luister te zien zal zijn. Een
overzicht van 1945 tot heden.
De belangrijkste aanwinsten
van de laatste vijfjaar zullen nu
Een van de recente aankopen van het Gentse museum is Naglsar van An-
selm Kiefer.
Werk zonder titel van Wim Delvoye in het nieuwe Gentse museum.
pas voor het eerst aan publiek
getoond worden. De collectie
die Jan Hoet en zijn
medewerkers hebben
verzameld, begint met werken
uit de Cobragroep - Appel,
Alechinsky en Jorn - maar ook
tijdgenoten als Bacon en
Fontana zijn
vertegenwoordigd. Van alle
strommgen sindsdien is een of
meer werken te vinden in het
S.M.AK.: pop-art uit de jaren
zestig, minimal-art,
conceptuele kunst en
Artepovera. Grote en minder
bekende namen vinden we terug
in de zalen en zaaltjes, Warhol
en Hockney, Flavin en Lewitt,
Kosuth en George Gilbert,
Ajiselmo en Kounellis.
Panamenko, Marcel
Broodthaers en Joseph Beuys
worden door Hoet als de
sleutelfiguren in de collectie
genoemd.
De enorme afmetingen van
Paramenko's modellen, de
grafiek van Broodthaers en de
installatie van Beuys komen nu
pas tot hun recht in de lichte,
hoge ruimtes. Hoet heeft een
fijne neus voor ontluikend
talent en nieuwe
ontwikkelingen. Al dikwijls
kocht hij in een vroeg stadium
fi egelijk sober en imposant, dat is de eerste indruk
van het nieuwe S(tedelijk) M(useum) voor A(ctuele)
K(unst) aan het Citadelplein in Gent. Directeur Jan
Hoet krijgt vandaag, vrijdag, na een kwart eeuw verzamelen
en aankopen van hedendaagse kunst eindelijk de ruimte om
deze collectie in volle omvang te tonen. De aard van het
gebouw en de keuzes van Jan Hoet passen bij elkaar:
schijnbare tegenstellingen en uitersten - daar draait het
allemaal om.
Zonder titel. Marcel Broodthaers.
Graficus en beeldhouwerCarel Visser. foto Rob Leenarts
Ooit vergeleek Carel Visser zichzelf met
een vlo, die van het ene medium naar
het andere springt en zelfs binnen zo'n me
dium alle armslag wil behouden. Terugkij
kend op een lange carrière als beeldhouwer
en graficus moet men constateren dat de
kunstenaar van die mogelijkheid om te
'springen' ruimschoots gebruik heeft ge
maakt. Hij is behalve een van de bekendste
Nederlandse beeldhouwers, ook een uitne
mend graficus en binnen de prentkunst
evenmin voor één gat te vangen.
Dat werd vorige maand nog eens onder
streept met de toekenning van de Gelder
land Grafiekprijs 1998 aan de 70-jarige
kunstenaar. Nog net kwam hij ervoor in
aanmerking, want voorwaarde is dat de
laureaat in Gelderland resideert of werkt.
De in het Betuwse Rijswijk wonende kun
stenaar en zijn vrouw zijn zich aan het
voorbereiden op een verhuizing. Naar
Frankrijk gaat het, en zoals het er nu uitziet
definitief.
Onbegrijpelijk voor wie Vissers beweegre
denen niet kent, want de huidige stek is
schitterend. Een monumentale boerderij, te
midden van een bloeiende bongerd en wei
landen. Op de deel en in de opstallen vol
doende ruimte om te tekenen, knippen,
plakken, zagen en lassen. Een prachtige
plek om oud te worden. De kunstenaar heeft
echter meer dan een reden om op te breken.
De kinderen wonen al in Frankrijk. Huive
rig geworden voor het hoge water in het ri
vierengebied besloot de kunstenaar te ver
kassen naar de Pyreneeën. En verder is hij
toe aan ,,een nieuwe bladzijde."
Visser is zoon van een aannemer. „Mijn va
der goot mij vol met Berlage en iedereen in
mijn omgeving dacht dat ik architect zou
worden." Dat verwachtingspatroon leek uit
te komen toen de j onge Visser na zij n school
tijd een studie bouwkunst aan de TH in
Delft begon. „Al die pijpen en leidingen, die
technische kant van het vak, daar zou ik
nooit lol in hebben gehad. Toen ik veel later
eens tegen Aldo van Eyck vertelde dat ik,
zittend in de treinin de gevels van de huizen
altijd gezichten zag, zei hij me: jij had de
beste architect van Nederland kunnen wor
den."
De studie werd voortgezet in Den Haag,
waar hij van 1949 tot 1951 beeldhouwkunst
studeerde. Hij stopte na twee jaar. In plaats
daarvan begon hij als zelfstandig kunste
naar te werken in Amsterdam. Behalve
beelden maakte hij tekeningen en grafiek.
Tot 1968 maakte Visser vooral 'stoere' meta
len beelden, abstract-geometrisch, vaak
van een enorme zwaarte. Die stoerheid
kwam aan het wankelen in dat revolutie
jaar. Visser voelde zich niet ontgoocheld,
maar vol optimisme. Hij constateert ook nu
nog met genoegen dat het de tij d was waarin
„de 'autoritaire wereld op een laag vuurtje
werd gezet en de zekerheden van het verle
den werden losgelaten." Ook voor hem per
soonlijk: hij brak met zijn calvinistische
jeugd.
Zowel de tijdgeest als die persoonlijke ont
wikkeling zien we in zijn werk terug. Hij on
dermijnde de geometrie in zijn eigen werk.
'Harde' beelden kregen zachte, buigzame
leren hoeken. Stapelingen werden wiebeli-
ger, rechthoeken kregen krullen, vierkanten
werden geknakt.
Allengs worden de beelden poëtischer. Me
taal ruimt steeds vaker het veld voor 'zach
te', vergankelijke materialen als rubber,
glas, jute, stro en dierlijke materialen. In de
prenten keren figuratieve elementen terug.
Binnen het uitgebreide oeuvre heeft Visser
zelf een Top Drie van Ernst aangebracht. 1
Beeldhouwwerk („bloedserieus"). 2. Colla
ges („meer ontspannen"). 3. Houtsneden
(„een soort vakantiegevoel").
Waarmee hij niet gezegd wil hebben, dat
zijn houtsneden slechts een Spielerei zijn.
Daarvoor heeft hij de afgelopen jaren te
consistent gebouwd aan het grafisch oeuvre
dat niet alleen in Nederland, maar ook in
Japan, het Mekka van de prentkunst, werd
bekroond.
Carel Visser hoopt dat van al zijn werk af
straalt „dat het niet in grote treurnis is ge-
maakt." Hij is een spelende mens, die beel
den maakt: „Ger van Elk heeft eens gezegd:
de beste dingen maak je als je je eerst aan het
vervelen bent geweest. En zo is het. Als ik
aan het fietsen ben, wat ik dagelijks doe,
dan komt er een moment dat ik het fietsen
niet meer voel. Dan overkomt me een soort
lichtheid in het hoofd, vergelijkbaar met die
van vlak voor het slapen gaan. Dan opeens
staat me een beeld zo helder voor ogen, zoals
een ander iets op tv ziet. Dan moet ik het al
leen nog maken, de materialen zoeken en is
het in een paar uur gepiept.
Behalve het streven naar een krachtige af
beelding is Vissers grafische werk vooral
een compositorische zoektocht. „Het gaat
in mijn houtsneden over vragen van span
ning, van structuren, van licht en donker.
Inhoudelijk moeten de houtsneden, zoals al
mijn werk, gaan over geboorte en dood, over
ziekte en gezondheid, over menselijke rela
ties in het algemeen. Men vraag me wel eens:
hoe ontstaat een beeld bij jou? Ik heb wel
eens geprobeerd dat te traceren, maar kom
niet verder dan de wetenschap dat je een
half jaar of zo voor het ontstaan een emotie
hebt gehad. Een zaadje, dat in de grond is
gelegd, een poosje suddert en dan opeens
knalt. Een ding weet ik wel zeker: als je een
beeld niet maakt, komt het na bepaalde tijd
terug. De enige manier om beelden kwijt te
raken, is om ze te maken."
Yvonne Jansen
Carel Visser, houtsneden, tm 12/5 bij Rothmans
Manufacturing, Kerkstraat 27 Duiven. Open:
werkdagen 13-16 uur, zo 9 mei 13-17 uur. Galerie
Nouvelles Images, Westeinde 22 Den Haag: 12/6
tml4/7 beelden en werk op papier. Open: di t/m zo
11-17 uur. Rijksmuseum Kröller Muller, Hout
kampweg 6 Otterlo: 3/7 t/m 22/8, sculpturen en
collages. Open: di tm zo 10-17 uur.
vrijdag 7 mei 1999
