Ierse jeugd vol humor
Bellen in 't
weekend kan
ook voor
2 cent p/min.
Gebroken levens in Georgia
Dode en levende dichters
in nieuwe Wintertuin
Biografie van
Peter Sheridan
Tj<7p kunst
r£j\* cultuur
14
Dublin, het decor van Sheridan's jeugd.
Maar", zegt hij in een
y gesprek in Amsterdam
óver zijn boek, „zo was mijn
jeugd ook! Ik ben opgegroeid in
de jaren zestig en zeventig in een
van de armste buurten in het
centrum van Dublin. Er was
thuis weinig geld, maar wel veel
sfeer. Ik heb nooit het gevoel
gehad arm te zijn geweest.
Het gezin Sheridan bestond uit
vader, kaartjesverkoper op het
station, de immer rustige
moeder - thans 77 jaar oud - en
zes kinderen, van wie Peter de
tweede zoon is. Het huis wordt
gaandeweg het boek ook nog
bevolkt door wisselende
kostgangers, die de bedden van
de kinderen in beslag nemen en
's avonds aan de keukentafel
aanschuiven, zodat er nog wat
extra geld binnenkomt voor de
opvoeding van de oudere
kinderen.
Vader Sheridan was een
excentrieke man - hij overleed
vijf jaar geleden - maar zijn
zoon praat nog met veel warmte
over hem. „Overdag verkocht
hij kaartjes op het station en
's avonds filosofeerde hij. Hij
had het altij d over de Grieken en
Romeinen, naar wier wetten en
gedachten hij alle problemen
kon herleiden", aldus Sheridan.
Het begin van het boek is
overrompelend. Pa heeft
besloten dat er een zwart-wit
televisie moet worden
aangeschaft en natuurlijk moet
er een antenne op het dak
worden gezet. „Dat doen we
zelf, zoonPak de laddersNiet
alleen het hele gezin, de hele
straat rukt uit: als de Sheridans
aan het doe-het-zelven slaan,
dan kun j e wat beleven.
Sheridan: „Dit verhaal vertelde
ik vijftien jaar geleden voor het
eerst in een talkshow op de Ierse
televisie. Ik kreeg daar zo veel
reacties op. dat ik een aantal
ervaringen uit mijn jeugd maar
in dit boek heb gezet
Het plaatsen van de
antennemast op het dak van
huize Sheridan in de
oudejaarsnacht van 1959 is
inderdaad een fraai verhaal.
Het wordt later nog overtroffen
door het plaatsen van een
wasmachine en het ontstoppen
van de onvindbare waterleiding
(slechts 27 gaten in de
eel mensen hebben een romantisch beeld van
Ierland: arm en ouderwets, maar vol humor en
cultuur en warmte. De Ierse toneelschrijver en
over zijn jeugd die dat beeld perfect bevestigt. In Dankzij
Dublin (Engelse titel: '44, A Dublin Memoir') toont hij weer
eens aan dat alle clichés over Ierland op daverende wijze
filmer Peter Sheridan (1952) heeft een biografie geschreven kloppen.
Peter Sheridan: „Uit ellende kan ook iets heel moois komen."
foto Roland de Bruin
keukenvloer, gewoon
dichtgooien en aanstampen).
Ook de beschrijvingen van het
leven van alledag, zoals
boodschappen doen,
kunstgebitten repareren en op
de paarden wedden, zijn
hilarisch. Het boek heeft - zeker
nadat je met Sheridan zelf hebt
zitten praten - ongetwijfeld wat
verloren in de vertaling, maar
de lezer krijgt soms tranen in de
ogen van het lachen.
Veel van Sheridan's
woonomgeving is nu nog
herkenbaar in de oudere wijken
van Dublin. En in de kleinere
steden zoals Cork en Limerick
zou zeker weinig decor nodig
zijn. Maar Sheridan geeft het
met enige spijt toe: „Het oude
Ierland is inderdaad aan het
verdwijnen, nu er zoveel meer
geld is en het niet erg geliefde
Engeland minder belangrijk is
voor ons. Ierland wordt
Europeser, wij voelen ons meer
verwant met Spanjaarden of
Portugezen dan met Engelsen,
van wie de Ieren zo lang
afhankelijk zijn geweest."
Aan de ene kant betreurt hij dat
de waarden die Ieren zo
interessant maken,
langzaamaan verdwijnen. „Veel
buitenlanders lachen om de
grote gezinnen. Ik had een
vriendje die had twintig
broertjes en zusjes. De gezinnen
worden nu kleiner, ik heb zelf
vier kinderen, maar nog steeds
zijn gezinnen in Ierland echte
families, het zijn 'working
units'. Er wordt samen gegeten,
gepraat, gelachen, gehuild en
muziek gemaakt. Volgens mij is
dat gevoel van 'samen' iets waar
de rest van de wereld met
jaloezie naar kijkt."
Tegelijkertijd zou Sheridan
geen enkele Ier die sinds de
economische opleving van de
laatste twee decennia een baan
heeft en wat geld op de bank, dat
misgunnen. „Gelukkig
betekent de modernisering van
Ierland ook dat de gehate
afhankelijkheid van de grote
buurman aan het verdwijnen is.
Wij hoeven niet meer gericht te
zijn op Engeland alleen,
tenslotte de voormalige
onderdrukker, die in het
Noorden nog hinderlijk
aanwezig is."
Sheridan wil niet te veel zeggen
over het conflict in Noord-
Ierland. „Ik ben overtuigd
Republikein. De tijdelijke
scheiding van Ierland in 1921
was een slechte oplossing voor
de kwestie tussen katholieken
en protestanten. Die heeft
zoveel geweld veroorzaakt, hele
families hebben elkaar
uitgemoord. Maar geweld kan
nu niets oplossen. Noord-
Ierland moet weer onderdeel
van Ierland worden, maar
alleen op basis van overleg." Hij
verafschuwt het geweld van de
De schrijfster Dorothy Allison, afkom
stig uit het diepe zuiden van Amerika, is
een grote, sterke vrouw met een krachti
ge eigen mening. Ze ontworstelde zich al
schrij vend aan haar milieu van poor whi
te trash, de arme blanke bevolking van
zuidelijk Amerika, waar geweld, incest
en dergelijke plagen schering en inslag
zijn.
Dorothy Allisons autobiografische de
buutroman, Bastaard uit Carolina, ging
over een meisje dat door haar intellectu
ele en literaire vermogens loskomt van
haar ellendige achtergrond van onge
wenst kind bij een tienermoeder en een
vader die drinkt en slaat. De ik-figuur
van deze roman is zo krachtig, dat lezers
zich graag met haar identificeerden en de
schrijfster zich kon profileren als het
boegbeeld van een kleine maar hevig on
derdrukte klasse. Ze omschrijft zichzelf
graag als 'een schele lesbiënne uit de ar
beidersklasse die verslaafd is aan ge
weld, taal en hoop'. Behalve het aspect
van de scheelheid vinden we deze ele
menten allemaal opnieuw terug in haar
nieuwe roman, Holbewoonster. Plus
drugs, drank, ware liefde, godsdienst
waanzin, rock 'n' roll, hippies, onverzet
telijke (groot)ouders en onderaardse spe
lonken.
Holbewoonster is losjes gebaseerd op het
leven van de verslaafde rockzangeres Ja-
nis Joplin, wier doorleefde stem en tek
sten regelmatig in het boek opklinken. In
het eerste hoofdstuk komt niet de zange
res, maar haar geliefde op een gruwelijke
wijze om het leven. Hij crasht met zijn
motorfiets, ongetwijfeld onder invloed,
en met een minderjarig meisje achterop.
De zangeres Delia Byrd, die voor hem
haar twee kinderen in de steek liet en de
man die haar mishandelde, neemt twee
belangrijke besluiten: ze stopt met drin
ken, en ze keert van het kille L.A terug
naar haar thuisbasis, in zuidelijk Geor
gia. Met het kind dat ze van de bandlei
der kreeg, Cissy.
Cissy adoreerde haar vader, hoewel ook
zij beschadigd werd bij het ongeluk met
haar dronken vader, en ze haat van de
weeromstuit haar moeder, die ze niet an
ders kent dan dronken flemend of sla
pend. Delia sleurt het meisje tegen haar
wil dwars door Amerika in een gammele
auto - een prachtig gedeelte van het boek
- om te belanden in haar geboortedorp,
waar iedereen haar met de nek aankijkt
omdat ze haar man en kinderen verlaten
heeft. Zoiets doet men niet. Men laat zich
liever mishandelen en gaat naar de kerk
om te bidden voor verandering.
De verwachte explosie bij de eerste ont
moeting van de drie dochters blijft uit.
Delia's gezinnetje settelt zich zo goed en
zo kwaad als het gaat in het dorp, en de
meisjes groeien met horten en stoten op
tot volwassen vrouwen. Hun perikelen
zegt de schrijfster ontleend te hebben
aan de levens van haar eigen zussen. Ze
komen levensecht over, en Allison be
schrijft ze met compassie. Een dochter
schiet, zwanger, haar geliefde neer om
dat ze bang geworden is van liefde; een
andere dochter raakt eerst godsdienstfa-
natiek en daarna aan de drank; en de der
de verliest op een haar na het leven in een
donkere onderaardse grot - wat heb ik
fout gedaan, vraagt de moeder zich af op
bladzijde 434. Maar ze rooien het, deze
meiden, omdat ze hebben gezien en ge
leerd dat je in alles een eigen keuze hebt.
Er heerst veel kwaadheid en veront
waardiging in dit boek, maar uiteinde-
'hard men' aan beide zijden.
Sheridan komt tegen het slot
van zijn boek, als de lezer zich
afvraagt hoe er een einde kan
worden gebreid aan de reeks
dolle dwaasheden, met een
oplossing die zo tragisch is en
tegelijkertijd zo bevrijdend, dat
het zonde zou zijn die hier te
verklappen. Sheridan: „Ik heb
willen aantonen dat uit de
diepste menselijke ellende
prachtige dingen kunnen
worden geboren."
Hij benadrukt dat het geen deus
ex machina is, maar waar
gebeurd en bovendien de
volstrekt onverwachte opening
van een loopbaan voor hemzelf
en zijn broer Jim als theater- en
filmmakers (de laatste is onder
andere beroemd vanwege de
films 'My Left Foot' en 'In The
Name Of The Father').
„Mijn familie heb ik met hun
toestemming zo
waarheidsgetrouw mogelijk
afgebeeld. De personen om ons
heen heb ik onherkenbaar
gemaakt en hun personages of
ervaringen ingedikt."
Aan het slot van het boek wordt
ook de oorspronkelijke
televisie, die in de loop der jaren
steeds minder beeld en meer
ruis is gaan produceren, weer
heel, net als de zojuist door de
reinigende catastrofe getroffen
familie. „Gelukkig hoefde ik het
niet te verzinnen", zegt
Sheridan met een grijns tijdens
een korte wandeling op de
Amsterdamse gracht voor zijn
hotel.
James McGonigal
Peter Sheridan: Dankzij Dublin -
Uitg. Anthos, 316 pag., f 39,90.
De komende editie van De Win
tertuin begeeft zich meer dan
voorheen op het crossover-pad.
Het tweejaarlijkse literatuur
festival mag zich qua duur, be
zoekersaantal en aantal locaties
het grootste van Nederland noe
men. Tussen 12 en 20 november
zapt het van pure poëzie en pro
za naar beeldende kunst, thea
ter en muziek en mengvormen
van al die disciplines, in Arn
hem en Nijmegen.
Het thematische verband van
deze Wintertuin wordt aange
geven door de titel 'Ik ben de
maker', waarmee op de positie
van de schrijver/kunstenaar ge
duid wordt.
Dode en levende dichters staan
centraal in het project '100 jaar
gedicht'. De ambitie is alle in
deze eeuw gepubliceerde Ne
derlandse en Vlaamse dichters,
op basis van hun debuut werk,
de revue te laten passeren, en dit
in chronologische volgorde. Om
en nabij de tweehonderd ge
dichten worden zo ten gehore
gebracht door componisten,
dj's, zangers, bands, zichtbaar
gemaakt door beeldend kunste
naars en vj's, geïnterpreteerd en
uitgevoerd door dramaturgen
en acteurs, voorgedragen door
dichters en studenten. Op de
verschillende podia, maar ook
alledaagsere plaatsen zoals
winkelcentra, bibliotheken,
postkantoren en in de trein.
Verantwoordelijk voor het pro
gramma zijn de Nijmeegse pu
blicist Frank Tazelaar en Ellen
Krutwagen, verbonden aan de
Hogeschool voor de Kunsten
Arnhem. Meer dan vijftig dich
ters zijn benaderd voor deelna
me, onder wie Adriaan Morriën,
Hans Warren, Hanny Michaelis,
Neeltje Maria Min, Anneke
Brassinga, Herman ter Balkt, K.
Schippers, Gerrit Kouwenaar,
Armando, Arjen Duinker, Ton-
nus OosterhoffRemco Campert
en Willem Wilmink. Of ze alle
maal 'ja' zullen zeggen is trou
wens nog niet zeker. Composi
tieopdrachten zijn verstrekt
aan Jacques Palinckx, Ernst
Reijseger. Michael Moore, Mar
tin Fondse, Ben van den Dun-
gen, Greetje Bijma en Jaap
Blonk.
Ook het nevenprogramma stelt
de positie van 'de maker' aan de
orde, door in te gaan op het fe
nomeen van de vertaling. Met
een forumdiscussie, een lezing
van Nederlands vaakst be
kroonde vertaalster Barber van
De Vlaamse romancier, toneelschrijver en dichter Tom Lanoye krijgt in De
Wintertuin in november van dit jaar een avondvullend programma.
foto Klaas Koppë
de Pol, een optreden van de Ara
bisch/Nederlandse groep
WHESM en bijdragen van ver
schillende vertaalde dichters.
Het hoofdprogramma van het
festival speelt zich af op de
hoofdpodia van de culturele in
stellingen van Arnhem en Nij
megen en bevat onder meer vijf
'duo-avonden'. Schrijvers en
kunstenaars spreken paarsge
wijs over overeenkomsten en
verschillen in hun werk. Uitge
nodigd zijn Charlotte Mutsaers
en Hugo Brandt Corstius, Mar
iene Dumas en Hugo Claus, Ju
dith Herzberg en Rutger Kop
land, Jan Wolkers en Arnon
Grunberg, Adriaan van Dis en
Michael Zeeman.
Verder krijgt de Vlaamse ro
mancier, toneelschrijver en
dichter Tom Lanoye de beschik
king over 'de sleutel van het ge
bouw', dat wil zeggen: hij mag
op avond- en gebouw-vullende
wijze een invulling geven aan
het programma in 042, van het
menu tot en met de gasten, de
aankleding van de ruimtes en de
muziek.
Een ander programma-onder
deel is 'Zeven avonden', ver
noemd naar een lezingenreeks
van Jorge Luis Borges. Zevenj
verschillende auteurs houden
een lezing, uitgaand van de wer
ken die volgens Borges tenl
grondslag liggen aan de moder
ne literatuur, waaronder 'Dui-j
zend-en-één-nacht', de Kab
bala en de 'Divinia Commedia'.!
Gevraagd zijn Nachoem Wijn-I
berg, Haf id Bouazza, Kees Fens,;
Piet Meeuse, Stefan Hertmans,.
Paul Claes en Barber van de Pol.|
De uitgebreide randprogram-j
mering bevat veel theater, met!
premières van Growing Up in
Public en Het Huis van Bour-
gondië. Zo goed als alle locale
culturele instellingen zullen
aansluiting zoeken bij het pro
gramma van de Wintertuin, met
muziek, film en beeldende
kunst. Voorts is er een scholie
renproject.
Yvonne Jansen
(Advertentie)
lijk gaat het om het nemen van de eigen
verantwoordelijkheid in Holbewoonster.
Het eerste deel van de roman is erg pak
kend, waar Delia als in een roes haar
weerspannige dochter meesleurt naar
Georgia. Het middendeel van de roman
heeft veel van een familie- of streekro
man, met een wel erg ongewone familie
en streek. Misschien de beste gedeelten
spelen zich af onder de grond, waar drie
onvervaarde meisjes zich een weg zoeken
in een gevaarlijk en nauwelijks toegan
kelijk stelsel van enge spelonken. Rugge
lings linksaf door een rotsige spleet, of op
de knieën door ijskoud water rechtsaf?
Wat je bereikt hangt af van welke keuzes
je maakt, en die zijn nooit gemakkelijk.
Voor Dorothy Allison, die in 1994 opzien
baarde met haar uitgesproken essays in
Huid - over sex, klasse en literatuur, is
Holbewoonster een milde, hoopvolle ro
man.
Margot Engelen
Dorothy Allison: Holbewoonster - Vertaling
Marianne Verhaart - uitgeverij Atlas, 447 blz.,
f49,90.
In het weekend belt u al voor 2 cent per minuut binnen uw regio. En uw regio is groter
dan u denkt. Want de regio is het gebied met uw eigen netnummer en alle aangrenzende
netnummers. In onderstaande tabel geven wij u een overzicht van de huidige tarieven.
BelBasis
BelPlus
Gesprekskosten
per minuut
per minuut
Nederland, binnen de regio
overdag van 8.00 tot 20.00 uur
's avonds van 20.00 tot 0.00 uur
zaterdag, zondag en elke nacht van 0.00 tot 8.00 uur
Nederland, buiten de regio
overdag van 8.00 tot 20.00 uur
's avonds en in het weekend
6,0 cent
3,0 cent
2,0 cent
12,5 cent
6,25 cent
6,0 cent
2,5 cent
2,0 cent
12,5 cent
4,69 cent
Uiteraard betaalt u
niet per minuut, maar per aocondo Oez. tarieven zijn voor de d
idelijkheid echter omgereke
nd naar het tarief per mlnuu,
Voor tarieven van
et Bel8udget abonnement kunt u bellen met 0800-0402. of kij
voor meer informatie op
ww.tarieven kpn-telecom nl
vrijdag 9 april 1999
