Chicago gaat over
alles wat verboden is
Lydia van Dam
zoekt balans tussen
hart en inkomen
Anderhalve kilo gewicht geeft voor een ton geluid
D7p kunst
I IA* cultuur
Jazz-zangeres
eert
Joni Mitchell
Nederlanders door
Britten overrompeld
15
Chicago.... er is geen
ontkomen aan. Meteen al
wordt het publiek bij de
kladden gegrepen als een
hooggehakte dame met in
I zwarte kousen gestoken benen
tot aan haar oksels en borsten
die uit haar strakke
showcorsetje wellen, het
publiek vriendelijk maar stellig
waarschuwt: dit wordt een
show over alles wat God
verbood, waarin moord
amusement en onschuld een
vloek is. En dan begint het....
'All that jazz....'Op het podium,
dat alles wegheeft van een dure
nachtclub vol onmiskenbaar
valse glamour, speelt zich de
strijd af tussen Roxie en Velma.
Twee dames die wegens moord
in de gevangenis zitten en
elkaar bijkans op leven en dood
bevechten. Om met behulp van
een advocaat die de moraal
heeft van een Jerry Springer, de
publieke opinie te veroveren, de
garantie voor een uiteindelijke
vrijspraak.
Wat heet: iets mooiers dan de
heldin van het volk te zijn,
1 bestaat voor hen niet. Alle
middelen zijn dan ook
geoorloofd om dat hoogste doel
te bereiken. En al is dit bizar
aandoende gegeven gebaseerd
op gebeurtenissen uit het
Chicago van de wilde jaren
twintig: in een wereld waarin de
1 advocaten van zware
criminelen, graag geziene
gasten zijn in talkshows en
waarin misdaad op televisie
haast een sfeer van glamour
krijgt, is 'Chicago' direct
herkenbaar.
De musical veroorzaakte bij de
De première in 1975, toen Amerika
nog steeds geloofde in het
pe droombeeld van het smetteloze
vaderland, dan ook een schok,
de; Zeker toen aan het eind van de
voorstelling het even kwalijke
!fJ als klinkende resultaat van al
r- het juridisch geknoei als
ks grootste verworvenheid van de
en vrije Amerikaanse samenleving
?r. werd gepresenteerd, a de
r- terugkeer van de show in 1996
en op Broadway, begon 'Chicago'
r. aan een onstuitbare zegetocht,
li- Daarna gingen Wenen en
b- Sydney voor de bijl en
a' binnenkort wordt in het
n. vernieuwde Utrechtse
is, Beatrixtheater een poging
is, ondernomen in dezelfde
al vormgeving ook Nederland te
n- veroveren. Een aanval met
et venijnige teksten, vileine humor
in en bloedstollend strakke
r- balletten, overgoten door de
le gelikte gestileerde erotiek a la
?n de cabarets van de Berlijnse
o- jaren twintig,
et En dan die swingende muziek
Je uit die jaren, die behoort tot de
e- verleidelijkste die het genre
musical kent, de nimmer
nstilvallende motor van de show.
Want ondanks de satire die aan
de voorstelling ten grondslag
ligt, is 'Chicago' de culminatie
van alles wat de musicalkunst te
bieden heeft. Een meesterwerk
van Fred Ebb en John Kander,
die onder meer 'Cabaret'
schiepen, met dansen van de
legendarische regisseur en
choreograaf Bob Fosse
ontwikkelde concept,
ingestudeerd door Ann
Reinking, die ooit de
wereldpremière speelde.
'Chicago' is ten aanzien van de
spelers niets verhullend. Wie de
hoge eisen niet aankan, valt
door de mand en berokkent hier
schade aan de show, meer dan
bij enige andere productie. Dat
bleek al zo'n tien jaar geleden
toen een Vlaamse,
conventioneel vormgegeven
versie van deze musical met
onder anderen Nederlanders
Marjolein Keuning en Ben
Cramer door de lage landen
trok.
Alleen de Alkmaarse Annette
Nijder moet toen veel bijval
hebben gekregen. Maar
producent Joop van den Ende
vertrouwt erop dat de komende
Jazz-zangeres Lydia van Dam: „Ik zou graag in deze tak van het vak mijn brood willen verdienen."
Er staat, gelukkig maar, een
nieuwe generatie jazz-zan-
geressen beleefd, maar vastbe
raden aan de deur te kloppen.
Een van hen is Lydia van Dam.
Haar derde, pas verschenen, CD
noemde ze 'Both sides now' en
inderdaad het is een eerbetoon
aan de Canadese zangeres Joni
Mitchell. ..Die muziek moet
weer een beetje in de belangstel
ling komen."
Verwacht niet de vertrouwde
middle of the road-achtige ver
tolking die Joni zelf aan haar
songs geeft. Lydia heeft er heel
duidelijk haar eigen stempel
opgedrukt, bijgestaan door
haar vier vaste begeleiders op
saxofoon, piano, bas en drums.
Joni jazzy. Ze durfde het nu aan.
Op haar eerste CD ('Evidence')
uit 1995 speelde Lydia nog op
safe.
,,Ik was nog niet zo lang van
school, het Hilversums Conser
vatorium. Daar had ik veeljazz-
standards gezongen. Die vind je
terug op 'Evidence'. Zoals bij
voorbeeld... eh, ik moet hem er
even bijpakken... zoals 'Falling
in love with love', 'All of you,
'Waltz for Debbie'. Maar op een
gegeven moment wil je toch ook
terug naar, zeg maar, je eigen
roots. Voor mij is dat de popmu
ziek. Daar ben ik mee opge
groeid. Ik heb vroeger ook veel
naar klassieke muziek geluis
terd, maar tegelijkertijd volgde
je toch bijna allemaal ook de
hitparades. Het gevolg was dat
er een mengeling is ontstaan van
pop en jazz."
„Je ziet dat bij veel mensen van
mijn generatie, de dertigers.
Yuri Honing, de saxofonist van
onze groep bijvoorbeeld heeft
een bewerking van liedjes van
Abba gemaakt. Het is ook lo
gisch eigenlijk. De oudere gene
ratie, mensen zoals Rita Revs en
Greetje Kauffeld. hebben die
stap nooit gemaakt. Zij zijn op
gegroeid in een tijd dat het jazz
repertoire gelijk stond met stan
dards."
Op Lydia's tweede CD ('Star Ji
ve') uit 1997 sijpelde al iets door
van de nieuwe aanpak. Er staat
een nummer op van Earth Wind
and Fire en een song van Stevie
Wonder ('Love is in need of lo
ve') Zelf had ze het gevoel dat ze
op de goede weg was. En wel
licht speelden de lovende kritie
ken een rol. Ook van nota bene
oude rot in het vak Greetje
Kauffeld: 'Let op, zij wordt een
van de toonaangevende zange
ressen van Nederland.'
En nu dan dus het eerbetoon aan
Joni Mitchell. „Ik geloof dat ik
een jaar of vijftien was toen ik
bij een vriendin een plaat van
haar hoorde en ik vond het me
teen heel mooi: niet alleen de
muziek, maar ook de teksten. Je
kimt horen dat ze heeft nage
dacht hoe een melodie het best
bij een bepaalde tekst tot zijn
recht komt. Zodat-ie de sfeer
versterkt. Haar teksten zijn au
tobiografisch, maar ze kiest de
woorden voor haar persoonlijke
gevoel zodanig dat heel veel
mensen er iets aan kunnen heb
ben."
Het is opvallend dat veel zange
ressen grote bewondering heb
ben voor het werk van Joni Mit
chell. „Ten eerste is het gewoon
goed. Maarten tweede: kijk, als
je zingt, dan heb je - ik denk dat
iedereen die zingt dat ergens
heeft - toch ook altijd het idee:
ik zou zelf wel eens een song wil
len maken, tekst en muziek, en
die dan ook zelf uitvoeren. Dat
kan zij heel goed. Ik denk dat de
bewondering daar ook uit voort
komt. Ik heb zelf ook wel ideeën
Sebastian Attekamp, de pianist
van de groep, en ik: we hebben
het erover. Maar alles op z'n tijd.
Ik ben blij dat ik nu zo ver ben
dat ik met het repertoire zoals
het nu op de CD staat voor de
dag kan komen, dat ik m'n tech
niek zo ver voor elkaar heb, dat
ik nu pas denk dat ik m'n stem
op orde heb."
Jerry van Rooyen, de bandleider
en arrangeur, zou dat wellicht
valse bescheidenheid vinden.
Die pikte haar er al in het twee
de jaar van de opleiding aan het
Hilversums Conservatorium uit
en hij zorgde ervoor dat ze kon
optreden bij het Metropole Or
kest en zijn eigen WDR Big
Band. „Dat vond ik toen een
heel groot compliment."
Maar na schooltijd moest ze, net
als zo vele afgestudeerden, zelf
haar weg zien te vinden. Ze is
nog bezig met opbouwen, want
mooie CD's maken en goede kri
tieken op onder meer het North
Sea Festival, zijn niet zaligma
kend.
„Ik zou graag met deze tak van
het vak mijn brood willen ver
dienen. Maar met 20 concerten
per jaar - waar ik heel blij en
dankbaar om ben - lukt dat niet.
Ik geef tweeënhalve dag per
week les en ik treed nogal eens
op in jazzclubs in Duitsland. Ik
kijk daar niet op neer, integen
deel. Het is trouwens heel leuk
en vaak ook gezellig werken.
Bovendien stelt het me in staat
om dat andere te doen. Soms
denk ik alleen: het is eigenlijk
gek dat waar je op school voor
wordt opgeleid later iets bijna
idealistisch wordt. Er zijn men
sen die er geen moeite mee heb
ben om alleen commercieel te
werken. Maar ja, als je ook dat
andere ei nog kwijt wil, dan
moet je een balans zien te vin
den tussen een inkomen verdie
nen en dat wat je diep in je hart
ook graag wilt."
Els Smit
e musical 'Chicago' komt naar Nederland. Een
quasi sober ogende show waarin nu eens bijna
niets uit vloer komt of uit de lucht neerdaalt,
maar die niettemin overrompelt. Puur door zijn raffinement,
zijn tempo, zijn messcherpe dialogen en zijn daverende
balletten. En daarom ook een show die meer dan ooit staat of
valt met het vakmanschap van de spelers. De afgelopen week
bezochten de Nederlandse spelers de Londense productie
waar het publiek door de pers bijna onder dwang naar het
Adelphi Theater wordt gedreven voor deze show waarin
criminaliteit tot de hoogste vorm van vermaak wordt
verheven.
Simone Kleinsma in 'Chicago'.
Nederlandse 'Chicago' in de
bewerking van Seth Gaaikema,
geschoeid op Amerikaanse
leest, de zware toets van de
kritiek zal doorstaan. Maar wat
denken Simone Kleinsma en Pia
Douwes, die Roxie en Velma, de
twee vrouwelijke hoofdrollen
gaan spelen?
Simone zegt niets te vrezen. „We
staan niet voor niets al sinds
januari bijna dagelijks in de
sportschool. En ook als we
straks spelen, zullen we daar
regelmatig terugkeren. Want
alleen spelen is niet genoeg. Je
conditie moet op peil blijven.
Trouwens, in mijn rol ligt het
accent op het acteren.
Bovendien hoef ik deze show
foto Ray Christian
niet in mijn eentje te trekken.
Dat doen wij met z'n allen. Deze
show ligt me zijn afwisseling
van acteren en zingen beter dan
die doorgecomponeerde
musicals. Ik zég liever dat de
spruitjes op staan, dan dat ik het
zing."
Pia Douwes, die de show al
zeven keer heeft gezien en
bovendien 'gepokt en gemazeld'
in de Weense musical wereld,
erkent in de pauze van de
Londense
zaterdagmiddagvoorstelling
aanvankelijk toch even
behoorlij k de kriebels te hebben
gekregen.Nicola Hughes, die
nu hier in Londen mijn rol
speelt, maakt zo'n enorme
indruk op mij en is bovendien
zo'n geweldige, haast
gebeeldhouwde, verschijning."
„Maar ik heb dat gevoel van
twij fel al gauw kunnen loslaten
Trouwens, ook het publiek zal
wegens het hoge tempo en de
directheid waarmee het wordt
aangesproken, heel alert
moeten zijn. Hoe dan ook: zaak
is dat we erin geloven. En we
kunnen het, mits we zelf niet te
veel verwachtingen hebben. Het
contact met de acteurs hier
Londen geeft mij wat dat
aangaat alle vertrouwen."
Marjolein Touw is straks de
bikkelharde matrone die Roxie,
Velma en de andere vrouwen in
de gevangenis regeert en hen in
de strijd om de gunst van het
publiek virtuoos tegen elkaar
uitspeelt, als was zij een
malafide soort
artiestenmanager. Ze vindt het
allesbehalve benauwend om
juist in de repetitiefase een
voorstelling te zien van een
haast niet te evenaren niveau.
„Het tempo zal natuurlijk
hetzelfde moeten zijn, maar de
manier waarop de rollen hier
worden geacteerd, vormen niet
per se een voorbeeld. In geen
enkele versie van 'Chicago'
lijken de rollen op elkaar."
Stanley Burleson beaamt dat.
„Ik heb de voorstelling in
Londen, New York en Sydney
gezien. En overal spelen ze die
rollen anders."
Zelf is hij de 'prins van de
rechtszaal', de advocaat van
Roxie, om niet te zeggen 'de
advocaat van de duivel' die
tegen een behoorlijk salaris
bereid is alles te verdedigen en
daarbij zelfs de regie voert over
pers eri publieke opinie. „Het
opvallendste aan de show zijn
voor mij de balletten. Er is nog
niet eerder in Nederland een
show te zien geweest met zulke
schitterende dansen, een show
die zo helemaal af is."
Marjolein Touw komt uit de
kleinkunst en herkent dan ook
meteen cabareteske elementen
in de show. Zoals de toon van de
voorstelling waarin menigeen
zich rechtstreeks richt tot het
publiek. „'Chicago' spot met
alles. Zelfs met de vorm ervan,
met dans". Daarom begrijpt ze
ook heel goed dat de show
destijds in Amerika kritiek
oogstte. „Amerika was toen nog
niet toe aan die zelfkritiek.
Maar zeker nu ze daar die
affaire met Clinton achter de
rug hebben, begrijpt iedereen
veel beter waar het hier om
gaat."
Hadden de Britten na de
voorstelling nog wat nuttige
tips voor hun Nederlandse
collega's? „Niet echt", onthult
Pia Douwes. „Maar Nicola
Hughes waarschuwde mij wel
voor dat trapje waarlangs ik
vanuit het orkest moet
opkomen. De treden daarvan
zijn bijna niet te zien".
Hans Visser
Musical 'Chicago', Beatrix Theater,
Utrecht. Te zien vanaf 28 april.
De Hilversumse musicus Don Willard
(57) is zijn hele leven al gefascineerd
geweest door geluid. Een geluidsfreak
noemt hij zichzelf. In zijn jeugd werkte hij
als duvelstoejager bij pianoreparateur Sie-
rat in Hilversum en daarna kwam hij te
recht bij een muziekhandel annex gitaarfa-
briek. Via de studie sonologie ontwikkelde
hij zich vervolgens tot een veelgevraagd ge
luidsspecialist. Hij speelt piano, xylofoon,
accordeon, gitaar, drums en vele andere in
strumenten.
Toevalligheden kunnen soms grote veran
deringen in iemands leven veroorzaken. De
ontwikkeling van een geheel nieuw snaar
instrument, de Melody Maker, door Willard
is daar een treffend voorbeeld van.
Willard: „Het begon allemaal zevenentwin
tig jaar geleden. Ik kreeg toen een soort luit
van een bevriende Turk, als dank voor een
klusje dat ik voor hem had gedaan. Een bag-
lama of saz, zoals de populaire Turkse naam
is. Eerst wist ik echt niet wat ik ermee moest
beginnen, maar ik ben nu eenmaal muzi
kant en kon het niet uitstaan dat zo'n ding
alleen maar bij mij aan de muur hing."
„Het bespelen kreeg ik wel vrij snel onder de
knie, maar de toonindeling met kwarttonen
als basis klinkt in onze westerse oren niet
echt mooi. Dus heb ik die baglama dezelfde
indeling gegeven als een gitaar en omdat ik
er ook meer klank uit wilde halen, heb ik er
Don Willard, met echtgenote Diana en Melody Maker in zijn studio: „Ik ben een geluidsfreak."
foto Ton Kastermans
drie sets van drie snaren op gezet in plaats
van de oorspronkelijke drie. Een lage snaar
en twee octaafsnaren."
Dat werd de geboorte van de Melody Maker,
ofwel de Nederlandse lange-hals-luit. De
oorspronkelijke lange-hals-luit, een heel
oud instrument (Confucius schreef er al
over en in oude Egyptische hiërogliefen zijn
er ook afbeeldingen van gevonden), was en
is in oosterse landen een populair volksin
strument. In ons deel van Europa is deze luit
niet veel verder gekomen dan het Italië van
de 17 de eeuw.
Jarenlang bleef de Melody Maker een per
soonlijk instrument voor Willard. Hij expe
rimenteerde ermee, schreef er muziek voor
en gaf zelfs concerten, totdat hij een paar
jaar geleden op aanraden van zijn omgeving
besloot het insti-ument op de markt te bren
gen.
Willard: „Ik heb eerst nog contacten gelegd
met gerenommeerde baglamaspelers in
Turkije. Die reageerden aanvankelijk in de
trant van 'wat moet zo'n Hollander nou nog
aan onze baglama verbeteren?' Toch gaven
zij later mijn Melodv Maker zelf de naam
Baglama Hollanda, waarmee ze me als het
ware aanspoorden om door te gaan. Mijn
volgende stap was de beste baglamabouwer
van Turkije, Mehmet Keskin. opdracht te
geven om eerst een casco - nee, dat klinkt zo
oneerbiedig, zeg maar een prefabrikaat - te
maken. Daar ben ik mee aan de slag gegaan.
heb er vervolgens nog zes besteld en nu is er
net een zending van dertig stuks binnen. Wel
maanden later dan gepland, maar zoals je
misschien weet hebben Turken nu eenmaal
een klok van elastiek."
Als Don Willard zijn Melody Maker (opvall
end voorzien van een fraai bewerkte kop
met drie cirkels waarin de letter M is uitge
sneden) afgebouwd heeft, lijkt het instru
ment nog wel op een luit, maar klinkt het
meer als een gitaar. Het bespelen echter, ook
Melody Maker, een
nieuw snaarinstrument
voor een beginner, is veel eenvoudiger.
„Daar heb ik bewust op gemikt, want een
voud slaat natuurlijk het beste aan. Ik heb
in de muzikale historie gezocht naar de
drieklank die het meest gebruikt wordt. Dat
bleek E groot te zijn. Beethoven, Mozart en'
Strauss gebruikten dit akkoord veel en in
onze tijd deden de Beatles hetzelfde, om
maar een paar voorbeelden te noemen. Door
het gebruik van de open E-stemming (E-
gis-b), kan je met één vinger al een akkoord
vormen en houd je drie vingers over voor de
melodie. Maar ook de gevorderde musicus
kan hier lekker virtuoos op spelen."
Om zijn woorden kracht bij te zetten en de
veelzijdigheid van zijn instrument te bena
drukken, demonstreert Willard eerst een
stukje klassiek, Mozarts Turkse Mars, ver
volgens het Zuid-Amerikaanse Opa Tjaka
en tot slot een pittig stukje rock 'n' roll. De
klank is inderdaad mooi en vol.
Trots laat hij zien en horen hoe je met de
klank van het instrument kunt spélen, om
dat het klankgat niet aan de voorkant zit,
zoals gebruikelijk bij snaarinstrumenten,
maar aan de onderkant van de bolvormige
klankkast. Dat maakt het mogelijk dit gat
met het dijbeen geheel of gedeeltelijk af te
sluiten om zodoende mooie klankschake
ringen en wah-wah effecten te bereiken.
Met plakmicrofoontjes aan de binnen- en
buitenkant van het klankgat kan het instru
ment ook via een versterker bespeeld wor
den.
Willard raakt tijdens zijn demonstratie
haast in trance. „Mijn Melodv Maker weegt
anderhalve kilo, maar geeft een ton aan ge
luid", oordeelt hij zelf. Met de hulp van zijn
echtgenote Diana, die de public-relations
verzorgt, brengt hij het instrument op de
markt voor prijzen vanaf 650 gulden.
Els Boer
vrijdag 9 april 1999
