Vertellen voor dovemansoren
PZC
Tom Poes en de Vuursalamander Toonder Studio's
varia
at
Digitaal archief over Nederlands Indië trekt nog maar weinig bezoekers
Verzekeraars bezorgd
over groeiend aantal
opgebrande artsen
recept
Gefrituurde visballetjes
puzzel
het weer
vrijdag 9 april 1999
Vooruitzichten
zaterdag zondag maandag
weer jfiu Üfc dÉk
max. 13c 11° 11°
min. 8° 7° 7°
wind ZW 4 NW 5 W 5
Nautisch bericht
Er staét een matige zuidwestenwind, 4 Beaufort. Het zich is eerst
nog goed, maar neemt geleidelijk af. De temperatuur van het
kustwater is 8 a 9 graden. In de loop van de dag zal er boven zee
mist ontstaan.
Waterstanden
VRIJDAG
Hoog water
Laag water
9 APRIL
LK
uur
cm uur
cm
uur
cm uur
cm
Vlissingen
08.05
149 20.46
132
01.45
160 14.19
140
Terneuzen
08.25
17421.11
156
02.09
172 14.46
150
Bath
09.16
21321.51
193
03.12
203 15.41
181
Roompot Buiten
08.30
11021.05
098
02.05
130 14.45
112
Z'zee/Colijnsplaat
09.30
122 21.55
108
03.05
137 15.40
120
Stellendam Buiten
08.04
112 20.56
091
02.14
089 15.04
074
Wemeldinge
09.35
137 22.00
122
03.05
149 15.45
131
Krammersl West
09.45
130 22.15
117
03.05
14615.35
128
ZATERDAG
Hoog water
Laag water
10 APRIL
uur
cm uur
cm
uur
cm uur
cm
Vlissingen
09.40
132 22.09
121
02.54
143 16.10
126
Terneuzen
10.01
155 22.30
144
03.16
154 16.05
132
Bath
10.36
186 23.16
174
04.08
186 16.46
160
Roompot Buiten
09.55
101 22.20
089
04.10
121 16.45
107
Z'zee/Colijnsplaat
10.40
112 23.10
097
04.20
130 17.05
115
Stellendam Buiten
10.11
097 22.36
086
05.21
085 17.15
071
Wemeldinge
10.50
123 23.20
109
04.20
138 17.05
123
Krammersl. West
10.55
123 23.15
108
04.00
136 17.00
117
L ugednfcgebed
kchte sneeuw
matige sneeuw
H Hogednugebied
O
zomg
m
A A
Koufront
licht bewolkt
zware sneeuw
lichte regen
Warmtefront
matige regen
hagel
zwaarbewolkt
Samengesteld from
zware regen
Isobaar
Europa: Wolken en zon
Zon
vrijdag
onder 20.30
zaterdag
op 7.01
Maan
vrijdag
onder 12.18
zaterdag
op 4.20
Boven Europa spelen wolken en zon om de eerste plaats. Een ho-
gedrukgebied boven centraal Europa zorgt daar voor overwegend
droog weer. Een lagedrukgebied ten westen van Scandinavië ver
oorzaakt veelal regen. Ook in het zuiden krijgen enkele landen te
maken met een flinke hoeveelheid neerslag. De Britse eilanden la
ten een tweedeling in het weer zien. In Ierland en Schotland regent
het, maar in het zuiden van Engeland komen zonnige perioden
voor. Het kwik weet daar dan ook op te lopen tot 19 graden.
In Noorwegen valt behoorlijk veel regen bij een maximumtempe
ratuur van 8 graden. In de rest van Scandinavië blijft het droog en
is zelfs de zon af en toe te zien. In Duitsland worden wolkenvelden
afgewisseld doorzon. In het Rijndal stijgt het kwik tot 15 graden.
In Frankrijk is het overwegend bewolkt en loopt de temperatuur
uiteen van 12 graden in het noorden tot 18 in het zuiden.
Op het Iberisch Schiereiland schijnt de zon volop, alleen in het
uiterste zuid-oosten valt een regenbui. In het binnenland kan de
temperatuur oplopen tot boven de 25 graden. In Italië en het noor
den van Griekenland vallen regenbuien, die zelfs vergezeld gaan
van onweer. Ook in de Balkan valt regen en daar kan het noorden
een enkele onweersklap verwachten.
door Ferdi Schrooten
Nog een paar jaar en nie
mand kan het koloniale
verleden van Nederland in Indië
meer navertellen. In levende lij
ve althans. In Leiden verhalen
al honderden stemmen op digi
tale mini-discs over de nadagen
van de kolonisatie.
Het loopt twee jaar ria de start
nog geen storm bij de Stichting
Mondelinge Geschiedenis Indo
nesië (SMGI) in Leiden. Van het
gastenboek in het universiteits
gebouw aan de Reuvensplaats
zijn nog maar twee pagina's be
schreven. Een schril contrast
met de circa vijfhonderd inter
views. Eind volgend jaar moe
ten er bijna twee keer zoveel ge
sprekken over Nederlands Indië
op mim-discs zijn opgeslagen.
Janny Boetes-Doeksen en haar
jongere zus Ankie behoren tot
de weinigen die het archief tot
nu toe wisten te vinden. De zus
sen proberen al jaren het leven
van hun overleden ouders in Ne-
derlands-Indië te reconstrue
ren. De ouders hebben er in een
kamp gevangengezeten. „Na de
oorlog werd er weinig .over ge
praat Met hun dood namen
moeder ('51) en vader ('75) de
verhalen over Indië mee het graf
in.
Levende bronnen
.We hebben al heel wat schrifte
lijke archieven gelicht en film
materiaal bekeken. Maar het is
toch heel anders als je er een
stem bij hoort", zegt de oudste
van de twee. Daarom gingen zij
en haar jongere zus, die in 1943
in een kamp is geboren, op zoek
naar nog levende bronnen uit
toenmalig Indië „Maar degenen
die je verder hadden kunnen
helpen, blijken al te zijn overle
den Hun verhaal is weg."
„We hebben geluisterd naar ie
mand die ziekenbroeder was in
kamp Baros in Tjimahi, Java.
Daar heeft ook onze vader als
krijgsgevangene gezeten," ver
telt Janny Doeksen-Boetes. Dat
maakte veel los.We moesten de
band zelfs af en toe stil zetten.
De manier waarop die man ver
telde zei ons iets over de sfeer
toen, hoe mensen zich staande
probeerden te houden. Dat
maakt het makkelijker om in de
huid van onze ouders te krui
pen."
De meeste archiefsprekers wa-
Paul Tichelaar heeft zijn Indische herinneringen op mini-disc vastgelegd.
ren heel gewone mensen. Die
keuze is ook met opzet gemaakt,
zegt Fridus Steijlen, coördina
tor van het project. „Over de ho
temetoten is al veel bekend. Die
zijn terug te vinden in allerlei
documenten en bedrijfsarchie
ven. Maar dat zegt natuurlijk
lang niet alles over de periode
1940-1962, die wij hier in stem
men proberen te vangen."
Gummetje
Vaak weten de geïnterviewden
niet eens dat hun herinneringen
waardevol kunnen zijn. zegt
Steijlen. Hij noemt de anekdote
van een man die de oorlog in In
dië meemaakte Als land ging
hij naar school met een pan in de
hand en een touwtje om zijn nek
met een gummetje eraan. Steij
len: „Mensen dachten dat hun
gebit bij explosies door de
luchtdruk kapot kon klapperen.
Een gummetje moest dat voor
komen. Stel je voor: mensen die
bij een luchtaanval urenlang in
schuilkelders zitten met een pan
op hun hoofd en een gum tussen
hun tanden Dat zegt wat over
hoe mensen leefden."
Alex Claver is een van de eerste
onderzoekers die gebruik
maakt van het archief. Hij doet
in Indonesië een promotie-on
derzoek naar de geschiedenis
van Westerse en Chinese han
delsondernemingen rond de Ja
va Zee. Een paar jaar geleden
zou hij louter zijn aangewezen
op jaarverslagen, correspon
dentie en andere documenten.
„Door dit archief kan ik afdalen
naar de belevingswereld van
bijvoorbeeld de vertegenwoor
diger." De anekdotes gaven hem
een aardig beeld van de menta
liteit die in de Nederlands-Indi
sche handelswereld heerste. Zo
als het interview met een oud
werknemer van de Borneo Sum
atra handelsmaatschappij over
diens eerste werkdag. „Oude
jongens mentaliteit. Als je iets
fout had gedaan, kreeg je onge
nadig op je lazer. Deed je iets
goed, dan werd dat omgekeerd
uitbundig naar voren gebracht.
Je kon slechts weinig fouten
maken". Claver: „Dergelijke
sfeertekeningen kunnen nieuwe
feiten naar boven brengen."
Feiten die verloren gaan als ze
niet snel op band worden vast
gelegd, zo is de rotsvaste over
tuiging van Paul Tichelaar uit
Leidschendam, die zijn jeugd in
Indië doorbracht. Door zijn her
inneringen toe te vertrouwen
aan mini-discs wil hij op be
scheiden schaal bijdragen aan
de invulling van de geschiede
nis. Ogenschijnlijk onbeteke
nende details komen opeens aan
de oppervlakte en blijken van
historisch belang te zijn. „Tij
dens de Japanse bezetting wer-
foto Roland de Bruin/GPD
den de witte spatborden op onze
fietsen met een rond, rood re-
flectortje verboden. De Japan
ners zagen daarin hun vlag en
het was toch een belediging van
hun keizer als jij daar bijna op
zat. Dat geeft hun merkwaardi
ge denkwijze weer. Net als het
verbod op uitoefening van onze
godsdienst in het tweede jaar
van mijn internering. Volgens
de kampcommandant hadden
we geen vaderland meer. Dus
hadden we ook geen eigen gods
dienst meer."
Voor de 75-jarige Tichelaar,
oud-bibliothecaris bij de Ko
ninklijke Bibliotheek, is het ar
chief ook van wetenschappelijk
belang. „Je kunt nu bijvoor
beeld onderzoeken of geruchten
over een mogelijke bevrijding
hoop gaven of uiteindelijk juist t
negatief werkten." De geruch
ten waren soms absurd. „Zo
ging opeens het verhaal rond
dat iemand boven Bandoeng
een geallieerd vliegtuig had ge
zien. waaruit het Wilhelmus
schalde."Nog gekker was de
droom van iemand over de be
vrijding, die in de vorm van een
vertelling een eigen leven ging
leiden. „De koningin zou landen
op Batavia. Terwijl iedereen
met vlaggetjes stond te wachten
op Wilhelmina, kwam daar op
eens een grijze koningin Beatri x
uit het vliegtuig. Het doorver
tellen van die droom duidt erop
dat er mensen waren die vrees
den dat de oorlog misschien nog
wel vele jaren kon gaan duren
Voor het Bredase echtpaar
Louise (73) en Frits Geurink
(78), beiden geboren in Indië, is
het archief vooral van thera
peutische betekenis. Hun ver
huizing naar Nederland was in
dertijd was behoorlijk zwaar.
„We werden en worden nog
steeds koloniale onderdrukkers
genoemd", zegt de zoon van een
theeplanter. Als soldaat in
dienst van Nederland moest hij
het slagveld op om uiteindelijk
als krijgsgevangene in een
kamp te belanden. „Ik streed om
mijn land vrij te krijgen van de
Jappen, niet om het te onder
drukken. Maar eenmaal in Ne
derland kreeg ik het stempel
'fout' Er was niemand die mijn
verhaal wilde horen. 'Wij heb
ben hier ook suikerbieten gege
ten, hoor' kreeg je dan te horen
Voor de Geurinks zijn de inter
views de gelegenheid om het een
en ander recht te zetten. „Het is
geruststellend om te weten dat
mijn verhaal nu verteld is en dat
iedereen het, ook na mijn dood,
kan horen", zegt Frits.
Geen zin
Hij bijt op zijn tanden als hij
hoort dat het gastenboek nog
nauwelijks beschreven is. Toch
blijft hij in de zaak geloven.
„Vrienden van mij denken ook
dat het geen zin heeft om hun
verhaal te vertellen. Maar de
tijd dringt. Het wordt steeds
moeilijker om je de details te
herinneren. Mensen die het nog
kunnen navertellen, zijn oud en
vaak ziek. In hun verhalen zijn
nu dan misschien weinigen ge-
interesseerd. Maar wie weet hoe
dat over een paar j aar is.GPD
De Stichting Mondelinge Geschie
denis Indonesië in Leiden is te berei
ken via 071-5272639
door Hans de Bruijn
Het ziekteverzuim onder
huisartsen en specialisten
is de afgelopen vijf jaar in een
verontrustend tempo gestegen,
vooral onder artsen tussen 40 en
50 jaar. Psychische klachten, en
dan vooral het gevoel 'opge
brand' te zijn, komen steeds
meer voor, zo blijkt uit een arti
kel in het vakblad Medisch Con
tact. Daarin wordt geschat dat
eenderde tot de helft van alle
artsen hierdoor ooit arbeidson
geschikt zal raken.
Gevolg daarvan is dat de verze
keraars begin dit jaar hun pre
mies voor arbeidongeschikt
heid voor deze beroepsgroep
met 20 tot 30 procent hebben
verhoogd. Overigens raken niet
alleen artsen in toenemende
mate opgebrand, ook andere be
oefenaren van vrije beroepen
hebben er steeds vaker last van.
En omdat het ziekteverzuim
door psychische klachten
meestal veel langer duurt dan
door lichamelijke klachten, ne
men ook de lasten voor de verze
keraars toe.
Opvallend is volgens de in Me
disch Contact geciteerde des
kundigen dat de artsen zelf vaak
hun klachten niet door hebben.
„Artsen kunnen het verschil
tussen opgebrand zijn, over
spannenheid en depressie niet
goed diagnosticeren, niet bij
zichzelf, maar ook niet bij hun
patiënten Oorzaken zijn veel
al 'gebrek aan respect, financië
le onzekerheid, toenemende
werkdruk, angst voor fouten en
conflicten en vergrijzing'. Ou
dere artsen kunnen de werk
druk niet aan, jongeren hebben
daar veel minder last van.
„Huisartsen ontdekken nu dat
zij niet meer het aanzien hebben
van de dokter die alles weet",
zegt Irene van Ham, medisch
adviseur van verzekeraar AO.
„Zij worden uitgescholden en
hebben maarte komen. Sommi
ge artsen raken hierdoor gefrus
treerd m hun beroepsideaal.
Bovendien worden er te weinig
huisartsen opgeleid, wat minis
ter Borst ook zegt, stelt dr. Han
Streefkerk van verzekeraar Mo-
vir..In Den Haag zijn vacatures
nauwelijks te vervullen. Als een
huisarts ziek wordt, is er geen
waarnemer te vinden."
Ook specialisten raken steeds
sneller opgebrand, vooral als
gevolg van de gedwongen fusies
en samenwerkingsverbanden
tussen ziekenhuizen en praktij
ken. „Hen bekruipt een gevoel
van machteloosheid, omdat zij
zich nog slechts te schikken
hebben naar wat de overheid, de
directie en de staf willen", zegt
Streefkerk in Medisch Contact.
Huisartsen kunnen zich niet
redden m hun eentje en specia
listen kunnen moeilijk samen
werken. Daar komen financiële
problemen bij door de bezuini
gingen in de gezondheidszorg.
Loslopend wild
Volgens de verzekeraars zullen
ook beoefenaren van andere
vrije beroepen te kampen krij
gen met dergelijke problemen.
„Apothekers zijn momenteel
loslopend wildNotarissen ver
liezen hun jarenlang bescherm
de positie. Advocaten verliezen
hun procesmonopolie", aldus
Movir-directeur mr. W. de
Brauw. „Alle vrije beroepers
worden in toenem ende mate on
der druk gezet, door ingrijpende
veranderingen in de samenle
ving en door overheidsmaatre
gelen. Niet iedereen is daarte
gen even goed bestand." GPD
(Advertentie)
Heer Bommel liet de markies in een gemakkelijke stoel plaats ne
men en wendde zich toen tot de bediende Joost, die juist het hoofd
om de deur stak.
„Breng even het elektrische fornuis, Joost", sprak hij. „En een grote
pot met water, graag. De vuursalamander moet opgeroepen wor
den."
„Alweer?" vroeg de knecht verblekend. „Maar heer Olivier, het eten
staat net op! Het zal geheel verpieteren, met uw welnemen."
„Dat geeft niet", hernam heer Bommel opgeruimd. „Er is nu be
langrijk werk aan de winkel en voor een maaltijd is het nog geen
tijd. Deze heer hier heeft trouwens kruiden bij zich, je hoeft dus
geen moeite te doen."
Joost trok zich zuchtend terug om zijn opdracht uit te voeren en
heer Ollie nam zijn toverstok ter hand.
„Nu eens kijken", prevelde hij. „Ik moet eerst een drakestaart aan
de kook brengen. En daarna stinkende gouwe. Zit dat in uwmand?"
„Ja zeker", zei Hieper. „Héél mooie. En niet duur voor het geld."
„Tiens," sprak nu de edelman „ik wil u niet hinderen in het bereiden
van een diner. Bommel. En zoals ik reeds zei: ik kan uw geld niet
aannemen. Daarom lijkt het me beter..."
„Een ogenblikje!' riep heer Ollie uit. „Een ogenblikje, heer mar
kies! Ik ben bezig mijn verborgen krachten vrij te maken. En dan
zult u zien hoe de ene heer de andere helpen kan! U zult verbaasd
staan!"
Na deze woorden ging hij met verdubbelde ijver aan het werk op het
fornuisje, dat Joost hijgend naar binnen had gebracht. Met de staf
van Merlijn roerde hij klotsend in het borrelende water, waarin hij
nu eens een sliert en dan weer een klont of een praksel uit de mand
van Hieper wierp. Al spoedig vulde het schemerige vertrek zich dan
ook met een verstikkende damp, die bruin om de aanwezigen wolk-
te.
„Parbleu," prevelde de markies met beklemde adem „wat hier ge
beurt, weet ik niet. Maar ik sta inderdaad verbaasd!"
Hans Beiterman
Batakh-machchi ki tikki: Indiase visballetjes die gemaakt worden met
bummelo of bombil, een kleine vissoort die bij ons bekend is onder
de Engelse naam Bombay duck. Voor het gerecht van vandaag heeft u
Bombay duck op olie uit een blik nodig. Wanneer u dat niet kunt be
machtigen neem dan een of meer blikjes sardientjes op (soja- of arachi
deolie. Smaakverschillen met Bombay duck op olie zijn er nauwelijks.
Voor 4 personen (12 stuks): 300 gram Bombay duck op olie, uitgelekt
gewogen; 300 gram gekookte aardappelen; 2 bosuitjes, ragfijn gesnip
perd; 1 groene Spaanse peper, vruchtvlees ragfijn gesneden (draadjes);
1 theel garam masala; 1 ei, losgeroerd; zout; ca. 7 dl (arachide) olie voor
het frituren. Voorts: 2 eieren, losgeroerd en 250 gram bloem, gezeefd.
Prak met een vork de visjes zo fijn mogelijk. Wrijf de aardappelen door
een niet al te fijne zeef. Voeg er bosuitjes, groene Spaanse peper, garam
masala, ei en wat zout aan toe. Roer alles krachtig door elkaar en voeg
daarna de fijngeprakte visjes toe. Kneed alles met de vingers snel door
elkaar. Maak er een bal van en verpak hem in plastic folie. Laat de bal
tenminste 20 minuten in de koelkast rusten.
Verdeel daarna het vis- en aardappelenmengsel in 12 porties. Vorm er
ballen van. Maak van losgeroerde eieren en bloem een volkomen glad
beslag. Haal de ballen een voor een met een vork door het beslag en laat
ze in de hete olie glijden. Bak de visballen boven een niet al te hoog vuur
in ca. 5 minuten goudbruin. Bak nooit meer dan 4 - 5 ballen tegelijk am-
dat anders de temperatuur van de olie te sterk zal dalen.
Tip: bij de gefrituurde visballen wordt meestal een rode saus van toma
ten en paprika's gegeven. Neem voor ca. 3 deciliter saus 8 grote rijpe to
maten en 2 grote rode paprika's. Snijd tomaten en paprika's in stukken.
Voeg er 1 grote gesnipperde ui, 2 fijngehakte knoflookteentjes en 1 eetle
pel geraspte verse gemberwortel aan toe. Verhit in een pan met dikke
bodem 2 eetlepels (arachide) olie en laat alles er onder voortdurend om
scheppen 3 minuten in fruiten. Voeg 1 dl water en mespunten garam
masala, rode peperpoeder en zout toe en leg het deksel op de pan. Laat
alles 20 minuten zachtjes smoren. Stort alles op een fijne zeef en wrijf zo
veel mogelijk vaste bestanddelen er door. Roer er eventueel 1 volle thee
lepel allesbinder door. Proef de nu verkregen saus en voeg naar eigen
smaak wat suiker, zout en/of peper toe. Roer daarna 3 - 4 eetlepels (Bulg
aarse) yoghurt door de saus. Laat de saus koud worden.
Doorloper
Horizontaal:1. Wandelplaats, deel v.h. hoofd; 2. in elkaar, zwaard-
walvis; 3. naar, verlaagde toon; 4. half (Latijn), aardkluit; 5. fietsraam,
vulkaan in Italië; 6. uitgezette lijn, Romeinse godin; 7. nauwe door
gang, kenteken; 8. niet dezelfde, donkere kamer; 9 rustig, betaal-
plaats, 10. Japanse parelduikster, vloerkleed; 11. schrijfkosten, deel
v.e. trap; 12. via, melkzeef; 13. rivier in Frankrijk, sluwheid.
VerticaaLI. Clown, fanatiekeling, overal; 2. wijnmaat, deel van Viet
nam, schortje; 3. herkauwer, sterrenbeeld, biersoort; 4. tapijtweef
sel, programma-
1 2 3 4 5 6 7 8 9 punt, middelpunt; 5.
trekschuit, wild
zwijn, afgesloten
2 stand; 6. zwaarlijvig,
grondsoort, speels;
3 7. dieventaal,
nieuw, sierdek op
4 een bed; 8. stad in
Duitsland, grompot,
5 rivier in Duitsland; 9.
Italiaanse deeg-
6 waar, Duits kaart-
spel, Europeaan.
Oplossing citaat:
Sabel, viool, pastor,
kabel, kwaad, snuit,
poster, kraai, sloop,
bruid, stapel,
dwaas, schat, start.
Het citaat is van J.
Kelly: „Trouw niet
voor geld, u kunt
het goedkoper le
nen."
De komende dagen heeft de lente ei- Door: Coen Verrijn Stuar
genlijk weinig in te brengen. De zon
krijgt nauwelijks ruimte en in de loop van het weekeinde neemt oot
de kans op regen toe. Omdat de wind de westhoek opzoekt hebber
we bovendien te maken met aanvoer over zee. Dat betekent met
een zeewatertemperatuur van ongeveer 8 graden relatief lage tem
peraturen, ook vergeleken met de rest van het land. Als lucht zich
langere tijd boven een wateroppervlak bevindt, neemt de onderste;
laag de temperatuur aan van dit wateroppervlak. Pas na een lange
re weg over land kan deze geleidelijk weer worden opgewarmd,
maar bij een doorstaande wind is daar in onze regio niet veel van te
merken. Er staat bij ons vandaag een matige zuidwestenwind en
de temperatuur loopt op tot ongeveer 12 graden. In het midden en
oosten van het land, waarde invloed van hetzeewater niet of min
der merkbaar is, kan het 14tot 17 graden worden. Dat komt ook ge
deeltelijk door de zon, want deze schijnt in het binnenland het
langst en kan de lucht ook
opwarmen. Vanochtend is de
zon nog van de partij, maar
vanuit het westen neemt de
bewolking toe. Vanmiddag
zou er plaatselijk zelfs een
spat regen kunnen vallen.
Vannacht en ook morgen blij
ven we te maken houden met
veel bewolking, maar het
blijft overwegend droog.
Het koelt daarbij vannacht af
tot 8 graden, morgen wordt
het 13 graden. Zondag kan er
een enkele bui vallen, vanaf
maandag neemt de kans op
regen verder toe. De tempe
ratuur schommelt dan rond
11 graden en met een toene
mende wind voelt het be- Ïrüdaqm'do»g°°«pril
hoorlijkfris aan.
Eerst zon
Zeeland: Zeewater
Uitzendingen van maandag t/m
vrijdag rond 13.00 uur en in
het weekend rond 17.00 uur.